Groen&en&groei&in&een&energieke&samenleving&

Transcriptie

1 Green%Deal% Groen&en&groei&in&een&energieke&samenleving& YanickAarsen MasterthesisvandeopleidingMilieu6maatschappijwetenschappen FaculteitderManagementwetenschappen RadboudUniversiteitNijmegen December2013

2 2 Titel:GreenDeal,groenengroeiineenenergiekesamenleving Student:YanickAarsen Studentnummer:s Begeleider:PieterLeroy,RadboudUniversiteit Stagebegeleider:SonjaKruitwagen,PlanbureauvoordeLeefomgeving MasterthesisvandeopleidingMilieu6maatschappijwetenschappen FaculteitderManagementwetenschappen RadboudUniversiteitNijmegen December2013 % %

3 Voorwoord% VooruligthetverslagmetdaarinhetonderzoeknaarhetGreenDealbeleidenhoedat zichonderscheidtvanvoorgaandmilieubeleid.hetverslagisgeschreventerafsluiting vandemasteropleidingmilieu6maatschappijwetenschappenaandefaculteitder ManagementwetenschappenvandeRadboudUniversiteitNijmegen. GraagzouikmijnbegeleiderPieterLeroywillenbedankenvoorzijnopbouwende kritiekenonophoudelijkegeloofinmijnkunnen.hetwaseenlangereisvolobstakelsen zonderzijnbegeleidingzouditverslagnietzijnvoltooid.daarnaastzouikgraagsonja Kruitwagenwillenbedankenvoordegokdiezeheeftgenomendoormijstagetelaten lopenophetplanbureauvoordeleefomgeving.hoewelik(envelenmetmij)heb gemerktdatwetenschappelijkonderzoeknietmijntoekomstigecarrièrezalzijn,benik ergdankbaarvoordeervaringenhetkijkjeindekeuken. Ikwensuveelpleziermethetlezenvanditverslagenhopelijkbiedthetunieuwe inzichten. YanickAarsen, MasterstudentMilieu6maatschappijwetenschappen Eindhoven,december2013 3

4 4

5 5 Samenvatting% Op3oktober2011werddenieuwstetelgvanhetNederlandsemilieubeleid,hetGreen Dealbeleid,metdevolgendewoordengeïntroduceerddoorministerVerhagenvan EconomischeZaken,LandbouwenInnovatie: De$overheid$moet$duurzaamheid$niet$van$bovenaf$opleggen$met$allerlei$verboden.$ Het$heeft$veel$meer$succes$als$mensen$en$bedrijven$zelf$zoveel$mogelijk$de$ruimte$ krijgen$voor$eigen$duurzame$initiatieven.$bedrijven$en$burgers$zorgen$dat$een$ project$van$de$grond$komt,$de$overheid$ruimt$de$belemmeringen$uit$de$weg.$dat$is$ de$deal. $$ Ditnieuwebeleidwerdmetgemengdegevoelensontvangen,waarbijeenveelgehoord argumentwasdathet oudewijninnieuwezakken is.eenredenomtijdensdit onderzoekintegaanopvoorgaandmilieubeleidenduidelijktebeschrijvenwatde aspectenzijndiehetgreendealbeleidonderscheidenvanhaarvoorgangers. VanafdejarenzeventigtotnuiseenduidelijketrendinhetNederlandsemilieubeleidte zienvangovernment6sturingnaargovernance6sturing.hierbijgaatdeoverheidsteeds mindertop6downmilieubeleidmakenomdesamenlevingtebesturenenwordter steedsmeergeprobeerdominsamenwerkingmetdiesamenlevingmilieubeleidte maken.eenovergangisduidelijktezienhalverwegedejarentachtigmetonderandere deintroductievanhetdoelgroepenbeleid.bijditbeleidsteldedeoverheidhardedoelen vooremissiereductieenonderhandeldehetmetdebrancheorganisatiesvan verschillendesectorenhoediesectoraandemilieudoelenkonvoldoeneninwelktempo datkongebeuren.hetbedrijfslevenkondusinzekerematezelfinvloeduitoefenenop hetmilieubeleiddatvoorzijnofhaarsectorgold.dezestrategie,waarbijdeoverheid hooptedathetbedrijfslevenwaarderingzougaanopbrengenvoorhetmilieubeleid, werdverinnerlijkinggenoemd. MetdeintroductievanhetGreenDealbeleidtwintigjaarlaterwordtduidelijk datdezoektochtnaargovernance6sturingsindsdietijdalleenmaaraankracht gewonnenheeft.actorenuitbedrijfslevenensamenlevingkunnennuconcreteideeën indienenbijdeoverheid.alsdeoverheidpotentiezietinzo nidee,wordthetinoverleg metdebetrokkenpartijenvastgelegdineenzogenaamdegreendeal.doorhetmaken vanverschillendegreendealswildeoverheid groeneeconomischegroeistimuleren doorspecifieke(vaaknietfinanciële)knelpuntenwegnemendooronderandere:wet6en regelgevingaantepassen,tebemiddelentussenpartijenmetverschillendebelangen,te zorgenvoortoegangtotdekapitaalmarktendoormarktenvoornieuwegroene technologieteondersteunen. Metbehulpvandebeleidsarrangementenbenaderingiseenanalysegemaaktvanzowel hetdoelgroepenbeleiduit1989enhetgreendealbeleiduit2011.dezearrangementen zijnopvierpunten(actoren,spelregels,hulpbronnen,discoursen)metelkaar gecontrasteerdenvervolgensgecategoriseerdalsrespectievelijkeencorporatistischen eenliberaalarrangement. HetGreenDealbeleidonderscheidtzichvanvoorgaandbeleiddoornogsterker intezettenopverinnerlijkingvanhetmilieubeleidenminderopmeetbare milieudoelen,doornietlangerviabrancheorganisatiesmetdesamenlevingtespreken, maarrechtstreeksmetbetrokkenen,endoordeverschillendegreendealsals kleinschaligeexperimententegebruikendielateropgeschaaldkunnenworden.twee groteaandachtspuntenzijndatergeenduidelijkheidisoverdelangetermijnvisievan hetnederlandsmilieubeleidendatergeenprocesisingerichtvooropschalingvan individuelegreendealprojecten.

6 6 Inhoudsopgave% Voorwoord%...%3 Samenvatting%...%5 Hoofdstuk%1%Inleiding%...%9 1.1Aanleidingtotditonderzoek Maatschappelijkeenwetenschappelijkerelevantie Voorlopigedoel6envraagstelling...10 Hoofdstuk%2%Sturing%in%het%Nederlandse%milieubeleid%...%12 2.1Inleiding HetbeginvanmilieubeleidinNederland Introductievanhetdoelgroepenbeleid Vandoelgroepenbeleidtotnu IntroductievanhetGreenDealbeleid Conclusie...19 Hoofdstuk%3%Analytisch%en%methodologisch%kader%...%21 3.1Inleiding Beleidsanalyse Beleidsarrangementenbenadering $De$vier$dimensies$van$de$beleidsarrangementenbenadering$...$ $Beleidsarrangementen$als$ideaaltypes$...$24 3.4Onderzoeksmodel $Onderzoeksmodel$en$onderzoeksvraag$...$ $Onderzoeksstrategie$en$materiaal$...$27 Hoofdstuk%4%BAB%analyse%van%het%doelgroepenbeleid%...%28 4.1Inleiding Actorenencoalities $Overheden$...$ $Doelgroepen$(bedrijfsleven)$...$ $Maatschappelijke$organisaties$(samenleving)$...$30 4.3Spelregels $Proces$...$ $Monitoring$...$32 4.4Hulpbronnenenmacht Discoursen Conclusie...36 Hoofdstuk%5%BAB%analyse%van%het%Green%Deal%beleid%...%37 5.1Inleiding Actorenencoalities $Overheden$...$ $Initiatiefnemers$(bedrijfsleven$en$samenleving)$...$ $Green$Deal$Board$...$39 5.3Spelregels $Proces$...$ $Monitoring$...$41 5.4Hulpbronnenenmacht Discoursen Conclusie...44 %

7 Hoofdstuk%6%Conclusie%...%46 6.1Inleiding OnderscheidendeaspectenvanhetGreenDealbeleid $Overheidsingrijpen$is$bij$Green$Deals$niet$langer$corporatistisch,$maar$ netwerkachtig$...$ $Via$de$Green$Deals$zet$de$overheid$in$op$leren$via$projecten$in$plaats$van$één$ centrale$oplossing$te$kiezen$...$ $Bij$het$Green$Deal$beleid$is$verinnerlijking$minstens$zo$belangrijk$als$de$ milieudoelen$...$47 6.3Conclusie...48 Literatuurlijst%...%49 Appendix%...%53 1:Uitgebreidoverzicht59GreenDeals :DeelnemersGreenDeal

