Op de achterbank van de weggebruiker Inzicht in meningen, wensen en gedrag
Inhoud Voorwoord Bestaande kennis maximaal benutten 4 Op de achterbank Wat wil de weggebruiker? 6 De weggebruiker Normen en waarden 8 De weg Tevreden met het wegdek 10 Langs de weg Wegomleidingen duidelijk aangeven 14 Beleving en gedrag Ergernissen en oplossingen 18 Wachten in de file Benutten is belangrijk 24 Informatievoorziening Regelmatig raadplegen 28 Veiligheid Eigen verantwoordelijkheid 32 Imago Rijkswaterstaat Degelijk en betrouwbaar 36 Bronnen 38 Colofon 40 2 Op de achterbank van de weggebruiker 3
Voorwoord Bestaande kennis maximaal benutten Met het lezen van dit boekje kijkt u door de bril van de weggebruiker. En dat is een goede zaak. Misschien denken we soms dat we wel weten wat de weggebruikers vinden. Maar kijkend naar diverse onderzoeken blijkt dat een misvatting. Daar komen namelijk verrassende uitkomsten uit, waarvan we ons vooraf onvoldoende een voorstelling kunnen maken. Met de uitgaven Op de achterbank bij de weggebruiker en In de stuurhut bij de vaarweggebruiker verspreiden we objectieve, feitelijke informatie over de gebruikers van de diensten van Rijkswaterstaat. Hierdoor kunnen we de bestaande kennis Rijkswaterstaatbreed benutten. Dat vind ik belangrijk vanuit mijn functie, maar ook als weg- en vaarweggebruiker vind ik het goed dat naar mijn wensen wordt geluisterd. Ik zit zelf immers ook regelmatig op de weg en ben vaarweggebruiker op de momenten dat ik met mijn vrouw op de Oude Rijn aan het kanoën ben. Begrijpen Het doel van Rijkswaterstaat is om de meest publieksgerichte rijksuitvoeringsorganisatie te worden. Deze uitgave kan ons daarbij van dienst zijn. Het is natuurlijk de uitdaging om de kennis te vertalen naar ons dagelijks werk en de primaire processen. Met deze kennis kunnen we ons werk zo inrichten dat de producten, afhandeling en emotie over onze diensten goed scoren. Die goede scores zien we vervolgens hopelijk terug in toekomstige onderzoeken. En in het feit dat mensen de prijs die ze betalen voor onze diensten redelijk vinden, omdat ze begrijpen wat we doen. En dat komt dus vooral doordat wij de weggebruiker beter begrijpen. Veel leesplezier! Fred Heuer Hoofdingenieur-directeur van Rijkswaterstaat Zuid-Holland Verdiepen Overigens pleit het lezen van deze uitgaven ons niet vrij van het ons verder verdiepen in de weggebruiker. Voor bepaalde werkzaamheden hebben we namelijk meer en toegesneden kennis nodig. Bijvoorbeeld als we groot onderhoud aan een bepaald wegvak of stuk vaarweg plegen. Wat vinden de weggebruikers daarvan? Dat moeten we willen weten. Alleen dan kunnen we namelijk maximaal inspelen op hun behoeften. In specifieke situaties moeten we telkens opnieuw onderzoeken wat de mensen vinden. Het gaat hierbij zowel om de weggebruiker als om de omwonenden. En laten we ons daarbij niet alleen verdiepen in de mening van de gekozen bestuurders, maar ook in wat de bewoners vinden. Op de achterbank van de weggebruiker 4 Op de achterbank van de weggebruiker 5
Op de achterbank Wat wil de weggebruiker? Welkom op de achterbank! In deze uitgave kijken we mee over de schouder van automobilisten en vrachtwagenchauffeurs. We horen hen een verzuchting slaken en zien het als ze tevreden zijn. Als publieksgericht werkende organisatie willen we ons verplaatsen in onze doelgroep. Vandaar dat we ons verdiepen in de meningen, de wensen en het gedrag van de weggebruiker. Een dynamische doelgroep vol ideeën. Publieksgericht Rijkswaterstaat wil in 2008 de meest publieksgerichte rijksuitvoeringsorganisatie zijn. Publieksgericht Netwerkmanagement is dan ook één van de drie pijlers van het Ondernemingsplan Rijkswaterstaat. Om publieksgericht te kunnen werken, is het noodzakelijk dat Rijkswaterstaters weten wat de gebruikers van de netwerken willen. Ze kunnen deze kennis gebruiken bij de aanpassing of ontwikkeling van diensten en producten. Deze uitgave is een van de middelen waarmee we dat willen ondersteunen. We bieden hiermee beknopte en hanteerbare kennis uit de gebruikersonderzoeken onder weggebruikers aan. Informatie De informatie die in deze uitgave is opgenomen, komt uit diverse gebruikersonderzoeken onder weggebruikers waarvoor Rijkswaterstaat de afgelopen jaren opdracht gaf. We plaatsen relevante informatie zoveel mogelijk bij elkaar. Tegelijkertijd bestaan de hoofdstukken uit losse onderdelen. Ze putten immers uit een diversiteit aan rapporten. Je kunt snel op onderwerpen scannen dankzij de handzame paragraaftitels. Uiteraard is er niet altijd over elk onderwerp naar alle gebruikersgroepen evenveel onderzoek gedaan. Zo kan het zijn dat we bij bepaalde zaken wel informatie hebben over de automobilist, maar niet over de vrachtwagenchauffeur. Basisdocumenten Je ziet snel uit welk rapport bepaalde gegevens komen, door de codes die achter elk tekstblok staan. In het laatste hoofdstuk (Bronnen) kun je terugvinden naar welk rapport deze code verwijst. De laatste twee cijfers van de code duiden bovendien op het verschijningsjaar van het rapport. Zo zie je ook snel uit welk jaar specifieke cijfers komen. Uiteraard worden sommige cijfers de komende jaren vervangen door recentere statistieken. In deze uitgave beschrijven we beknopt de belangrijkste uitkomsten van kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeken. Daarbij geven we soms ook de aanbevelingen uit de rapporten weer, maar alleen als de adviezen breed toepasbaar zijn. Voor specifiekere aanbevelingen of een uitgebreidere beschrijving van uitkomsten, is het verstandig om de basisdocumenten te raadplegen. En natuurlijk hopen we dat dit het eerste is wat je doet, zodra je van de achterbank af komt. Op de achterbank van de weggebruiker 6 Op de achterbank van de weggebruiker 7
MENS05 STICK02 De weggebruiker Normen en waarden Om beleid effectief te laten zijn, is het goed om rekening te houden met de psychologie van de mens in het verkeer. Vandaar dat vijf typen van mobiliteitsbeleving worden onderscheiden. Dit zijn: de doelgerichten, de bewusten, de berusters, de genieters en de prestatiegerichten. De gemiddelde automobilist hecht zeer aan normen en waarden op de weg. En het is natuurlijk altijd de medeweggebruiker die zich hier niet aan houdt. Mobiliteitsbeleving We onderscheiden dus vijf typen weggebruikers. Hun mobiliteitsbeleving ziet er als volgt uit: Doelgerichten komen het vaakst voor. Voor hen is mobiliteit vooral een functioneel middel waarmee ze ergens kunnen komen. Ze reizen efficiënt en alleen wanneer het echt nodig is. Doelgerichten willen op tijd op hun bestemming zijn, het zijn echte zekerheidszoekers. Bewusten zien onderweg zijn als onderdeel van hun reisdoel. Het gaat hen niet om de bestemming alleen. Ze maken een bewuste keus voor het vervoermiddel. Berusters nemen de situatie zoals die is. Ze zien mobiliteit als een onvermijdelijk noodzakelijk kwaad. Ze vinden reizen niet prettig, maar zoeken niet