WERK BOEK DE CENTRALE AS Voor leerlingen groep 7 en 8 basisschool.
1 DE CENTRALE AS IN NOORDOOST-FRYSLÂN 1.1 - STEEDS DRUKKER OP DE WEG Het wordt steeds drukker op de weg. Steeds meer mensen hebben een auto en gebruiken deze om bijvoorbeeld naar het werk, school of naar de winkel te gaan. Over de provinciale weg tussen Dokkum en Drachten rijden iedere dag 13.000 auto s. Daardoor gaat er heel veel verkeer dwars door allerlei dorpen heen. Dit werkboek gaat over De Centrale As, een groot wegenproject waarbij de infrastructuur tussen Dokkum en Drachten flink wordt verbeterd. Dit betekent dat het gebied veiliger en beter bereikbaar wordt voor verkeer. Jij hebt er vast al iets van gehoord of gezien. De provinciale weg, de N356, tussen Dokkum en Drachten staat centraal in dit project. Maar het gaat ook om het verbeteren van het omliggende gebied, bijvoorbeeld door de aanleg van nieuwe fiets- en wandelpaden of zelfs ruiterpaden. WERKBOEK DE CENTRALE AS 2
Infrastructuur is een woord dat niet je niet elke dag tegenkomt. Wat denk je dat we hier met infrastructuur bedoelen? Je mag een woordenboek gebruiken of het opzoeken met de computer. Schrijf jouw antwoord hieronder op. Zoek op een kaart of Google Maps op door welke dorpen je komt als je over de N356 rijdt en schrijf ze hieronder op 1... 2... 3... 4... Nu gaat er niet alleen veel verkeer door deze dorpen, maar ook door Hurdegaryp en Garyp. Dan gaat het om verkeer dat vanuit Dokkum de kortste weg naar Leeuwarden of Heerenveen neemt. Als de wegen door de dorpen heel druk zijn, geeft dat voor de bewoners overlast. Welke overlast zullen de bewoners, denk je, van het vele verkeer hebben? Schrijf het hieronder op en bespreek het met elkaar. 1... 2... 3... 3 WERKBOEK DE CENTRALE AS
1.2 - WEBSITE De Centrale As heeft een website: www.decentraleas.nl. Hier vind je allerlei informatie over dit wegenproject. Onder andere over hoeveel auto s op een gemiddelde werkdag langs een bepaald punt rijden. We noemen dit Telpunten. Deze telpunten geven de verkeersintensiteit aan. Kijk op de website onder de button Nieuws en Publicaties of www.decentraleas.nl/nieuws-en-publicaties/telpunten-de-centrale-as en klik op 3 telpunten die het dichtst in de buurt van jouw woonplaats zijn. Schrijf hieronder op hoe deze 3 telpunten heten en hoeveel auto s er ongeveer op een gemiddelde werkdag langs komen. Naam telpunt aantal auto s op een werkdag 1...... 2...... 3...... WERKBOEK DE CENTRALE AS 4
2 KNELPUNTEN IN HET VERKEER Met De Centrale As willen de provincie Fryslân, de gemeenten Dongeradeel, Dantumadiel, Tytsjerksteradiel en Smallingerland de knelpunten in het verkeer oplossen. Knelpunten zijn plaatsen waar veel verkeer langs komt en waar je extra goed op moet letten omdat je anders ongelukken krijgt. Niet alleen in de dorpen waar de provinciale weg (N356) door heen gaat, is het druk, maar ook op de wegen er om heen. Veel verkeer neemt namelijk sluiproutes. Wanneer De Centrale As klaar is, mogen automobilisten hier 100 km/uur op rijden en hoeven ze niet meer door de dorpen. Het sluipverkeer zal dan afnemen. Dat is prettig voor de fietsers en wandelaars op deze sluiproutes. Wanneer jij naar school, sport of vriend(inn)en gaat, kom je misschien ook langs plekken waar je altijd extra op moet letten voor verkeer. De volgende opdracht is een opdracht voor de hele klas met de juf of meester. Welk deel van De Centrale As komt bij jullie school in de buurt? Gebruik het digitale schoolbord en zoek dit op via Google Maps. Wijs de plekken aan waar jullie altijd extra op moeten letten voor ander verkeer en omcirkel deze. Waarom vinden jullie deze plekken onveilig? Omdat... Wat zou er volgens jullie aan gedaan moeten worden om deze plekken veiliger te maken? 5 WERKBOEK DE CENTRALE AS
