archtectuur Is meten weten? Kwaltateve en kwanttateve analyse n archtectuurmodellen Kwaltateve en kwanttateve analyses kunnen de denstverlenng van de enterprsearchtect verbeteren. Toch s de nzet van deze hulpmddelen eerder utzonderng dan regel. Hoe kunnen we ze effectef nzetten? Bert Dngemans In de ICT-werkvelden rond archtectuur wordt het nzetten van kwanttateve analyses voor het bepalen van verschllende prestates meer en meer gemeengoed. Denk aan het bepalen van onder- en bovengrenzen door mddel van KPI s, scorecards en kwanttateve nventarsates. Berekenngen van beschkbaarhed, en betrouwbaarhed bj cloudcomputng zjn her een moo voorbeeld van. Bnnen het werkveld archtectuur s het toepassen van dt type analyses eerder utzonderng dan regel. Slechts af en toe ze je een volwassenhedsanalyse of een checklst. Dat s jammer, deze analyses kunnen een bjdrage leveren aan de kwaltet van de archtectuurdenstverlenng én aan de acceptate van de archtectuurproducten. Zorgnstellng Laat k een postef voorbeeld geven. Een zorgnstellng heeft een sterk verouderd clëntvolgsysteem dat de denstverlenng van de organsate negatef beïnvloedt. Men wl daarom een archtectuurbeschrjvng van een neuw systeem op bass waarvan een aanbestedng kan worden gestart. De archtectuur bestaat ut de beschrjvng van twee mplementatescenaro s op bass van het clentproces. De eerste s op bass van een SaaS-cloudcomputngoplossng. De tweede s een Open Source CRM-systeem dat s utgebred met een maatwerkmodule voor zorgnstellngen. Voor bede scenaro s s naast nformatebevelgng de ontslutng van de gegevens door dverse afnemende systemen een belangrjk aspect. Daarom s de gewenste nrchtng n detal beschreven. De archtect twjfelt over een aantal zaken n bede scenaro s en stelt daarom voor een aantal analyses te doen, zoals: Een analyse van de kosten voor ontwkkelng, beheer, mgrate en ntegrate voor bede scenaro s Een volwassenhedstest van de communty van het open source-product, met name gercht op het vlak van contnuïtet van het product en de denstverlenng. Omdat bj de cloudcomputngoplossng persoonsgegevens worden opgeslagen, wordt een checklst opgesteld voor de toekomstge leverancer rond de nrchtng en jurdsche aspecten. Cloudcomputngleverancers geven nauwkeurge kengetallen van bjvoorbeeld beschkbaarhed en. Voor de ntegratecomponenten en de CRM-toepassng maakt de archtect een soortgeljke nschattng. Op het gebed van datakwalteten worden vanzelfsprekend hoge esen gesteld qua actualtet, tjdghed, correcthed en consstente. De archtect formuleert een scorematrx voor bede scenaro s voor deze kwalteten. De oplossng wordt straks door verschllende 41
archtectuur Samenvattng Kwaltateve en kwanttateve analysemethoden zjn verrjkngen voor het denstenpakket van de archtect. Met name qua advserng s de archtect n staat om een onderbouwd adves te geven aan de opdrachtgever. Toch staat het nzetten van de analysemethoden bnnen de archtectuur nog n de knderschoenen. Het ontwkkelen van een werkwjze en ervarngen opdoen kan bjdragen aan volwassenhed. Analysevormen Door analysevormen op verschllende maneren te rubrceren ontstaat er een beeld van de aard van de verschllende werkvormen. Kwaltatef en kwanttatef. Kwaltateve analyse rcht zch op kenmerken de net n een getal zjn ut te drukken. Denk herbj bjvoorbeeld aan rangordes, volwassenhedsndelngen en tevredenhedsndelngen. Daarentegen heeft kwaltateve analyse betrekkng op aspecten de wel n een getal zjn ut te drukken. Bjvoorbeeld de economsche aspecten als kosten en opbrengsten, maar ook meetbare zaken als beschkbaarhed, en betrouwbaarhed. Soms wordt aan kwaltateve aspecten een kwanttatef element gekoppeld. Bjvoorbeeld door bepaalde aspecten een rapportcjfer te geven. Indvdueel en nteractef. Bj een ndvduele werkwjze wordt door één betrokkene de analyse utgevoerd zonder nteracte met bjvoorbeeld de archtect of andere betrokkenen. Denk herbj aan het nvullen van (geautomatseerde) vragenljsten. Interactef s n groepsverband, bjvoorbeeld een tweegesprek tussen archtect en betrokkene. Maar ook workshopvormen met grote groepen behoren tot deze categore. Denk bjvoorbeeld aan open spaces of knp- en plaksesses. Drect en ndrect. De drecte werkwjze kenmerkt zch door mddel van een utwerkng de zonder tussenkomst van een expert plaatsvndt. De betrokkene vult bjvoorbeeld een vragenljst n op bass waarvan de analyse drect berekend wordt. Bj de ndrecte analyse maakt bjvoorgebrukers bedend. In samenspraak met toekomstge gebrukers stelt de archtect een checklst op. Deze wordt later ngezet om gebrukersvrendeljkhed, bedenngsgemak en behulpzaamhed van de oplossng te bepalen. Door het nzetten van deze analyses kan de archtect enerzjds een gewogen adves geven over de twee scenaro s en anderzjds beden de checklsts en utwerkngen hulp bj de vervolgstappen van het mplementatetraject. Doelen Wat zjn de doelstellngen van de analyses? Het gebruk van analyses draagt bj aan een gedetalleerder beeld van de verschllende dmenses bnnen archtectuur. Veelal s de analyse terug te voeren op het n kaart brengen van rsco s. Belangrjke doelen zjn: Rsco s nventarseren. Archtectuur s gercht op veranderngen n de organsate. Veranderngen brengen rsco s met zch mee de n kaart gebracht moeten worden. Op bass van de analyse kunnen maatregelen genomen worden om rsco s te reduceren, te verplaatsen of te accepteren. Waarde, baten en kosten. De gehele set van fnanceel economsche aspecten spelen herbj als een bjzondere rscovorm een rol. Analyse van econome s veelal complex, vandaar dat het, als het al geanalyseerd wordt, zch veelal beperkt tot de kosten. Dat s onvoldoende, omdat een oplossng utendeljk bjdraagt (n posteve en negateve zn) aan zowel waarde, baten als kosten. Stakeholderpartcpate. Betrokkenhed en tevredenhed van de stakeholders zjn belangrjke voorwaarden voor het succesvol ntroduceren van veranderng. Het nzetten van verschllende vormen van analyse kan eraan bjdragen dat het rsco van afwjzng van de veranderng vermndert. Bjvoorbeeld door het analyseren waar krtsche succesfactoren lggen, maar ook door stakeholders te betrekken bj de utwerkng van de archtectuur, wat de acceptategraad vergroot. Naast deze categoreën zjn er nog andere aspecten te benoemen, zoals nformatebevelgng, non-functonele requrements en beheer. Deze beschouw k n dt artkel als een verbjzonderng van rsco-nventarsates. 42
beeld de archtect een utwerkng van de analyse op bass van een groepsdscusse of nteracteve workshop. Werkvormen Over werkvormen bj kwaltateve en kwanttateve analyse kan veel gezegd worden. Er zjn vele createve werkvormen mogeljk, zeker op het gebed van nteracteve kwaltateve analyse. De werkvormen kennen veelal een herkenbare opbouw, bestaande ut de volgende stappen: Bepaal de betrokkenen. Betrek betrokkenen bj de scope en bepaal de scope, bjvoorbeeld nformatebevelgng, applcatecomponenten, beheer of ontwkkelng. Bepaal de mate van detal. Benoem het te analyseren element (bjvoorbeeld rsco(effect/frequente/maatregel)). Bepaal de nventarsatewjze. Ik geef her geen utputtende ljst van de nventarsatewjze, maar een aantal voorbeelden: Groepsntervew; de archtect gaat met een groep betrokkenen n gesprek en bepaalt op bass hervan zelf een score. Rscoscenaro s; n samenspraak met betrokkenen een als-dan scenaro utwerken rond een bepaald rsco, s veelal kwaltatef van opzet maar kan ook op bass van kansberekenngen utgevoerd worden. Rscopoker; een vorm afkomstg ut een agle ontwkkelmethode waarbj met een groep betrokkenen een bepaald rsco beschreven wordt en vervolgens de betrokkenen een cjfer geven voor de kans van optreden. De hoogste en laagste score lchten hun keuze toe waarna de groep opneuw scoort. Groepsvragenljst; met een groep worden de vragen besproken en vervolgens wordt een gezamenljk antwoord geformuleerd. Coderevew; veelal gebaseerd op non-functonele