Paper 5 Tastbare moleculaire Genetica Ontwerp Onderzoek Voorstelbaar en concreet maken van lastige moleculaire processen in 6VWO Naam auteur Vakgebied Onderwerp Opleiding Joki Weyer Biologie moleculaire genetica relevanter en inzichtelijker maken Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Doelgroep 6 de klas VWO Sleuteltermen biologie, concept-context, genetica, DNA, activerende werkvormen Bibliografische referentie Weyer, J. (2014). Tastbare moleculaire genetica. Interfacultaire Lerarenopleidingen Universiteit van Amsterdam. Studentnummer 10707948 Beoordelaars Datum 2014 Gee van Duin en Erik Joling
Inhoudsopgave: Samenvatting 3 Resultaten 3 Conclusie 6 Discussie 6 Suggesties herontwerp 7 Terugblik 9 Bijlage 10 2
Samenvatting Leerlingen zien moleculaire genetica als een van de moeilijkste onderwerpen binnen de biologie (Finley en Yarroch, 1982). Mijn ontwerphypothese luidt: Als ik leerlingen die moeite hebben met moleculaire genetica, een lessenreeks met aandacht voor activerende werkvormen geef die moleculaire processen en structuren voorstelbaar en concreet maakt, zullen zij beter instaat zijn deze moeilijke moleculaire processen en structuren te begrijpen. Het ontwerp onderzoek moet voldoen aan een aantal ontwerpregels. Voordat er gestart wordt met de lessenreeks zal er een 0 meting plaatsvinden in de vorm van een concept-map. De leerlingen moeten van de deelconcepten die behandelt gaan worden in de lessenreeks een concept-map maken. Ze krijgen een lijst met deze deelconcepten aangereikt. Tijdens de lessenreeks krijgen de leerlingen per les een actieve werkvorm om te oefenen met deze moeilijke moleculaire processen en structuren en om deze inzichtelijk te maken. Na afloop van de lessenreeks laat ik de leerlingen weer een concept-map maken van dezelfde deelconcepten om te kijken of hun begrip en de samenhang tussen de concepten is toegenomen. Het verschil tussen deze twee metingen zal hopelijk veel inzicht verschaffen over de leeropbrengst van de lessenserie. Aan het eind van de lessenserie zal ik ook een vragenlijst afnemen waarin de leerlingen kunnen aangeven wat ze van de lessenserie vonden (leergedrag en motivatie). Daarnaast zal ik ook na afloop van de lessenserie een interview houden met de docent om samen met hem te evalueren of de vorm van de lessenserie voldoet bij het behalen van de leerdoelen. Resultaten Voor het beantwoorden van mijn onderzoeksvraag Leidt het geven van activerende werkvormen binnen een lessenreeks tot een verbetering in de bekwaamheid om moleculaire genetische processen en structuren te begrijpen bij leerlingen? heb ik leerlingen voor mijn lessenreeks een concept-map laten maken met behulp van een gegeven begrippenlijst. Na mijn lessenserie kregen de leerlingen weer de opdracht om met dezelfde begrippenlijst een concept-map te maken. Het vergelijken van de resultaten van de voormeting concept-map met de resultaten van de nameting concept-map moet inzicht verschaffen over te toegenomen kennis door de lessenserie. In dit onderzoek worden het aantal juiste verbindingen geteld dat leerlingen kunnen leggen tussen twee begrippen. Dit aantal wordt vergeleken met het aantal verbindingen dat is gemaakt door de expert (ik). In de expert-conceptmap zijn 26 verbindingen gemaakt tussen de 22 verschillende deelconcepten, maar het hadden er ook meer of minder kunnen zijn (zie bijlage 6). Daarom heb ik ervoor gekozen om het minimale aantal van 22 verbindingen als expert maatstaaf te nemen. Bij de voor- en nameting zijn de gevonden verbindingen van de leerlingen dus door 22 gedeeld. Op deze manier word een ratio s verkregen die kunnen worden geanalyseerd. Aangezien de dataset erg klein is (6n) kan er geen statistische analyse aan te pas komen. Wel heb ik de data overzichtelijk verwerken in tabellen (zie bijlage 1 en 2) en grafieken en op die manier kunnen analyseren. 3