3 HOE LOSSEN WE DE KNELPUNTEN OP? 3.1 - AANPAK Om verkeersknelpunten op te kunnen lossen, moet er eerst een plan worden gemaakt. Daarin staat wat je wilt gaan doen, hoe daarmee het knelpunt wordt opgelost en hoe het moet worden uitgevoerd. In het vorige hoofdstuk zijn jullie hier al een beetje mee bezig geweest. Een plan maken betekent dat er eerst heel wat denk-, reken- en regelwerk moet worden gedaan voordat er keuzes kunnen worden gemaakt. Is er bijvoorbeeld genoeg ruimte langs de weg om deze te verbreden of is het beter de weg om te leggen? Welke obstakels kom je tegen? Liggen er kabels in de grond? Hoe is de ondergrond? Moet deze met zand worden verstevigd? Van wie is de grond? Is het al van de gemeente of moet het eerst nog worden gekocht. Wonen er veel mensen die mogelijk last van de weg kunnen hebben? En wat voor soort weg moet er komen? Hoe kan het voor de fietsers en voetgangers veiliger worden gemaakt? Hoe duur gaat het worden? Kan het ook goedkoper? Om een goed plan te kunnen maken moeten er allerlei stappen worden genomen. Hieronder staan 7 stappen genoemd. De stappen staan alleen niet in de goede volgorde. Wat denk jij wat de goede volgorde is? Lees eerst alle stappen aandachtig door. Zet nu de onderstaande stappen in de goede volgorde. De eerste stap geef je het cijfer 1 en zo verder. Om je een beetje op weg te helpen, hebben we stap 1 alvast aangegeven. WERKBOEK DE CENTRALE AS 6
STAP 1 Onderzoek. Wat zijn de knelpunten en waar komt dat door? STAP... Politiek besluit. Het bestuur van de gemeente, provincie en rijk gaan akkoord met het uitvoeren van het ontwerp. STAP... Ontwerp definitief maken. Hierin wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met de opmerkingen van de omwonenden. STAP... Ontwerp. Er wordt een ontwerp van de beste oplossing gemaakt. STAP... Vergunningen aanvragen. Wil je bouwen dan moet je hiervoor toestemming van de gemeente of provincie vragen. STAP... Wegenbouwers vragen het werk uit te voeren. Wie kan dit het beste en het goedkoopste? STAP... Gesprekken met omwonenden. Wat zijn de opmerkingen van de omwonenden? 7 WERKBOEK DE CENTRALE AS
3.2 - VERSCHILLENDE SOORTEN WEGEN In Nederland hebben we 4 soorten wegen: autosnelweg, autoweg, gewone weg en erf (zie kader). Elk type weg heeft zijn eigen ontwerpeisen. Door een weg op een bepaalde manier in te richten kun je deze veiliger maken voor haar belangrijkste gebruikers. Hieronder zie je 2 foto s, namelijk één van een stuk snelweg en één van een woonerf. Vergelijk de foto s en noem 4 verschillen. Schrijf deze onder de foto s. Soorten wegen in Nederland Autosnelweg: een weg voor snel gemotoriseerd verkeer met gescheiden rijbanen en zonder kruisingen. De maximum snelheid is 120 km/h. Autoweg: uitsluitend voor gemotoriseerd verkeer. Buiten de bebouwde kom mag hier in Nederland 100 km/h worden gereden. Gewone weg: hier mag maximaal 50 km/h worden gereden binnen de bebouwde kom. Buiten de bebouwde kom is de maximumsnelheid 80 km/h. Erf: gebied waar de verblijfsfunctie (lopen, spelen, enzovoorts) prioriteit heeft boven de verkeersfunctie van de weg. Er mag alleen stapvoets worden gereden. 1... 1... 2... 2... 3... 3... 4... 4... WERKBOEK DE CENTRALE AS 8