actief naar manieren om het reizen prettiger te maken. Genieters zien mobiliteit als een mogelijkheid om sociale contacten te onderhouden. Ze vinden onderweg zijn prettig en maken graag hier en daar een praatje. Prestatiegerichten komen het minst vaak voor. Zij zien mobiliteit als een symbool voor onafhankelijkheid. Ze willen hun eigen weg kunnen gaan, slimmere routes kiezen en vinden het belangrijk om in een mooie, dure auto te rijden. Ze zien in de mate van mobiliteit een graadmeter voor hoe succesvol iemand is. Afwijken van de norm Weggebruikers hechten sterk aan normen en waarden in het verkeer. Ze zijn het veelal eens over zaken die echt niet kunnen. Kijken we echter naar het gedrag, dan komt ineens een heel ander beeld naar voren. De weggebruikers kennen dan veel situaties waarin weggebruikers, vooral zijzelf, van de norm af mogen wijken. Dat heeft deels te maken met de redelijkheid van regels. Zo vindt men een snelheidsbeperking op een weg die s nachts rustig is, onzinnig. En het gedrag van anderen ziet men daarbij bovendien als een excuus om zelf ook af te wijken van de regels. Mentaliteitsverandering Omdat redelijkheid een belangrijke rol speelt, zoeken de weggebruikers bij betere naleving van normen en waarden de oplossingen vooral in de wetgeving en de handhaving daarop. Over het algemeen denkt men dat een mentaliteitsverandering het gedrag en fatsoen op de weg kan veranderen. Toch is dat vooral een zaak van andere weggebruikers. Wel meent men dat weggebruikers op de weg moeten samenwerken met elkaar. In de praktijk draait dit echter vaak uit op concurreren. Daarvan is het gedrag van de ander vaak de belangrijkste oorzaak, vindt men. Luisteren naar weggebruikers Weggebruikers voelen zich dus niet persoonlijk aangesproken als het gaat om het overschrijden van normen en waarden in het verkeer. Voor het overschrijden van de normen en waarden hebben ze een goede reden, zoals het weggedrag van andere weggebruikers. Een mentaliteitsverandering is cruciaal om het gedrag op de weg te beïnvloeden. Dit is volgens de automobilisten op korte termijn niet te realiseren. Wel is het belangrijk dat de overheid aangeeft te willen luisteren naar opvattingen van weggebruikers en hen in de discussie te blijven betrekken. Dit kan voorkomen dat weggebruikers afhaken en zelf bepalen hoe redelijk de regels zijn, om hier vervolgens naar te handelen. STICK02 MENS05 STICK02 STICK02 Op de achterbank van de weggebruiker 8 Op de achterbank van de weggebruiker 9
KPIWG05 KPIDR04 WNSEP04 ZSMVR03 WNMEI04 KWALI04 GEBNL04 De weg Tevreden met het wegdek De staat van het wegdek kan de goedkeuring van de weggebruiker wegdragen. Vier op de vijf is (zeer) tevreden en slechts vier van de honderd tonen zich hier (zeer) ontevreden over. Niet-autosnelwegen hebben hun eigen aandachtspunten. Ze worden gezien als aardig alternatief als het druk op de weg is. Toch gaat de voorkeur van de weggebruiker niet uit naar deze wegsoort. Over de beschikbaarheid van autosnelwegen is een ruime meerderheid tevreden. Met name veelrijders zijn hierover echter minder positief in hun oordeel. KPIWG05 Kwaliteit wegdek Wanneer gevraagd wordt naar het belangrijkste kwaliteitsaspect van de autosnelwegen, noemt de weggebruiker spontaan de kwaliteit van het wegdek. Volgens de weggebruikers heeft het soort asfalt hierop de meeste invloed. ZOAB scoort het hoogst. Verbeterpunten Hoewel een meerderheid van de weggebruikers tevreden is over de kwaliteit van de auto(snel)wegen, noemt men wel een aantal verbeterpunten. Gaten, hobbels, aquaplaning en spoorvorming zijn punten die verslechterd zijn. Hierbij verwacht men dat met name de gaten en hobbels in de toekomst aangepakt worden. WNSEP04 KPIDR04 De vrachtwagenchauffeurs zijn redelijk tevreden over de staat van de auto(snel)wegen. Bij specifieke navraag blijkt een flink deel zich echter wel De meeste automobilisten kiezen alleen voor niet-autosnelwegen als er geen alternatieven zijn en de niet-autosnelweg de snelste route oplevert. eens te storen aan het wegdek. Vooral spoorvorming en onregelmatigheden in het wegdek zorgen voor ergernis. Vaker zelfs dan bij automobilisten. Aan spat- en stuifwater tijdens en na een regenbui en een lawaaiig wegdek storen de vrachtwagenchauffeurs zich minder dan de automobilisten. ZSMVR03 Beschikbaarheid Over de beschikbaarheid van de autosnelwegen is ook een ruime meerderheid tevreden. Het zijn met name de veelrijders die een negatiever oordeel hebben over de beschikbaarheid. Iets minder tevreden is de weggebruiker met alles dat op en langs de weg staat. Een aantal automobilisten is van mening dat er te veel reclameborden en verkeersborden op de weg staan die de aandacht afleiden of de weggebruiker verwarren. Wensen over de weg WNMEI04 Niet ieder aspect van de inrichting van autosnelwegen is voor de weggebruiker even belangrijk. Het belangrijkst zijn het soort en de staat van het asfalt en de belijning. De verzorgingsplaatsen staan onder aan de prioriteitenlijst. De automobilist stelt wel een aantal minimumeisen waaraan iedere weg zou moeten voldoen. De veiligheidsoverweging blijkt daarbij een belangrijke rol te spelen. Onder de basiseisen vallen: ZOAB, regelmatig onderhoud van het wegdek, duidelijke en goed onderhouden belijning, bewegwijzering, lange invoegstroken en de aanwezigheid van een vangrail. Over andere onderwerpen is men minder kieskeurig. Een variabele uitvoering is bijvoorbeeld mogelijk bij zaken als verlichting, breedte van de rijstro- Op de achterbank van de weggebruiker 10 Op de achterbank van de weggebruiker 11
ken, plaatsing van DRIP s, matrixborden, uitvoering van kunstwerken en de mogelijkheid om de vluchtstrook als spitsstrook te gebruiken. KWALI04 Niet-autosnelwegen Weggebruikers vinden het soms best prettig om op niet-autosnelwegen te rijden. Ze kunnen daar vaak meer van de omgeving zien. Ook weet de weggebruiker waar hij zich bevindt, doordat hij door of langs dorpen komt. De waardering voor de omgeving loopt uiteen. Een deel waardeert de fraaie omgeving, een deel is neutraal en de rest is negatief, voornamelijk omdat men op de niet-autosnelwegen niet goed door kan rijden. De meeste automobilisten kiezen alleen voor niet-autosnelwegen als er geen alternatieven zijn en het de snelste route is. Functionaliteit staat hierbij dus voorop. Op reistijd, reisbetrouwbaarheid, veiligheid en comfort scoren nietautosnelwegen tamelijk slecht. GEBNL04 Tevredenheid Over de toestand van het wegdek op de niet-autosnelwegen zijn weggebruikers over het algemeen tevreden. Werkzaamheden zijn echter wel geregeld een bron van ergernis. Onnodig lang wachten voor het verkeerslicht is dat ook. Volgens de helft van de automobilisten is verlichting van niet-autosnelwegen niet strikt noodzakelijk. En aan speciale voorzieningen als parkeerplaatsen op verzorgingsplaatsen en tankstations hechten ze weinig waarde. GEBNL04 Onduidelijkheid snelheidsregime Bij de automobilist bestaat een aantal onduidelijkheden over de niet-autosnelweg. Voor tweederde van de automobilisten is het bijvoorbeeld niet altijd duidelijk wat het geldende snelheidsregime is. Weggebruikers met uiteenlopende rijstijlen maken gebruik van de niet-autosnelwegen. Dit leidt vaak tot ergernissen, bijvoorbeeld over gevaarlijke inhaalmanoeuvres. Eenderde van de weggebruikers ergert zich aan de zogenaamde zondagsrijders. Tegelijkertijd zegt een even grote groep zich juist te storen aan de voorbijrazende jakkeraars. De aanwezigheid van landbouwverkeer vindt men een belangrijke bron van onveiligheid. Ook zeggen veel weggebruikers dat dit type wegen op sommige punten slecht verlicht en/of onoverzichtelijk is. GEBNL04 Het type asfalt heeft grote invloed op de kwaliteit van het wegdek, menen weggebruikers. ZOAB scoort bij hen het best. Op de achterbank van de weggebruiker 12 Op de achterbank van de weggebruiker 13
