Inhoud THEORETISCH KADER Intercultureel handelingskader: een benadering vanuit CIMIC 13 Gunilla de Graef, Fanny Matheusen, Joke Simons, Yunsy Krols, Dorien De Troy, Guido Minne & Jo Bastiaens 1 Inleiding 13 2 Inspiratiebronnen voor het handelingskader 15 3 Sleutels voor intercultureel ontmoeten 16 3.1 Zelfkennis door zelfreflectie 16 3.2 Erkenning in plaats van culturalisering 17 3.3 Ontvankelijkheid door actief luisteren 17 3.4 Een brede taalvisie 18 3.5 Inclusief denken en handelen 19 3.6 Met ruimte voor weerstand en frustratie 20 3.7 Transformatief leren voor individuen en organisaties 20 3.8 De grenzen aan én de meerwaarde van verschil 21 4 Besluit 22 Bibliografie 22 Interculturele competentie: een raamkader 25 Yunsy Krols, Joke Simons & Gunilla de Graef 1 Inleiding 25 2 De start: het belang van competentie 26 2.1 Situering van competentie 26 2.2 Wat zijn competenties? 27 2.3 Een nooit eindigend proces 28 3 Van competentie naar interculturele competentie 29 3.1 Het waarom van interculturele competentie 29 3.2 Interculturele competentie in de literatuur 30 3.3 Interculturele competentie: een benadering door CIMIC 37 4 Besluit 44 Bibliografie 45 Inhoud / 3
METHODIEKEN EN INSTRUMENTEN Spiegeltje, spiegeltje aan de wand, wijs ons de weg in diversiteitsland! 53 Fanny Matheusen 1 Inleiding 53 2 De spiegelmethodiek 53 2.1 Invulling en meerwaarde van de methodiek 53 2.2 Gebruik van de spiegeloefening in het kader van culturele diversiteit en interculturele competentie 55 3 Toepassing van de methodiek: Lokaal Overlegplatform Turnhout 56 3.1 Belangrijke bevindingen uit de spiegeloefening 56 3.2 Reacties van projectmedewerkers en van panelleden 60 4 Randvoorwaarden voor het welslagen van deze onderzoeksmethodiek 61 4.1 Samenstelling van het panel 61 4.2 Moderator en verslag 61 4.3 Tijd en plaats 62 5 Besluit 62 Bibliografie 63 Bijlage: Praktische fiche: spiegeloefening 64 Het meten van interculturele competentie: mogelijkheden en grenzen 67 Joke Simons, Yunsy Krols & Gunilla de Graef 1 Inleiding 67 2 Het meten van interculturele competentie 69 2.1 De uitdagingen bij het meten van interculturele competentie 69 2.2 Bestaande meetinstrumenten voor interculturele competentie 71 2.3 Valkuilen en sterktes van beide benaderingen 73 2.4 De ontwikkeling van een eigen instrument 74 2.5 Toekomstplannen 79 Bibliografie 81 Bijlage: Overzicht van de meetinstrumenten en hun auteurs 87 Inhoud / 4
Interculturele gevoeligheid in een technische omgeving: het Januskaartspel zet de bakens uit 91 Gunilla de Graef Inleiding 91 1 Gehanteerde terminologie 92 2 Vaardigheden voor een (technisch) trainer 93 3 Janustools voor het interculturaliseren van technische trainingen 95 4 Het Januskaartspel 96 5 Een vernieuwde versie van het kaartspel voor de onderwijssector 99 6 Besluit 104 Bibliografie 106 Aan de slag: interculturele competentie bij leerlingen uit het zesde leerjaar 107 Joke Simons, Ingrid Huylebroeck & An Simons 1 Inleiding 107 2 Aan de slag in de concrete klaspraktijk 108 Een trainerstool: werkvormen voor het ontwikkelen van interculturele competentie 123 Fanny Matheusen 1 Focus en afbakening 123 2 Een werkvorm kiezen 125 2.1 De differentiatiematrix 125 2.2 De interculturele trainingsmatrix 126 3 Oefeningen werken anders in heterogene groepen 132 4 Oefeningen bij de CIMIC-invulling van interculturele competentie 134 5 Conclusie 138 Bibliografie 138 Alternatieve methodieken binnen het kader van een klassiek interview of focusgroepgesprek: Relaties van knopen en Levensdomeinen 143 Yunsy Krols 1 Inleiding 143 2 Methodiek Relaties van knopen 143 2.1 Beschrijving van de methodiek Relaties van knopen 143 2.2 Illustraties van de inzet van de methodiek Relaties van knopen 144 Inhoud / 5
