Optimix Investment Funds N.V. Jaarverslag 2013
JAARVERSLAG 2013 1 Algemene gegevens Raad van Commissarissen prof. drs. J.A. Oosterhaven (tot en met 20 juni 2013) prof. dr. W.F.C. Verschoor (voorzitter vanaf 21 juni 2013) prof. dr. O.W. Steenbeek mr. P.J.W.G. Kok A. Smits (vanaf 21 juni 2013) Directie en beheer Optimix Vermogensbeheer N.V. Johannes Vermeerstraat 14 1071 DR Amsterdam Raad van Commissarissen: Directie: drs. R.J.N. Abrahamsen, voorzitter drs. G.T. van Wakeren drs. C.A. Boonen drs. J.F. Westerling, CFA drs. M.F. Alofs RBA Depotbank KAS Bank N.V. Spuistraat 172, 1012 VT Amsterdam Betaalkantoor ABN Amro Bank N.V. Gustav Mahlerlaan 10, 1082 PP Amsterdam Administrateur CACEIS Netherlands N.V. De Ruyterkade 6 -I, 1013 AA Amsterdam Onafhankelijk accountant PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Thomas R. Malthusstraat 5, 1066 JR Amsterdam Juridisch adviseur Greenberg Traurig, LLP Strawinskylaan 3127, 1077 ZX Amsterdam Optimix Investment Funds N.V. Postbus 15543, 1001 NA Amsterdam Telefoon 020-570 30 30 Fax 020-570 30 40 Stichting Optimix Beleggersgiro 020-570 30 00 E-mail info@optimix.nl Website www.optimix.nl Het prospectus van Optimix Investment Funds N.V., evenals de Essentiele beleggersinformatie per fonds, staan op de website: www.optimix.nl
2 JAARVERSLAG 2013
JAARVERSLAG 2013 3 Inhoud Algemene gegevens 1 Profiel 4 Preadvies en verslag van de Raad van Commissarissen 5 Directieverslag 7 Inleiding 7 Beleggingsomgeving 7 Ontwikkelingen op de aandelen markten 10 Ontwikkelingen op de obligatie markten 11 Vooruitzichten 12 Wijziging voorwaarden 13 Personalia 13 Verantwoord beleggingsbeleid 14 Optimix America Fund 16 Optimix Income Fund 18 Optimix Europe Fund 20 Optimix Mix Fund 22 Optimix Emerging Markets Fund 24 Risicobeheer 26 In Control statement 26 Jaarrekening Optimix Investment Funds 27 Balans per 31 december 2013 28 Winst- en verliesrekening over 2013 29 Kasstroomoverzicht over 2013 30 Toelichting op de balans per 31 december 2013 en de winst- en verliesrekening over 2013 31 Profiel 31 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 31 Activa 35 Passiva 37 Fiscale status 39 Winst- en verliesrekening 40 Optimix America Fund 43 Optimix Income Fund 49 Optimix Europe Fund 55 Optimix Mix Fund 61 Optimix Emerging Markets Fund 67 Overige gegevens 74 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 76
4 JAARVERSLAG 2013 Profiel Optimix America Fund Optimix America Fund heeft als doelstelling het behalen van vermogensaanwas op lange termijn. Om aan deze doelstelling te kunnen voldoen zal het fonds hoofdzakelijk beleggen in risicodragende financiële instrumenten van ondernemingen met een beursnotering op New York Stock Exchange (NYSE), NASDAQ of AMEX. Optimix America Fund streeft naar het behalen van een structureel beter resultaat dan ishares S&P 500 UCITS ETF (Acc) in euro. Optimix Income Fund Optimix Income Fund stelt zich ten doel de deelnemers een gespreide belegging te bieden met een laag risico en een aantrekkelijk rendement en streeft er daarbij naar om een structureel beter resultaat te behalen dan de Bloomberg/EFFAS Bond Indices Netherlands Govt All> 1yr (Total Return). Tenminste 75% van het vermogen van het Fonds wordt rechtstreeks of door middel van gespecialiseerde beleggingsfondsen in vastrentende waarden belegd. Dit geschiedt zowel op internationale geld- als op obligatiemarkten. Om tot betere resultaten te komen kan, zonder het risicoprofiel van de porte feuille geweld aan te doen, maximaal 25% worden belegd in aandelenproducten, valuta, derivaten, alternatieve beleggingen of combinaties hiervan. genoemd. Met asset allocation wordt bedoeld het actief wisselen van de beleggingen tussen de verschillende categorieën zoals aandelen, obligaties, alternatieve beleggingen, grondstoffen, onroerend goed en liquiditeiten. Het fonds streeft op langere termijn een rendement na van