8 8

9 9 Hoofdstuk%1%Inleiding% 1.1%Aanleiding%tot%dit%onderzoek% De$overheid$moet$duurzaamheid$niet$van$bovenaf$opleggen$met$allerlei$verboden.$Het$ heeft$veel$meer$succes$als$mensen$en$bedrijven$zelf$zoveel$mogelijk$de$ruimte$krijgen$voor$ eigen$duurzame$initiatieven.$bedrijven$en$burgers$zorgen$dat$een$project$van$de$grond$ komt,$de$overheid$ruimt$de$belemmeringen$uit$de$weg.$dat$is$de$deal. $$ MetdezewoordenintroduceerdeministerVerhagenop3oktober2011deGreenDeals innederland.greendealszijnafsprakentussendeoverheideninitiatiefnemersuitde samenlevingdieideeeënhebbendiebijdragenaangroenegroei.deinitiatiefnemers nemenhetvoortouwmethuninitiatiefenkunnenmiddelseengreendealdeoverheid vragenomhuninitiatiefteondersteunen.deoverheidkanbijvoorbeeldwet6en regelgevingaanpassen,bemiddelentussenpartijenmetverschillendebelangen,zorgen voortoegangtotdekapitaalmarktofmarktenvoornieuwegroenetechnologie ondersteunen. DeaankondigingvandeGreenDealsluitgoedaanbijdeontwikkelingendieinrecent gepubliceerderapportenvanhetplanbureauvoordeleefomgeving(pbl)worden aangekaart.inde MonitorDuurzaamNederland2011 (CBS,CPB,PBL,&SCP,2011) wordenalsbelangrijkstebeleidsuitdagingenvoordekomendetijdgenoemd: vergroeningvandeeconomie,dekeuzetussenpubliekeofprivatefinancieringende keuzetussenwetgevingofmarktwerking.inhetrapport deenergiekesamenleving (Hajer,2011)stelthetPBLdatdeoverheidteweiniggebruikmaaktvandevele duurzameinitiatievendieindesamenlevingaanwezigzijn.deoverheidzouvolgensdit rapportmoetenproberendeenergievandiesamenlevingtemobiliseren.ookrecente rapportenvanonderandereunepenoecddragendezeaanbeveling:inzettenop groenegroei,waarbijoverheid,bedrijfslevenensamenlevingverantwoordelijkheid moetennemenvoordesociale,ecologischeeneconomischegevolgenvanhungedrag. Dezekruisingtussenduurzaamheidennieuwevormenvan(overheids)sturingis precieswatdeoverheidviadegreendealbeoogttebewerkstelligen;hetfaciliterenvan privateinvesteringenenvervolgensdoormiddelvanmarktwerkingtoteengroenere economiekomen.inditonderzoekwordtnaderbekekenhoedenederlandseoverheid ditheeftvormgegeveninhetgreendealbeleid. 1.2%Maatschappelijke%en%wetenschappelijke%relevantie% Debeslissingvandeoverheidomduurzaamheidnietmetsubsidiesofverbodente regelensluitweliswaaraanbijrapportendiedeoverheidadvisereneenfaciliterenderol aantenemeninplaatsvaneenregisserenderol,maarerklinktookvanuitverschillende hoekenkritiekophetgreendealbeleid(seters,2011)(binnenlandsbestuur,2011).de VolkskrantenNRCHandelsbladnoemendedealstekleinschaligenteversnipperd;de 59dealsgevensamengeengrotegroeneimpuls.JanRotmansnoemthet hetgoede instrument,maartienjaartelaat.hijdoeltdaarmeeophetfeitdaternietlanger gezochthoefttewordennaarduurzamekoplopersinverschillendeindustrieënomte stimuleren,diezijnernamelijkal.volgenshemishettijddaternuopgroteschaal geïmplementeerdmoetworden.deverenigingvanduurzameondernemers DeGroene Zaak heeftalskritiekdatergeenstructurelemaatregelenplaatsvinden.groenlinksen PvdAstellendatdemeesteprojectendiealsGreenDealswordenaangekondigderook

10 10 warengekomenzonderdegreendeal.volgenshenishetoudewijninnieuwezakken. DeNederlandseoverheidenhetbedrijfslevenhebbensindsdeintroductievanhet doelgroepenbeleid(1989)alvakerdehandenineengeslagenomhetmilieuvraagstuk aantepakken.somssuccesvol,somsmindersuccesvol.devraagindemaatschappijlijkt nuwathetgreendealbeleidpreciesinhoudtenwathetandersmaaktdanvoorgaand beleid. Omantwoordtegevenopdezevraagiserinditonderzoekvoorgekozenomeen vergelijkendonderzoektedoen,waarhetgreendealbeleidnaastsoortgelijkbeleiduit hetverledenwordtgeplaatst.opdiemanierkanduidelijkgemaaktwordenwathet GreenDealbeleidis,enhoehetverschiltvanvoorgaandbeleid.Dewetenschappelijke relevantievanhetonderzoekkangevondenwordeninhetplaatsenvanhetgreendeal beleidbinnendeontwikkelingenvanoverheidssturinginhetnederlandsemilieubeleid. 1.3%Voorlopige%doelQ%en%vraagstelling% HetGreenDealbeleidistentijdevanditonderzoeknogrelatiefjongennogsteedsvolop inontwikkeling.hierdoorkaneenechteevaluatievanhetbeleidnognietplaatsvinden. HethoofddoelvanditonderzoekisdaaromhetbeschrijvenenverklarenvanhetGreen Dealbeleiddoorhetmakenvaneenheldereanalyse,waarbijvanuithetperspectiefvan overheidssturingwordtgekeken.dezeanalysewordtgemaaktdooreenvergelijkingte makenmetvoorgaandbeleidenvervolgensdeonderscheidendeaspectenvanhetgreen Dealbeleiduittelichten. Dehoofdstukkenvanditonderzoekzijningerichtaandehandvanvragendieaanhet beginvanhetonderzoeknaarbovenkwamen: 1.WelketheoretischeinzichtenzijnernodigomdeanalysevanhetGreenDealbeleidte kunnenonderbouwen? Omtebegrijpenhoedesturingvanmilieuvraagstukkenzichindeloopderjaren ontwikkeldheeft,enhoehetgreendealbeleidindezeontwikkelingvaltteplaatsen,is hetvanbelangtewetenwaardetheoretischediscussieover(overheids)sturingover gaat.omhierachtertekomeniserbehoefteaaneentheoretischexposéoverde inzichtendiehieroverindewetenschappelijkeliteratuurtevindenzijn.ditwordt stapsgewijsaangepaktdooreersthetfenomeensturinginhetalgemeentebestuderen, vervolgensdieperintegaanopoverheidssturingenmilieuenvervolgensteeindigen metderolvanhetbedrijfslevenbijoverheidssturing.dezetheoretischediscussieover sturingistevindeninhoofdstuktwee. 2.Welkemethodologiekanhelpenomindeempirieverschillendebeleidsaspectente onderscheiden? OmhetGreenDealbeleidteonderzoekenvanuiteensturingsperspectiefiser behoefteaaneenanalysekader.ditanalysekadermoetdeonderzoekerinstaatstellen deverschillendedimensiesenaspectenvaneenbepaaldbeleidtekunnen onderscheidenendaareenhelderebeschrijvingvantegeven.tijdensditonderzoekis gekozenomdebeleidsarrangementenbenadering(bab)tegebruiken.dekeuzevoor dezebenaderingendeuitwerkingvandemethodologieistevindeninhoofdstukdrie. Omlaterinhetonderzoektotzinvolleconclusiestekomeniserinditonderzoekvoor gekozenomhetgreendealbeleidtevergelijkenmethetdoelgroepenbeleiduitdejaren negentig.enerzijdsomdathetdoelgroepenbeleidvoldoendegedocumenteerdisendat deonderzoekerhelpttebegrijpenwaarnaargekekenmoetwordenbijeenanalysevan hetgreendealbeleid.anderzijdsbiedthetdoelgroepenbeleideenmooicontrastvoor