aspecten wordt gekeken hoe de technsche onderdelen zjn opgebouwd, ngercht en geïmplementeerd. Wordt ndvdueel of door klene teams utgevoerd. Volwassenhedsscore; een bjzondere en krachtge wjze om de kwaltet bnnen een bepaald aspect te bepalen. Het voordeel van deze opzet s dat met een beperkt aantal vragen over specfeke kenmerken een score bepaald kan worden. Volgordedagram; plaats vergeljkbare elementen n een volgorde voor het bepalen van de voorkeur en vertaal deze n een score. Kan goed toegepast worden om bj een groot aantal denteke elementen snel een beeld te bepalen. groep ndvdueel coderevew kwaltatef coderevew Rscomatrx; ndelng van rsco s over twee dmenses en vervolgens ndelen van elementen bnnen deze dmense en op bass daarvan een score bepalen of elementen ut de archtectuur ndelen over deze twee assen. Welke werkvorm dent voor welk doel geselecteerd te worden? Voor een economsche analyse s meestal een kwanttateve ndvduele analyse mogeljk, voor stakeholderpartcpate zjn kwaltateve nteracteve analyses goed nzetbaar. Voor rsco-nventarsates s dt afhankeljk van het onderwerp. Fguur 1 toont een ndelng op bass van twee analysevormen. Archtectuurmodelleren Een belangrjk aspect van enterprsearchtectuur s het beschrjven hervan, dt geldt zowel voor de hudge (baselne) als de gewenste doel- (target) archtectuur. Dt modelleren bestaat ut een tekstuele beschrjvng waarbj de analyseresultaten vaak op eenvoudge wjze toegevoegd en geïntegreerd kunnen worden met de tekstuele nhoud. Naast deze tekst heeft een vsuele weergave van de beschrjvng van de archtectuur toegevoegde waarde doordat het overzcht bedt. Voor deze vsuele weergave zjn er meerdere mogeljkheden. In dt artkel ga k n op twee vormen: de open modelleertaal ArchMate en het nzetten van matrces. Archmate Snds verse 2.0 van ArchMate s het mogeljk om met deze taal bnnen een aantal extenses te modelleren, waaronder de motvate of de aanledng. Hern kunnen dverse aspecten groepsvragenljst rscopoker groepsntervew rscoscenaro s volwassenhedsscore volgordedagram Fguur 1. Inventarsatewjze en analysevorm rscomatrx vragenljst kwanttatef 43
archtectuur gemodelleerd worden, zoals requrements, stakeholders en prncpes. Hern zt ook het concept assessment of schattng, waarbj op bass van een SWOT-model de basselementen bnnen de taal utgebred worden met een analyse-ndelng. Deze ndelng s een goed hulpmddel om de verschllende utwerkngen van kwaltateve en kwanttateve analysemethoden te categorseren en toe te wjzen aan de basselementen, zoals processen, functes en componenten bnnen de archtectuurbeschrjvng. Helaas bedt deze motvate-extense net de mogeljkhed om de utkomsten van utgevoerde analyses nzchteljk te maken n een archtectuurbeschrjvng op bass van dagrammen. Het s echter wel mogeljk om de ArchMate taal met specfeke extenses ut te breden. Een specfeke extense voor analyses kan bestaan ut een opzet waarbj de basselementen worden utgebred met een weergave van de analyseresultaten bnnen de bestaande dagramnotate. In fguur 2 zjn twee basselementen (componenten) aan elkaar gerelateerd en wordt van deze twee elementen op bass van een kleurndelng een kwaltateve weergave getoond van de resultaten van een vertal kwaltateve analyses. Een voordeel van deze opzet s dat op een krachtge maner de utkomst van verschllende analyses gecombneerd met de basselementen en hun onderlnge relates worden weergegeven. Matrces Naast de grafen-weergave, zoals toegepast bnnen ArchMate, s een ndelng op bass van een matrx een goede vorm om analyseresultaten weer te geven n relate tot de analysevorm en de basselementen. Dt s, zoals n fguur 3, mogeljk met een kleurenndelng voor weergave van de resultaten voor kwaltateve analyses. Ook voor de weergave van resultaten van kwanttateve analyses s de matrx een krachtg hulpmddel. Toolng Ut het voorafgaande bljkt dat het toepassen van analysemethoden bnnen archtectuur veel dmenses