3.3 - MAATREGELEN De afspraken die we met elkaar maken om de knelpunten daadwerkelijk op te lossen, noemen we maatregelen. Op de website www.decentraleas.nl staat een tracékaart. Hierop kun je zien welke maatregelen worden genomen om de verkeersveiligheid te vergroten. Bijvoorbeeld door het verbreden of versmallen van een weg. Door klinkers in plaats van asfalt te gebruiken. Of door het aanleggen van een viaduct, fietstunnel of rotonde. In de bouw noemen we dit laatste kunstwerken Zoek de tracékaart op en kijk of de maatregelen die jullie in hoofdstuk 2 hebben genoemd, overeenkomen met de maatregelen die in het door jullie bekeken gebied benoemd staan. Wat zijn de overeenkomsten? Tunnel Doniaweg tussen Damwâld en Wâlterswâld Wat zijn de verschillen? Vinden jullie de maatregelen die uitgevoerd gaan worden, beter of slechter dan de maatregelen die jullie hebben bedacht? Kruising Ecologische Hoofdstructuur bij De Falom Waarom? Aquaduct Prinses Margrietkanaal bij Burgum 9 WERKBOEK DE CENTRALE AS
4. AAN HET WERK! De plannen om de doorstroom van het verkeer te verbeteren zijn klaar! Nu worden wegenbouwbedrijven gevraagd of zij het werk kunnen doen en wat dat kost. De wegenbouwbedrijven gaan dan heel hard aan het denken en rekenen. Degene die het plan het beste en goedkoopste kan uitvoeren, krijgt de opdracht. 4.1 - CALCULEREN Stel je hebt zelf een wegenbouwbedrijf en wordt gevraagd een fietspad van 2 kilometer lang en 2,5 meter breed aan te leggen. De ondergrond is van klei. Wat heb je allemaal nodig? 1 Klei is als ondergrond niet stevig genoeg en dus moet er eerst over de hele lengte en breedte van het pad tot 25 cm diep klei uitgegraven worden. Nodig: 1 graafmachine + 1 machinist. Hoe lang? 5 werkdagen. 2 Daarna moet het uitgegraven pad weer met zand worden opgevuld. Nodig: zand + 1 graafmachine + 1 machinist + 1 straatmaker. Hoe lang? 1 werkdag. 3 Het zand moet wat inklinken en daarna worden er bakstenen gelegd. Nu heb jij toevallig een machine die zelf een hele rij bakstenen in één keer over de hele breedte van het fietspad kan leggen. Dat gaat dus lekker snel. Nodig: 1 baksteenlegmachine + 2 medewerkers om de machine te bedienen. Hoe lang? 4 werkdagen. 4 Aan de zijkanten van het pad blijven altijd stukjes open. Hier moeten halve bakstenen worden gelegd. Ofwel: het pad moet worden afgewerkt. Nodig: 1 straatmaker. Hoe lang? 2 werkdagen. WERKBOEK DE CENTRALE AS 10
Kosten 1 medewerker (machinist, straatmaker): 300 per werkdag graafmachine: 400 per werkdag baksteenlegmachine: 600 per werkdag zand: 15 per m 3 Hoeveel kost het aanleggen van het fietspad in totaal wanneer jij dat met jouw bedrijf mag doen? Reken het stap voor stap uit en tel dan alles bij elkaar op. Stap 1 1 Graafmachine à 400 per werkdag x 5 werkdagen =... 1 machinist à 300 per werkdag x 5 werkdagen =... Totaal stap 1 = ------------------------------------------------------------ Stap 2 Hoeveel m 3 zand heb je nodig?... meter lengte x... meter breedte x... meter diepte =... m 3 1 m 3 zand kost 15. Dan kost... m 3 in totaal =... Reken het zo verder zelf uit. Degene die, net als jij, uitrekent wat een werk gaat kosten heet een calculator. Jij hebt nu dus het werk van een calculator gedaan! 11 WERKBOEK DE CENTRALE AS