WERK03 BURGE02 KPIWG05 WNSEP04 WNMEI04 VERZO02 WNMEI05 Langs de weg Wegomleidingen duidelijk aangeven Onderweg komt de weggebruiker van alles tegen. Hij geniet van het groene uitzicht van de berm, terwijl de borden langsflitsen. Hij stopt misschien bij een verzorgingsplaats en als hij pech heeft bij een praatpaal. Tijdstip werkzaamheden Wanneer er werkzaamheden plaatsvinden, is iets meer dan de helft van de weggebruikers (zeer) tevreden over het tijdstip waarop dit gebeurt. Dit geldt ook voor de manier waarop de hinder wordt beperkt. Van de weggebruikers die niet (volledig) tevreden zijn over het tijdstip van werkzaamheden, is de belangrijkste oorzaak dat de werkzaamheden overdag plaatsvinden (56%). Ook gebeurt het te vaak in de vakantieperiode (31%) of in de spits (29%). Een ruime meerderheid (70%) van de weggebruikers is (zeer) tevreden over de informatie rondom werkzaamheden aan de weg. De tevredenheid over informatie rond omleidingsroutes ligt een stuk lager (57%). KPIWG05 Daarnaast stuit de weggebruiker soms op tekstkarren, matrixborden en Figuur 1 Overzicht tevredenheid parkeerplaatsen en bermen en wegen wegwerkzaamheden of omleidingen. Hoe kijkt hij aan tegen al deze zaken langs de weg? Parkeerplaatsen 4% 45% 32% 16% 3% De automobilist verkiest een verzorgingsplaats met tanken eetgelegenheid boven verzorgingsplaatsen zonder deze voorzieningen. Werk aan de weg Onderhoudswerk en nieuwbouw van wegen is noodzakelijk. Dat zien de meeste weggebruikers wel in. De hinder die deze werkzaamheden met zich meebrengen, beschouwen ze dan ook als noodzakelijk kwaad. Daarbij is men over het algemeen redelijk tevreden over de manier waarop Rijkswaterstaat Werk in Uitvoering -projecten (WIU) uitvoert. Natuurlijk zijn er altijd zaken die beter kunnen. Het belangrijkste is dat Rijkswaterstaat er werkelijk alles aan doet om de doorstroming te garanderen en hinder te minimaliseren. Informatievoorziening speelt daarbij een belangrijke rol, zowel over het project en de timing als over alternatieve routes en de actuele verkeerssituatie. Zo kan de weggebruiker voorzorgsmaatregelen nemen en hinder zoveel mogelijk vermijden. WERK03 Weggebruikers denken vaak dat tijdens werkzaamheden stukken weg onnodig lang afgesloten blijven. Soms lijkt het of er helemaal niet aan de weg wordt gewerkt; dat geeft ergernis. BURGE02 Bermen en wegen 5% 57% 25% 12% 1 0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100 % Zeer tevreden Tevreden Ontevreden Zeer ontevreden Schone omgeving De meeste weggebruikers zijn (zeer) tevreden over de omgeving van de weg. Men vindt de bermen en wegen schoon (62%). Over de verzorgingsplaatsen is bijna de helft (zeer) tevreden; deze zijn over het algemeen voldoende schoon en opgeruimd. Verzorgingsplaats KPIWG05 Niet tevreden en niet ontevreden Bron: KPIWG05 De meeste weggebruikers maken zelden gebruik van verzorgingsplaatsen zonder voorzieningen. Zo n 6% gebruikt deze verzorgingsplaatsen tijdens elke reis en 16% bij de helft van de reizen over auto(snel)wegen. Het zijn Op de achterbank van de weggebruiker 14 Op de achterbank van de weggebruiker 15
vooral zakelijke rijders die de verzorgingsplaatsen gebruiken. Over het algemeen beoordelen de weggebruikers de verzorgingsplaatsen zonder voorzieningen positief. Maar de gemiddelde weggebruiker verkiest een verzorgingsplaats met tanken eetgelegenheden boven verzorgingsplaatsen zonder deze voorzieningen. Bovendien is men meer tevreden over verzorgingsplaatsen met dit soort voorzieningen. Wel geeft men aan dat schone toiletten vaak ontbreken. WNMEI04 WNSEP04 Uitgebreide faciliteiten Verzorgingsplaatsen met uitgebreide faciliteiten bezoeken weggebruikers voor het toilet, een tankbeurt of om iets te eten te kopen. Men waardeert de plekken, maar vindt bijvoorbeeld filebestrijding en maatregelen die te maken hebben met verkeersveiligheid belangrijker. Het minst tevreden is men op deze verzorgingsplaatsen over de veiligheid en reinheid. De belangrijkste wensen van weggebruikers liggen dan ook bij het verbeteren van de veiligheid, met name in de avonduren. Meer functies verzorgingsplaatsen VERZO02 Het toekennen van meer functies aan verzorgingsplaatsen lijkt een goed idee. Een motel, een telewerkplek of een serviceplaats voor kleine reparaties aan de auto zijn prima opties voor veel weggebruikers. Zaken als een crèche of fitnessruimte heeft men liever in de buurt van de woonomgeving en verwacht men niet op deze verzorgingsplaatsen. Aanvullende service en activiteiten moeten dus echt betrekking hebben op het verkeer. Tot slot mogen deze verzorgingsplaatsen een officiële naam krijgen van de weggebruikers. Zij vinden servicestation of stopplaats duidelijk en begrijpelijk. VERZO02 Wegonderdelen En hoe denken de weggebruikers over andere onderdelen die het wegbeeld bepalen? Verkeersborden De meerderheid van de weggebruikers is tevreden over de toepassing van verkeersborden. Men heeft weinig aan te merken op de duidelijkheid van de verkeersborden en de blauwe borden met bewegwijzering. WNMEI04 Tekstkarren Ook over de tekstkar is men over het algemeen tevreden. Driekwart van de weggebruikers heeft de kar wel eens opgemerkt. Men vindt dit middel het meest geschikt om bij werkzaamheden en (grote) ongevallen in te zetten. Matrixborden De weggebruikers weten niet altijd precies waarvoor bepaalde producten dienen. Zo denken nog steeds twee van de tien weggebruikers dat matrixborden een adviessnelheid geven. De rest weet dat het wel degelijk om de maximumsnelheid gaat. Praatpalen De aanwezigheid van praatpalen vinden veel weggebruikers een prettig idee. Een duidelijke meerderheid meent dan ook dat alle praatpalen moeten blijven staan. Minder dan een op de vijf weggebruikers vindt dat er minder mogen komen, terwijl 12% denkt dat praatpalen niet meer nodig zijn. Verlichting De wegen zijn doorgaans goed verlicht, meent men. Toch is er enige kritiek, met name omdat op sommige wegen te weinig of helemaal geen verlichting is. WNSEP04 WNMEI05 WNMEI04 Bij werk aan de weg is het belangrijk dat Rijkswaterstaat er werkelijk alles aan doet om de doorstroming te garanderen en hinder te minimaliseren. WNMEI05 Op de achterbank van de weggebruiker 16 Op de achterbank van de weggebruiker 17