kent. Ondersteunng door toolng bedt ondersteunng op de volgende aspecten: Het mplementeren van dynamsche checklsts, vragenljsten en analysemodellen. Afzonderljke analyses toewjzen aan stakeholders, concepten en rsco s. Het geautomatseerd verwerken van de analyseresultaten. Verschllende weergaven (zoals Archmate dagrammen, grafeken en matrces) voor het nzchteljk maken van de resultaten. Aanbevelngen Zoals gezegd s de werkwjze met analysemethoden toegepast n een aantal praktjkstuates. Daarut bleek dat de nzet van kwaltateve en kwanttateve analyses een toegevoegde waarde heeft voor de kwaltet van denstverlenng van een archtect. Met name op het gebed van advserng s de archtect n staat om een meer gewogen en onderbouwd adves te geven aan de opdrachtgever. Daarnaast s het betrekken van verschllende stakeholders door de nzet van analysemethoden een goed hulpmddel voor het creëren van draagvlak voor een door de archtect beschreven oplossngsrchtng. Daarbj zjn een aantal aspecten naar voren gekomen de verdere utwerkng vragen: Complextet; een enterprsearchtectuur s van zchzelf complex door de omvang. Het toevoegen van kwanttateve en kwanttateve analyses kan deze complextet vergroten. Het s ondoenljk om voor alle componenten, scenaro s en lagen deze analyses n te zetten. Het s zaak dat de archtect, net als n het voorbeeld, een keuze maakt voor een beperkt aantal delen van de archtectuur om analyses n te zetten. Mate van detal; bj het nzetten van bestaande checklsts op een te gedetalleerd nveau, bjvoorbeeld per component of cluster, wordt er enerzjds een te groot beroep gedaan op de tjd van de verschllende betrokkenen. Anderzjds levert het een beeld op dat voor het opstellen van een archtectuuradves nauweljks extra nformate oplevert. Wordt gekozen voor een te grofmazge ndelng, dan levert de analyse geen toegevoegde waarde n de vorm van onderschedend vermogen. Het s dus zaak de mate van detal op een juste granulartet te kezen. Analysemethoden; n een aantal werkvelden zjn reeds analysemethoden te vnden de ngezet kunnen worden. In andere werkvelden s dt veel mnder het geval, of dent een organsatespecfeke methode ontwkkeld te worden. Het ontwkkelen van checklsts en andere vormen van analyse s een arbedsntensef proces. 44
ReportngComponent releasemanagement CMS-database releasemanagement Fguur 2. ArchMate extense maturty release - management ReportngComponent PrntngComponent CMS-database FormDesk RuleEngne Fguur 3. Matrxweergave Regster en communty; zoals k eerder aangaf, s het ontwkkelen van analysemethoden en werkvormen arbedsntensef. Hern kan samenwerkng en het delen van verschllende utwerkngen een besparng voor alle betrokkenen opleveren. Het delen van materaal met behulp van een regster met analyses en bjbehorende producten ondersteund door een communty van gebrukers s herbj nteressant. Verrjkngen Kwaltateve en kwanttateve analysemethoden zjn verrjkngen van het denstenpakket van de archtect. Ze kunnen goed ngebed worden n de bestaande producten en opgenomen worden n bestaande notatewjzen en methoden. Daarnaast kunnen deze methoden goed gedeeld worden n een communty. Dt neemt net weg dat het nzetten van de analysemethoden bnnen het werkveld archtectuur nog n de knderschoenen staat. Het ontwkkelen van een werkwjze en ervarngen opdoen n verschllende werkvelden kan bjdragen aan deze volwassenhed. Ik kjk ut naar het moment dat er een volwassenhedsanalyse s voor het nzetten van kwaltateve en kwanttateve analyses bnnen een enterprsearchtectuur! Ir. Ing. Bert Dngemans s onafhankeljk nformate-archtect namens maatschap The Demand Group. E-mal: bert.dngemans@the-future-group.com Lteratuur Erl, T. (2011) Fundamentals of Cloud Computng. Vancouver: Arctura. Orsouw, R. van et al (1999). Informate Econome. Schoonhoven: Academc servces. Open Group, The (2012). ArchMate 2.0 Specfcaton. Zaltbommel: Van Haren Publshng. Webste: http://are.nteractory.nl 45