11 hetgreendealbeleid,aandehandwaarvanbepaaldeconclusiestoegelichtkunnen worden.dezekeuzeleidttotdevolgendetweeempirischesubdoelen. 3.Watiserbekendoverhetdoelgroepenbeleidenhoekandatgeïnterpreteerdworden indetermenvanhetgekozenanalytischkader? OmeenvergelijkingtemakentussenhetdoelgroepenbeleidenhetGreenDeal beleidiserineersteinstantiebehoefteaanempirischmateriaaloverhet doelgroepenbeleid.inhoofdstukdrie(methodologie)wordtbeschrevenwelkmateriaal ernodigisenhoedatverzameldis.hetempirischmateriaaloverhetdoelgroepenbeleid staatbeschreveninhoofdstukvier. 4.WatiserbekendoverhetGreenDealbeleidenhoekandatgeïnterpreteerdworden indetermenvanhetgekozenanalytischkader? Omdevergelijkingcompleettemakeniserbehoefteaanempirischmateriaal overhetgreendealbeleid.inhoofdstukdrie(methodologie)wordtwederom beschrevenwelkmateriaalhiervoornodigisenhoedatmateriaalverzameldis.het empirischmateriaaloverhetgreendealbeleidstaatbeschreveninhoofdstukvijf. 5.WatzijndeonderscheidendeaspectenvanhetGreenDealbeleidtenopzichtevanhet doelgroepenbeleid? Nadetweeemprischehoofdstukkenvolgtdeconclusievanhetonderzoek.De informatieuitdevoorgaandehoofdstukkenwordtnaastelkaargelegdendeaspecten diehetgreendealbeleidonderscheidenwordenbelicht.dezeconclusievanhet onderzoekistevindeninhoofdstukzes. 11

12 12 Hoofdstuk%2%Sturing%in%het%Nederlandse%milieubeleid% 2.1%Inleiding% OmbetertebegrijpenhoehetGreenDealbeleidisontstaan,wordtindithoofdstukeen kortegeschiedenisvanhetnederlandsemilieubeleidgeschetst.daarnaastmaaktdit hoofdstukduidelijkwelkestrategieënvansturingzijngebruiktomviahetnederlandse milieubeleiddesamenlevingtesturen.gedurendehethoofdstukzalduidelijkworden datereentrendinsturingsstrategieënheeftplaatsgevonden(ennogsteedsplaats vindt)waarookhetgreendealbeleidingeplaatstkanworden. 2.2%Het%begin%van%milieubeleid%in%Nederland% Milieubeleidzoalswedattegenwoordigkennen,ispasontstaanindejarenzeventig. Gedurendedejarenzestigontstondzowelmaatschappelijkalspolitiekdevraagnaar oplossingenvoordetoenemendemilieuproblematiek.ditresulteerdein1972inde UrgentienotaMilieuhygiëne vanhetministerievanvolksgezondheidenmilieuhygiëne (VoMil).Dezenotawordtveelalgezienalsdeofficieuzestartvanhetmilieubeleidin Nederland. Indezenota,entotaanhetbeginvandejarentachtig,werdenmilieuproblemen voornamelijkgezienalseenbedreigingvoordevolksgezondheid.detwee milieuproblemendiecentraalwerdengesteldwarenmilieuvervuilingenmilieuhinder. Dezetweeoverkoepelendemilieuproblemenwerdenverdeeldincompartimenten (bodem,water,lucht,geluidenafval)enwerdenvervolgensgezienalsduidelijk lokaliseerbareproblemen,diemetdejuistetechnologieopgelostkondenworden(van Tatenhove&Goverde,2007). Omdegeformuleerdemilieuproblemenaantepakkenkwamenafzonderlijke wettelijkeregelingentotstandbinnendebedreigdecompartimentenvanhetmilieu. Doordaterbinnendecompartimentenafzonderlijknieuweregelingenwerdengemaakt, ontstondindeloopvandejarenzeventigeenveelvoudvannieuwewetten,en beleidsmakendeencontrolerendeinstanties.ditleiddeuiteindelijktotsterke fragmentatievanhetmilieubeleid,zowelinhoudelijkalsorganisatorisch. HetNederlandsemilieubeleidzoalsdatinzijnbegintijdbestond,bestond volgensvantatenhove&goverde(2007)eigenlijkuitéénsturingsstrategie: vergunningverleningviawetgevingenhethandhavenvandiewetgeving. Sturing(door( government ( Hetbegripsturingkanwordenopgevatalselkevormvangeorganiseerde maatschappelijkeverandering(driessen&glasbergen,2000).milieubeleidiseenvorm vansturingwaarbijdeoverheidprobeertbijtedragenaaneenandere, milieuvriendelijkersamenleving.maaromdateensamenlevingzichnietzosimpellaat besturenalseenmachine,issturingdoordeoverheideenvoortdurendprocesvan trial anderror.hetmilieubeleidvandejarenzeventiggebruiktdanookeenheelandere strategievansturingdanhethuidigemilieubeleid. DemaniervansturingzoalsdieindejarenzeventiginhetNederlandse milieubeleidwerdtoegepastwordtindeliteratuuraangeduidmet:sturingdoor government (VanKersbergen&VanWaarden,2004).Bijdezesturingsstrategiestuurt deoverheidophiërarchischewijzedeoverigemaatschappelijkeactorenaan.inde

13 13 meestegevallengaatdatdoormiddelvanhetcentraalbepalenvandoelenenhettop6 downopleggenvanregelgevingendehandhavingdaarvan.doorandereauteurswordt eendergelijkevormvansturingookwel commandandcontrol of centralesturing (Driessen&Glasbergen,2000)genoemd.Indekomendeparagrafenzaluitgelegd wordendaterveelveranderdissindshetgebruikvandezetraditionelevormvan sturingeenaantaldecenniageleden. 2.3%Introductie%van%het%doelgroepenbeleid% Indeloopvandejarentachtigwerdduidelijkdatmilieuproblemenandersinelkaar zatendanmentotdantoedacht.milieuproblemenblekennamelijk:vaakmetelkaar samentehangen,zeblekencomplexendiffuus,metanderemaatschappelijke vraagstukkenverweven,internationaalverspreid,slechtsbeperkttechnologisch oplosbaarenzeblekennietenkeleengevaarvoordevolksgezondheid,maarookvoor deecologischekwaliteitzelf.verderwerdduidelijkdatdewettelijkeregelingen, proceduresenorganisatiesbinnenhetcompartimentelemilieubeleidwelerg gefragmenteerdraaktenenbeteropelkaarafgestemdmoestenworden. Ookbleekdetotdantoegebruiktesturingsstrategie( commandandcontrol via vergunningverleningenhandhaving)nietvoldoendeoplossingtebiedenvoorde milieuproblematiek.zoalsalin1979doortwijnstraenguddewerdaangekaart (Glasbergen,1994),bleekdezestrategiegebaseerdoptweeonterechteaannames:ten eerstehadhetoverheidsapparaatnietdecapaciteitomdevergunningentereguleren viatoezichtencontrole,tentweedebleekernietvoldoendedraagvlakonderde samenlevingomderegelsgezagsgetrouwnateleven,zelfsnietuitvreesvoorsancties. Halverwegedejarentachtigwerdhetmilieubeleiddanookgrondiggeherformuleerd, onderandereopbasisvandezenieuweinzichten.metrapportenalshetindicatief MeerjarenProgrammaMilieubeheer(VROM,1983),Meerdandesomderdelen(VROM, 1984),Gastineigenhuis(Winsemius,1986),Zorgenvoormorgen(RIVM,1988)enhet NationaalMilieubeleidsplan(VROM,1989)werdvormgegevenaandevraagomnieuwe definitiesendoelstellingen,nieuwestrategieën,nieuweinstrumentenennieuwe organisatie. InhetNationaalMilieubeleidsplan(NMP)uit1989werddemilieudoelstelling vanhetrijkgeformuleerdals hetinstandhoudenvanhetdraagvermogenvanhet milieutenbehoevevaneenduurzameontwikkeling.denieuwenationale milieudoelstellingspeeldeinophetinternationaalopkomendebegrip duurzame ontwikkeling.datbegripwerdin1987doordebrundtlandcommissiegedefinieerdals eenontwikkelingwaarbijdehuidigegeneratieinhaarbestaansmogelijkhedenkan voorzien,zonderdatvoortoekomstigegeneratiesdemogelijkhedendaartoeingevaar wordengebracht (WCED,1987).Geheelindestijlvandedefinitievanduurzame ontwikkelingisdeoverkoepelendenederlandsemilieudoelstellingnietspecifiek,maar biedtzijveelruimtevoorverdereinvulling.metdezedoelstellingkwamer,behalve aandachtvoordevolksgezondheid,ookaandachtvoordemilieukwaliteit.enterwijlin deurgentienotauit1972nogdewenswerdgeuitomdemilieuproblematiekbinnenhet tijdsbestekvanenkelejarenoptelossen,werddatinhetnmpvervangendoordewens omdemilieuproblemen binnendeduurvaneengeneratieoptelossendanwel beheersbaartemaken (VROM,1989,p.7). Omtevoldoenaandezenieuwemilieudoelstellingenwerdenmilieuproblemen inhoudelijkenorganisatorischandersbenaderd.hetcompartimenteledenkenmaakte plaatsvoordezogenaamde ver 6thema s:verzuring,vermesting,verspreiding, verontreiniging,verwijdering,verstoring,verdroging,verspillingenveranderingvan