Gemiddelde Ratio 0,5 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 nul- meting eind- meting Figuur 1: Gemiddelde toenamen van de ratio Zoals te zien is in figuur 1 is de gemiddelde ratio toegenomen van 0,364 (nulmeting) naar 0,442 (eindmeting). Met zo n kleine dataset heeft het geen zin om naar de spreiding te kijken en daarom heb ik dit achterwegen gelaten. 0,6 0,5 0,4 0,3 nul- meting eind- meting 0,2 0,1 0 Leerling 1 Leerling 2 Leerling 3 Leerling 4 Leerling 5 Leerling 6 Figuur 2: Het verschil in ratio tussen de nulmeting en eindmeting per leerling 4
In figuur 2 is te zien dat 4 leerlingen een verbetering (zie figuur 2) in ratio vertonen. Een leerling (leerling 1) is gedaald in ratio tussen de nul- en eindmeting. Verder was 1 leerling (leerling 6) niet aanwezig tijdens de nameting waardoor er van deze leerling geen individueel leerresultaat berekend kan worden. Eind- meting Nul- meting Promotor Methylering Epigenetica Recombinant DNA Restrictie- enzym Plasmide DNA- Tingerprinting Primer PCR Rna- polymerase Template/matrijsstreng Coderende streng Translatie Transcriptie Aminozuur Stopcodon Startcodon trna mrna Eiwit structuur Genetische code DNA 0 1 2 3 4 5 6 Figuur 3: Het verschil in onbekende deelconcepten tussen de nul- en eindmeting per aantal leerlingen. Ook moesten de leerlingen aangeven in hoeverre de verschillende deelconcepten bekend waren zowel voor de lessenserie als na de lessenserie. Het is geen hard bewijsmateriaal maar het geeft toch een interessante kijk op hoe leerlingen zelf aangeven wat ze na de lessenserie hebben opgestoken. In figuur 3 worden deze gegevens weergegeven (zie ook bijlage 2). Het aantal loopt maar tot vijf leerlingen omdat een leerling afwezig was bij de eindmeting en dus ook niet is meegenomen in dit figuur. Zoals te zien is in figuur 3 is het aantal onbekende begrippen veel hoger voor de lessenserie dan erna. Bij de nulmeting zijn voornamelijk de deelconcepten van les 1 bekend (de onderste 13 begrippen zoals weergegeven in figuur 3) en de die van les 2,3, en 4 onbekend. Bij de nameting zien we dit aantal onbekende begrippen sterk is afgenomen. Maar ondanks de afnam scoren de 2 begrippen Promotor en Recombinant DNA relatief nog hoog. Dit betekent dat 4 van 5 leerlingen aangeeft dat deze begrippen na lessenserie nog onbekend zijn. 5
Conclusie Mijn ontwerphypothese luidde: Als ik leerlingen die moeite hebben met moleculaire genetica, een lessenreeks met aandacht voor activerende werkvormen geef die moleculaire processen en structuren voorstelbaar en concreet maakt, zullen zij beter instaat zijn deze moeilijke moleculaire processen en structuren te begrijpen. Het gemiddeld aantal gevonden verbindingen is toegenomen na de lessenreeks. Dus mijn ontwerphypothese wordt bevestigd door mijn onderzoeksresultaten. Discussie De resultaten van mijn onderzoek bevestigen de hypothese dat leerlingen die moeite hebben met moleculaire genetica, beter in staat zijn deze moeilijke processen te begrijpen nadat ze een lessenserie met activerende werkvormen hebben gehad. Maar deze gegevens zijn gebaseerd op maar zes leerlingen. Dit is eigenlijk een veel te kleine onderzoeksgroep om een statistische analyses op uit te voeren. Statistisch gezien zeggen de uitkomsten dus niet veel. Maar dit is een gegeven wat ik van te voren wist en waar ik niet veel aan kan veranderen. De klas is nu eenmaal zo klein en er is ook geen parallelklas om mee te vergelijken. Van de zes leerlingen is er een leerling die slechter is gaan presteren (zie figuur 2), maar dit is waarschijnlijk meer het effect van een gebrek aan motivatie. Ook was er een leerling afwezig tijdens de eind meting. Dit is een zesde van de data die ik daardoor ben misgelopen en dus best wel vervelend. Maar ook dat kan helaas gebeuren. Ook geven de leerlingen