Den Haag, 7 december 2015 Aan de gemeenteraad 1. Inleiding: waarom dit plan? De Wet milieubeheer verplicht gemeenten om periodiek een gemeentelijk rioleringsplan, afgekort GRP, vast te stellen. Daarin moet worden aangegeven op welke plekken welke voorzieningen zijn of worden gerealiseerd, op welke wijze de gemeente inhoud geeft aan zijn zorgplichten voor afvalwater, regenwater en grondwater, hoe de afstemming is geregeld tussen de gemeente en het waterschap en wat de gevolgen voor het milieu zijn van de aanwezige voorzieningen en de in het plan aangekondigde activiteiten. Het huidige rioleringsplan loopt eind 2015 af. Daarom presenteert het college nu een nieuw plan, voor de periode 2016-2020. Dit GRP is het vijfde in de reeks. In het eerste GRP (1993-1997) stond het wegwerken van achterstallig onderhoud centraal. Dat was toen hard nodig. Er bleken meerdere planperiodes nodig om deze enorme opgave te realiseren. In het tweede GRP (1998-2005) kwam het verbeteren van het milieuhygiënisch functioneren als belangrijk aandachtspunt erbij. De derde planperiode (2006-2010) legde de nadruk op het goed en snel afvoeren van regenwater. Het vierde GRP (2011-2015) dat nu naar zijn eind loopt kon al in het teken staan van consolideren en fijnslijpen. Den Haag is er in geslaagd om de oorspronkelijke achterstand in de rioolvervanging weg te werken en op het gebied van kennis en aanpak landelijk een voorbeeld te zijn. 2. Aandachtspunten van het vijfde GRP (2016-2020) Opgave voor het vijfde plan (2016-2020) is de behaalde winst vast te houden en ons gedegen voor te bereiden op uitdagingen in de toekomst. In de nieuwe planperiode wordt extra nadruk gelegd op verdere verbetering van de service, op de communicatie en de samenwerking met de partners in de openbare ruimte. Daarnaast krijgt duurzaamheid extra aandacht. Samen met de landelijke branchevereniging Rioned is een set met mogelijke doelen, serviceindicatoren en functionele eisen voor afvalwater, regenwater en grondwater vastgesteld. Hiermee werken we aan transparantie van ons werk. In de komende planperiode gaat Den Haag als één van de eerste gemeenten in Nederland met deze indicatoren en eisen aan de slag. Dat moet leiden tot een praktisch instrument om de mate waarin wij aan beleidsdoelstellingen voldoen en de kwaliteit van onze service in beeld te brengen. De doelen en functionele eisen worden aan het eind van de planperiode geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. Samenwerken is essentieel. Met het waterschap, maar ook met andere gemeenten in de regio wordt intensief samengewerkt. Over die samenwerking zijn afspraken gemaakt die zijn vastgelegd in de Bestuurlijke overeenkomst afvalwaterketen Delfland 2013, RIS 267209. Inzet is verdere vergroting van de doelmatigheid en het behalen van kwalitatieve waterwinst voor inwoners en bedrijven. Verdeling van verantwoordelijkheden tussen gemeente en andere overheden De gemeente is verantwoordelijk voor het inzamelen van afval- en regenwater en het transporten daarvan via gemalen naar de zuiveringsinrichtingen van het waterschap. Het waterschap zorgt voor de zuivering van het water en is ook verantwoordelijk voor de oppervlaktewaterkwaliteit en -kwantiteit. 1