14 14 klimaat.dezebenaderingwasgerichtopeenmeerintegralebenadering,metmeeroog voordesamenhangtussenmilieuproblemen.zokanverzuringbijvoorbeeldspelenbij zowelbodem,luchtalswater.doornietlangerintedelenpercompartiment,maarper milieu6effect,kondenmeerdereministeriesgezamenlijkbeleidmakenvooreengehele milieuketen.hierdoorgebeurdehetvolgensvantatenhove&goverde(2007)onder anderedatsteedsmeerdevoorkeurwerdgegevenaanhetbestrijdenvan milieuproblemenbijdebron(devervuilers)inplaatsvanalleenhetbestrijdenvande effecten(opruimenvandevervuiling). Indezelfdetijdwerdhetgebiedsgerichtebeleidgeïntroduceerd,waarbijmeer rekeningwerdgehoudenmetspecifiekeregionaleomstandigheden.bijhetmakenvan milieubeleidvoorstedenspelenbijvoorbeeldanderefactorendanbijeennatuurgebied. Netalsde ver 6thema swasookdezebenaderingvooralgerichtopverdereintegratie vanhetmilieubeleid(vantatenhove&goverde,2007). Dederdenieuwebenaderingvanmilieubeleidhalverwegedejarentachtigishet doelgroepenbeleid.bijdezebenaderingwerdbeleidgemaaktinoverlegtussen betrokkenactorenuitoverheid,bedrijfslevenensamenleving.voorbepaalde economischesectorenontstondendoelgroepenoverleggenwaarinbetrokkenhogeen lageoverheden,bedrijvenenbrancheorganisaties,enpubliekebelangenorganisaties gezamenlijkbeleidmoestengaanmakenomaandenationalemilieudoelstellingente voldoen.deuitkomstvandergelijkeoverleggenwerdenvastgelegdinzogenaamde convenanten,diedoorallebetrokkennageleefdmoestenworden. Nadatgedurendedejarenzeventig commandandcontrol wasuitgeprobeerd, wasnuhetinzichtontstaandatdeoverheid bijhetstrevennaarbijduurzame ontwikkelingpassendepreventieenbrongerichteaanpakvanmilieuproblemen afhankelijkisvandemedewerkingenverantwoordelijkheidvandebetrokken economischesectoren (VanVliet,1992,p.100).Indejarentachtigwordtdaarommet hetdoelgroepenbeleidgekozenvoor destrategievanverinnerlijking (VROM,1989, p.188).inhetmilieubeleidbetekentditdatindividuenenorganisatieshun verantwoordelijkheidvoorhetmilieuvrijwilligenuiteigenbewegingnemen,zonder dwangdoorexternefactoren(lees: commandandcontrol doordeoverheid).het doelgroepenbeleidwildedezeverinnerlijkingvoornamelijkvoorelkaarkrijgendoor gelijkwaardigoverlegtussenoverheidenmarktsectoren. Van(government(naar(governance( Waarindejarenzeventignogsturingdoor government plaatsvond,ishalverwegede jarentachtigeenduidelijkeveranderinginsturingsstrategiezichtbaar.omdeze veranderingtekunnenbeschrijvenwordtindeliteratuureenverschuiving van governmentnaargovernance gebruikt(vankersbergen&vanwaarden,2004)(stoker, 1998).Determ governance ishierbijeenverzamelbegripdatwordtgebruiktomde overigesturingsstrategieëntebeschrijvenomcollectievedoelentebereiken.ditomvat duseigenlijkallesturingsstrategieënbehalvede commandandcontrol strategie. Doordatgovernancezo nveelomvattendbegripis,kunnenmeteenverschuiving van governmentnaargovernance danookverschillendetrendsinsturingwordenbedoeld volgensvankersbergenenvanwaarden(2004).omdeveranderingenbeter inzichtelijktemaken,hebbenzedezegeordendintweetrends:verticaleverschuivingen enhorizontaleverschuivingen. Bijdeverticaletrendverschuiftdesturingvanhetnationaleniveaurichting hogereorganisaties,zoalsinternationale,supranationaleentransnationaleinstituties (Bijv.VN,EUenWTO).Zoisbijvoorbeeldindejarentachtighetbegrip duurzame ontwikkeling opinternationaalniveaugedefinieerdenisdatvervolgensinhetnationale beleidverwerkt.ineuropaspeeldedeeuhierbijeengroterol,doordatzijopeuropees

15 15 niveaurichtlijnensteldedieopnationaalniveauuitgevoerdmoestenworden.hierdoor haddeinternationalegemeenschapmeerinvloedophetnationalebeleiddanzij voorheenhad.anderzijdskandetrendjuistookdeanderekantopgaan:vanafhet nationaleniveaurichtinghetregionaleoflokaleniveau.ditisduidelijktezienbijhet gebiedsgerichtebeleid,waarprovinciesengemeentesgeleidelijkmeerinvloedkregen ophetbeleiddanvoorheen. Detweedetrendisde horizontaleverschuiving, waarbijdesturingsmechanismen verschuivenvanpubliekenaar semipubliekeen/ofprivate organisaties.dezeverschuiving betekentdat sturingsvraagstukkennietlanger alleendoordeoverheidworden opgepakt,maardaterineen horizontale(niet6hiërarchische) verhoudingsamengewerkt wordtmethetbedrijfsleven en/ofmaatschappelijke organisaties.hetbeginvandeze trendisduidelijktezieninhet doelgroepenbeleid,waarde overheidactiefmeteenaantal betrokkenactorenuitde samenlevingsamenwerkt. Figuur$1.$Verschillende$trends$in$sturing$ $ Demeesteverschuivingenvan governmentnaargovernance vindennietenkel horizontaalofverticaalplaats;vaakisheteencombinatievandetwee.steedsmeer beslissingenoversturingsvraagstukkenzijnhetresultaatvancomplexenetwerkendie bestaanuitinternationale,nationaleensubnationaleactorenuitzoweldepublieke, semipubliekeenprivatesector.bijhetdoelgroepenbeleidzijnbijvoorbeeldoverheden vannationaaltotgemeentelijkniveaubetrokken(verticaleverschuivingvan governance),enwordenverschillendeactorenuitbedrijfslevenenmaatschappij betrokken(horizontaleverschuivingvangovernance). Dooraldezeverschuivingenveranderdenalsvanzelfdegebruikte sturingsstrategieën.indecomplexerenetwerkenblijktdetraditionele commandand control strategiesteedsmindereffectiefenefficiëntvolgensvankersbergenenvan Waarden(2004).Dezestrategiewordtdaaromaangevuld(ofvervangen)doornieuwe vormenvansturingdiegekenmerktwordendooreendiversificatievaninstrumenten; naastdetraditionelejuridischeinstrumenten(wetgevingenhandhaving)wordennu ookcommunicatieveinstrumenten(overleggen,onderhandelenenhetmanagenvan informatie)eneconomischeinstrumenten(heffingenensubsidies)gebruiktom gedragsveranderingvanproducentenconsumenttebereiken(driessen&glasbergen, 2000).Zomaaktookhetdoelgroepenbeleidgebruikvanmeerdereinstrumenten: gelijkwaardigoverleg(communicatief),convenanten(juridisch)eneventueel economischeafsprakeninhetconvenant(economisch). Demaniervansturingdiebijhetdoelgroepenbeleidwordtgebruiktisduidelijkte plaatsenindeverschuivingvangovernmentrichtinggovernance.deoverheidging samenwerkenmetactorenuitlagereoverheden,bedrijfslevenensamenlevingmethet oogop verinnerlijking vanhetmilieubeleid.dooropgelijkwaardigniveaute overleggenmetdeverschillendepartijenwerdingezetopwederzijdsbegrip,draagvlak voormilieubeleidenvrijwillige(maarnietvrijblijvende)actie.doorhetcombinerenvan Nationale overheid Hogere overheden Bedrijfsleven Lagere overheden Samenleving