Beleving en gedrag Ergernissen en oplossingen Iedereen windt zich wel eens op achter het stuur. Het verkeer geeft nu eenmaal regelmatig aanleiding tot ergernis. Het vaakst stoort men zich aan medeweggebruikers, maar ook files en wegwerkzaamheden vindt men vervelend. ZSMWG04 Bij dynamisch verkeersmanagement kan het handig zijn om in te spelen op de beleving en het gedrag van de weggebruiker. Ergernissen weggebruikers Agressie in het verkeer, het negeren van verkeersregels en het rijden onder invloed is gedrag waar vooral medeweggebruikers zich schuldig aan maken. Files en situaties rondom wegwerkzaamheden vindt de automobilist wel eens vervelend. Het meest ergert men zich aan borden die blijven staan als werkzaamheden al zijn afgerond. Deze afzettingen nemen onnodig veel tijd en ruimte in beslag. ZSMWG04 Asociaal rijgedrag is divers: van geen ruimte geven tot inhalen op onmogelijke plekken, van laat invoegen tot het negeren van een dubbele doorgetrokken streep. Dit rijgedrag bij medeweggebruikers stoort weggebruikers enorm. Ook het onnodig links rijden en het niet gebruiken van richtingaanwijzers zorgt voor frustratie. Mogelijkheden optimaal benutten In de beleving van de weggebruiker worden voor de hand liggende mogelijkheden soms niet benut. Zo kunnen verkeerslichten worden afgestemd in een groene golf en helemaal uitgezet als ze niet nodig zijn, zoals s nachts. Ook een spitsstrook die is afgesloten, zorgt voor frustratie. Daarnaast zijn er veel regels in verkeer en handhaving die ergernis opwekken. Zeker als men hier het nut niet van inziet, zoals nachtelijke snelheidsbeperkingen als er bijna geen andere weggebruikers zijn. ZSMWG04 WNMEI04 BURGE02 PROBL02 WNSEP04 ZSMVR03 BELEV03 MENSO98 DYNAM00 WNMEI04 BURGE02 Figuur 2 Problemen of irritaties bij gebruik van wegen Thema Irritatie/probleem % (Gedrag) medeweggebruikers Rijgedrag 29% 148% Agressie in het verkeer 25% Bumper kleven 23% Links blijven rijden 9% Te hard rijden 9% Langzame rijders 7% Beperkte kennis verkeersregels 7% Vrachtverkeer 6% Rechts inhalen 5% Geen gebruik richtingaanwijzers 4% Afsnijden 4% (Brom-)Fietsers 4% Geen voorrang verlenen 3% Slecht ritsen/invoegen 3% Door rood rijden 3% Inhalen algemeen 3% Drank in het verkeer 1% Slechte verlichting auto s 1% Niet handsfree bellen 1% Mensen die steeds van baan veranderen 1% Negeren stoplichten 0,2% Bereikbaarheid 31% Files 23% Parkeren 5% Bereikbaarheid binnen steden 2% Te lage maximum snelheid 1% Infrastructuur en bijbehorende Teveel obstakels (drempels e.d.) 3% voorzieningen 7% Stoplichten 2% Slecht (onderhouden) wegdek 1% Onoverzichtelijke verkeerssituaties 1% Wegwerkzaamheden 6% Wegwerkzaamheden 6% Handhaving 5% Snelheidscontrole 3% Bekeuringen voor kleine overtredingen 2% Te weinig controle 0% Informatie 3% Verkeersborden (onduidelijke) 2% Onjuiste verkeersinformatie 1% Openbaar vervoer 3% Openbaar vervoer 3% Geen problemen/irritaties 2% Geen problemen/irritaties 2% Overige problemen/irritaties 2% Overige problemen/irritaties 2% Prijs voor mobiliteit 0% Te hoge kosten 0% Totaal 207% 207% Bron: PROBL02 Op de achterbank van de weggebruiker 18 Op de achterbank van de weggebruiker 19
De verkeersmaatregelen die getroffen worden bij wegwerkzaamheden stemmen de meerderheid tevreden. Over de informatie ter plaatse betreffende werkzaamheden en omleidingen zijn automobilisten echter maar matig tevreden. WNSEP04 Ergernissen vrachtwagenchauffeurs Ook vrachtwagenchauffeurs zijn niet ergernisvrij. Ze zitten langer op de weg en hebben vaker last van irritaties dan de gemiddelde weggebruiker. Ook deze groep stoort zich het meest aan medeweggebruikers. Agressie en het negeren van verkeersregels staan bovenaan. Ook de files en snelheidscontroles scoren hoog. Vaker dan de gemiddelde weggebruiker ergert de vrachtwagenchauffeur zich aan de staat van het wegdek en smalle rijstroken. Minder vaak stoort hij zich aan alcohol in het verkeer, wegwerkzaamheden, maximumsnelheden en (ander) vrachtverkeer. Wachttijd ervaart men als relatief lange tijd. Dit komt doordat er op zo n moment weinig gebeurt in het hoofd van mensen. Tijdbeleving Hoe beleeft de weggebruiker tijd en in het bijzonder wachttijd? Het blijkt dat men wachttijd als relatief lang ervaart. Dit komt doordat er op zo n moment weinig gebeurt in het hoofd van mensen. Diverse factoren beïnvloeden de wachttijdbeleving, waaronder: tijdgebrek, frustratie en persoonlijke omstandigheden. Wanneer de reis- of wachttijd verrijkt kan worden, zorgt dat wellicht voor minder ergernis. Sommige maatregelen, zoals het scheppen van een prettige omgeving, zorgen voor subjectieve wachttijdverkorting. ZSMVR03 BELEV03 Gedragsverandering Het gedrag van de mens in het verkeer begrijpen en in gunstige zin beïnvloeden kan via drie groepen instrumenten, de drie E s van verkeersgedragsbeïnvloeding: Engineering: technische maatregelen (vooral vormgeving van de weg). Education: educatieve maatregelen (zoals opvoeding, onderwijs, opleiding en voorlichting). Enforcement: wetgeving en -handhaving. Weggebruikers ergeren zich met name aan fouten van medeweggebruikers, zoals agressie in het verkeer, het negeren van verkeersregels en het rijden onder invloed van alcohol/drugs. Het gaat erom de drie E s te combineren, dit geeft het beste resultaat. Bij snelheidsgedrag gaat dat als volgt: de weg moet te hard rijden onaantrekkelijk maken (engineering), de politie controleert (enforcement) en via de publiciteit hoort de weggebruiker over het risico van een ongeval en een bekeuring door te hard rijden (education). Dynamisch verkeersmanagement (DVM) MENSO98 Ook bij dynamisch verkeersmanagement is het gedrag van de individuele weggebruiker een factor die niet onderschat moet worden. Wanneer naast verkeerskundige ook gedragskundige kennis wordt gebruikt, kunnen maatregelen veel effectiever zijn. Hieronder enkele gedragskundige inzichten die relevant zijn voor de inrichting van dynamisch verkeersmanagement: DVM-regelparadox Als een DVM-maatregel werkt en dus files voorkomt, ziet de weggebruiker niet meer in waarom de maatregel genomen wordt. Daardoor zal hij sneller de maatregel ontwijken of saboteren. Garantieverwachting Weggebruikers willen de garantie dat een maatregel opvolgen winst oplevert. Blijft deze winst uit, dan verdwijnt het vertrouwen en ontstaat frustratie. Op de achterbank van de weggebruiker 20 Op de achterbank van de weggebruiker 21