Vanwege de nauwe samenhang tussen de diverse onderdelen van het (afval)watersysteem maken het waterschap en de gemeente samen afwegingen over het omgaan met regenwater, oppervlaktewater en grondwater. Een goed voorbeeld hiervan is de gezamenlijke aanpak door Delfland van vier waterkwaliteitsknelpunten (Wateringse Veld, Nieuw Waldeck, Forellendaal en polder Mariahoeve). Het rijk en de waterschappen werken binnen de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) en het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) samen aan een gezond en veilig watersysteem. In de KRW staat waterkwaliteit voorop: schoon en ecologisch gezond water. In het NBW gaat het om veiligheid voor wateroverlast en overstromingen. Voor beide doelstellingen is de opgave in kaart gebracht en zijn maatregelen uitgewerkt. Gemeenten dragen hieraan bij door bij nieuw beleid en nieuwe projecten en activiteiten rekening te houden met de doelstellingen voor waterkwaliteit en waterveiligheid. Met de invoering van de Waterwet hebben gemeenten binnen het waterbeheer nieuwe verantwoordelijkheden gekregen op het gebied van hemelwater en grondwater. 3. Gemeentelijke zorgplichten De drie zorgplichten die hieronder worden beschreven vloeien voort uit de Waterwet en de Wet milieubeheer. 3.1 Afvalwater Deze zorgplicht houdt in dat de gemeente al het afvalwater van huishoudens en bedrijven moet inzamelen en afvoeren. De inzameling vindt plaats via een stelsel van rioolleidingen. Het ingezamelde water wordt afgevoerd naar 12 eindgemalen van Delfland. Deze gemalen verpompen het water via persleidingen naar de afvalwaterzuiveringsinrichtingen (verder af te korten tot AWZI) Houtrust of Harnaschpolder. Het grootste deel van de riolering (70 %) is gemengd. Dat wil zeggen dat er geen scheiding is tussen afvalwater en regenwater. De rioleringsgebieden die na 1970 zijn aangelegd of vernieuwd hebben grotendeels een gescheiden rioolstelsel. Dat betekent dat het afvalwater wordt afgevoerd naar de AWZI en het regenwater naar het oppervlaktewater. De levensduurverwachting van de Haagse riolering ligt tussen de 70 en de 100 jaar. Delen van de riolering zijn nog ouder maar wel in orde. Dat is voor Nederlandse begrippen hoog. Op basis van een inspectieplan vindt controle plaats en wordt uiteindelijk beslist welke delen van het riool uiteindelijk moeten worden vervangen. In de looptijd van dit GRP zal circa 55 km oude riolering worden vervangen. Dat is ongeveer hetzelfde als in de vorige planperiode, waarbij een wijkgerichte aanpak wordt gehanteerd. Dat heeft een aantal voordelen: meer mogelijkheden tot maatwerk en schaalvoordelen bij aanbesteding. Kortom een betere kwaliteit voor minder geld. In aanvulling daarop zal circa 25 km minder oude riolering worden aangepakt in samenhang met reconstructies en andere ingrepen in de stad, zoals wegonderhoud en herinrichting (zgn. werk met werk). Door het combineren van werkzaamheden wordt overlast voor bewoners en bedrijven beperkt. Daarnaast levert dit een efficiencyvoordeel op. Naast vervangingen worden ook reparaties uitgevoerd. Deze worden niet alleen verricht op basis van een onderhouds- en vervangingsplan, maar vooral ook naar aanleiding van klachten en meldingen van bewoners en bedrijven. Inzet daarbij is om binnen drie dagen op een melding te reageren. Nieuwe Accenten 2016-2020 Doelmatigheid Het Nationaal bestuursakkoord Water roept nadrukkelijk op tot een intensievere samenwerking binnen de (afval)waterketen, met als doel verdere verbetering van de doelmatigheid en de doeltreffendheid. 2
Den Haag en de partners in de regio dragen zijn samen actief op zoek naar mogelijkheden voor optimalisatie. Zo zijn bijvoorbeeld in 2014 drie gemalen in Scheveningen samengevoegd, waarmee een aanzienlijke besparing is gerealiseerd; zowel doelmatig als duurzaam. Duurzaamheid In afvalwater zit energie. Je kunt er biogas uit halen, maar ook thermische energie (warmte) en grondstoffen die bijvoorbeeld voor kunstmest kunnen worden gebruikt. De waterschappen doen onderzoek naar de mogelijkheden om de afvalwaterzuiveringsinrichtingen een functie als 'energiefabriek' en