16 16 deideeënenmiddelenvanpubliekeenprivatepartijenontstonderruimtevoor innovatieveoplossingen.indevolgendeparagraafwordtingegaanophoedetrend richtinggovernanceindejarennahetdoelgroepenbeleidzoudoorzetten. 2.4%Van%doelgroepenbeleid%tot%nu% Hetdoelgroepenbeleidisontstaanaanheteindvandejarentachtigenheeftgelopentot 2010.Indebasisishetdoelgroepenbeleidnietveelveranderd;denadruklagaltijdop verinnerlijkingvanhetmilieubeleidenopgelijkwaardigesamenwerkingtussende betrokkenpartijen.maarindepraktijkisernatuurlijkregelmatigwatveranderd. Afsprakendiebeginjarennegentigwarenvastgelegdinconvenanten,gingenuitvande contextvandietijd.sommigeconvenantenwerdenbijvoorbeeldingehaalddoor technologischeontwikkelingen.bijandereconvenantenbleektijdensevaluatiesdat sommigedoelennietgehaaldwerdenendatermeerofminderjuridischeof economischesturingnodigwas(liefferink,1998).indeloopderjarenzijnveel convenantenenbijbehorendehandboekentussentijdsaangepastaanvernieuwde situaties,zoalsbijvoorbeeldbijderubber6enkunststofverwerkendeindustrie(vrom, 2010,p.58).Maarookderestvanhetmilieubeleidstondnietstil. EenbelangrijkeveranderinginhetmilieubeleidwordtbeschrevenindeNotaMilieuen Economie(VROMenEZ,1997),namelijk:ontkoppelingvaneconomischegroeien milieubelasting.integenstellingtotwatindevoorgaandedecenniawasgesteld,wordt opdeeerstepaginavandezenotagestelddat economischegroeienverminderingvan demilieudrukheelgoedsamenkunnengaan.alsvoorbeeldwordtgenoemddatde milieukostendoorhetbedrijfslevendoorberekendkunnenwordenindeprijzenvan goederen,waardoorzoweldeeconomiealshetmilieueropvooruitgaat.erwordtdan ooknadrukkelijkbenoemddatnietlangeralleendeoverheidverantwoordelijkisvoor hetmilieu,maardatookhetbedrijfsleveneenbelangrijkerolmoetspelen. InhetNMP4(VROM,2001)krijgt,naastontkoppeling,transitiemanagementeen groteroltoebedeeld.bijditbeleidwordtingezetopgrote,structurelemaatschappelijke veranderingen,zoalsbijvoorbeeldhetzoekennaareenduurzameenergiehuishouding. Ookhierstaateensamenwerkingtussenoverheid,bedrijfslevenensamenleving centraal,dezekeerinvormvantransitie6arena s,waarbijgezamenlijknaaroplossingen wordtgezocht. ZowelindeNotaEconomieenMilieu(1997)alsinhetNMP4(2001)wordtbenadrukt dathetmilieunietlangerdeverantwoordelijkheidvanalleendeoverheidis,maarvan iedereen.erwordtdaaromgezochtnaarnieuwevormenvansamenwerkingtussen overheidenbedrijfsleven,tussenoverheidensamenlevingentussenoverheden onderling. HetNederlandsemilieubeleidisindeloopdertijddanookalsproeftuinvoor allerleivormenvangovernancegebruikt,onderandereomdatheteenrelatiefjong beleidsveldisenerveelbetrokkenactorenzijn.inhetbijzonderiserindezetijdmeer aandachtvoordeparticipatievanburgersinhetbeleid(vantatenhove&goverde, 2007,p.68). Participatievanburgersisniethetenigevoorbeeldvannieuwevormenvan governance.erwordenooksamenwerkingengestarttussenoverhedenenbedrijfsleven enoverhedenonderling.insommigegevallenwordtgebruikgemaaktvanco6 management,waarbijdeoverheiddebeleidsdoelensteltendebedrijfssectorverder beslistoverdemethodenomdiedoelentehalen(bijv.co6managementvanvisserijen, DeVos&Mol,2010).Ookkomthetinitiatiefnietlangeralleenvandeoverheid.Binnen hetbedrijfslevenwordtsteedsmeerrekeninggehoudenmet corporatesocial

17 17 responsibility,waarbijzijinhunbedrijfsvoeringnietalleenverantwoordelijkheid nemenvoor profit,maarookvoor people en planet.erontstaanopdezemanier partnershipstussenbedrijfslevenenbelangenorganisatieszoalsrecentelijktussen RabobankenhetWereldNatuurfonds(2011).Bedrijvenrichteninsommigegevallen huneigenduurzaamheidskeurmerkenop,somsinsamenwerkingmetmaatschappelijke organisatiesen/ofoverheden(smith&fischlein,2010). Deveranderingdieindejarentachtigwerdingezet(viaonderanderehet doelgroepenbeleid)omverinnerlijkingvanhetmilieubeleidbijoverheden,bedrijfsleven ensamenlevingvoorelkaartekrijgenviasamenwerking,isindejarennegentigen tweeduizendvoortgezetinmodernerevarianten.dezeveranderingkomtuiteraardniet alleendoortoenemendinzichtbijdeoverheid,maarookdoordeverantwoordelijkheid diehetbedrijfslevenensamenlevingintoenemendematenemen. Van(governance(naar(nog(meer(governance( HetmilieubeleiddatvanafdejarennegentiginNederlandbestond,kaninde verschuiving vangovernmentnaargovernance steedsmeeraandekantvan governancegeplaatstworden. Dezeverderehorizontaleverschuivingbetekentdatsturingsvraagstukkenniet langeralleendoordeoverheidwordenopgepakt.tentijdevanhetdoelgroepenbeleid zochtdeoverheidalsamenwerkingmethetbedrijfslevenofandereoverheden.daarna gebeurdehetdatsommigevraagstukkenpuurdoorhetbedrijfslevenopgepaktwerden (Scherer&Palazzo,2011),waarnamarktmechanismeneengrotererolgaanspelen. Anderevraagstukkenwordenpuurdoordesamenleving(civilsociety)opgepakt (Edwards,2004),waargedeeldenormenenwaardenvangroteinvloedzijnopde aangedragenoplossingen.driessen&glasbergen(2000)noemendezevormenvan sturingookwelzelfsturing. Steedsvakerblijktechterdatsommigevraagstukkennietenkeldoorde overheid,hetbedrijfslevenofdesamenlevingkunnenwordenaangepakt,maardat vormenvansamenwerkingnodigzijnomtoteenoplossingtekomen(vankersbergen& VanWaarden,2004).Dezevormenvansamenwerkingzijninfiguur2geïllustreerddoor drieoverlappendecirkels.zoalstezieniskansamenwerkingplaatsvindentussen overheid6bedrijfsleven,tussenoverheid6samenlevingentussenbedrijfsleven6 samenleving.detrendverschuift naarhetstukwaaralledriede cirkelsoverlappen,waaractoren uitalledriedecirkels samenwerkenomgezamenlijk eenvraagstukaantepakken.de interactiestussenoverheid, bedrijfslevenensamenlevingop hetgebiedvanmilieuzijndus flinkveranderdtenopzichtevan desturingdoor government. Figuur$2.$Governance:$veranderde$ interactie$tussen$overheid,$ bedrijfsleven$en$samenleving$ Samenleving Bedrijfsleven Overheid