Langzaam doorrijden, niet schoksgewijs vooruitgaan Weggebruikers maken graag reistijdinschattingen. Ze rijden daarom liever langzaam door, dan dat flink doorrijden en stilstaan elkaar afwisselen. Daarbij zijn diverse inzichten ook te vertalen naar adviezen: Niet altijd gedetailleerd informeren Hoe onzekerder de weggebruiker, hoe sneller hij een maatregel zal opvolgen. Gedetailleerd informeren over toekomstige omstandigheden is daarom niet altijd verstandig. Communiceer ook negatieve gevolgen Als een maatregel negatieve gevolgen heeft, wordt dit toch wel opgemerkt. Het is verstandig dit vooraf te communiceren, om te voorkomen dat weggebruikers zich uit boosheid collectief tegen de maatregel verzetten. Creëer direct eigenbelang Als iedereen een halve stap terug doet, kunnen we vervolgens samen een hele stap vooruit; dat is het sociale dilemma. Maar hoe weet de automobilist zeker dat anderen ook het gewenste gedrag gaan vertonen? Dit dilemma doet zich voor bij bijvoorbeeld ritsprojecten en het gelijktrekken van de rijsnelheid. Een extra direct eigenbelang verbonden aan het gewenste gedrag, bijvoorbeeld doordat men met goed gedrag een sanctie kan voorkomen, kan dit dilemma doorbreken. Stuur geen ongeadresseerde boodschappen De kans is groot dat niemand zich echt aangesproken voelt. Het is dan ook beter boodschappen wel duidelijk aan een doelgroep te richten. Bij route-informatiesystemen gebeurt dit bijvoorbeeld als routeadviezen worden gegeven. DYNAM00 Op de achterbank van de weggebruiker 22 Op de achterbank van de weggebruiker 23
WNMEI05 ZSMVR03 WIEFI02 ZSMWG04 WNSEP04 BURGE02 MENS05 Wachten in de file Benutten is belangrijk staan filerijders 3,2 keer per week in de file. Ze zijn over het algemeen hoger opgeleid; 36% heeft een opleiding op HBO/WO-niveau. Driekwart van de filerijders is man. De gemiddelde leeftijd is 41 jaar. De woon-werkafstand die men aflegt ligt gemiddeld rond de 43 kilometer. Deze afstand legt 12% van de filerijders af met een auto van de zaak. WIEFI02 Bijna driekwart van de weggebruikers vindt dat files een probleem zijn voor Nederland. WNMEI05 En dat is niet zo vreemd, want zo n 14% van alle weggebruikers staat wekelijks een keer in de file tijdens zowel ochtend- als avondspits. Drie van de tien weggebruikers geven aan meer last te hebben van files dan twee jaar geleden. Vrachtwagens in de file Vrachtwagenchauffeurs zitten meer op de weg dan andere weggebruikers. Vandaar dat ze ook vaker in de file staan en de files sterker als een probleem ervaren. Maar liefst 65% van hen staat minstens één keer per week in zowel de ochtend- als avondfile. Wie op weg is tijdens de spitsuren, staat ongeveer even vaak in de avond- als ochtendspits. Driekwart van de vrachtwagenchauffeurs vindt files een (redelijk) groot probleem. Waarbij de helft het ook voor zichzelf ziet als (redelijk) groot probleem. Voor het oplossen van de files verwacht de weggebruiker het meest van het bouwen van meer wegen en het beter benutten van bestaande wegen. ZSMVR03 Profiel filerijder Iedereen staat wel eens in de file. Maar hoe ziet de gemiddelde filerijder eruit? De meeste filerijders, zo n driekwart, zijn op weg naar het werk. Een op de tien heeft een zakelijk doel en een klein deel heeft vrijetijdsbesteding, winkelen of andere bezoeken in het vooruitzicht. Bij 42% van de filerijders heeft men twee of meer auto s in het gezin. Werkende filerijders hebben meestal een fulltime baan. Gemiddeld Maatschappelijk probleem Hoewel de file een belangrijk maatschappelijk probleem is, ziet slechts eenderde van de weggebruikers de file als een probleem voor zichzelf. De belangrijkste oorzaken zien zij in structurele drukte, het samenvoegen van wegen, werkzaamheden en ongelukken. Ook zoekt men de oorzaak bij het weer en bij inhalende vrachtwagens. Die vrachtwagenchauffeurs zoeken de fout niet bij zichzelf. ZSMWG04 Wel denken zij dat de overige door automobilisten genoemde oorzaken debet zijn aan files. Aan dit rijtje voegen ze nog de lage maximumsnelheden toe. ZSMVR03 Figuur 3 Spontaan genoemde oplossingen voor fileproblemen Thema Oplossing % Verbeteren openbaar vervoer Goedkoper openbaar vervoer 21% Beter openbaar vervoer 21% Openbaar vervoer aantrekkelijker maken 8% Benutten / Inhaalverbod voor vrachtwagens 8% verkeersmanagement Spitstroken 4% Maximum snelheid vrijgeven 4% s Avonds wegwerkzaamheden 2% laten uitvoeren Betere planning wegwerkzaamheden 1% Bron: WIEFI02 Effectieve maatregelen Zo n zeven van de tien weggebruikers zijn tevreden over maatregelen die Rijkswaterstaat inzet om het verkeer door te laten rijden. WNSEP04 Hadden de weggebruikers het echter voor het zeggen, dan zou er tijdens de spits een landelijk inhaalverbod komen voor vrachtverkeer. Ook zouden spits- en plusstroken aangelegd worden en zou de maximumsnelheid verhoogd worden op rustige trajecten. Vooral veelrijders vinden buffer-, spits- en plusstro- Op de achterbank van de weggebruiker 24 Op de achterbank van de weggebruiker 25
ken en een hogere maximumsnelheid wenselijk. Voor een volledig inhaalverbod voor vrachtverkeer is onder veelrijders minder animo dan onder weinigrijders. Oplossingen Zijn files überhaupt op te lossen? Dat vragen enkele weggebruikers zich af. Toch dragen ze wel ideeën voor oplossingen aan. Zoals de aanleg van meer wegen en het verbeteren van de wegencapaciteit. Ook het beter benutten van bestaande wegen met meer rotonden en het openstellen van vluchtstroken tijdens de spits worden genoemd. Vaak noemt men het flexibiliseren van werktijden en -plekken. Door meer gespreid te werken en af en toe thuis te werken, hoopt men minder in de file te staan. Ook het aantrekkelijker maken van het openbaar vervoer en het verstrekken van premies voor minder autogebruik bieden mogelijkheden. De meeste weggebruikers zien files als een maatschappelijk probleem. Niet alleen de overheid, maar ook bedrijfsleven, belangenorganisaties en de weggebruikers zelf zijn verantwoordelijk voor de aanpak hiervan. Het merendeel van de weggebruikers ziet in dat alle partijen moeten samenwerken om het fileprobleem te verminderen. Oplossingen waarbij weggebruikers betrokken worden, zullen dan ook bredere maatschappelijke acceptatie verwerven. BURGE02 ZSMWG04 Als het gaat om de verbetering van de doorstroming en veiligheid, verwachten de automobilisten het meest van de spitsstrook. De plusstrook scoort het slechtst, de bufferstrook eindigt op de tweede plaats. Zakelijke rijders zijn negatiever over het effect van de spits- en bufferstroken op de verkeersveiligheid. WNSEP04 Van de filerijders rijdt driekwart van of naar het werk. Daarbij hebben de meeste werkende filerijders een fulltime baan. Asfalt optimaal benutten Er kunnen niet onbeperkt wegen aangelegd worden. Vandaar dat het huidige asfalt optimaal benut moet worden. Dit vinden negen van de tien weggebruikers dan ook een belangrijke zaak. Veel benuttingsmaatregelen zijn bekend bij weggebruikers, die hier een positief beeld van hebben. Spitsstroken, toeritdoseerinstallaties en een inhaalverbod voor vrachtwagens worden door de meerderheid als wenselijk beoordeeld. Wanneer men benuttingsmogelijkheden onwenselijk vindt, komt dat voort uit het gevoel dat dit de veiligheid zou kunnen beïnvloeden. Bij ontwikkeling van nieuwe maatregelen moet de verkeersveiligheid dan ook nadrukkelijk worden meegenomen. MENS05 Op de achterbank van de weggebruiker 26 Op de achterbank van de weggebruiker 27