aan, dat ondanks een toename in het aantal verbindingen in de concept-maps, dat nog niet alle deelconcepten bekent zijn na de lessenserie. Dit betekent dat er dus zeker nog een winst te behalen is. Dit kan komen omdat niet elke les precies is uitgevoerd volgens de lesplannen (vooral les 2 en 4 verliepen anders, zie paper 4) maar ook omdat er misschien verbeterpunten te behalen zijn binnen de lessenserie. Het analyseren van de data is nauwkeurig en zo goed mogelijk uitgevoerd met de beschikbare (kleine) dataset. Daar zie ik geen mogelijkheid tot verbetering. Maar wel bij het verzamelen van de data. Ten eerste was het op het IJburg college niet mogelijk om een grotere vwo 6 klas te analyseren (grotere dataset), ten tweede was het ook niet mogelijk om een parallelklas mee te nemen in dit onderzoek. Hierdoor kan niet met zekerheid worden vastgesteld of de lessenserie de oorzaak is van de verbetering is. Ten derde was het misschien makkelijker geweest om een door mij gemaakte lege concept-map te laten invullen met de juiste verbindingswoorden en deelconcepten. Hierdoor kan je de concept-maps veel beter met elkaar vergelijken, waardoor het makkelijker na te kijken is en betrouwbaardere resultaten oplevert. Mijn ontwerp moest aan een aantal ontwerpregels voldoen. Ten eerste moest de effectiviteit gewaarborgd worden. De lessenserie moest aansluiten bij de voorkennis, de opdrachten moesten van een juist niveau zijn (niet te moeilijk of te makkelijk) en leerlingen moesten voldoende tijd krijgen voor de opdrachten en lesstof. Hier is aan voldaan. De lessenserie viel binnen het lesprogramma van genetica en sloot mooi aan. Ook gaven de leerlingen aan dat ze de opdrachten van een goed niveau vonden en hadden ze genoeg tijd voor het uitvoeren ervan. Ten tweede werd gekeken naar het leergedrag. De leerlingen 6
moesten begrijpen wat het nut van de lessenserie was en het gevoel hebben dat ze de opdrachten konden maken (succes beleving). Dit is gedeeltelijk gelukt. De leerlingen gaven aan dat ze de lessenserie redelijk leerzaam en interessant vonden en hebben een gemiddelde cijfer 6,9 gegeven (zie bijlage 3 en 4). Maar ze gaven ook aan dat niet alles even duidelijk was en dat de stof ook een herhaling was van wat ze al wisten. Ook ging niet elke les volgens de planning waardoor ze de opdracht van les 2 niet hebben uitgevoerd. Ten derde moest het ontwerp voor de leerlingen per les een actieve werkvorm bevatten en moesten de leerlingen in groepsverband samenwerken aan de verschillende opdrachten zodat ze van elkaar konden leren en motiveren. Ze hebben op een les na alle werkvormen gedaan in groepsverband en ik heb meerdere keren waargenomen dat ze daardoor elkaar goed konden helpen bij het uitvoeren. Ook hebben ze elkaar kunnen motiveren, dit heb ik vooral goed kunnen waarnemen bij het wedstrijdje eiwitsynthese. Dus dit is ook voor een groot gedeelte gelukt. Suggesties herontwerp Lessenserie Voor inhoudelijke suggesties tot verbetering van de lessenreeks had ik van te voren bedacht om van zowel de leerlingen als van de docent feedback in te winnen. Ik heb de 6 leerlingen naar hun feedback over de lessenserie gevraagd doormiddel van een korte vragenlijst die ik heb afgenomen bij de eindmeting. De leerlingen konden aangeven met een paar woorden wat ze van elke les vonden en tips geven ter verbetering. Ook werd gevraagd per les en van de totale lessenserie een rapportcijfer (1 t/m 10) te geven (zie bijlage 3 en 4). Van les 1 geven de leerlingen aan het leuk en leerzaam te vinden en geven ze een gemiddeld rapport cijfer van 6.7. Van les 2 geven leerlingen aan dat ze deze niet goed kunnen beoordelen omdat ze werkvorm/les niet hebben uitgevoerd en alleen uitleg hebben gehad. Ze geven de les toch nog een 5.5. De derde les geeft de helft van de leerlingen aan dat ze het leuk, leerzaam en nuttig