TRANSITIES en DE ROL VAN DE OVERHEID De inbreng van de bestuurskunde

TRANSITIES en DE ROL VAN DE OVERHEID De inbreng van de bestuurskunde Filip De Rynck - SBOV KULeuven, UGent, UHasselt, UAntwerpen en HoGent SBOV III Transversaal Project 1

Opbouw van de lezing 1. Duurzaamheid en Governance 2. Transitiemanagement en transitie governance: de positie van bestuurskunde 3. Focus op governance arrangementen Basismodel van de verhoudingen Rollen van de overheid Instrumenten van de overheid 4. Rollen en verhoudingen op vier niveaus 5. Instrumenten en methodes 6. Democratie en vertrouwen 7. Transitiemanagement in de Vlaamse beleidspraktijk SBOV III Transversaal Project 2

Duurzaamheid en Governance Duurzaamheid en Governance: twee concepten (niet toevallig) in dezelfde periode geboren Nauw met elkaar verweven: duurzame ontwikkeling vergt aangepaste sturingssystemen en wijziging van rollen en instrumenten van de overheid Transitiemanagement is één manier om die verandering te begrijpen / te modelleren Governance debat in bestuurskunde wijst op problemen van, met en in de overheid: Rol van de overheid versus de markt, middenveld en burgers; meerschaligheid van de overheid; legitimiteit van de overheid; prestaties van de overheid en efficiëntie; interne coördinatieproblemen; verhouding politici - ambtenaren SBOV III Transversaal Project 3

Transitiemanagement Transitiemanagement in zwart - wit: Sterke normatieve invulling van rol van onderzoekers: door onderzoek en actie bijdragen tot de gewenste systeemveranderingen Rationeel prescriptief fasegebonden modellering van transities als systeemveranderingen Management als technische instrumentele bezigheid Generiek beeld op overheid als een soort black box Beperkte visie op rollen van faciliterende overheden Governance op een generiek niveau ingevuld Weinig aandacht voor democratische problematiek en functioneren van het politieke systeem SBOV III Transversaal Project 4

TM en TG TM = socio technische systemen (energie; mobiliteit; wonen, ). Verandering is vooral gericht op systeembreuken in die technische systemen Kijken naar social change : transitie governance beter aangepaste benadering dan transitiemanagement: Complexiteitserkennende benadering Visie op en uitwerking van verandering is onderdeel van machtsverhoudingen, politiek SBOV III Transversaal Project 5

Bestuurskunde en TG 1. Sturing in en stuurbaarheid van complexe systemen metagovernance (system theories; autopoiesis, ) 2. Analyse van governance arrangementen: combinaties van Hiërarchie, Markt en Netwerking 3. Beleidsvorming in complexe settings: advocacy coalitions - interactief beleid en sociaal beleidsleren beleidsevaluatietechnieken performantie en monitoring (indicatoren) 4. Procesmanagement van en in complexe projecten: oa de rol van publieke managers in netwerken SBOV III Transversaal Project 6

Focus op Governance Bijdrage van de Bestuurskunde om de black box van governance te openen Governance als een gelaagd begrip: Verschuivingen in de verhoudingen Hiërarchie (overheidssturing), Markt en Netwerken Empirische categorie: wat is er gaande, hoe evolueren, werken governance arrangementen en wat zijn effecten? Normatieve categorie: wenselijkheid om naar betere governance-arrangementen te werken en evaluatie van doelmatigheid en democratische kwaliteit van deze arrangementen SBOV III Transversaal Project 7

Basic model Private sector Private companies Public sector Supranational (incl. EU) National (nation state) NGO's, citizen organizations sub-national (e.g. local) SBOV III Transversaal Project 8 8

Governance : verhoudingen in verandering Private sector Public sector Supranational (incl. EU) Private companies National (nation state) NGO's, citizen organizations, citizens sub-national (e.g. regional, local) SBOV III Transversaal Project 9 9

Differentiatie nodig Probleem van verdere invulling van arrangementen : vergt gedifferentieerd debat omwille van padafhankelijkheid, grote verscheidenheid van verhoudingen op domeinen en rollen van overheden Generiek debat bereikt vrij snel zijn eindpunt Gedifferentieerd toepassen vergt van bestuurskundigen veel domein en veldkennis en vergt interdisciplinaire benadering In welke (projecten van) Steunpunten zijn we met aspecten van deze arrangementen bezig? SBOV III Transversaal Project 10

Overheid in vele gedaantes Een continuüm van rollen: Overheid als aanbieder van publieke diensten eventueel op afstand: verzelfstandigde diensten (zie agentschappen op Vlaams niveau) of samenwerkende overheden (zie intercommunales) Overheid als regulator van gedrag (regelgeving, controle, sancties) van markten eventueel via verzelfstandigde regulatoren; zelfsturing in sectoren Overheid in netwerken: designer van netwerken als actor in netwerken (in vormen van PPS) als regisseur / manager van netwerken SBOV III Transversaal Project 11

met een palet van beleidsinstrumenten Klassieke indeling van instrumenten: Juridische instrumenten (regelgeving) - sturen op regels Economische / financiële instrumenten ter stimulering of ter afrading (subsidies, boetes, fiscaliteit, ) Communicatieve instrumenten (informatie, sensibilisatie, marketing, ) Instrumenten in een multi actor context: Faciliterende / ondersteunende instrumenten met overheid op afstand Kaderregelgeving, met flexibele invulling Contractachtigen: convenanten, overeenkomsten, Set van soorten instrumenten in een multi level context SBOV III Transversaal Project 12

