39 Democratie is Doen

Transcriptie

1 39 Democratie is Doen

2 Filip De Rynck Hoogleraar UGent

3 De symptomen waaraan de westerse democratie lijdt zijn even veelvuldig als vaag, maar wie kiezersverzuim, kiezersverloop, leegloop van partijen, bestuurlijk onvermogen, politieke verlamming, electorale faalangst, rekruteringsschaarste, compulsieve profileringsdrift, chronische verkiezingskoorts, afmatttende mediastress,achterdocht, onverschilligheid en andere hardnekkige krampen naast elkaar legt, ziet de contouren opdoemen van een syndroom, het Democratische Vermoeidheidssyndroom David Van Reybrouck (2013), Tegen verkiezingen, p23

4

5 David Van Reybrouck is een anti democraat: omdat de democratie niet evolueert naar het model van zijn type burger, vindt hij dat de democratie in crisis is (David Hume, Knack, 2017) Er is een sterke daling in de opkomst voor verkiezingen maar een stijging van democratic institutional reforms : de mogelijkheden voor burgers om het politieke systeem te beïnvloeden, zijn sterk toegenomen door allerlei vormen van actie en activisme (International Social Survey Program, trends ) Omdat de verzuilde ideologische kaders wegvallen, kan het democratisch proces waarin de wil van het volk tot stand komt, nu vrijer verlopen. Het publieke debat is meer dan toen een open confrontatie waarin de belangen en verwachtingen van alle burgers een kans krijgen om gehoord te worden (Stefan Rummens, 2016, pp55-56)

6 Onze positie Met generieke doembeelden en revolutionaire oplossingen kunnen we niet veel aanvangen. Ze werken verlammend, Ze steunen bovendien op simplistische beelden over politiek De representatieve democratie past zich aan, moet zich aanpassen en is steeds meer verweven met participatieve praktijken: dat is de kern van een zich vernieuwende democratie. Dat zien we op lokaal niveau en daarin ligt ook het (miskende) belang van het lokale niveau Op lokaal niveau is de democratie grondig aan het veranderen en dat roept lastige nieuwe vragen op, zeker over de rol van politieke partijen, maar daarom is de democratie niet in crisis

7 Naarmate de samenleving verandert, verandert de manier waarop democratie georganiseerd is en hoe ze werkt, binnen de gestolde structuren en organisatievormen uit vroegere periodes. Binnen de gestolde organisatievormen en routines van de representatieve democratie, zoals eertijds ontstaan, wijzigen de democratische praktijken

8 Een breedbeeld op politiek: de democratie is meer dan Terzake en De Zevende Dag Vele demoi als kernen van politiek van het dagelijkse leven, in, rond of los van de structuur van de representatie Veel breder dan wat zich officieel aandient onder de noemer van de georganiseerde participatie

9 Het stereotiepe bipolaire beeld: de overheid en de burger De deuren en de ramen van het wetgevende huis blijven gesloten. Niemand geraakt binnen, zelfs niet door het kattenluikje... het lijkt alsof de politiek zich opgesloten heeft in haar eigen kasteel en bang vanachter de gordijnen naar het rumoer op straat zit te spieden (Van Reybrouck, pp ).

10 Ons beeld de representatieve democratie is een huis met veel verschillende bewoners (politici en ambtenaren), met veel verschillende kamers en verschillende opvattingen, ook over democratie Met het tweepolige beeld: politici (en ambtenaren) versus burgers komen we nergens. Het spel rond besluitvorming steunt op verwevenheid, doorwaadbaarheid, interacties In routines van representatie zitten zeker veel weerstanden en ook nog geslotenheid maar de druk tot aanpassing is groot en leidt tot veranderende arrangementen, bij uitstek op het lokale niveau