vonden. De andere helft geeft aan dat de beschrijving van de opdracht beter/duidelijke moet. Ze geven deze les gemiddeld een 6.7. Les 4 vonden twee leerlingen leuke manier om de nieuwe stof te introduceren en drie leerlingen vonden het saai en moeilijk. Ze gaven een gemiddeld cijfer van 6.2. Over de totale lessenserie kreeg ik de volgende reacties en tips: Het was leerzaam en sloot goed aan, Goed bedacht en leuke manier om stof toe te passen, Leuk, soms iets duidelijker het doel van de opdracht beschrijven en de stappen ernaar toe, Minder stempelen, meer denken en Leuker maken door er een grote wedstrijd van te maken tussen verschillende teams. De leerlingen gaven de lessenserie gemiddeld een 6.9. Ik had ook nog graag input van mijn SPDer willen hebben die de lessenserie heeft gegeven. Hij had mij veel feedback kunnen geven over of de docenten- en leerlingenhandleiding duidelijk genoeg waren, of de werkvormen geschikt waren en of de lessenserie voldeed aan het behalen van de leerdoelen. Ik had de interview vragen opgesteld (zie bijlage 5) en meerdere pogingen gedaan tot het maken van een afspraak met hem na de lessenserie. Helaas is dit niet gelukt. 7
Uit de reacties van de leerlingen en de observaties denk ik dat les 1 geen verbetering behoeft te hebben. En aangezien les 2 niet is gegeven (zie paper 4) kan ik hier geen verbeterpunten voor opstellen. Les 3 vonden de leerlingen over het algemeen erg leuk maar ze gaven ook aan dat de tekst en opdracht niet altijd even duidelijk was. Ik heb deze les inmiddels aangepast en herontworpen omdat ik deze les heb gebruikt voor L&I4 (mijn V-demo). Behalve de tekst die ik heb aangepast heb ik ook het humaan DNA op gekleurd papier geprint, wat echt een verbetering was omdat het daardoor nog inzichtelijker werd dat er in de plasmide humaan DNA was ingebracht. Ook had ik twee locaties (reageerbuis en petrischaal) uitgeprint waar de leerlingen de juiste handelingen bij beide moesten verrichten tijdens de opdracht. Dit zorgde er ook voor dat het nog duidelijker werd. Als laatste had ik ook nog extra plasmiden van te voren gemaakt. Een paar met ingebouwd gen-construct om te laten zien dat de plasmide zich gaat verdubbelen en een paar plasmiden zonder antibioticum resistentie om te laten zien dat deze het niet overleven. Al met al was ik erg tevreden over de aanpassingen en was het een echte verbetering van de les ten opzichte van de eerdere versie. Mijn mede studenten gaven ook aan dat ze het een erg leuke en leerzame les en werkvorm vonden. Als laatste denk ik dat les 4 wel interessanter kan worden gemaakt. Deze is nu nog wat te saai en te simpel om zo n moeilijk en groot begrip als epigenetica uit te leggen. Ontwerp Zoals eerder aangegeven zouden een paar problemen rond dit ontwerp verholpen kunnen worden met een vorm van een controle-experiment. Een parallelklas die de voor- en nameting krijgen maar niet de lessenreeks zou de voorkeur hebben. Het leereffect voor de taak wordt dan uit het onderzoek gehaald en dat draagt bij aan de validiteit van het onderzoek. Een andere mogelijkheid is het onderzoek uit te voeren op twee scholen zodat er wel parallelklassen beschikbaar zijn. Maar het nadeel daarvan is dat je dan verschillende invloeden op je meetresultaten krijgt die je niet wil, zoals andere docenten, andere lesmethode etc. Een andere verbetering zou kunnen zijn het aanpassen van de concept-map. Het verzamelen van de data met behulp van verbindingen tussen concepten is een goede manier om vermogen in verbanden leggen te meten. Deze methode wordt ook gebruikt in de literatuur, voor een overzicht van deze onderzoeken zie (Carnot et al., 2003). Maar het was misschien makkelijker geweest om een door mij gemaakte lege concept-map te laten invullen met een gegeven lijst met juiste verbindingswoorden en deelconcepten. Hierdoor