Rollen en verhoudingen op vier niveaus Bestuurskundige benadering van governance arrangementen: rollen en verhoudingen 1. Veranderende verhouding overheid - markt 2. Veranderende verhouding tussen overheden (Multi Level Governance) 3. Veranderende verhouding tussen overheid en middenveld/burgers 4. Veranderende verhouding politici ambtenaren in governance - arrangementen SBOV III Transversaal Project 13

(1) Klassieke regulering van gedrag GOVERNMENT: DE KRACHT VAN KLASSIEKE REGULERING States still appear central to any serious attempt to come to terms with environmental pressures they remain the foundation of civil authority and established democratic structures to provide a critical context for taking and legitimising collective decisions (Meadowcroft, 2005: 493) Good old fashion regulation remains the most straightforward way to adress many environmental problems and regulation is often eased by the spectre of legislation (Meadowcroft, 2005: 494) Most observers would now agree that while one can t make progress towards sustainability without new governance mechanisms, there is also a critical place for good old fashioned regulative and redistributive state action (Meadowcroft, 2011: 538) SBOV III Transversaal Project 14

(1) Regulering van markten Regulering via regulatory agencies Functioneren van deze agencies Het management van deze agencies Stelsels van regulering: reguleringsconstellaties (van Europees tot regionaal, zie bvb paardenvlees) Regulering en/door fiscaliteitsbeleid SBOV III Transversaal Project 15

(2) Governance: tussen overheden Globalisering, Europeanisering, Federalisering en Lokalisering De koppeling van de zeer grote staatshervorming, de grote staatshervorming en de kleine staatshervorming Capaciteit en competenties voor multi level governance op verschillende niveaus Vlaanderen / lokale besturen in de Europeanisering (download en upload) Federalisering: performantie en management van de staatshervorming Lokalisering: decentralisatie, lokale initiatieven als kracht van verandering en als vorm van coördinatie gericht op horizontaal beleid De positie van de steden Het stedenbeleid in Vlaanderen / België Het belang van een stadsregionale aanpak SBOV III Transversaal Project 16

(3) Governance: overheid en middenveld Overheden en middenveld/burgers: Governance als traditie en kenmerk van ons bestuurlijk systeem ( old goverance?) De aansturing en de relatie tussen overheid en middenveld lijkt een lasagne van drie generaties verhoudingen en sturing: 1. De laag van de gesubsidieerde vrijheid 2. De aansturing op processen (kwaliteitszorg) en prestaties (NPM)? 3. Partnerschappen gebaseerd op coproductie in de uitvoering Middenveld: geen machtsvrije ruimte Het klassieke en het nieuwe middenveld: open en geslotenheid van arrangementen ( new governance : veranderend middenveld) Co productie bij beleidsvorming / interactief beleid: oa werking van adviesstelsels (en de mix van posities van het middenveld) SBOV III Transversaal Project 17

(4) Verhouding politici - ambtenaren Rollen van en verhoudingen tussen politici en ambtenaren in governance-arrangementen In contexten van regulering van markten In multi level verhoudingen In verhoudingen met het middenveld Selectie, competenties, carrières van ambtenaren in governance arrangementen Policy entrepeneurs ; Boundary scanners ; Netwerkmanagers ; Change agents Bvb: managers regulatoren; Bvb: managers van projecten in complexe settings SBOV III Transversaal Project 18

Instrumenten en methodes (1) Bestuurskundige benadering van governance: instrumenten en methodes Kennis en sociaal leren rond complexe problemen Hoe bouwt de overheid kennis op en hoe consolideren we kennis? Werken met toekomstverkenning: vormen van scenario ontwikkeling Experimenten uitbouwen: Transitie arena s uitwerken en het management van deze arena s Koppeling met innovatie en innovatiemanagement SBOV III Transversaal Project 19

Instrumenten en methodes (2) Organisatiemanagement: Cross cutting policies in agencified governments (SBOV III project) Doorgeschoten verzelfstandiging en interne verkokering versus nieuwe vormen van coördinatie Traditionele schotten tussen beleidsdomeinen en sectoren onder druk: naar projecten en programma s Aangepaste organisatiemodellen en aangepaste capaciteit op alle niveaus in functie van integraliteit, transversaliteit SBOV III Transversaal Project 20

Democratie en Vertrouwen TM: weinig aandacht voor democratische vraagstukken (op de brug met politologie): Problemen van de representatieve politiek (parlementaire democratie) gegroeid in een traditionele economie, op traditionele schalen en politieke partijen (zie Keane, The Life and Death of Democracy) Democratische verantwoording in, van en door governance arrangementen TM: weinig aandacht voor trust als fundamentele onderbouw van de samenleving (studie van vertrouwen in bestuurskundige studies) SBOV III Transversaal Project 21

TM op Vlaams niveau TM in de huidige Vlaamse beleidspraktijk In welke mate draagt deze vorm van TM bij tot verandering van arrangementen? Bvb: in verhouding tot steden, middenveld, marktpartijen, Nieuwe bureaucratische routine, retorische vernieuwing? Hefboom voor beleidsactivering op Vlaams niveau binnen het reguliere beleid? Bijdrage tot systeemverandering? Wat doen / ondervinden de transitiemanagers? Welke impact hebben zij en hoe ondervinden zij de impact van de uitbouw / werking van de Vlaamse overheid? SBOV III Transversaal Project 22