11 Enkele toepassingen Onderzoeken over burgerinitiatieven: rollen van politici en ambtenaren in informele relaties met burgerinitiatieven Praktijken van wijkwerking: rollen van politici en ambtenaren als intermediairen in de tussenruimte tussen de leefwereld en de systeemwereld Praktijken van grote stadsprojecten: verwevenheid rond formele en informele participatieve praktijken in publieke platformen In lokale instellingen en diensten: druk van de cliënten, openbaarheid als hefboom, coproductie als noodzaak Van gesloten hiërarchie naar bemiddeld contract: het prototypische voorbeeld van het Toekomstverbond voor Antwerpen

12 Er zijn voortdurend verbindingen tussen representatie en participatie en elke besluitvorming is een mix van beide Soms domineert zeker nog een zeer gesloten representatie, of pogingen daartoe. Soms gaat het om zeer open processen waarbij beslissingen in de representatieve democratie zeer participatief tot stand zijn gekomen. Soms gaat het om zeer autonome processen, buiten het bereik van de representatie Meestal gaat het over iets tussenin, met alle spanningen, conflicten en compromissen die daarbij horen. De politieke retoriek daarrond of daarover is dan nog een laag op zich Maar de democratie verandert wel

13

14 Politieke partijen, enerzijds... Steeds minder leden Leden zijn steeds minder representatief in de zogenaamde representatieve democratie Onder impuls van toenemende overheidssubsidies worden ze minder afhankelijk van hun leden, professionaliseren ze en wordt de macht gecentraliseerd Lokale afdelingen worden franchisehouders en stellen vanuit het oogpunt van publiek debat nog maar weinig voor Bron: Wauters, B., (2017), Wie is nog van de partij? Acco

15 Politieke partijen, anderzijds... 8 tot 20 procent van de leden stemt niet eens voor de eigen partij... Partijleden zijn vaak actief betrokken in praktijken van participatie Partijen werken steeds meer met supporters (naast de leden) Partijen veranderen hun organisatie en werking. Ook dit onderdeel van democratie is aan het wijzigen Bron: Wauters, B., (2017), Wie is nog van de partij? Acco

16

17

18 Politieke partijen van het parlementarisme over de verzuilde partijdemocratie naar de mediademocratie

19 Anders dan in de verzuilde partijdemocratie is de gemediatiseerde politicus niet louter een gedelegeerde die binnen een strak ideologisch kader de belangen van zijn of haar achterban moet behartigen. De politicus krijgt opnieuw meer armslag en een meer actieve rol in het politieke proces. Het bestaan van een geïnformeerd en geïnteresseerd electoraat, dat overtuigd zou kunnen worden in deze of gene richting, creëert stimulansen voor politici om beleidsvoorstellen op directe wijze aan het publiek voor te leggen De mediademocratie ontvoogdt de kiezer, de zwevende kiezer die meer dan ooit geïnteresseerd is in politiek, maar steeds minder in partijpolitiek Stefan Rummens, 2016, pp 54

20 Verkiezingen en politici Verkiezingen zijn essentieel voor het organiseren, activeren en dramatiseren van het publieke debat (Rummens, 2016) Lokale democratie is veel meer: openheid, toegankelijkheid, beïnvloedbaarheid en controleerbaarheid van het hele stelsel van lokale demoi... Het is een verzamelterm voor praktijken waarin burgers, middenveld, ambtenaren en politici vorm proberen te geven aan keuzes over de inrichting van de samenleving Verkiezingen legitimeren om het publieke debat te organiseren en om leiderschap te tonen

21

22 Sterke lokale politici halen hun kracht en gezag niet meer uit hun lokale partij maar uit de manier waarop ze in de samenleving staan en representatie koppelen met participatie Wie dan al te zeer en besloten partijpolitiek denkt, redt het niet langer Dat alles gebeurt deels uit eigen keuze, deels omdat de basis van partijen verschrompelt maar vooral ook onder druk van een assertieve samenleving en autonome burgers

23 Participatieve praktijken en veranderende representatieve praktijken vloeien in elkaar over en leiden zo geleidelijk tot een ander soort democratie Politiek en ambtelijk leiderschap en het politieke debat zijn daarin ingebed Democratie verandert omdat we ze aan het veranderen zijn

24