18 18 2.5%Introductie%van%het%Green%Deal%beleid% DenieuwstetelgvanhetmilieubeleidishetGreenDealbeleid.Ditwerdop3oktober 2011metdevolgendewoordengeïntroduceerddoorministerVerhagenvan EconomischeZaken,LandbouwenInnovatie: De$overheid$moet$duurzaamheid$niet$van$bovenaf$opleggen$met$allerlei$verboden.$ Het$heeft$veel$meer$succes$als$mensen$en$bedrijven$zelf$zoveel$mogelijk$de$ruimte$ krijgen$voor$eigen$duurzame$initiatieven. $$ $ Bedrijven$en$burgers$zorgen$dat$een$project$van$de$grond$komt,$de$overheid$ruimt$ de$belemmeringen$uit$de$weg.$dat$is$de$deal. $$ ViahetGreenDealbeleidwildeoverheidobstakelsuitdewegruimenvoorconcrete, duurzameideeënvanuitbedrijfslevenensamenlevingdiebijdragenaangroene economischegroei.actorenuitbedrijfslevenensamenlevingkunnenideeënindienenbij deoverheidoverdethema senergie,water,mobiliteit,grondstoffenenbiodiversiteit. Alsdeoverheidpotentiezietinzo nidee,wordthetinoverlegmetdebetrokken partijenvastgelegdineenzogenaamdegreendeal.bijdeintroductiein2011waren59 dergelijkegreendealstussenoverheidenbetrokkenpartijengesloten.de initiatiefnemersblijvendehoofdrolspelenbijderealisatievanhetideeendeoverheid neemteenfaciliterenderolaan,waarbijzijdeinvoeringvanhetideezomakkelijk mogelijkwillatenverlopen.zoalsinkamerstuk (verhagen,atsma,donner, 2011)isbeschreven,wildeoverheidviaverscheideneGreenDeals groene economischegroeistimulerendoorspecifieke(vaaknietfinanciële)knelpuntenwegte namendooronderandere:wet6enregelgevingaantepassen,tebemiddelentussen partijenmetverschillendebelangen,tezorgenvoortoegangtotdekapitaalmarkten doormarktenvoornieuwegroenetechnologieteondersteunen. IndeaankondigingsbriefvanhetGreenDealbeleid(ELI&IM,2011)isistelezendat hetsteedsmeergaatomeensamenspeltussenoverheid,bedrijfslevenenandere stakeholders,zoalskennisinstellingenenngo s.volgensdiezelfdeaankondigingheeft indeaanpakvanhetvergroenenvandesamenlevingiederebetrokkenpartijeeneigen verantwoordelijkheid.hetgreendealbeleidwildieverantwoordelijkheidaanspreken doorverduurzamingviaondernemerschapeninnovatiecentraaltestellen.hierbij wordendekennisentechnologieuithetbedrijfslevengeprezenendeinnovatieve, decentraleoplossingenvanburgers.bestaandbeleiddathieralopisgerichtzijn bijvoorbeeldhettopsectorenbeleid(gerichtophetstimulerenvaninnovatiebinnen negengrotebedrijfssectoren)endesde+subsidie(gerichtophetstimulerenvan duurzameenergieproductie).maarhetgreendealbeleidwilzichrichtenop oplossingendiegeenvergaandtechnologiebeleidofsubsidienodighebbenomtot oplossingentekomen,maarsimpelwegvragenomeendoortastendeofjuist coördinerenderolvandeoverheid (ELI&IM,2011).Deoverheidplaatszichhiermeein eenfaciliterenderol,diemaatschappelijkeinitiatievenmogelijkmaaktdoorknelpunten uitdewegteruimen. OokblijktuitdezeaankondigingdatdeoverheidhetingezettepadvandeNotaMilieuen Economie(VROM&EZ,1997)vanontkoppelingtusseneconomieenmilieuvervuilingis blijvenvolgen.denadrukwordtinhetgreendealbeleidsterkgelegdopgroene economischegroei,waarbijzowelgroenalseconomischegroeibelangrijkzijn.en hoeweldeaanbiedingsbriefisondertekenddoordeministeriesvaneconomischezaken, LandbouwenInnovatieenInfrastructuurenMilieu,ishettekenenddatGreenDeal beleidwordtaangekondigddoordeministervaneconomischezaken.daardoormag

19 19 duidelijkzijndateconomischemotieveneenzeergroterolspelenbijditbeleid,endat hetmisschieneerdereconomischbeleidisdanmilieubeleid. Denadrukopduurzameeconomischegroeikanooktemakenhebbenmethet feitdatditbeleidisaangekondigdinhetmiddenvaneenrecessie,waarbij overheidsuitgavennaarbenedenmoeten.viahetgreendealbeleidgeeftdeoverheid namelijkgeendirectesubsidiesenwordenalleenduurzameinitiatievendieook economischrendabelzijngeaccepteerdalsgreendeal. Governance(in(de(huidige(vorm( HetGreenDealbeleidiseennieuweontwikkelingindetrendrichtinggovernance.De overheidzegtletterlijknietmeervanbovenaftewillenbepalenwatergebeurtop milieugebied,maarlaathetinitiatiefoveraanbedrijfslevenensamenleving.hiermee wordtnogverderafgestaptvandesturingdoorgovernmentzoalsdatindejaren zeventigbestond.aandehandvanfiguur2ishetgreendealbeleidteplaatsenwaarde driecirkelselkaaroverlappen.overheid,bedrijfslevenensamenlevingzijnalledrie betrokkenbijhettotstandkomenvanmilieubeleidindevormvanindividuelegreen Deals.Hetinitiatiefkomtzelfsmeerteliggenaandekantvanbedrijfslevenen samenleving;zijleverenbijdezevormvanbeleidmakenhetgrootsteaandeel.erwordt hierbijuitgegaanvanbehoorlijkematevanzelfsturingbijzowelbedrijfslevenals samenleving,waarbijdeoverheidzichzelfineenfaciliterenderolziet.erlijktde afgelopenjarenduseenstructureleveranderingplaatstehebbengevondeninderelatie tussenoverheid,bedrijfslevenensamenleving. 2.6%Conclusie% IndithoofdstukishetGreenDealbeleidvanuiteencontextvangovernancebekekenals onderdeelvaneenverschuivingindemaniervansturingdieinhetnederlandse milieubeleidwordtgebruikt.vanafdejarenzeventigtotnuisdietrendvangovernment6 sturingnaargovernance6sturingduidelijktezien.deovergangisvooralduidelijktezien halverwegedejarentachtigmetonderanderedeintroductievanhetdoelgroepenbeleid. DebeschrijvingvanhetGreenDealbeleiduit2011maaktduidelijkdatgovernance6 sturingsindsdietijdalleenmaaraankrachtgewonnenheeft. WatkaneraandehandhiervanoverhetGreenDealbeleidgezegdworden?Kunnenwe nuzeggendatgreendealbeleidsimpelwegeenverdergeëvolueerdeversieisvanhet doelgroepenbeleid?ofvanuithetperspectiefvansturing:hetvoorlopigehoogtepunt vandetrendrichtinggovernanceinhetnederlandsmilieubeleid?ofishet,zoalshetiets negatieverindepolitiekwerdverwoord: oudewijninnieuwezakken?ingrotelijnen kloppendieuitsprakenmisschienwel.hetdoelgroepenbeleidwerdaangekondigdals beleiddatafsprakenmaaktmethetbedrijfslevenenverinnerlijkingalsspeerpunthad. HetGreenDealbeleidisaangekondigdalsbeleiddatafsprakenmaaktmetbedrijfsleven ensamenleving,waarbijduurzaameigeninitiatiefcentraalstaat.hetmagduidelijkzijn daterweldegelijkraakvlakkentussendietweezijnendatbeideindezelfdetrendvan governmentnaargovernancepassen.tochwordtindithoofdstukookduidelijkdatde enevormvangovernancedeanderenietis.hoewelhetdoelgroepenbeleidenhetgreen Dealbeleidalletweeonderdenoemergovernancevallen,ziteronderlingbehoorlijk verschiltussen;debeleidscontextisveranderd,erwordtsamenwerkinggezochtmet andereactorenetc.dusomhetgreendealbeleidteomschrijvenals(nieuwe)vormvan governanceisnietvoldoendeonderscheidend.