Euribor + 400 basispunten per jaar. Optimix Emerging Markets Fund Optimix Emerging Markets Fund heeft als doelstelling het behalen van vermogensaanwas op lange termijn. Om aan deze doelstelling te kunnen voldoen zal het Fonds beleggen in risicodragende financiële instrumenten ten van ondernemingen die zijn gevestigd in de zogenaamde opkomende economieën. Opkomende economieën hebben als gemeenschappelijke karakteristiek dat het Bruto Nationaal Product per hoofd van de bevolking significant lager is dan dat van ontwikkelde landen. Optimix Emerging Markets Fund streeft naar het behalen van een structureel beter resultaat dan ishares MSCI Emerging Markets UCITS ETF (Acc) in euro. Optimix Europe Fund Optimix Europe Fund stelt zich ten doel het behalen van vermogensaanwas op lange termijn. Om aan deze doelstelling te kunnen voldoen zal het Fonds beleggen in risicodragende financiële instrumenten van ondernemingen die worden verhandeld op een markt in financiële instrumenten die behoort tot de belangrijkste Europese aandelenmarkten. Optimix Europe Fund hanteert hierbij ishares MSCI Europe UCITS ETF (Acc) in euro als vergelijkingsmaatstaf. Optimix Mix Fund Optimix Mix Fund is de voortzetting van het in 1983 opgerichte Optimix Beleggingsfonds. Het Fonds stelt zich ten doel de deelnemers een gespreide belegging te bieden met een aantrekkelijk en gelijkmatig rendement en een beperkt risico. Optimix Mix Fund is een zogenaamd asset allocation fonds, ook wel mixfonds
JAARVERSLAG 2013 5 Preadvies en verslag van de Raad van Commissarissen Met genoegen bieden wij u hierbij het jaarverslag 2013 van Optimix Investment Funds N.V. aan, met daarin onder andere opgenomen de jaarrekening over het boekjaar 2013. Deze jaarrekening is gecontroleerd door een onafhankelijke accoutant, PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. en voorzien van een goedkeurende Controleverklaring (pagina 76). Wij stellen u voor de jaarrekening 2013 vast te stellen overeenkomstig het voorstel, welke vaststelling de Directie en de leden van de Raad van Commissarissen decharge verleent. Wij kunnen ons verenigen met het voorstel van de Directie om, rekening houdend met de fiscale doorstootverplichting, het resultaat per subfonds te verdelen zoals is weergegeven op pagina 74. Gedurende de verslagperiode heeft de Raad viermaal uitgebreid overleg gevoerd met de Directie. Daarbij stonden telkens regulier op de agenda: de actuele ontwikkelingen op de kapitaalmarkten, het algemene beleggingsbeleid, de risicoanalyse per fonds, de bedrijfsvoering, ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving en de strategische oriëntatie voor Optimix Investment Funds. In dit overleg werd bovendien telkens, samen met de betreffende fondsbeheerder, nader ingegaan op het beleggingsbeleid van één van de vijf subfondsen van Optimix Investment Funds. In elke vergadering zijn, aan de hand van uitgebreide risico- en performanceanalyses, de rendementen van de Optimix-fondsen besproken. Daarbij werden onder andere de prestaties van elk fonds vergeleken met die van een peer group waarin ook index-trackers zijn opgenomen. De Raad van Commissarissen heeft vastgesteld dat de in 2013 geleverde beleggingsprestaties van goede kwaliteit zijn. Optimix America Fund, Optimix Income Fund, Optimix Europe Fund en Optimix Emerging Markets Fund presteerden allen beter dan hun respectieve referentie-indices. Optimix Mix Fund, het enige fonds dat geen benchmark heeft, presteerde beter dan het streefrendement van Euribor plus vier procentpunt. Naast de reguliere agendapunten zijn er iedere vergadering ook additionele zaken aan de orde geweest. Zo is in de vergadering van januari met de Directie de zogenaamde Speerpuntenbrief 2013 van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) besproken. Ten aanzien van de oproep van VEB om de distributievergoedingen af te schaffen, hebben de Raad