De democratische legitimiteit van de Europese besluitvorming. Legitimiteit door parlementaire discursiviteit

Transcriptie

1 r»r De democratische legitimiteit van de Europese besluitvorming Legitimiteit door parlementaire discursiviteit The democratic legitimacy ofthe European decision making Legitimacy through parliamentary discursivity Hugo D'Hollander

2 Voorwoord INHOUD I NAAR EEN PROBLEEMSTELLING 1 Klaaglied 11 2 Het democratisch deficit in de Europese Unie 13 3 Institutionele benadering van het democratisch deficit Transfer van bevoegdheden Rolconfusie De gedifferentieerde integratie Orthodoxe staatsleer Niet-parlementaire tendensen Representativiteit van de Europese instellingen Transparantie - beslotenheid van de besluitvorming Subsidiariteitsgebrek Multi level governance Politieke leegte Geen begrotingsbevoegdheid Gebrek aan politiek debat Doelmatigheidsgebrek Gebrek aan grondrechten 29 4 Conclusie 31 II REFERENTIEKADER EN NORMSTELLING Synopsis 35 1 Legitimiteit Algemene literatuuranalyse Legitimiteit als sociaal-wetenschappelijk concept De legitimiteitstheorie van Jürgen Habermas 43 2 Democratie Republikeins - collectivistische en liberale traditie Varianten op de hoofdstromen De pluralistische theorieen Economische democratietheorieen Systeemtheorie als democratisch model? Directe democratie versus representatieve democratie Parlementaire Communicatieve democratie dimensie van representatieve democratie 61 60

3 1.1 Indicatoren van discursiviteit Mogelijke voorwaarden van discursiviteit Observeren, meten en beoordelen van discursiviteit 122 A,!.,,...,.* l : i Democratie op het niveau van de Europese Unie Dimensies in de hoofdstromen Meerderheids- en consensusdemocratie Formele versus materiele of substantiele democratie Empirische versus normatieve democratietheorie 67 3 Democratische legitimiteit Legitimiteit door parlementaire impact en controle Legitimiteit door parlementaire discursiviteit Algemeen kader Parlementaire discursiviteit 71 4 Empirische aspecten van parlementaire discursiviteit Deliberatieve argumentatie Arguing, not bargaining Collectieve volkswil of deliberatie: een theorie inzake politieke deliberatie Argumentatieleer Algemeen Informele logica - new rethorics Doel - middel argumentatie Institutionen argumentatie Oppositie als institutionele argumentatiestructuur Triangulatie of arbitrage als argumentatiestructuur Discursieve argumentatie 90 5 Discursieve processen als politieke argumentatie Discoursen Theoretisch perspectief Beleidsdiscoursen Frames Ethische en politieke aspecten van discursiviteit Oplossen van ethische controversen - algemeen Oplossen van controversen door parlementaire discursiviteit Oplossen van controversen op EU - niveau 108 III ANALYSEKADER EN EMPIRISCH ONDERZOEK 1 Operationalisering van parlementaire discursiviteit 113

4 1.3.2 Factoranalyse Voorgestelde methodologie: Discoursanalyse Het delta-concept als visualisering van politieke besluitvorming, discursiviteit en argumentatiestructuur De conceptualisering van discursiviteit De discoursbenadering Opzet empirisch onderzoek Aangrijpingspunt voor onderzoek naar parlementaire - discursiviteit (locus) Keuze van onderzoeksmethode - verantwoording Selectie van casussen Methodologie case - studies 140 IV CASE STUDIES 1 Biotechnologie Europese ondernemingsraad Dierenwelzijn Chocoladerichtlijn Emissies grote stookinstallaties Tarieven van luchtdiensten High Definition Television (HDTV) Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) 367 V CONFRONTATIE NORM-FEIT 1 Discursieve mechanismen Inleiding: systeemtheoretisch kader Intraparlementaire discursiviteit Extraparlementaire discursiviteit Benchmarking Methode Plato aan het vvoord - Theoretische beoordeling (T) Van de utopische naar de terreindemocratie - Empirische bevindingen (E) Methode Bevindingen Synthese EP - enquete Globale beoordeling (T+E) Verklaring van discursiviteit (Kwalitatief Comparatieve Analyse) 485

5 VI CONCLUSIES 1 Loflied aan de parlementaire rede Democratie als discursief proces Beleid: een sociale constructie Weerlegging van de oorspronkelijke uitgangspunten Naar een versterkte democratie in praktijk en theorie Empirische democratietheorie: naar nieuwe praktijken Normatieve discursieve parlementstheorie Van theorie naar parlementaire praktijk Van het terrein terug naar de theorie: een openliggend, braak onderzoeksveld 542

6 Bibliografie 549 Bijlagen: - Bijlage 1: Literatuuranalyse omtrent het legitimiteitsconcept Bijlage 2: Toelichting bij de berekening van de rangcorrelatie Bijlage 3: De argumentatieve kwaliteit van het parlementair debat (enqueteresultaten focusgroep EP) 589 Bijlage 3.1:- Tabellen 591 Bijlage 3.2:- Vragenlijst Bijlage 4: Evaluatie van de Qualitative Comparative Analysis Bijlage 5: Lijst van bevorrechte genügen in de case-studies Bijlage 6: Lijst van veel gebruikte afkortingen en acroniemen Bijlage 7: Lijst van Tabellen Bijlage 8: Lijst van Schema's 629 Samenvatting 633 Summary 637 Personalia 641