20 OmduidelijktekrijgenwathetGreenDealbeleidonderscheidendmaakt,isindit onderzoekgekozenomhettecontrasterenmetsoortgelijkbeleid.opdiemanierkunnen tweevormenvangovernancenaastelkaarbekekenwordenenkanaandehandvande verschillentussenbeidehetgreendealbeleidbeterbegrepenworden.omvanuiteen contextvangovernanceeenanalysetekunnenmakenvanhetgreendealbeleidis daarominditonderzoekdekeuzegemaaktomhettecontrasterenmethet doelgroepenbeleid.devoorlopigeonderzoeksvraagvanditonderzoeklaatzichdaarom samenvattenals:hoe$onderscheidt$het$green$deal$beleid$zich$van$het$doelgroepenbeleid? Dekeuzevoorhetdoelgroepenbeleidheeftafgehangenvantweeargumenten:teneerste moesthetmilieubeleidzijnwaaringovernanceeenbelangrijkerolspeelt,indit hoofdstukisbeargumenteerddathetdoelgroepenbeleidhieraanvoldoet.tentweede moestrelatiefmakkelijkaanvoldoendeempirischmateriaaltekomenzijn;overhet doelgroepenbeleidisindeloopderjarenregelmatigonderzoeksmateriaalgepubliceerd. Omeengenuanceerderbeeldtekunnengevenvandeverschillentussenhet doelgroepenbeleidenhetgreendealbeleid,ishetnodigomdeempirischeinformatie betertekunnenordenendanmetbehulpvandeterm governance indithoofdstukis gebeurd.wanthoeweldebenaderingviagovernanceindithoofdstukwelhelptomde grotelijnduidelijktemaken,blijfthetbehoorlijkalgemeen.inhetvolgendehoofdstuk wordtdaaromingegaanopeenanalysekaderdatmeerhandenenvoetengeeftomhet GreenDealbeleidtebeschrijvendandeergbredegovernancetheorie. 20

21 21 Hoofdstuk%3%Analytisch%en%methodologisch%kader% 3.1%Inleiding% Inhetvorigehoofdstukisduidelijkgewordendathetbegripgovernancenuttigisomhet GreenDealbeleidenhetdoelgroepenbeleidtevergelijken.Tegelijkertijdisduidelijk gewordendatdetheorierondomgovernancewelergbreedisendaardoorbehoorlijk algemeenblijft.omeenheldereanalysevanhetgreendealbeleidtemakenishet daaromnodigomeenanalytischkadertegebruikendatfijnerisdan governance.indit hoofdstukwordtdaaromingegaanopeenanalytischkaderdatduidelijkeraangeeftop welkeaspectengeletmoetwordenbijhetmakenvaneenanalysevanhetgreendeal beleideneenvergelijkingmethetdoelgroepenbeleid. 3.2%Beleidsanalyse% Erbestaanveelverschillendemethodenomeenanalysevanbeleidtemaken.Dekeuze vooreenanalysekaderisvooreengrootdeelafhankelijkvanhetperspectiefwaarmeein hetonderzoeknaarbeleidwordtgekeken.deeerstestapindithoofdstukisdaaromom tebepalenvanuitwelkbeleidsperspectieftijdensditonderzoekhetbestenaarhetgreen Dealbeleidgekekenkanworden. VolgensCrabbé,GysenenLeroy(2006)bestaaneriniedergevaldrieduidelijkte onderscheidenanalytischeperspectievenopbeleid,dieiederhunvoor6ennadelen hebben:hetdoelrationeelperspectief,hetinteractiefperspectiefenhetinstitutioneel perspectief. Vanuithetdoelrationeleperspectiefgezienisbeleideenprocesvanbewusteen doelrationeleprobleemoplossing.volgensdezebenaderingisbeleidbehoorlijk overzichtelijk;beleidwordtgezienalshetresultaatvandoelbewustebeslissingenomtot demeesteffectieveenefficiënteoplossingvoorbepaaldeproblementekomen(runhaar &Driessen2006).Hetnadeelisdatditperspectiefeensterkversimpeldeweergavevan dewerkelijkheidlaatzien.beleidsmakerslatenzichimmersookdooranderezaken leidendanenkelrationeleoverwegingen.beleidisnamelijknietenkelhetresultaatvan eenzoektochtnaardebesteoplossingvooreenmaatschappelijkprobleem,maarwordt ookbepaalddooremoties,verschillendebelangen,prestige,traditieetc.ooklaatdit perspectiefgeenruimtevoorhetonderhandelingskarakterwatbijhetmakenvanbeleid eenbelangrijkerolspeelt.hierspringthetvolgendeperspectiefopin. Vanuithetinteractieveperspectiefgezienisbeleidgeenlineairrationeelproces waardekwestiewordt uitgedachtenuitgevoerd,maarisbeleideenvoortdurende interactietussenverschillendeactorenwaarwordtgestredenommachteninvloeden dekwestiealshetwarewordt uitgevochten.hetvoordeelvanditperspectiefisdathet eenoverzichtgeeftvandemotievenvandeactorendiehetbeleidvormenendathet interactieveprocesalseenbelangrijkefactorwordtgezienbijhettotstandkomenvan beleid.hetnadeelisdateenbeleidsanalyseeenstukingewikkelderwordtzodrahet proceshierbijbetrokkenwordt.ineensgaathetnietenkelmeeromhetbeleidsdoelen demanieromdattebehalen,maargaathetookomdeafzonderlijkedoelenvande betrokkenactoren,hunstrategischegedragendeinvloeddiezijuitoefenenophet continuveranderendebeleidsdoel(driessen,goverde,leroy,2006). Hetderdeperspectiefishetinstitutioneelperspectief.Ditperspectiefbekijkt milieubeleidvanuitinstitutionalisering;hetproceswaarbijnormenenwaarden, maatschappelijkgedachtegoedensocialehandelingengeleidelijkstollenin(minof

22 22 meer)vastepatronenvandenkenenhandelen(meijerink&vantatenhove2006).het ontstaanvaneenbepaaldmilieubeleidkanvolgensditperspectiefverklaardworden doorietsandersdanpuurrationelebeslissingenofinteractietussenactoren.,namelijk doordestructurelepatronenindesamenleving(instituties)endegedachten, handelingenennormendiedaarbijhoren.indeloopdertijdveranderendeze structurelepatronengeleidelijkaan,waardoorruimteontstaatvoornieuwbeleid. Omstraksdekeuzevooreenanalytischkadertekunnenonderbouwen,moeteerst duidelijkwordenvanuitwelkvandezeperspectievenhetgreendealbeleidindit onderzoekbenaderdwordt.inhetvorigehoofdstukiseenbetooggehouden,waarbijhet GreenDealbeleidaanhetvoorlopigeindpuntwordtgeplaatstvaneenlangdurigetrend waarbijinteractietussenactorensteedsbelangrijkerwordt.hierbijisgeensprakevan eenoverheiddietop6downbeleidmaaktopbasisvanenkelrationeleoverwegingen.het doelrationeleperspectiefisdaaromnietinteressantvoorditonderzoek. Hetinteractieveperspectiefkomtwelsterkteruginhetbetoogrondomhet GreenDealbeleid.Samenwerking(interactie)tussenoverheidsactorenenactorenuit bedrijfslevenensamenlevingwordencentraalgesteld.ditperspectiefmoetdus ondersteundwordendoorhetanalytischkaderdatuiteindelijkgekozenwordt. DaarnaastisuithetvoorgaandehoofdstukgeblekendathetGreenDealbeleid (enanderevormenvangovernance)nietinisolatieontstaan,maarhetgevolgisvan verschillende(institutionele)ontwikkelingenbinnenenbuitenhetbeleidsveldvan milieu.hetinstitutioneleperspectiefkanhelpenomtebegrijpenhoehetgreendeal beleidonderdeelisvaneenlangdurigeinstitutioneleverandering. Zowelhetinteractievealshetinstitutioneleperspectiefzijninditonderzoekdus interessantvooreenanalysevanhetgreendealbeleid.hettegebruikenanalysekader moetdaaromondersteuningbiedenvoorbeideperspectieven. Daarnaastmoethetanalysekaderookdemogelijkheidbiedeneenvergelijkingte kunnenmakentussentweeverschillendebeleidsvelden,hetgreendealbeleidenhet Doelgroepenbeleid.Naastderedenendieinhetvorigehoofdstukgenoemdwerden, pleitenookcrabbé,gysenenleroy(2006)ervoorominstitutioneleveranderingente bestuderenviavergelijkendestudies;beleidsveldenmethetbuitenland(internationaal comparatief),beleidsveldenmetelkaar(cross6sectorcomparatief),ofvergelijkingenmet hetverleden(longitudinaalcomparatief). InhetgevalvanditonderzoekwordtdevergelijkinggemaakttussenhethuidigeGreen Dealbeleidenheteerderedoelgroepenbeleid;duseenlongitudinalevergelijking. Keuze(van(een(analysekader( Demeesteanalysekaderszijneropgerichtomonderzoektedoenvanuitéénperspectief. Eenaantalanalysekadersdiegebruiktwordenvoorhetonderzoekenvanbeleidzijnerg geschiktomtegebruikenvanuiteeninteractiefperspectief.bijvoorbeeldhetadvocacy CoalitionFramework(Sabatier,2007)ofhetstromenmodelvan(Kingdon,1984).Deze analysekadersleggendenadrukoprespectievelijksamenwerkendeoftegenwerkende coalitiesvanbeleidsmakersen beleidsentrepreneurs diehunbeleidsvoorstellenopde juistemanierenagenderen.inbeidegevallenwordtervanuitgegaandatinteracties tussenbeleidsmakers(eneventueelandereactoren)hetinteressantstegedeeltezijnvan debeleidsanalyse.maarbijdezemethodenwordtnietvoorzienineenmanieromditte koppelenaaninstitutioneleveranderingen,terwijldatweleenvereisteisvoordit onderzoek. Andersomzijnerookeenaantalanalysekaderstevindendiezicherjuistvoor lenenomvanuithetinstitutioneelperspectiefonderzoektedoen,maarweinighouvast gevenbijdeanalysevandeinteractieveaspectenvanbeleid.bijvoorbeeldeenanalyse vandeinformelesocialeregels(ostrom,1990)ofeendiscoursanalyse(hajer,1995) kunnenaandehandvanrespectievelijkomgangsregelsentaalgebruiklatenzienhoe

