INHOUD Woord vooraf Lijst van afkortingen Lijst van verkort aangehaalde literatuur V XIII XV Inleiding 1 Inleiding 3 Aanleiding voor de theorie: de ontwikkeling van het privaatrecht 4 Uitgangspunt van de theorie: de tweedimensionaliteit van het privaatrecht 5 Kader van de theorie: het systeem van het privaatrecht 7 Inhoud van de theorie: de differentiatie van het privaatrecht 8 Differentiatie I Waarden, rechtsbeginselen en regels 13 1. Inleiding 15 2. De zoektocht naar rechtsbeginselen 15 3. Het fundament: de constitutieve waarden van onze rechtsorde 17 Vrijheid, gelijkheid en verantwoordelijkheid 17 Verantwoordelijkheid als constitutief element bij uitstek 21 4. De concretiserende factor: de eigen aard en functie van het burgerlijk procesrecht 25 5. Het resultaat: drie beginselen van burgerlijk procesrecht 28 Het beginsel van de rechtstoegang ( access to justice ) 29 Het beginsel van hoor en wederhoor ( equal opportunities ) 31 VII
Het beginsel van verantwoordelijk procederen ( fair play ) 33 Beginselen van procesrecht en eisen van een goede procesorde 36 Een tussenbalans 40 6. De confrontatie: drie beginselen van contractenrecht 42 Het autonomiebeginsel 43 Het gelijkwaardigheidsbeginsel 44 Het verantwoordelijkheidsbeginsel 47 Een excursie: drie beginselen van andere rechtsgebieden 50 7. De fundamentele betekenis van verantwoordelijkheid in het privaatrecht 54 Een illustratie (1): de legitimering van contractuele gebondenheid 55 Een veelheid aan divergerende verklaringen 55 De afronding van een optelsom van theorieën 58 Een illustratie (2): de grondslag van de buitencontractuele aansprakelijkheid 62 Schuld als archetypisch sluitstuk van de aansprakelijkheid 63 Risico als uitzondering op schuld 66 Het drieledige spectrum van de toerekening 69 Een illustratie (3): de fundering van medewerkingsen mededelingsplichten in het burgerlijk procesrecht 71 Differentiatie II Rechtsbegrippen en algemene leerstukken 75 8. Inleiding 77 9. Het uitgangspunt: tweedimensionale begripsvorming 77 10. Begripsvorming en abstractieniveau 80 11. Eerste adstructie beslagrecht en zakelijke zekerheidsrechten 82 Een vergelijking (1): rechtsgevolg 85 Zakelijk recht en prioriteit 85 VIII
Het einde van de beschikkingsonbevoegdheid 86 Zaaksgevolg als dreigend nieuw misverstand 89 Het procesrechtelijke karakter van de nietigheid: de drievoudige relativiteit 91 Een vergelijking (2): derdenbescherming 95 Een vergelijking (3): vertegenwoordiging 97 Rechtscategorie of begrip: de differentiatie tussen executanten 98 De rechtspositie van de beslaglegger 102 De rechtspositie van de pand- of hypotheekhouder: het oneigenlijke dilemma 106 De verbeterde uitleg van een perfect en consistent stelsel 108 Problemen van de executieleer (a): bevoegd beschikken over andermans recht? 112 Problemen van de executieleer (b): overdracht of overgang van eigendom? 116 Problemen van de executieleer (c): zijn verhaalsrechten subjectieve rechten? 119 Beter ten halve gekeerd 122 12. Tweede adstructie andersoortige confrontaties 124 Dwangsom, boetebeding en schadevergoeding 124 Buitengerechtelijke en gerechtelijke vernietiging en ontbinding 130 Cessie en derdenbeslag 132 Een omvangrijk braakliggend terrein 138 13. Derde adstructie vage normen in het privaatrecht 144 De sleutelfunctie van schakelbepalingen als uitgangspunt 145 De eigen aard van procesrechtelijke rechtsbetrekkingen 145 Intermezzo: vage normen binnen het burgerlijk recht 148 Een gedifferentieerde toepassing in het privaatrecht 149 Differentiatie III Statische en dynamische rechtsbetrekkingen 153 14. Inleiding 155 15. De variërende status van rechtsbetrekkingen 155 IX
16. Variërende status en variërende maatstaf bij misbruik van recht 156 Welke belangen verdienen bescherming en welke bescherming verdienen die belangen? 157 Intermezzo: de legitimering van marginale toetsing 159 De processuele status van bevoegdheden als nuancerende factor 161 17. Variërende status en onrechtmatige daad als rechtsgrond 163 De oplossing van een raadsel 164 Een fundamenteel bezwaar tegen aansprakelijkheid uit rechtmatige daad 169 18. Variërende status en risicoaanvaarding als vorm van schuldaansprakelijkheid 172 Onontgonnen gebied: risicoaanvaarding door de laedens 172 Risicoaanvaarding en schuld 174 Intermezzo: risicoaanvaarding en risicoaansprakelijkheid 177 Risicoaanvaarding en causaliteit 179 19. Variërende status en terugwerkende kracht 182 Afsluiting 185 Bijlage De historische ontwikkeling van het privaatrecht 189 A. Inleiding 191 B. Het differentiatieproces in het privaatrecht 191 De dubbelfunctie van het begrip actio 192 De accentverschuiving in het procesrecht 193 De verzelfstandiging van het subjectieve recht 194 C. De invloed van de wetenschappelijke praktijkuitoefening 195 De gevolgen in het algemeen 195 De gang van zaken tijdens de codificatie 196 Een evaluatie van het resultaat 199 X
D. De macht van het geschreven woord 201 De rol van de commentaren 201 Het zelfbevestigende aspect 202 E. Recente ontwikkelingen in het burgerlijk recht 204 Een materiële keuze van de NBW-wetgever 204 Het gewicht van de argumentatie 205 Het theoretische kader voor de laatste stap 208 F. Recente ontwikkelingen in het burgerlijk procesrecht 209 De betekenis van de deformaliseringstendens in de rechtspraak 210 De beperkte hercodificatie en fundamentele herbezinning 211 G. De gevolgen van het bestaan van het actiënrecht voor het privaatrecht 213 Materieel en formeel burgerlijk procesrecht 214 De twee dimensies van het privaatrecht 217 Verantwoording 221 Jurisprudentieregister 223 Wetsartikelenregister 227 Zakenregister 231 XI