SECULAIRE STAGNATIE Koen De Leus Senior Economist @koendeleus www.kbceconomics.be
Seculaire stagnatie Verklaring aanhoudende trage groei Macro-implicaties wat nu? 2
INDICATIES VAN SECULAIRE STAGNATIE 1. Groei voorbij 2 decennia Teleurstellend en minder krachtig Enkel volledige tewerkstelling door zeepbellen 2. Reële rentevoeten alsmaar lager, maar toch niet laag genoeg 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% -1,0% -2,0% -3,0% VS: Reële ec.groei vs. LT-gemiddelde (10Q mav gemiddeld reëel bbp LT-gemiddelde) 3. Bbp haalt groeipotentieel niet -4,0% langer -5,0% 3
SECULAIRE STAGNATIE 1. Groei voorbij 2 decennia Teleurstellend en minder krachtig Enkel volledige tewerkstelling door zeepbellen 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% Herstelcycli Duitsland, Frankrijk, Italië (gemiddelde groei pos.kwartalen) 2. Reële rentevoeten alsmaar lager, maar toch niet laag genoeg 3. Bbp haalt groeipotentieel niet langer 4 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 1960s 1970s 1980s 1990s 2000s 2010s Duitsland Frankrijk Italië
SECULAIRE STAGNATIE 1. Groei voorbij 2 decennia Teleurstellend en minder krachtig Enkel volledige tewerkstelling door zeepbellen 2. Reële rentevoeten alsmaar lager, maar toch niet laag genoeg 3. Bbp haalt groeipotentieel niet langer 5
SECULAIRE STAGNATIE 1. Groei voorbij 2 decennia Teleurstellend en minder krachtig Enkel volledige tewerkstelling door zeepbellen 2. Reële rentevoeten alsmaar lager, maar toch niet laag genoeg 3. Bbp haalt groeipotentieel niet langer 4 3 2 1 0-1 -2-3 -4-5 -6 Output gap VS en EMU (15) (onderprestatie tov potentiëlegroei) 6 Output gap Output gap Eurozone
Seculaire stagnatie Verklaring aanhoudende trage groei Macro-implicaties wat nu? 7
MOGELIJKE OORZAKEN CHRONISCH VRAAGTEKORT / SPAAROVERSCHOT 1. Demografie 2. Ongelijkheid 3. Gewijzigde structuur economie 4. Gedaalde prijs kapitaalgoederen 5. Lagere potentiële groei 6. Globaal spaaroverschot 7. Piek schuldgraad gezinnen 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 8,5% 5,0% Evolutie populatie EMU (18) % groei, 10 jaar 2,9% 3,7% 4,9% 1,6% 1,1% 1,0% 0,1% -1,0%-0,8%-0,1% -2,0% 8
MOGELIJKE OORZAKEN CHRONISCH VRAAGTEKORT / SPAAROVERSCHOT 1. Demografie 2. Ongelijkheid 3. Gewijzigde structuur economie 4. Gedaalde prijs kapitaalgoederen 5. Lagere potentiële groei 6. Globaal spaaroverschot 7. Piek schuldgraad gezinnen 60% 50% 40% 30% 20% 10% Sparende families per leeftijdscategorie (in %) Senioren sparen veel minder 0% -35 34-44 45-54 55-64 65-74 +75 Bron: Federal Reserve 9
1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Seculaire stagnatie MOGELIJKE OORZAKEN CHRONISCH VRAAGTEKORT / SPAAROVERSCHOT 1. Demografie 2. Ongelijkheid 3. Gewijzigde structuur economie 4. Gedaalde prijs kapitaalgoederen 5. Lagere potentiële groei 6. Globaal spaaroverschot 7. Piek schuldgraad gezinnen 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 Spaarders (40-60) / ontspaarders (60+) (VS en EU) 10 VS spaarders (40-59)/ontspaarder(60+) spaarders (40-59)/ontspaarder(60+) EU
MOGELIJKE OORZAKEN CHRONISCH VRAAGTEKORT / SPAAROVERSCHOT 25 Trend inkomensongelijkheid VS en Frankrijk Aandeel inkomens top 0,1% / 1% 1. Demografie 20 2. Ongelijkheid 3. Gewijzigde structuur economie 15 4. Gedaalde prijs kapitaalgoederen 5. Lagere potentiële groei 6. Globaal spaaroverschot 10 5 7% (Fr., 1983) 9,25% (Fr., 2007) 7. Piek schuldgraad gezinnen 0 1,63% (Fr., 1983) 2,65% (Fr.) 11 France-Top 1% income share United States-Top 1% income share France-Top 0.1% income share United States-Top 0.1% income share
MOGELIJKE OORZAKEN CHRONISCH VRAAGTEKORT / SPAAROVERSCHOT 1. Demografie 2. Ongelijkheid 3. Gewijzigde structuur economie 4. Gedaalde prijs kapitaalgoederen 5. Lagere potentiële groei 6. Globaal spaaroverschot 7. Piek schuldgraad gezinnen 2 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 1,4 Relatieve prijsevolutie investeringsgoederen (PPI investeringsgoederen / deflator bbp, VS) 12 Uitrustingsgoederen