kan je de concept-maps veel beter met elkaar vergelijken, waardoor het makkelijker na te kijken is en betrouwbaardere resultaten oplevert. Nu had ik erg veel verschillende concept-mappen en misschien wel juiste verbindingen maar de ene verbinding is niet de andere en ook gebruikt de ene leerling veel meer makkelijkere begrippen dan de andere. Dit heb ik nu niet mee kunnen nemen in mijn analyse. Terugblik Dit onderzoek heeft inzichtelijk gemaakt dat activerende werkvormen kunnen helpen bij het inzichtelijk maken van moeilijke genetische processen. In de literatuur wordt ook aangeven dat voor leerlingen activerende werkvormen heel erg belangrijk zijn voor een beter begrip en motivatie (Ebbens, 2013). Met deze lessenserie is een poging gedaan om een 8
verband te leggen tussen verschillende deelconcepten. Het leggen van verbanden met moleculaire genetica is erg lastig, maar zoals Janssen schrijft is het leggen van verbanden ontzettend belangrijk voor het beter ontwikkelen van de kennis over de biologie (Janssen, 2006). Ook zal volgens de commissie vernieuwing biologie onderwijs (CVBO) het aantal geneticabegrippen en vragen op het eindexamen voor het havo en vwo onderwijs alleen maar toe nemen bij de invoering van de nieuwe syllabi in 2015/2016 (CVBO 2010). En dit terwijl uit een internationaal onderzoek blijkt dat docenten en leerlingen wereldwijd genetica als een van de moeilijkste onderwerpen uit de biologie beschouwen (Finley en Yarroch, 1982). Dit onderzoek ondersteunt het gebruik van activerende werkvormen en heeft een poging gedaan om deze moeilijke genetische begrippen voorstelbaar en concreet te maken. Met dit onderzoek heb ik als docent geleerd om van een afstand te kijken naar het biologie onderwijs. Ik heb geleerd dat ik als docent invloed heb op de resultaten van mijn leerlingen en dat je met het kritisch ontwerpen van goede lessen echt een verschil kan maken. Ik zelf kan me ook erg vinden in het geven en uitvoeren van actieve werkvormen. Ik ben er heilig van overtuigt dat als je iets uitbeeld door het te doen of echt iets met je handen maakt, dat je veel meer inzicht krijgt in processen, structuren en begrippen en dat je dit beter kan onthouden. Referenties Carnot, M., Feltovich, P., & Hoffman, R. (2003). A summary of literature pertaining to the use of concept mapping techniques and technologies for education and performance support. CVBO (2010) Naar actueel, relevant en samenhangend biologieonderwijs, eindrapportage van de commissie vernieuwing biologie onderwijs, met nieuwe examenprogramma s biologie voor havo en vwo. Utrecht: CVBO. www.nibi.nl Ebbens, S., & Ettekoven, S. (2013). Effectief leren in de les: basisvaardigheden voor docenten (2nd ed.). Groningen: Wolters-Noordhoff. Finley, F.N., Stewart, J. & Yarroch, W.L. (1982). Teacher s perceptions of important and difficult science content. Science education, 66(4), 531-538. Janssen, F. (2006). Biologen - Denkgereedschap voor het biologieonderwijs. Leiden: ICLON. 9
Bijlagen Bijlage 1: Dataset concept-map Nulmeting Ratio Leerling/Expert Eindmeting Ratio Leerling/Expert Leerling 1 12 0,545 9 0,401 Leerling 2 8 0,364 10 0,455 Leerling 3 7 0,318 10 0,455 Leerling 4 8 0,364 11 0,500 Leerling 5 5 0,227 9 0,400 Leerling 6 8 0,364 Gemiddelde 8 0.364 9,8 0,442 Bijlage 2: Nulmeting en Eindmeting Van de 22 begrippen geven de Leerlingen 1 t/m 6 aan of ze bekend zijn. Nulmeting Eindmeting Begrip Onbekend Bekend Onbekend Bekend DNA 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5 Genetische code 1,4,5,6 2,3 1,2,3,4,5 Eiwit structuur 3,4,5 1,2,6 3 1,2,4,5 mrna 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5 trna 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5 Startcodon 6 1,2,3,4,5 1,2,3,4,5 Stopcodon 6 1,2,3,4,5 1,2,3,4,5 Aminozuur 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5 Transcriptie 