4.2 BEROEPEN IN DE BOUW In de rekensom hiervoor kwamen we het beroep van machinist, straatmaker en calculator al tegen. Maar er zijn nog veel meer beroepen in de bouw. Hieronder vind je een korte omschrijving van 6 beroepen en een fotootje. Verbind de beschrijving met het beroep wat er bij hoort. IK VERTAAL HET ONTWERP NAAR HOE DIT GEBOUWD MOET WORDEN Ik maak een werktekening en omschrijving van hoe er gebouwd moet worden. Aan de hand hiervan kunnen de aannemer en anderen aan de slag. Landmeetkundige Technisch tekenaar Waterbouwer IK ZORG VOOR DE JUISTE ONDERGROND Gebouwen, wegen, viaducten: alles moet op de juiste ondergrond worden gebouwd anders verzakt de boel en gaat het kapot. Ik werk met grondverzetmachines, zoals graafmachines om voor die juiste ondergrond te zorgen. IK ZET MATEN UIT VAN WEGEN OF GEBOUWEN DIE NOG GEBOUWD MOETEN WORDEN Ik kan midden in een landschap staan en toch zien hoe een gebouw, weg of viaduct in een omgeving past. Mijn waterpasinstrument is mijn belangrijkste gereedschap. IK WERK OP DE GRENS VAN LAND EN WATER Ik maak o.a. steigers, bruggen en kades. Meestal werk ik in een ploeg samen met machinisten van grondverzetmachines. IK BEN DE BAAS OP DE BOUWPLAATS Ik organiseer, coördineer en bewaak al het werk op de bouwplaats. Ik geef leiding aan alle mensen op de bouwplaats en zorg er voor dat zij veilig kunnen werken. Verder let ik er op dat het werk op tijd af komt en dat er goed werk wordt geleverd. IK ZORG ERVOOR DAT IEDEREEN OP TIJD ZIJN WERK KAN DOEN Ik werk op kantoor en koop het bouwmateriaal in, maak de bouwplanning en hou in de gaten of het bouwproces soepel verloopt. Kan iedereen doen wat hij moet doen? Is het materiaal er op tijd? Werkvoorbereider Uitvoerder Machinist grondverzet WERKBOEK DE CENTRALE AS 12
Welk beroep lijkt jou leuk om te doen?... Waarom lijkt jou dit een leuk beroep?...... Past dit bij jou? Ja/Nee, want......... 13 WERKBOEK DE CENTRALE AS
5. MAAK HET MEE! Willen jullie zelf met de klas bij één van de projecten van De Centrale As kijken? Of een bouwer in de klas krijgen die jullie laat zien wat er bij De Centrale As gebeurt? Dat kan! Vraag jullie meester of juf contact op te nemen met Bouwen aan de Bouw. Bouwen aan de Bouw is een initiatief van de bouwbedrijven in Friesland om kinderen zoals jullie te laten zien wat er allemaal in de bouw gebeurt. Dat doen ze onder de slogan Maak het Mee. Wie weet is de bouw later ook iets voor jou. Contactgegevens E. info@debouwietsvoorjou.nl T. 06-13 68 65 46 www.debouwietsvoorjou.nl Colofon Tekst: Tineke de Groot, Bouwen aan de Bouw Margot Blaauw, Veilig Verkeer Nederland Vormgeving: Jan van der Wal, MerkMakers dtp-producties Fotografie: Oenema BV, Oosterwolde; foto waterbouwer, pag. 12. Dit werkboek is een uitgave van Bouwen aan de Bouw, Veilig Verkeer Nederland en het projectbureau De Centrale As. Contact: projectmanagement Bouwen aan de Bouw/De Groot samenwerking bedrijven-onderwijs Heerenveenseweg 34, 8471 BG Wolvega T. 06-13 68 65 46 Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming van het projectmanagement Bouwen aan de Bouw. WERKBOEK DE CENTRALE AS 14