WNMEI04 WNSEP04 ZSMVR03 VERKEI5 KPIWG05 FORMA03 MOTTO03 Informatievoorziening Regelmatig raadplegen Via radio, teletekst, internet, telefonische informatienummers, DRIP s en RDS/TMC (Radio Data Signal/Traffic Message Channel) wordt verkeersinformatie verspreid. Deze ontstaat niet vanzelf. Diverse partijen zorgen voor de inwinning, bewerking en distributie van de informatie over het hoofdwegennet. De gemiddelde automobilist is redelijk tevreden over de verkeersinformatie die voor en tijdens de reis beschikbaar is. De bruikbaarheid, tijdigheid en juiste vermelding van lengte of tijdsduur wegen het zwaarst in de beoordeling van verkeersinformatie. Raadplegen verkeersinformatie Automobilisten raadplegen verkeersinformatie vooral tijdens de reis. Een meerderheid is daarbij tevreden over de geboden informatie. De helft verwacht dat deze informatie bovendien een positief effect heeft op de doorstroming van het verkeer. Kijkt men toch vooraf naar de route, dan gebruikt men hiervoor vooral radio, teletekst en internet. Tijdens de reis staat het radiogebruik op eenzame hoogte. Het navigatiesysteem staat op twee. Driekwart van de weggebruikers is tevreden over de regelmaat waarmee radiozenders verkeersinformatie uitzenden. Wel zijn ze verdeeld over de vraag hoe erg het is dat niet alle files op de radio te beluisteren zijn. Verkeersinformatie is uiteraard belangrijk bij het werk van de vrachtwagenchauffeurs. Zij maken hiervan dan ook vaker gebruik dan de gemiddelde weggebruiker. Ook zij raadplegen de verkeersinformatie vaker tijdens dan voorafgaand aan de reis. WNMEI04 ZSMVR03 WNSEP04 WNSEP04 Waardering informatieverstrekkers Hoe beoordeelt de automobilist de diverse informatieverstrekkers? Het meest tevreden is men over de dynamische route-informatiepanelen (DRIP s), terwijl ook internet, het telefonisch informatienummer en RDS/TMC goed scoren. Het minst tevreden is men over teletekst en radio. Radio Weggebruikers die naar de radio luisteren voor verkeersinformatie zijn hier redelijk tevreden over. Ze luisteren vaker tijdens dan voor de reis en dan het meest naar Radio 538 en Sky Radio. Belangrijkste verbeterpunten liggen in een juiste vermelding van de lengte van de file, de tijdigheid en de regiogerichtheid van de informatie. Teletekst Minder dan de helft van de weggebruikers raadpleegt regelmatig teletekst voor het vertrek, iets meer dan de helft doet dit soms. Ook hier is men redelijk tevreden over de informatieverstrekking. Pagina 730 van de publieke omroep wordt het meest opgevraagd, RTL-tekst staat op de tweede plaats. Internet Minder dan de helft van de automobilisten gebruikt altijd of regelmatig het internet, voordat zij op weg gaan. De website van de ANWB is de populairste site, op grote afstand gevolgd door de website van teletekst. Telefonisch informatienummer Geen van de ondervraagde weggebruikers gebruikt altijd het telefonisch informatienummer. Ze zien het waarschijnlijk vooral als aanvulling op de gangbare media. Een kwart gebruikt het voorafgaand aan de reis en eenderde gebruikt het regelmatig tijdens de reis. DRIP s De DRIP s (dynamische route-informatiepanelen) krijgen de beste beoordeling van alle onderzochte media. Van de weggebruiker mogen de DRIP s dan ook op meer locaties ingezet worden. RDS/TMC Meer dan vier op de tien automobilisten gebruiken het RDS/TMC-systeem altijd tijdens de reis. Zes op de tien gebruiken het altijd of regelmatig. Hiermee heeft RDS/TMC een grote groep vaste gebruikers. Ze zijn tevreden over het medium zelf en de snelheid waarmee het berichten binnenhaalt. Tevredenheid VERKEI5 De tevredenheid is in een ander onderzoek ook in percentages gevangen. Daarbij blijkt dat ruim 90% van de weggebruikers tevreden is over de Op de achterbank van de weggebruiker 28 Op de achterbank van de weggebruiker 29
Elektr. informatiepanelen DRIP s. Een even groot aantal is (zeer) tevreden over de informatie op tekstkarren. Met de actuele verkeersinformatie die men voor vertrek kan gebruiken, zoals teletekst en internet, is ruim driekwart (78%) content. Terwijl 72% te spreken is over de actuele verkeersinformatie onderweg, bijvoorbeeld via de radio. Wel blijkt het moeilijk de reistijd goed in te schatten. Slechts 62% is (zeer) tevreden over de betrouwbaarheid waarmee dit mogelijk is. KPIWG05 Figuur 4 Tevredenheid diverse informatie-aspecten 35% 56% 7% 1 1% Informatie op DRIP s Uit de gesprekken blijkt dat weggebruikers de voorkeur geven aan een filemelding op DRIP s waarbij een combinatie gemaakt wordt van reistijd en kilometers. Daarbij verwacht men deze informatie op een plek waar de route nog kan worden aangepast. Informatie over de oorzaak van een file is minder belangrijk. Een zwarte DRIP kan voor verwarring zorgen. Het is dan namelijk onduidelijk of de DRIP defect is of niet. Als oplossing hiervoor kan informatie getoond worden over temperatuur, tijd, datum, radiofrequentie en het weer (wanneer de verkeersveiligheid in het geding is). Verder mogen meer kleur en internationaal overeengekomen symbolen worden gebruikt. FORMA03 Tekstkarren Actuele info vooraf Actuele info tijdens 29% 63% 6% 2% 7% 71% 18% 3 1% 7% 65% 19% 8% 1% 0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100 % Zeer tevreden Tevreden Ontevreden Zeer ontevreden DRIP s DRIP s zijn duidelijk ingeburgerd. Bij een groepsdiscussie met weggebruikers blijkt iedere gespreksdeelnemer bekend te zijn met het fenomeen. Men kent de locaties van de DRIP s en kan het type mededelingen beschrijven dat erop verschijnt. De leesbaarheid wordt beoordeeld als goed, waarbij er een voorkeur is voor korte teksten. Filemeldingen beschouwen de weggebruikers als de meeste nuttige informatie voor op DRIP s. Het merendeel heeft zijn route dan ook wel eens aangepast op basis van de door DRIP s verstrekte informatie. Wel twijfelt een groep weggebruikers over de actualiteit van de meldingen. Dit geldt vooral buiten de Randstad, waar de afstand tussen de informatiepanelen groter is. Als men weet hoe een DRIP werkt, dan beschouwt men het als een betrouwbaarder medium voor file-informatie dan de radio. FORMA03 Niet tevreden en niet ontevreden Bron: KPIWG05 Motto s op DRIP s Bij gebrek aan filemeldingen toonden DRIP s een tijdlang het standaardbericht FILEVRIJ. Inmiddels is er geëxperimenteerd met motto s die zich richten op de verkeersveiligheid. Deze berichten zijn gekoppeld aan campagnes als Bob jij of bob ik of Handsfree bellen. Maar wat vinden automobilisten die onder deze DRIP s doorrijden van de motto s? De motto s worden in ieder geval opgemerkt. Een ruime meerderheid herinnert zich een of meerdere motto s op DRIP s te hebben zien staan. Een ruime meerderheid meent terecht dat er geen file-informatie is als een motto op het DRIP staat. Bijna driekwart van de respondenten vindt het een goed idee om motto s op DRIP s te tonen en drie van de vijf menen dat dit ook echt effect heeft. Bijna driekwart van de respondenten is echter geen voorstander van promotieteksten als Rijkswaterstaat wenst u een prettige vakantie. Ook het tonen van het Rijkswaterstaat-logo vindt men over het algemeen geen goed idee. MOTTO03 Vooral tijdens de reis raadplegen automobilisten verkeersinformatie. Kijken ze wel vooraf, dan zijn vooral radio, teletekst en internet favoriet. Op de achterbank van de weggebruiker 30 Op de achterbank van de weggebruiker 31