zoetwaterleverancier voor het oppervlaktewater te geven. Den Haag steunt ontwikkelingen op dit gebied van warmte uit het rioolwater (de Warmterivier: aangekondigd in de programma begroting 2016-2019 pg. 10). Kennisontwikkeling Den Haag draagt inhoudelijk en financieel bij aan het kennisprogramma Urban Drainage van de TU Delft. Dit programma richt zich vooralsnog op vier thema's: rioolvervanging, operationeel beheer, dynamisch functioneren van de afvalwater- en waterketen van de toekomst. Verder wordt meegewerkt aan de ontwikkeling van het pakket 3Di Waterbeheer, dat erop is gericht de effecten van hevige neerslag op de stedelijke omgeving zichtbaar te maken. Voor de berekeningen die ten grondslag liggen aan dit GRP is gebruik gemaakt van deze revolutionaire nieuwe rekentechniek. 3.2 Regenwater De gemeente heeft de plicht regenwater doelmatig in te zamelen en te verwerken, wanneer de eigenaar van een perceel dat redelijkerwijs niet zelf kan. Sinds het begin van de jaren 70 heeft Den Haag voor dit doel waar mogelijk gescheiden rioolstelsels aangelegd voor afvalwater en voor regenwater. Regenwater wordt via een aparte regenwaterriolering afgevoerd naar het oppervlaktewater of geïnfiltreerd in de bodem (het zogenaamde 'afkoppelen'). Afkoppelen heeft verschillende voordelen. Het regenwater wordt niet langer nodeloos verpompt naar de afvalwaterzuiveringsinrichting. Afkoppelen levert bovendien een belangrijke milieuwinst op voor de sloten door meer aanvoer van schoon water. Een afgekoppeld systeem is aanzienlijk minder gevoelig voor klimaatwijzigingen. Daarom wordt, niet alleen bij de aanleg van nieuwe riolering, bij grote rioolvervangingen en stedelijke vernieuwingsprojecten afkoppelen meegenomen als dit technisch mogelijk en doelmatig is Nieuwe accenten 2016-2020 Als gevolg van de klimaatverandering nemen de jaarlijkse hoeveelheid neerslag en het aantal hevige regenbuien toe. Die lijn zal zich in de toekomst verder voortzetten. Den Haag kan klimaatverandering niet voorkomen. We kunnen wel maatregelen nemen die de gevolgen ervan beperken. Belangrijk is om er op tijd bij te zijn, want het rioolstelsel gaat lang mee en aanpassingen zijn duur. Het klimaatbeleid van Den Haag is beschreven in de kadernota Op weg naar een duurzaam Den Haag (RIS 165335). Dat beleid gaat uit van twee sporen: terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen (mitigatie) en aanpassing aan veranderingen in onder andere het neerslagpatroon (klimaatadaptatie). Voor het Haagse watersysteem is de aanzet van een adaptatiestrategie beschreven in het visiedocument Toekomstbestendig Haags Water 2015-2020 (RIS 280008). In 2015 hebben de gemeenten Den Haag, Rijswijk, Westland en Leidschendam-Voorburg rioleringsberekeningen gemaakt, met gebruikmaking van de op dit moment meest geavanceerde technieken. Hiermee is o.a. in beeld gebracht welke delen van de stedelijke omgeving in de toekomst het meest gevoelig zijn voor wateroverlast. Met deze informatieformatie kan klimaatadaptatie worden gecombineerd met de vervanging van riolering en/of aanpassingen van de openbare ruimte. 3
Het vasthouden van regenwater is belangrijk en dat lukt het best in gebieden waar groen en water aanwezig is. Door aandacht bij plannen voor ontwikkeling en herstructurering van de openbare ruimte kan de stad geleidelijk meer klimaatbestendig worden gemaakt zonder dat dit extra geld kost. 3.3 Grondwater Sinds 2008 heeft de gemeente een zorgplicht om structurele problemen met een te hoge grondwaterstand zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken. Deze zorgplicht heeft alleen betrekking op grondwater in de openbare ruimte. Den Haag heeft deze