en de Directie vastgesteld dat Optimix Investment Funds nimmer distributievergoedingen heeft uitgekeerd. In de vergadering van april heeft de Directie haar commerciële strategie gepresenteerd. De Directie heeft daarbij in het bijzonder aandacht besteed aan de rol die de Optimix-fondsenparaplu hierbij speelt. Daarnaast heeft de Directie een presentatie gegeven over een nieuwe risicomaatstaf, Geschat Extreem Verlies (Expected Shortfall), die zij heeft ontwikkeld om het risicoprofiel van cliëntenportefeuilles beter inzichtelijk te maken. In haar vergadering van juni heeft de Raad een toelichting ontvangen van de controlerend accountant van de Vennootschap, de heer mr. drs. M.D. Jansen RA van PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., op bevindingen naar aanleiding van zijn werkzaamheden ten behoeve van de jaarrekening. De Raad heeft hier kennis van genomen en geconstateerd dat de er geen materiële bevindingen waren. Wel heeft de accountant in de zogenaamde Management Letter een aantal aanbevelingen gedaan aan de Directie om het niveau van haar bedrijfsvoering verder aan te scherpen. In de vergadering van juni hebben de Raad en de Directie de gevolgen van de codificering van de Europese AIFMD-richtlijn besproken. Op 22 juli 2014 zal de Vennootschap en de bedrijfsvoering van de Directie moeten voldoen aan de eisen die in deze richtlijn worden gesteld. De meest in het oog springende eis is dat de fondsenparaplu een bewaarder zal moeten gaan aanstellen. In de vergadering van oktober heeft de Raad van Commissarissen, overeenkomstig de Nederlandse Corporate Governance Code, zijn eigen functioneren en het functioneren van de Directie geëvalueerd. Dit is gebeurd buiten de aanwezigheid van de Directie. De Raad is van mening dat de informatievoorziening van de
6 JAARVERSLAG 2013 Directie adequaat is om de Beheerder pro-actief en kritisch te volgen. Op advies van de Raad wordt tevens regelmatig stil gestaan bij de lange termijn beleggingsvisie. Naar het oordeel van de Raad functioneren de Raad en de Directie naar behoren en wordt de Raad goed geïnformeerd door de Directie. In deze vergadering hebben bovendien alle commissarissen ten overstaan van de compliance officer van Optimix Vermogensbeheer N.V. de zogenaamde Bankierseed afgelegd. In de verslagperiode heeft de Raad tevens ingestemd met het voorstel van de Directie om de referentie-indices van Optimix America Fund, Optimix Europe Fund en Optimix Emerging Markets Fund per 1 januari 2014 te wijzigen in door ishares uitgegeven indextrackers (ETF s). Als gevolg hiervan worden deze fondsen nu vergeleken met het voor beleggers voorhanden zijnde passieve total return alternatief. De Raad en de Directie zijn er van overtuigd dat het actieve beleggingsbeleid dat door de Directie wordt gevoerd tot betere beleggingsprestaties leidt en geven daar op deze manier concreet invulling aan. De wijziging van de referentie-indices leidt ook tot een aanpassing van de berekening van de prestatievergoeding voor deze fondsen. De Raad en de Directie zijn van mening dat deze wijziging niet leidt tot een verzwaring van de voorwaarden voor de aandeelhouders. zijn hem zeer erkentelijk voor de professionele en collegiale wijze waarop hij in de achterliggende jaren een wezenlijke bijdrage heeft geleverd aan het functioneren van de Raad. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders heeft op 21 juni 2013 mevrouw A. Smits benoemd tot commissaris. Mevrouw Smits is sinds 1987 werkzaam in de vermogensbeheer en pensioensector en heeft veel ervaring op het gebied van advisering op het gebied van beleggingsfondsen, risicobeheer en zelfevaluatie. Met haar benoeming is de veelzijdigheid van de Raad van Commissarissen verder toegenomen. Amsterdam, 14 maart 2014 De Raad van Commissarissen Prof. drs. J.A. Oosterhaven (tot en met 21 juni 2013) Prof. dr. W.F.C. Verschoor (voorzitter vanaf 21 juni 2013) Mr. P.J.W.G. Kok Prof. dr. O.W. Steenbeek A. Smits (vanaf 21 juni 2013) In de verslagperiode is aan de hand van door de Directie opgestelde rapportages meerdere malen stilgestaan bij enkele in de portefeuille van het Optimix Mix Fund aanwezige gestructureerde leningen ( CLO s en CDO s ) en aan beleggingen met een minder goede verhandelbaarheid. Ook in 2013 is het aantal posities dat handmatig wordt geprijsd wederom verder afgenomen, conform ons beleid. Ten slotte heeft de Raad van Commissarissen in oktober op gepaste wijze afscheid genomen van prof. drs. J.A. Oosterhaven. Arno Oosterhaven was vanaf 3 januari 2001 lid van de Raad van Commissarissen, vanaf 1 mei 2010 als voorzitter. Op grond van het rooster van aftreden is hij op 21 juni 2013 terug getreden. Wij
JAARVERSLAG 2013 7 Directieverslag Optimix Investment Funds N.V. 2013 Inleiding Voor de beleggingsfondsenparaplu Optimix Investment Funds N.V. is 2013 succesvol verlopen. Het eigen vermogen steeg met 56,1 miljoen tot 367,2 miljoen per 31 december 2013. Deze stijging kan worden toegeschreven aan de combinatie van positieve beleggingsresultaten en toestroom van nieuwe middelen. Het aantal uitstaande aandelen van Optimix Income Fund, Optimix Europe Fund en Optimix Mix Fund liet een mooie toe name zien. Deze positieve ontwikkeling werd gedeeltelijk ongedaan gemaakt door de afname van het aantal uitstaande aandelen van Optimix America Fund en Optimix Emerging Markets Fund Ook ten aanzien van de relatieve beleggingsprestaties van de verschillende subfondsen is het beeld gunstig. Alle subfondsen presteerden beter dan hun respectievelijke benchmarks. Optimix Mix Fund, het vlaggenschipfonds van de paraplu, behaalde een rendement van +6,1%. Een prestatie derhalve die aansluit bij het streefrendement, en het gerealiseerde langjarig gemiddelde, van het fonds. Beleggingsomgeving De wereldeconomie groeide gestaag in de verslagperiode 2013. De belangrijkste pijler, de economie van de Verenigde Staten, groeide in reële termen met 1,7%. Het groeitempo ligt daarmee wel wat onder het niveau van 2012. Ook in China was het economisch momentum gedurende de verslagperiode tanende. Al blijft het groeitempo van de, naar omvang gerangschikt, tweede economie ter wereld met 7,7% indrukwekkend te noemen. De eurozone toonde zich op economisch gebied een dissonant. De economieën van de landen die zich hebben verbonden aan de Europese eenheidsmunt verzeilden gedurende de verslagperiode gezamenlijk wederom in recessie. De economische activiteit kromp circa een half procent op jaarbasis. Hoewel er binnen de eurozone vanzelfsprekend koplopers en hekkensluiters zijn, kan de underperformance in de verslagperiode niet worden afgeschoven op de onder hun schuldenlast gebukt gaande Zuid-Europese landen. Ook de economieën van kernlanden als Frankrijk en Nederland krompen in de eerste helft van 2013, en wisten pas in het laatste kwartaal van 2013 de weg omhoog te hervinden. Zelfs de grootste economie van de eurozone, Duitsland, kampte met tegenwind maar wist een recessie te ver mijden voornamelijk dankzij robuuste particuliere bestedingen en export. De economische underperformance van de eurozone kan voor een belangrijk deel verklaard worden door de deplorabele staat van het Europese bankwezen. Als gevolg van jarenlange sterk expansieve kredietverlening is het eigen vermogen van de meeste banken nog slechts een fractie van het balanstotaal. Door het aanhoudend tegenstaand economisch tij staat de kwaliteit van de bancaire activa bovendien onder druk. In combinatie met de stringentere solvabiliteitseisen van het Basel III-toezichtskader zorgt dit ervoor dat de meeste banken hun kredietverlening beperken. Dit heeft vooral een sterk negatief effect op het investeringsklimaat voor het midden- en kleinbedrijf. Dit segment is veelal afhankelijk van bankfinanciering om zijn werkkapitaal en