23 institutioneleveranderingenhebbenplaatsgevonden.maardezeanalysesbiedenweinig handvattenomdecomplexeinteractietussenactoreneenduidelijkeplaatstegeven. InNijmegenwordtdaaromregelmatigdebeleidsarrangementenbenadering gebruikt(arts&leroy,2001)(oteman,2011).ditisontwikkeldomdeinstitutionele dynamiekvaneenbeleidsveldtekunnenanalyseren,maarbiedtookruimteomhet interactievegedragvanactorenteanalyseren.ditanalysekadervoldoetdaarmeeaande vereistenvoorditonderzoekenookgeziendeervaringhiermeeinnijmegenisdekeus hieropgevallen. 3.3%Beleidsarrangementenbenadering% Debeleidsarrangementenbenadering(BAB)beschouwtbeleidalseenarrangementdat bestaatuitverschillendepuzzelstukken.eenbeleidsarrangementwordtgedefinieerdals detijdelijkestabilisatievandeinhoudenorganisatievaneenbepaaldbeleidsdomein (Tatenhove,Arts,&Leroy,2000).DeBABgaatervanuitdatdagelijkseinteracties tussenactorenbinneneenbeleidsveldlangzaamaanontwikkelentotminofmeer stabielepatronen.ditkanbijvoorbeeldbetrekkinghebbenopdeinhoudvaneen beleidsprobleemenmogelijkeoplossingen,maarookopdeonderhandelprocessen tussenactoren.destabilisatievanditsoortpatronenwordtdaninstitutionalisering genoemd.dezeinstitutionaliseringzorgtervoordatbepaaldgedragmakkelijkerwordt enandergedragmoeilijkerwordt.dezegevormdeinstitutiesliggennietvooraltijdvast, maarnetalsbijhetveranderenvantaal(ookeengeïnstitutionaliseerdpatroon)ishet nietmogelijkomallesinéénkeerteveranderen.veranderingkomtmetkleinestappen. Vandaarookdedefinitievanbeleidsarrangementen: eentijdelijkestabilisatievande inhoudenorganisatievaneenbepaaldbeleidsdomein.hetdoelvandebabisomop analytischewijzedezeveranderingenindagelijksebeleidspraktijktekoppelenaan grotere,structureleveranderingenindehedendaagsemaatschappij(liefferink,2006) $De$vier$dimensies$van$de$beleidsarrangementenbenadering$ Omeenbeleidsarrangementteschetsen,waarindekoppelingwordtgemaakttussende veranderingenindagelijksebeleidspraktijkendegrote,structureleveranderingeninde maatschappij,beschrijftdebabeenbeleidsarrangementaandehandvanvier dimensies: actorenencoalities;dezedimensiebeschrijftdepersonenenorganisatiesdie binnenhetbeleidsveldactiefzijn.vaakvormenzijcoalities,omdatzeeen soortgelijkdiscourshebbenofelkaarshulpbronnennodighebben. hulpbronnenenmacht;dezedimensiebeschrijftdehulpmiddelendiegebruikt wordenominvloedophetbeleidsvelduitteoefenen.ditkangaanomfinanciële middelen,formelebeslissingsmacht,personeel,informatie,imagoetc. spelregels;ditbeschrijftdeformeleeninformeleinteractiestussenactoren binnenhetbeleidsveld. discoursen;deideeën,conceptenenomschrijvingendieactorengebruikenom deinhoudvanhetbeleidsveldbetekenistegeven. Doordezevierdimensiestecombinerenenzichniettebeperkentotslechtséénoftwee, ontstaatviadebabdemogelijkheidomeenomvattendeanalysevaneenbeleidsveldte maken.viadeeerstedrievandedimensies(actoren,hulpbronnenenspelregels)kan eenoverzichtgeschetstwordenvanhoeeenbeleidsveldgeorganiseerdisenwieinvloed kanuitoefenenophetbeleid.viadevierdedimensie(discours)kandeinhoudelijke discussiebinnenenbuitenhetbeleidsveldgeschetstworden.viadebabwordendus zoweldeorganisatiealsdeinhoudvaneenbeleidsveldbekekenenontstaatalsvanzelf 23

24 aandachtvoorzowelhetinteractieveperspectief(derolvaninteractietussenactoren) alshetinstitutioneleperspectief(derolvanlangzaamveranderendgedachtegoed). HetisbelangrijkomtebegrijpendatbijdeBABdevierdimensiesonlosmakelijkmet elkaarverbondenzijnenelkaarcontinubeïnvloeden.eenveranderingvanhetleidend discoursbinneneenbeleidsveldkanbijvoorbeeldleidentotandereinteractieregelsof anderemachtsverhoudingen.ofdoordeinmengingvannieuweactoreninhet beleidsveldkunnennieuwemachtsverhoudingenontstaanenkaneenanderdiscours leidendworden.hetkannatuurlijkookdateenveranderingindeenedimensie nauwelijkstotveranderingineenanderedimensieleidt.indefiguurhieronderwordt dezewederzijdsebeïnvloedingvisueelweergegeven.uitdezefiguurblijktookdatde analytischebenaderingvanhetbeleidsveldvanuitiederdimensiekanbeginnenendat hetmogelijkisomhetzelfdebeleidsveldvanuitverschillendedimensiestebenaderen omeenanderekijkopdezakentekrijgen.maarwaarookwordtbegonnenmetde analyse,omeenduidelijkbeeldtekrijgenvanhettotalebeleidsarrangementishetvan belangomdeinterrelatiestussendevierdimensiestebenoemen. 60 Liefferink resources/power regulatory power relational power discursive power actors interaction rules discourse coalitions rules of the game rules of governance discourses Figure 3.3. The tetrahedron: analytical perspectives. Figuur$3.$De$vier$dimensies$van$de$BAB$zijn$onderling$verbonden$(Liefferink,$2006)$ A TYPOLOGY OF POLICY ARRANGEMENTS 3.3.2$Beleidsarrangementen$als$ideaaltypes$ The interconnectedness of the four dimensions of the tetrahedron not only makes it possible to analyse the process dynamics of policy arrangements. It Alseenbeleidsarrangementaandehandvandebovenstaandevierdimensiesis also provides a good starting point for a comprehensive typology of such beschrevenkanervolgensliefferink(2006)inveelgevalleneenbepaaldideaaltypein arrangements. To this end, we can make use of the fact that characteristics of herkendworden.dezeideaaltypeskunnenhelpenomeenbeleidsarrangementmeer one dimension of the tetrahedron have implications for other dimensions. That way, we can define ideal type combinations of features covering all gedetailleerdteplaatsendan ineentrendvangovernmentnaargovernance.bijeen dimensions of the arrangement. vergelijkingtussenhetdoelgroepenbeleidenhetgreendealbeleid,zoudenbeide namelijkonderdenoemer governance vallen.devolgendeideaaltypeshebbenmeer A General Typology onderscheidendvermogenenkunnenbijeenvergelijkingtussenarrangementeneen In order to find such combinations, we can of course, as in the previous beterehouvastgevenomoprelevantepuntenhetcontrastoptezoeken: section, start at any corner of the tetrahedron and then work our way towards the others. For constructing a generally applicable typology, however, we prefer a more deductive approach, building upon the well-established Etatismebeschrijfthetideaaltypewaardeoverheidhetbeleidsarrangement domineert.inhetvorigehoofdstukisdit sturingdoorgovernment genoemd.in determenvandebab:deoverheidbepaaltwelkbeleidergevoerdwordten geeftandereactorennauwelijkstoegangtothetbesluitvormingsproces.ineen dergelijkbeleidsarrangementisruimtevoormaaréénleidenddiscours(datvan deoverheid),datvaakgepaardgaatmetstrengeregelgeving.voorbeeldenvan 24