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5 Translatie 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5 Coderende streng 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5 Template/matrijsstreng 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5 Rna- polymerase 5 1,2,3,4,6 1,2,3,4,5 PCR 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5 Primer 1,2,3,4,5,6 1,2,3,4,5 DNA- fingerprinting 1,2,3,4,5,6 1,3 2,4,5 Plasmide 1,2,3,4,5,6 3 1,2,4,5 Restrictie- enzym 1,2,3,4,5,6 2,3,4 1,5 Recombinant DNA 2,3,4,5,6 1, 2,3,4,5 1 Epigenetica 1,2,3,4,5,6 2,3 1,4,5 Methylering 1,2,3,4,5,6 1,3,4,5 Promotor 1,2,3,4,5,6 2,3,4,5 1 10
Bijlage 3: Evaluatie lessenserie vragenlijst Les 1 Les 2 Les 3 Les 4 lessenserie Leerling 1 6 5,5 5,5 6 7 Leerling 2 7 n.v.t. 7 5,5 7 Leerling 3 6,5 6 8 7 6,5 Leerling 4 8 5 6 5,5 7 Leerling 5 6 n.v.t. 7 7 7 Leerling 6 Gemiddelde 6,7 5,5 6,7 6,2 6,9 Bijlage 4: Evaluatie lessenserie over moleculaire genetica. Afgenomen bij 5 lln (1 lln afwezig) tijdens de eindmeting. Door het serieus invullen van deze enquête geef je mij erg nuttige informatie over de lessenserie die je de afgelopen 4 lessen hebt gehad over moleculaire genetica. Met jullie feedback kan ik in de verschillende lessen veranderen en/of verbeteren voor een (mogelijke) volgende keer Alvast bedankt voor je hulp! 1) Kun je met een paar woorden aangeven wat je van Les 1:wedstrijdje eiwit synthese vond. En eventuele tips geven ter verbetering. (bijvoorbeeld: moeilijk, makkelijk, leuk, leerzaam, stom, nuttig, niet duidelijk, moet worden aangepast,..).... Met welk (rapport)cijfer zou je deze les beoordelen? 1 2 3 4 5 5,5 6 7 8 9 10 2) Kun je met een paar woorden aangeven wat je van Les 2: vind de dader vond. En eventuele tips geven ter verbetering..... Met welk (rapport)cijfer zou je deze les beoordelen? 1 2 3 4 5 5,5 6 7 8 9 10 3) Kun je met een paar woorden aangeven wat je van Les 3: insuline fabriek in E. coli vond. En eventuele tips geven ter verbetering..... Met welk (rapport)cijfer zou je deze les beoordelen? 1 2 3 4 5 5,5 6 7 8 9 10 11
4) Kun je met een paar woorden aangeven wat je van Les 4: Epigenetica en celdifferentiatie vond. En eventuele tips geven ter verbetering.... Met welk (rapport)cijfer zou je deze les beoordelen? 1 2 3 4 5 5,5 6 7 8 9 10 5) Kun je met een paar woorden aangeven wat je van deze lessenserie vond. En eventuele tips geven ter verbetering..... Met welk (rapport)cijfer zou je deze lessenserie beoordelen? 1 2 3 4 5 5,5 6 7 8 9 10 6) Wat vond je het leukst onderdeel van deze lessenserie en waarom? 7) Wat vond je het stomste onderdeel van deze lessenserie en waarom? 8) Heb je het gevoel dat je veel geleerd hebt van deze lessenserie? 12
Bijlage 5: Interview vragen voor mijn SPDer die de lessen gaf. Vraag 1 gaat over de docentenhandleiding. Is deze duidelijk en compleet of waren er dingen die ontbraken of beter verwoord konden worden? Wat zijn je tips/tops en eventuele verbeterpunten? Vraag 2 gaat over de leerlingenhandleiding. Is deze duidelijk en compleet of waren er dingen die ontbraken of beter verwoord konden worden? Wat zijn je tips/tops en eventuele verbeterpunten? Vraag 3 gaat over de lesplannen. Is er een goede opbouw, lesvolgorde en tijdverdeling per les? Zijn er dingen die ontbraken of beter/anders kunnen? Wat zijn je tips/tops en eventuele verbeterpunten? Vraag 4 gaat over de individuelen lessen. - Wat vond je van les 1: wedstrijdje eiwit synthese? Wat zijn je tips/tops en eventuele verbeterpunten? - Wat vond je van les 2: Vind de dader? Wat zijn je tips/tops en eventuele verbeterpunten? - Wat vond je van les 3: Insuline fabriek in E-coli? Wat zijn je tips/tops en eventuele verbeterpunten? - Wat vond je van les 4: Epiginetica en celdifferentiatie? Wat zijn je tips/tops en eventuele verbeterpunten? Bijlage 6: Expert concept-map 13