MOGELIJKE OORZAKEN CHRONISCH VRAAGTEKORT / SPAAROVERSCHOT 1. Demografie 2. Ongelijkheid 3. Gewijzigde structuur economie 4. Gedaalde prijs kapitaalgoederen 5. Lagere potentiële groei 6. Globaal spaaroverschot 7. Piek schuldgraad gezinnen 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Buitenlandse reserves China (in % uitstaande Amerikaanse schatkistcertificaten) 13
MOGELIJKE OORZAKEN CHRONISCH VRAAGTEKORT / SPAAROVERSCHOT 1. Demografie 2. Ongelijkheid 3. Gewijzigde structuur economie 4. Gedaalde prijs kapitaalgoederen 5. Lagere potentiële groei 6. Globaal spaaroverschot 7. Piek schuldgraad gezinnen 120 100 80 60 40 20 VS: schulden huishoudens (in % bbp) leidt tot onvoldoende vraag en overschot aan sparen wat groei & evenwichtrente laag houdt! 14 0
Alternatieve verklaringen zwakke groei 1. Zware kater volgend op financiële crisissen (Reinhart & Rogoff) Maar Financiële stress verdwenen 3 decennia van underperformance 2. Seculaire stagnatie was fout in 1938 (Alvain Hansen). Nu ook? Maar Herhaling defensie-uitgaven? Herhaling babyboom na WOII? Liberalisering 3. Structureel groeitekort niet gevolg van zwakke vraag, wel supply problemen (R. Gordon) Zwakke productiviteitsgroei door beperkte innovatie na 3de industriële revolutie. Demografie, ongelijkheid, opleiding Maar Geen oververhitting arbeidsmarkt noch stijgende inflatie 15
Seculaire stagnatie Verklaring aanhoudende trage groei Macro-implicaties wat nu? 16
: gevolgen Drie belangrijke economische implicatie: 1. Lagere groei, lagere inflatie en lagere rente 2. zijn niet éénmalig 3. Geen obligatiezeepbel! Seculaire stagnatie: data voorbije decennium (gemiddelde voorbije 10 jaar) Reëel bbp (QoQ, geannualiseerd) Kerninflatie (JoJ) Beleidsrente VS 1,55 1,74 1,75 Eurozone 0,71 1,45 1,84 Japan 0,68-0,41 0,1 Gemiddeld 0,98 0,93 1,23 17
: hoe vermijden? 1. Supply-side hervormingen 2. Aanhoudend agressief monetair beleid Verlaging reële rente (inflatiedoelstelling van 2% naar 4%) Verzwakking van de munt MAAR: creëert zeepbellen en financiële instabiliteit. An increasingly more expansionary monetary policy has been accompanied by an ever-weaker economic recovery. One might conclude that the medicine against hangovers has become less effective after so many wild parties. (Mayer, Oostenrijkse school) 3. Toename overheidsuitgaven en investeringen, idealiter ondersteund door soepel monetair beleid 18
: hoe vermijden? 1. Supply-side hervormingen 2. Aanhoudend agressief monetair beleid Verlaging reële rente (inflatiedoelstelling van 2% naar 4%) Verzwakking van de munt Een combinatie van 1, 2 & 3 is ideaal maar ligt politiek zeer moeilijk, zeker in Europa! MAAR: creëert zeepbellen en financiële instabiliteit. 3. Toename overheidsuitgaven en investeringen, idealiter ondersteund door soepel monetair beleid Aanhoudende periode lage groei, lage inflatie en lage rentevoeten Op korte termijn geen obligatiezeepbel Op lange termijn is een lage groei en inflatie in combinatie met hoge overheidsschulden = wanbetalingen 19
en ECB Draghinomics Verlagen beleidsrente (refi naar 0,05%, depositorente naar -20 bps) Start aankoopprogramma ABS en gedekte obligaties vanaf 14 oktober (herstel kredietkanaal) + TLTRO Aanwending extra niet-conventionele maatrelegen in geval van deflatiegevaar Met aandrang vragen om beperkte begrotingsmanoeuvreerruimte aan te wenden (+ nieuwe initiatieven Europese Commissie) Aandringen op structurele arbeids- en producthervormingen (Jackson Hole) 1,55 Wisselkoers euro/us$ 1,5 1,45 1,4 1,35 1,3 1,25 1,2 1,15 1,1 20 14/11/2014 20
SECULAIRE STAGNATIE Koen De Leus Senior Economist, GCM (@koendeleus) www.kbceconomics.be
GCE Economic forecasts (versus Bloomberg consensus in red) 22