uitbreidingsinvesteringen te financieren. Het negatieve effect op de eindvraag dat uitgaat van de krimp van de bancaire sector wordt versterkt door het feit dat ook de meeste Europese overheden hun sterk opgelopen overheidstekorten proberen terug te dringen. Het vaste recept hiervoor lijkt een cocktail van belastingverhogingen en neerwaartse aanpassing van de overheidsuitgaven. Beide hebben, in ieder geval op de korte termijn, een negatief effect op de eindvraag. Mede als gevolg van voornoemde factoren is de werkloosheid in de eurozone de afgelopen maanden opgelopen tot 12,1%, een ongekend hoog percentage. Ook in Nederland zijn de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt zorgelijk te noemen. Hoewel het percentage werklozen in ons eigen land nog steeds beneden het gemiddelde van de eurozone ligt, loopt de werkloosheid in Nederland veel sterker op dan in andere landen binnen de eurozone. De oplopende werkloosheid zorgt ervoor dat het electorale draagvlak voor het op orde krijgen van de overheidstekorten afkalft. Op het niveau van de Europese regeringsleiders krijgt het stimuleren van de economische activiteit op de korte termijn steeds
8 JAARVERSLAG 2013 meer prioriteit. De wil om pijnlijke structurele economische hervormingen door te voeren, lijkt te verdwijnen. Ook de Europese budget tsaar Olli Rehn lijkt in toenemende mate van zins om bij de toepassing van de in het Verdrag van Maastricht (1992) opgenomen richtlijnen flexibiliteit te betrachten. Zo kreeg de Franse president Hollande twee jaar uitstel om het overheidstekort, uitgedrukt als percentage van het Franse bruto nationaal product, terug te dringen tot onder drie procent. Werkloosheid eurozone liep verder op 14 12 10 8 6 4 2 0 Eurozone Frankrijk Duitsland Nederland 31-12-10 28-02-11 30-04-11 30-06-11 31-08-11 31-10-11 31-12-11 29-02-12 30-04-12 30-06-12 31-08-12 31-10-12 31-12-12 28-02-13 30-04-13 30-06-13 31-08-13 31-10-13 31-12-13 Uit bovenstaande grafiek blijkt overigens dat de werkgelegenheid zich in Duitsland relatief gunstig ontwikkelt. Nu de Duitse exportsector, een belangrijke banenmotor, de effecten van de recessie in de eurozone en de afnemende groei in de Verenigde Staten en China begint te voelen, is het echter de vraag of deze trend door zal kunnen zetten. Voor echt economisch vuurwerk moest men het afgelopen half jaar in Japan zijn. De Japanse economie reageerde zeer positief op het sterk expansieve overheidsbeleid van de eind 2012 nieuwgekozen premier Shinzo Abe. Met een pakket van ongekend expansieve monetaire en fiscale maatregelen poogt hij de Japanse economie na een verloren decennium weer nieuw leven in te blazen. Het stimuleren van de economie door infrastructurele overheidsinvesteringen en het gelijk tijdig verzwakken van de Japanse Yen vormen daarvoor de pijlers. Door gelijktijdig voor 2014 en 2015 stevige BTW-verhogingen in het vooruitzicht te stellen in combinatie met een structurele geldontwaarding van 2% per jaar, wordt de Japanse consument bovendien verleid om toekomstige grote aankopen naar voren te trekken. Tezamen dient dit in 2013 een turbo boost voor de economie te genereren. De eerste resultaten zijn zonder meer goed te noemen. Zo zijn het producenten- en consumentenvertrouwen in de eerste zes maanden van het jaar sterk gestegen. Uit een recent onderzoek van het Britse tijdschrift The Economist blijkt dat economen verwachten dat de Japanse economie in 2014 een volumegroei van 1,5% zal weten te realiseren. Abenomics lijkt derhalve zijn vruchten af te werpen. De opkomende economieën werden zeker in het begin van de verslagperiode geremd door de over het algemeen relatief dure valuta, het gevolg van de jarenlange toestroom van buitenlands kapitaal, en tegenvallende economische ontwikkelingen in China. Dit laatste leverde prijsdruk op voor een groot aantal grondstoffen waardoor de inkomsten van grondstofexporterende