zorgplicht oorspronkelijk geregeld via de Grondwaternota (RIS 115909). In dit GRP is dit verder uitgewerkt. De zorgplicht krijgt vorm door onder meer het -in overleg met het hoogheemraadschap Delfland als waterbeheerder- regelen van de waterstanden in sloten, de aanleg en onderhoud van drainageleidingen en het realiseren van groenvoorzieningen die water vasthouden. De problemen met grondwater in Den Haag zijn beperkt. Het betreft incidenteel ondergelopen kelders, kruipruimtes en tuinen. Wanneer blijkt dat het doelmatig is dat de gemeente door het nemen van maatregelen in de openbare ruimte helpt om structurele problemen op particuliere eigendommen te voorkomen of te verminderen, dan doet zij dat ook. Nieuwe accenten 2016-2020 De klimaatverandering zal er onder meer toe leiden dat het vaker en harder zal regenen. Tegelijkertijd worden ook langere periodes van droogte verwacht. Dit zal effect hebben op de grondwaterstand. Vooral gebieden met relatief weinig oppervlaktewater zijn kwetsbaar. Met behulp van metingen en scenariostudies zijn aandachtsgebieden bepaald voor grondwater. In deze gebieden komt de gemiddelde ontwateringsdiepte in 2050 in een natte periode op een niveau waarbij hinder en overlast zou kunnen optreden. In deze aandachtsgebieden wordt intensiever gemeten en vindt bij meldingen van overlast onderzoek plaats. Bij nieuwbouwprojecten wordt in samenwerking met het hoogheemraadschap Delfland de (verplichte) watertoets uitgevoerd waarbij nu ook het grondwatersysteem wordt beschouwd. Met de uitkomsten dient dan rekening te worden gehouden bij het bepalen van de bestemming van de gronden, bijvoorbeeld met het oog op het bebouwen en daarna beheren van de openbare ruimte. 4. Burgers en ondernemers: onmisbare partners Bewoners en ondernemers zijn belangrijke partners bij het realiseren van de doelstellingen die in dit GRP worden beschreven. Regen valt immers niet alleen in de openbare ruimte, die ongeveer 40% van het totale oppervlak uitmaakt. Eigenaren kunnen maatregelen nemen om regenwater beter vast te houden en/of vertraagd af te voeren, zoals door het aanleggen van groene daken en door het verminderen van verharding in tuinen en op binnenterreinen. Den Haag stimuleert initiatieven op dit gebied door onder andere actief bij te dragen aan de actie Operatie Steenbreek, die burgers stimuleert om hun tuin te vergroenen. Eigenaren zijn zelf verantwoordelijk voor het treffen van bouwkundige maatregelen om problemen met water in kelders, tuinen en kruipruimtes tegen te gaan, maar ook in geval van verkeerd gebruik - voor het aanpakken van verstoppingen in hun aansluiting op de riolering. Het is belangrijk dat eigenaren en ondernemers goed op de hoogte zijn van de verdeling van verantwoordelijkheden, zodat zij weten wat zij zelf moeten doen en waarvoor zij bij de gemeente terecht kunnen. Het bewustzijn van welke invloed hun doen en laten heeft op de kwaliteit van de riolering groeit. De komende periode spannen we ons in om die groeiende bewustwording verder te faciliteren. 4
Tijdens de uitvoeringsperiode van dit GRP zijn de genoemde actiepunten het belangrijkste onderdeel van de communicatiestrategie. De communicatie dient helder te zijn en concreet handelingsperspectief te bieden. Bewoners worden aangesproken als verantwoordelijke partners die bereid zijn zich in te zetten voor een gezond en veilig leefklimaat. Zij worden gestimuleerd om zelf ideeën te ontwikkelen op het gebied van duurzaamheid. 