3 Methodiek Levensdomeinen 146 3.1 Beschrijving van de methodiek Levensdomeinen 146 3.2 Illustraties van de inzet van de methodiek Levensdomeinen 146 4 Een mix van beide methodieken 147 5 Analyse van de bekomen data 148 6 Besluit en suggesties 149 Talenrijkdom in de klas: Hupsakee and voilà 151 Joke Simons, An Simons & Kim Op de beeck 1 Inleiding 151 2 Definitie van talensensibilisering 152 3 Talensensibilisering in de praktijk 153 4 Didactische principes en valkuilen bij talensensibiliserend werken 154 5 Aan de slag in de kleuterklas 156 5.1 Een goede voorbereiding 156 5.2 Zelf proberen 157 6 Besluit 165 Bibliografie 166 PRAKTIJKVOORBEELDEN Interculturele competentie in het onderwijs 173 Joke Simons & Yunsy Krols 1 Inleiding 173 2 Interculturele competentie in het kleuter- en lager onderwijs 176 2.1 Aard van de klasgroep 176 2.2 Invulling van interculturele competentie 177 2.3 Interculturele competentie in de klaspraktijk 179 3 Interculturele competentie in de lerarenopleidingen 184 3.1 De huidige aanpak en invulling van interculturele competentie 184 3.2 Ervaren steun 187 3.3 Aandacht in het curriculum 189 3.4 Ervaren nood aan ondersteuning 191 4 Besluit: de vaststellingen in een notendop 193 Bibliografie 195 Inhoud / 6
Entercultureel: een opstap naar intercultureel competente leerkrachten 201 Joke Simons & Gunilla de Graef 1 Inleiding 201 2 Interculturele competentie in het onderwijs 203 2.1 Gebruik van culturele identiteit in de klascontext 203 2.2 De nood aan interculturele competentie bij leerkrachten 203 2.3 Interculturele competentie en hoger onderwijs 204 2.4 Interculturele competentie in de lerarenopleiding 204 3 Entercultureel: een leertraject gericht op interculturele competentie 206 3.1 Doelstelling van Entercultureel 206 3.2 Visie bij de oefeningen van de e-tool 207 3.3 Randvoorwaarden 209 3.4 Gebruikte methodieken 212 4 Inhoud van de e-tool 213 5 Besluit 220 Bibliografie 223 Aan de slag met de e-tool Entercultureel 231 Joke Simons & Gunilla de Graef 1 Inleiding 231 2 Piloottrajecten Entercultureel 233 2.1 Deelnemers aan de piloottrajecten 233 2.2 Aanpak van de piloottrajecten 234 2.3 Ervaringen tijdens de piloottrajecten 236 2.4 Ervaringen van de deelnemers 246 3 Taken van de 'coach' 247 4 Besluit 251 Bibliografie 252 Interculturele competentie: een onmisbare bouwsteen voor mondiale vorming 253 Fanny Matheusen, Joke Simons & Yunsy Krols 1 Situering 253 2 Voorbeeld 1: het mondiale project MD 2015 en ik van Wereldwerkplaats 256 3 Voorbeeld 2: het mondiale aanbod van Djapo 258 4 Handvatten voor een meer intercultureel competente aanpak van mondiale thema s 263 4.1 Differentiëren naar het competentieprofiel van leerkrachten 264 Inhoud / 7
4.2 Niet enkel een klemtoon op mondiale vorming (contextspecifieke competentie), maar ook op interculturaliteit (generieke competentie) 264 4.3 Aandacht voor de mogelijkheden en grenzen van hapklaar materiaal 265 4.4 Procesbegeleiding als motor voor innovatie 265 Bibliografie 266 Intercultureel competent opleiden: een reis met een onzekere bestemming 271 Guido Minne, Fanny Matheusen & Joke Simons 1 Inleiding 271 2 Onderwijs in een multiculturele samenleving 273 3 Een nieuwe aanpak 275 3.1 Vertrekken van een mens- en wereldbeeld(en) 276 3.2 Voorbij het louter competentiedenken 280 3.3 Transitiedenken en handelen 281 3.4 Kiezen voor de Appreciative Inquiry (de waarderende benadering) 283 3.5 Reflectief denken en handelen en double-loop leren 285 3.6 Kijken met een contextuele bril 288 4 Invulling van deze nieuwe aanpak 291 4.1 Het evalueren van studenten 292 4.2 Het begeleiden van studenten 294 4.3 Persoonlijk (competentie)ontwikkeling 294 5 Besluit 295 Referenties 297 Interculturele competentie bij leerlingen uit het zesde leerjaar: een praktijkvoorbeeld 303 Joke Simons, Ingrid Huylebroeck & An Simons 1 Inleiding 303 2 Leren omgaan met diversiteit in de praktijk 304 3 Een pad met hoogtes maar ook laagtes 305 3.1 De uitwerking van de negen thema's 305 3.2 Het opzetten van een partnerschap tussen twee scholen 307 3.3 Onderzoek naar de effectiviteit van het project 309 4 Belangrijke voorwaarden om er een boeiende leerervaring van te maken 310 Bibliografie 313 Inhoud / 8
Kids in reactie: interculturaliteit in de klas... daar zit chemie in?! 315 Joke Simons & Yunsy Krols 1 Inleiding 315 2 Ervaringen van leerlingen met wetenschappen 317 3 De houding van leerkrachten 319 4 Een workshop rond chemie en wetenschappen 322 4.1 De leerlingen aan het woord 322 4.2 Observaties in de klaspraktijk 323 4.3 De invulling van de workshop 324 5 Besluit 329 Bibliografie 330 Inhoud / 9