opkomende economieën als Brazilië onder druk stonden. In China vond eind 2012 een leiderschapwisseling plaats in de regerende communistische partij. Het nieuwe leiderschap heeft zichzelf de opdracht gegeven om de economie van de Volksrepubliek om te vormen van exportgericht naar binnenlands consumptiegericht. Daarnaast hadden de nieuwe leiders af te rekenen met een speculatieve investeringsgolf in binnenlands vastgoed als gevolg van te ruime kredietverlening door de banken. Het aan banden leggen van de kredietverlening heeft in de verslagperiode een negatief effect gehad op de economische activiteit in China. Voor het eerst sinds 2009 was er binnen de beleggingsomgeving geen rol van betekenis weggelegd voor de eurocrisis. Dit terwijl in het eerste kwartaal van 2013 wederom een euroland in problemen raakte. Cyprus was na Griekenland, Ierland, Portugal en Spanje het vijfde land dat een noodlening verstrekt kreeg van de Europese Commissie, de ECB en het IMF. De voorwaarden die deze trojka aan de noodlening verbond, konden volgens de kersverse voorzitter van de Eurogroep, Jeroen Dijsselbloem, worden gezien als een blauwdruk voor toekomstige reddingsoperaties. Een uitspraak die onmiddellijk veel stof deed opwaaien, omdat in de Cypriotische
JAARVERSLAG 2013 9 Ultimo 2006 = 100 casus voor het eerst sprake was van een bail in in plaats van een bail out. Ook particuliere rekeninghouders van de Cypriotische commerciële banken werden namelijk grotendeels onteigend. Beleggers bleken echter nauwelijks onder de indruk. De in een eerder stadium door ECB-president Draghi mondeling gegeven garantie was hier waarschijnlijk credit aan. Overigens heeft de ECB het ultieme verdedigingswapen, aangeduid als Outright Monetary Transactions, nog niet van de plank hoeven te halen. Uit onderstaande grafiek komt echter duidelijk naar voren dat het monetaire beleid van de ECB nog steeds als zeer ruim kan worden gekwalificeerd. Sinds het begin van de kredietcrisis heeft de ECB, om het bancaire systeem liquide te houden, de eurogeldhoeveelheid veel sterker laten toenemen dan op grond van de reële economische ontwikkelingen nodig was. Sinds het begin van het jaar steeg de geldhoeveelheid met 6,2% terwijl de economie van de eurozone in nominale termen slechts met 1,1% groeide. Deze overtollige liquiditeiten hebben via het bancaire systeem, rechtstreeks of via een omweg, hun weg gevonden naar de finan ciële markten. Ruime monetaire omstandigheden in eurozone 150 140 130 120 110 100 90 Eurogeldhoeveelheid (M1) Eurozone BBP (nominaal) december-06 april-07 augustus-07 december-07 april-08 augustus-08 december-08 april-09 augustus-09 december-09 april-10 augustus-10 december-10 april-11 augustus-11 december-11 april-12 augustus-12 december-12 augustus-13 april-13 december-13 Van de drie meest vooraanstaande centrale banken ter wereld is de ECB de enige die niet doorlopend obligaties koopt op de kapitaalmarkt. De Federal Reserve kocht in 2013 als onderdeel van haar kwantitatieve verruimingsbeleid maandelijks voor $ 85 miljard aan obligaties op. Ook de Bank of Japan acteert 2013 als koper op de kapitaalmarkten. Zij koopt maandelijks voor omgerekend circa $ 75 miljard aan Japanse staatsobligaties in een poging om de Japanse geldhoeveelheid de komende twee jaar te verdubbelen. Ondanks het feit dat de monetaire omstandigheden dus als zeer ruim kunnen worden gekwalificeerd, profiteerden niet alle beleggingscategorieën van de toestroom van middelen. Aandelenbeleggingen rendeerden per saldo goed, al waren de regionale verschillen aanzienlijk. Het rendement op Nederlandse staatsobligaties was licht negatief. Met name in het tweede kwartaal kwamen de koersen van AAA/AA-staatsobligaties wereldwijd onder druk te staan nadat Federal Reserve-voorzitter Bernanke openlijk zinspeelde op het geleidelijk afbouwen van het QE 3 obligatieopkoopprogramma. Ook bedrijfsobligaties