5. Financiën De kosten van de invulling van de zorgtaken voor afvalwater, regenwater en grondwater en de daarmee samenhangende zorg voor het gemeentelijke rioleringsstelsel bedragen circa 35 miljoen euro op jaarbasis. Vervanging of verbetering van de riolering wordt bekostigd uit de rioolheffing. De aanleg van nieuwe rioleringsstelsels wordt betaald uit planontwikkeling/ grondexploitatie. De Rioolverordening 2009 is gebaseerd op het uitgangspunt dat de uitgaven volledig worden gedekt uit de opbrengsten van de gemeentelijke rioolheffing. De Haagse rioolheffing hoort bij de laagste van Nederland. Dat ligt deels aan de stevige zandgrond waarin de Haagse riolering ligt. Dat verlengt de levensduur van het riool zodat oude riolen minder snel vervangen hoeven te worden. Maar ook de gestructureerde, planmatige wijze waarop de afgelopen decennia het rioleringsstelsel op peil is gebracht en gehouden draagt hier aan bij. De keuze om zeer terughoudend te zijn om de riolering te belasten met een hypotheek heeft er voor gezorgd dat de kapitaallasten voor Den Haag relatief laag zijn. De rioolheffing in Den Haag bestaat uit twee onderdelen: een vast eigenarentarief dat geldt voor iedereen die in Den Haag een woning of een bedrijfspand bezit en een aparte heffing voor grootverbruikers van water. Daarnaast kan voor tijdelijke of bijzondere voorzieningen een heffing worden opgelegd op grond van de Precarioverordening. De eigenarenheffing bedraagt per 1 januari 2015 133,31 per aansluiting per jaar. Als een gebruiker meer dan 500 kubieke meter leidingwater en-of grondwater loost in het riool wordt een rioolheffing grootafvoer in rekening gebracht. De eerste 500 kubieke meter is vrij, daarna wordt voor iedere volgende 500 kubieke meter afvalwater 182,35 in rekening gebracht. Jaarlijks actualiseert de raad de Rioolverordening in het kader van de vaststelling van de gemeentebegroting. Het is de inzet van het college om de rioolrechten in de periode 2016-2020 op het huidige niveau te handhaven, afgezien van eventuele inflatiecorrectie. 6. Besluit Gezien het vorenstaande stelt het college de raad voor het volgende besluit te nemen; De raad van de gemeente Den Haag, Gezien het voorstel van het college van 1 december 2015, Besluit: I. Het Gemeentelijk Rioleringsplan 2016-2020 vast te stellen. II. In te stemmen met de hoofdoelen voor de drie zorgplichten, te weten: a) Het op orde houden van het functioneren van het gemeentelijk rioolstelsel; b) Het verbeteren van de wijze waarop met neerslag in relatie tot verharde oppervlakken wordt omgegaan; 5
c) Het monitoren van de grondwatersituatie en het voorkomen van nadelige veranderingen door ingrepen in de openbare ruimte. III. In te stemmen met de nieuwe accenten: a) extra nadruk op verdere verbetering van de dienstverlening aan burgers en bedrijven; b) intensivering van de communicatie en de samenwerking met burgers en bedrijven; c) ontwikkeling van een samenhangende set van prestatie-indicatoren en maatstaven, als basis voor het Gemeentelijk Rioleringsplan 2021-2025; d) doorontwikkeling van een gebiedsgerichte aanpak waarbij zo veel mogelijk wordt gezocht naar combinaties van vervangingswerkzaamheden aan het riool met andere fysieke ingrepen. e) Vier hectare per jaar afkoppelen als klimaatadaptieve maatregel en om de milieubelasting door het riool verder te verminderen, waarbij uit duurzaamheidsoverweging de prioriteit wordt gelegd bij ontstening en vergroening. IV. Het vervangen van gemiddeld 16 km riolering per jaar gedurende de planperiode. V. Handhaving van de rioolheffing op het niveau van 2015 gedurende de hele planperiode. VI. In te stemmen met de inzet van 35.562.000,00 per jaar (behoudens eventuele inflatiecorrectie), zoals nader weergegeven in tabel 5 van het Gemeentelijk Rioleringsplan 2016-2020. Aldus besloten in de openbare raadsvergadering van De griffier De voorzitter 6