WNMEI04 ZSMVR03 MENS05 ZELFR03 ADASY00 Veiligheid Eigen verantwoordelijkheid Dat de Nederlandse auto(snel)wegen veilig of zeer veilig zijn, daarmee zijn zeven van de tien weggebruikers het eens. Drie van de tien zijn zelfs van mening dat de verkeersveiligheid in het afgelopen jaar is toegenomen; een op de tien meent echter dat deze juist is afgenomen. De automobilist heeft het idee dat innovatieve ontwikkelingen kunnen helpen de weg veiliger te maken. Veiligheid vrachtwagens Vrachtwagenchauffeurs hebben het gevoel dat de verkeersveiligheid in het afgelopen jaar is toegenomen. Zij zijn redelijk tot zeer tevreden over de veiligheid op de auto(snel)wegen. Daarbij kennen de vrachtwagenchauffeurs een groter gevoel van veiligheid op de weg dan de gemiddelde weggebruiker. Oorzaken onveiligheidsgevoel Dat mensen zich vaker onveilig voelen in het verkeer, ligt vooral aan het gedrag van medeweggebruikers. Daarbij noemt men: te hard rijden, bumperkleven, geen ruimte geven en agressief rijden. Beschadigde autosnelwegen veroorzaken in mindere mate een onveilig gevoel, gevolgd door sociale (on)veiligheid op de weg. Weggebruikers hebben gemengde gevoelens over veiligheid in de toekomst. Een deel van de groep meent dat deze verbetert, onder meer door de techniek. Anderen denken dat vooral een mentaliteitsverandering de veiligheid kan vergroten. Ze verwachten echter tegelijkertijd dat deze verandering uitblijft. ZSMVR03 MENS05 WNMEI04 Voorkomen verkeersongevallen Mensen leggen veel verantwoordelijkheid bij de automobilist voor het voorkomen van verkeersongevallen. Ze vinden het niet moeilijk om gedrag aan te wijzen dat invloed heeft. Zo kan men een gordel dragen en geen alcohol drinken bij deelname aan het verkeer. Zorgt een verkeersonveilige situatie, zoals een drukke weg door een woonwijk, regelmatig voor slachtoffers? Dan vindt men dat de overheid, in dit geval de gemeente, moet ingrijpen. Zelfredzaamheid Minder dan de helft van de automobilisten is te spreken over de snelheid waarmee de weg wordt vrijgemaakt na een ongeluk en 15% oordeelt hier zelfs negatief over. WNMEI04 Aan verbetering hiervan kunnen de weggebruikers zelf echter ook een steentje bijdragen. Van weggebruikers wordt verwacht dat ze bij kleine ongevallen (geen gewonden, beperkte blikschade) de rijbaan zo snel mogelijk vrijmaken. Het verkeer moet namelijk zo min mogelijk last ondervinden van het ongeval. Uit de praktijk blijkt echter dat veel automobilisten Mensen menen dat automobilisten veel verantwoordelijkheid hebben voor het voorkomen van verkeersongevallen. MENS05 Op de achterbank van de weggebruiker 32 Op de achterbank van de weggebruiker 33
geneigd zijn hun gestrande voertuig op de rijbaan te laten staan. Dit in afwachting van de politie en een officiële rapportage. Hiermee hoopt men een nadelige financiële afwikkeling te voorkomen. Toch zoekt een flink deel ook een vluchtstrook of pechhaven op. Daar vullen ze, met de andere betrokkene(n), het schadeformulier in. De weggebruikers zetten de auto vooral aan de kant omdat ze de doorstroming willen bevorderen. Overigens voelen ze zich niet bepaald veilig op de vluchtstrook. Het alternatief, de auto op de rijbaan laten staan, wordt echter als nog onveiliger ervaren. ZELFR03 Schuldvraag bij ongevallen Sommige automobilisten zetten hun auto alleen onder bepaalde omstandigheden aan de kant. Dit is afhankelijk van wie er schuld heeft. Is de ander schuldig, dan laat men het voertuig staan. Ook het aantal geblokkeerde rijstroken, de drukte op de weg en het tijdstip spelen een rol. Overigens weten veel weggebruikers ook niet goed wat er van hen verwacht wordt bij pech of lichte ongevallen op een als spitsstrook vrijgegeven vluchtstrook. Met name als deze ongevallen plaatsvinden tussen twee pechhavens. Het is daarom belangrijk dat hier meer informatie over wordt gegeven. Hierbij zien de ondervraagden een taak weggelegd voor de verzekeringsmaatschappijen, de ANWB, 3VO, de politie en Rijkswaterstaat. Oorzaken verkeersongevallen Verkeersongevallen ontstaan altijd door een samenspel van factoren. Zowel de bestuurder en het voertuig als de omgeving hebben invloed op het ontstaan van een ongeluk. Volgens schattingen ligt in 70% van de ongevallen de hoofdverantwoordelijkheid bij de bestuurder van het voertuig. Bij 20% ligt de hoofdoorzaak bij het voertuig en in 10% van de gevallen is het ongeval voornamelijk te wijten aan (iets in) de omgeving. Informatiesystemen Nederlanders zijn positief over het gebruik van informatiesystemen, als RDS/TMC. Ze menen dat het positieve kanten heeft voor de automobilist zelf, bijvoorbeeld meer gemak en een verhoogde zekerheid. Ook profiteert de maatschappij mee van de verbeterde doorstroming. Toch twijfelen mensen aan de toegevoegde waarde. Men vermoedt dat een informatiesysteem alleen handig is in situaties waar men niet bekend is. Een belangrijk nadeel zien automobilisten in de verslechtering van de verkeersveiligheid door afleiding. MENS05 ADASY00 ZELFR03 Een flink deel van de automobilisten meent dat innovatieve technieken die de veiligheid vergroten, de individuele handelingsvrijheid aantasten. Op de achterbank van de weggebruiker 34 Op de achterbank van de weggebruiker 35