kregen te maken met enige prijsdruk. Mede dankzij de doorgaans hogere couponrendementen van dit type obligatie, kon deze categorie het eerste semester nog net met zwarte cijfers afsluiten. Rendement in 2013 in lokale valuta in euro MSCI World Index +26,3% +18,7% MSCI Europe Index +16,4% +16,4% S&P 500 Index ($) +29,6% +24,0% MSCI Emerging Markets Index +0,9% -9,1% Nederlandse staatsobligaties -2,1% -2,1% Europese bedrijfsobligaties +2,2% +2,2% HFRX Global Hedge Fund Index +6,5% +6,1% Goud ($) -28,0% -31,1% Olie, Brent ($) -0,3% -4,6% De goudprijs corrigeerde sterk in de verslagperiode. Door de oplopende kapitaalmarktrente en de afnemende stress in het bancaire systeem raakte goud onder beleggers uit de gratie. Goud lijkt daarmee voor het eerst sinds het jaar 2000 af te stevenen op een jaar van koersverlies. Ondanks de daling van 28% is de dollargoudprijs overigens nog steeds ruim vier keer zo hoog als aan het
10 JAARVERSLAG 2013 Vreemde valuta per euro (Ultimo 2012 =100) begin van dit millennium toen een ounce goud voor $ 288 van hand wisselde. In het najaar had Ben Bernanke een mooie verrassing in petto voor beleggers. Geheel tegen de verwachting in besloot de Amerikaanse centrale bank in haar septembervergadering om QE3 onverminderd voort te zetten. Beleggers leken op dat moment geconditioneerd op een verlaging van het opkoopprogramma met $ 10 miljard tot $ 15 miljard per maand. De politieke impasse in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigde ten aanzien van de overheidsbegroting 2014 en het federale schuldenplafond maakte dat de centrale bankiers op hun eerdere voornemen moesten terugkomen. Beleggers reageerden enthousiast op de uitstel van tapering. Alle graadmeters die zijn opgenomen in de tabel profiteerden hiervan. Toen de Federal Reserve vervolgens in december besloot haar maandelijkse aankopen met $ 10 miljard te verminderen, kon dat beleggers niet meer verontrusten. Japanse yen verzwakte aanzienlijk ten opzichte van euro 130 125 120 115 110 105 100 95 90 31-12-2012 Japanse yen Amerikaanse dollar 28-02-2013 30-04-2013 30-06-2013 31-08-2013 31-10-2013 31-12-2013 Ontwikkelingen op de aandelenmarkten De aandelenmarkten begonnen 2013 onder een gunstig gesternte. Beleggers verlieten geleidelijk aan de in de kredietcrisis opgezochte veilige havens en keerden terug op de aandelenmarkten. De vigerende lage aanvangsrendementen op obligatiebeleggingen werkten in dat opzicht zeker drempelverlagend. Dankzij de toestroom van nieuwe middelen kon de Dow Jones Index, de moeder aller beursindices, het jaar zelfs afsluiten op een all time high van 16.576 punten. De Japanse Nikkei 225 Index sloot het jaar af op een niveau van ruim 16.291 punten en stond daarmee ruim 56% boven de slotstand van 2012. De sterke koerswinst van de Japanse aandelenmarkt kan op het conto worden geschreven van het nieuwe economische beleid van premier Abe. Zijn cocktail van een zeer ruim monetair beleid en een fiscale bestedingsimpuls zorgde voor een sterke verbetering van het ondernemingsklimaat, vooral ook omdat de Japanse regering expliciet een verzwakking van de Japanse munt nastreeft om zo de concurrentiepositie van de eigen industrie te verbeteren. De Japanse aandelenmarkt presteerde in 2013 aanzienlijk beter dan de MSCI World Index welke, gemeten in lokale valuta, met 26,3% steeg. Ondanks deze mooie koerssprong is de Nikkei 225 Index, anders dan de Dow Jones Index, nog ver verwijderd van uncharted territory. Op 4 januari 1990 tikte diezelfde Nikkei Index namelijk al het niveau van 38.950 punten aan. De ontwikkelingen op de valutamarkten werden in belangrijke mate beïnvloed door het monetaire beleid van de centrale banken. De Japanse yen verzwakte 18% ten opzichte van de euro als gevolg van de nieuwe ruim geld politiek van de Bank of Japan. De Amerikaanse dollar verloor vier procent aan waarde ten opzichte van de euro.