KPIWG05 ZSMVR03 WNMEI05 ZSMWG04 WNSEP04 Imago Rijkswaterstaat Degelijk en betrouwbaar Vrachtwagenchauffeurs zijn positiever over Rijkswaterstaat dan de automobilisten. Degelijkheid is een term die volgens de weggebruiker van toepassing is op Rijkswaterstaat. Degelijk wordt hierbij uitgelegd als: betrouwbaar, levert goed werk af. De aanspreekbaarheid scoort minder maar levert nog net een voldoende op. Het dienstenpakket van Rijkswaterstaat is niet bij iedere weggebruiker even bekend. Zo vraagt men zich af of er nu echt genoeg wordt gedaan om de verkeersproblematiek op te lossen. Bekendheid Hoe goed kent de weggebruiker Rijkswaterstaat eigenlijk? Dat verschilt nogal. Slechts 4% van de weggebruikers is zeer bekend met Rijkswaterstaat; daar staat tegenover dat 5% helemaal niet bekend is met de organisatie. Bijna de helft (45%) van de weggebruikers is redelijk bekend met Rijkswaterstaat, terwijl de rest (45%) Rijkswaterstaat nauwelijks kent. Toch is bijna driekwart van de weggebruikers (zeer) tevreden. Ze geven dan ook een 7,1 als rapportcijfer. Meer dan de helft van de weggebruikers is (zeer) tevreden over de manier waarop Rijkswaterstaat geld uitgeeft aan onderhoud van wegen, informatie verstrekt en de wegen schoon houdt. Vrachtwagenchauffeurs zijn positiever over Rijkswaterstaat dan de automobilisten. ZSMVR03 KPIWG05 KPIWG05 Weginspecteurs De weginspecteurs van Rijkswaterstaat zijn bij ongeveer de helft van de automobilisten bekend. Tweederde van hen heeft de weginspecteurs wel eens in het echt gezien. Als er zich ergens een ongeval voordoet, melden de weginspecteurs zich volgens de weggebruikers als vierde. Ze zijn dan voorafgegaan door de politie en ambulance en eindigen op dezelfde plaats als de wegenwacht/route Mobiel. Contact met Rijkswaterstaat In 2004 nam maar liefst één op de vijftig weggebruikers contact op met Rijkswaterstaat. Zakelijke rijders deden dat vaker dan privé-rijders. Een op de vijfentwintig vrachtwagenchauffeurs heeft het afgelopen jaar contact gehad met Rijkswaterstaat. Een op de vijf weggebruikers is bekend met de Landelijke Informatielijn van Rijkswaterstaat (0800 8002). Die bekendheid is vooral te danken aan informatie op de DRIP s. Ook de bouwborden, radiospotjes en krantenadvertenties zorgden voor bekendheid. Van wie de informatielijn kent, heeft een op de twintig mensen wel eens naar het nummer gebeld. Dat is 1% van alle weggebruikers. WNMEI05 WNSEP04 WNMEI05 ZSMWG04 Op de achterbank van de weggebruiker 36 Op de achterbank van de weggebruiker 37
ADASY00 BELEV03 BURGE02 DYNAM00 FORMA03 BRONNEN Voor deze uitgave hebben we geput uit diverse onderzoeksrapporten. Op deze pagina s vind je hiervan een overzicht, inclusief de code waarmee we naar de rapporten verwijzen. Advanced Driver Assistance (ADA) systemen Perspectief verkeersveiligheid 31 augustus 2000, augustus 2000, C. Schermers, Adviesdienst Verkeer en Vervoer Beleving van tijd en wachten in het verkeer Een literatuurscan, maart 2003, Y. Need, K. Nieuwenhuis, Adviesdienst Verkeer en Vervoer Burgers en files Een kwalitatief onderzoek naar de verwachtingen van burgers bij het oplossen van de fileproblematiek, juni 2002, T. van Dijk, B. Swinkels, Adviesdienst Verkeer en Vervoer Dynamisch Verkeersgedrag Hoe kun je in dynamisch verkeersmanagement beter van gedragskundige kennis gebruikmaken?, juni 2000, I. Veling, J. van t Hoff (Traffic Test bv), P. Miltenburg, Adviesdienst Verkeer en Vervoer Informatie Panelen (DRIP s) Verslag van twee groepsdiscussies met gebruikers in opdracht van AVV, in het kader van het project De Gebruiker Centraal, februari 2003, H. Roth, M. Valk, O. Kaashoek (ERGO: bureau voor markten beleidsonderzoek), Adviesdienst Verkeer en Vervoer Alle rapporten zijn verkrijgbaar bij het Steunpunt RWS Publieksgericht. Voor verdere informatie kunt u terecht bij het Steunpunt RWS Publieksgericht. GEBNL04 KPIDR04 KPIWG05 KWALI04 MENS05 MENSO98 MOTTO03 Gebruikersonderzoek Nederlandse nietautosnelwegen, februari 2004, B. Rakic (ARCADIS Ruimte & Milieu BV), Adviesdienst Verkeer en Vervoer KPI Droog Verslag van twee focusgroepen met weggebruikers, november 2004, H. Roth, M. Valk (ERGO, bureau voor markt- en beleidsonderzoek), Adviesdienst Verkeer en Vervoer KPI meting weggebruikers Landelijk rapport, oktober 2005, TNS NIPO Amsterdam, Adviesdienst Verkeer en Vervoer Differentiatie kwaliteit en aankleding autosnelwegen, november 2004, H. Roth, M. Valk (ERGO, bureau voor markt- en beleidsonderzoek), Adviesdienst Verkeer en Vervoer Mensen over de weg Meningen van burgers en weggebruikers over automobiliteit, maart 2005, Y. Need, A. van t Hof, Adviesdienst Verkeer en Vervoer Mens op weg Begrippenkader Beleids-visie Mobiliteit en Gedrag, april 1998, C. Wildervanck (de Paauwen PenProducten), G. Tertoolen, Adviesdienst Verkeer en Vervoer Motto s op DRIP s Onderzoek naar de opvattingen van weggebruikers over motto s op dynamische route-informatiepanelen, januari 2003, J. Fokkema, K. van der Houwen (Traffic Test), Adviesdienst Verkeer en Vervoer PROBL02 STICK02 VERKEI5 VERZO02 WERK03 WIEFI02 WNMEI04 Problemen en ergernissen op de Nederlandse wegen Rapportage van een quick scan, juli 2002, A. van t Hof, Y. Need, Adviesdienst Verkeer en Vervoer Geen alcohol in het verkeer, maar een stickie roken mag Een kwalitatief onderzoek naar de opvattingen van burgers over waarden en normen in verkeer en vervoer, oktober 2002, T. van Dijk, B. Swinkels (Intomart), Adviesdienst Verkeer en Vervoer Kwaliteit van verkeersinformatie Klanttevredenheid, april 2005, I. Schmitz (INTERVIEW-NSS), U. Mazureck, Adviesdienst Verkeer en Vervoer Verzorgingsplaatsen: van sluitpost naar visitekaartje? Verslag van focusgroepen met beroeps- en privérijders, november 2002, M. Wesseling (Intomart Beleidsonderzoek), Adviesdienst Verkeer en Vervoer Werk in uitvoering Verslag van twee groepsdiscussies met gebruikers in opdracht van AVV, in het kader van het project De Gebruiker Centraal, februari 2003, H. Roth, M. Valk, O. Kaashoek (Ergo: bureau voor markt- en beleidsonderzoek), Adviesdienst Verkeer en Vervoer Wie staat er in de file, en wat vindt men daar dan van? Feiten, meningen en gevoelens van en over filerijders, november 2002, Y. Need, Adviesdienst Verkeer en Vervoer Weggebruikersonderzoek Nederlandse auto(snel)wegen (mei 2004), juni 2004, I. Schmitz (INTERVIEW-NSS), Adviesdienst Verkeer en Vervoer WNMEI05 WNSEP04 ZELFR03 ZSMVR03 ZSMWG04 Weggebruikers onderzoek mei 2005, juni 2005, I. Schmitz (INTERVIEW-NNS), Adviesdienst Verkeer en Vervoer Weggebruikersonderzoek Nederlandse auto(snel)wegen september 2004, november 2004, I. Schmitz (INTERVIEW-NSS), Adviesdienst Verkeer en Vervoer Zelfredzaamheid bij kleine ongevallen Verslag van twee groepsdiscussies met weggebruikers in opdracht van AVV, in het kader van het project De Gebruiker Centraal, juni 2003, H. Roth, M. Valk, H. Heinen (Ergo: bureau voor markt- en beleidsonderzoek), Adviesdienst Verkeer en Vervoer Effect actieplan ZSM op de beleving van vrachtwagenchauffeurs November 2003, december 2003, I. Schmitz (INTERVIEW- NSS), Adviesdienst Verkeer en Vervoer Definitief rapport Effect actieplan ZSM op de beleving van weggebruikers November 2003 (meting 4), januari 2004, I. Schmitz (INTERVIEW-NSS), Adviesdienst Verkeer en Vervoer Op de achterbank van de weggebruiker 38 Op de achterbank van de weggebruiker 39
Colofon AVV Deze uitgave is gemaakt in opdracht van Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer. Contactpersonen: Yvonne Need, Leonie Stronk Telefoon: (010) 282 56 68, (010) 282 58 11 Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Steunpunt RWS Publieksgericht. E-mail: publieksgericht@avv.rws.minvenw.nl Website: http://intranet.rijkswaterstaat.nl/rws/avv/home/steunpunt Druk OBT, Den Haag Tekst MVA Communicatie, Den Haag Vormgeving BVD Buro voor design, Den Haag Op de achterbank van de weggebruiker 40
Op de achterbank van de weggebruiker Inzicht in meningen, wensen en gedrag