JAARVERSLAG 2013 11 Koersontwikkeling in lokale valuta (ultimo 2012 = 100) Aandelenmarkten sluiten verslagperiode met winst af 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 31-12-2012 31-01-2013 Japan Verenigde Staten Europa Opkomende markten 28-02-2013 31-03-2013 30-04-2013 31-05-2013 30-06-2013 31-07-2013 31-08-2013 30-09-2013 31-10-2013 30-11-2013 31-12-2013 Ondanks het feit dat een belangrijk deel van de Europese economie in recessie verkeerde, konden Europese aandelenbeleggers toch met een positief koersresultaat afsluiten. De MSCI Europe Index steeg met 16%. Dankzij de expliciete garantie van ECB-president Draghi dat hij de euro met alle tot zijn beschikking staande middelen zou verdedigen, hebben de Europese aandelenmarkten aan aantrekkingskracht gewonnen. Met een koers/winstverhouding (2014) van 13x en een verwacht dividendrendement van circa 3,5% zijn deze relatief aantrekkelijk gewaardeerd. Omdat er onder de regeringsleiders bovendien meer draagvlak begint te ontstaan voor Keynesiaanse overheidsmaat regelen, lijkt het bovendien waarschijnlijk dat de economie van de eurozone in 2014 de huidige recessie achter zich zal kunnen laten. De opkomende markten presteerden tegenvallend in de verslagperiode. De underperformance ten opzichte van de MSCI World Index is zonder meer opvallend te noemen. Traditioneel zijn de opkomende markten namelijk relatief gevoelig voor positieve veranderingen in de conjuncturele cyclus. De ontwikkelingen in China lijken echter een belangrijke spelbreker te zijn geweest. China, zelf een opkomende economie, is immers ook een zeer invloedrijke handelspartner voor de meeste opkomende landen. De maatregelen die de Chinese overheid heeft genomen om de kredietverlening van de Chinese banken af te remmen, worden daardoor ook in de overige opkomende markten gevoeld. De anticipatie op een wijziging in het monetaire beleid van de Federal Reserve zorgde er bovendien voor dat buitenlandse beleggers zicht gedurende de verslagperiode begonnen terug te trekken uit de opkomende markten. Ontwikkelingen op de obligatiemarkten Ondanks het feit dat de macro-economische omstandigheden in de Verenigde Staten sterk verschillen van die in de eurozone, ontwikkelde de kapitaalmarktrente aan beide zijden van de oceaan zich vrijwel identiek. Zelfs lokale Europese gebeurtenissen zoals de terugkeer aan het politieke front van Silvio Berlusconi en de noodsteun aan Cyprus hadden nauwelijks een effect op het renteverschil tussen Nederlandse staatsleningen en US Treasuries. Nederlandse staatsobligaties maakten in de eerste dagen van 2013 een gedeelte van de sterke koerswinsten uit de laatste handelsdagen van 2012, die waarschijnlijk het gevolg waren van window dressing, ongedaan en kwamen vervolgens tot het einde van het eerste kwartaal nauwelijks van hun plaats. Kapitaalmarktrente loopt op Kapitaalmarktrente in % 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 31-12-2012 31-01-2013 NL 2 jaar NL 10 jaar VS 2 jaar VS 10 jaar 28-02-2013 31-03-2013 30-04-2013 31-05-2013 30-06-2013 31-07-2013 31-08-2013 30-09-2013 31-10-2013 30-11-2013 31-12-2013 Aan het begin van het tweede kwartaal reageerden staatsobligaties wereldwijd gunstig op de bekendmaking van het obligatieopkoopprogramma van de Bank of Japan. Als gevolg hiervan daalde de kapitaalmarktrente in Nederland weer tot nabij het naoorlogs dieptepunt van 1,5%. In mei begon er echter een andere wind te waaien op de obligatiemarkten nadat Federal Reservevoorzitter Bernanke kenbaar maakte dat de beleids-