- - HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN Het algemeen rendement van de verwarmingsinstallatie verbeteren dr te zrgen vr een efficiënte verdeling van de energie PRINCIPES BENADERING Naast energieprductie, -uitstraling en -regeling is energieverdeling een van de 4 parameters waarp men met letten als men een verwarmingsinstallatie ntwerpt. Het is vrnamelijk de bedeling m het warmteverlies tussen de verwarmingsketel en de verwarmingslichamen te beperken, alsk het elektriciteitsverbruik van de circulatren. TECHNISCHE DOELSTELLINGEN Minimaal Het drukverlies beperken: minder dan 120 Pa per meter drukverlies De snelheid van het water beperken in de leidingen: minder dan 0,4 m/s vr leidingen van DN10 tt 20, minder dan 1 m/s vr een diameter die kleiner f gelijk is aan DN100, minder dan 1,5 m/s vr een diameter die kleiner f gelijk is aan DN150, minder dan 2 m/s vr een diameter die grter is dan DN150, Zrgen vr een islatieniveau van de leidingen dat vereenstemt met de vrschriften van de rdnnantie inzake de energieprestatie en het binnenklimaat van gebuwen (EPB-rdnnantie). Z nauwkeurig mgelijk de circulatr dimensineren. Aangeraden De prductie-eenheden en de warmtelichamen z plaatsen dat de lengte van de leidingen kan wrden beperkt. Een circulatr kiezen met een variabele snelheid die de mgelijkheid biedt m de tever te nderbreken indien er geen warmte wrdt gevraagd. Circulatr met variabele snelheid BLZ 1 VAN 8 HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN JULI 2010
KEUZE-ELEMENTEN MILIEU-ASPECTEN > Circulatren Om te vermijden dat circulatren te grt wrden gekzen, raadt men aan m een elektrnisch mdel te kiezen die het mgelijk maakt de snelheid te regelen in functie van de behefte. Op die manier kan 25 tt 50 % wrden bespaard p het verbruik van de circulatren (vr een stkinstallatie van 60 kw betekent dat een besparing van 180 tt 350 kwh/jaar). Die keuze is des te belangrijker vr verwarmingsketels met cndensatie, mdat een gede aanpassing van het debiet aan de behefte vereist is m de cndensatie en dus k het rendement te ptimaliseren. Indien de werking van de circulatren geïntegreerd is in het regelsysteem, dan kan hun werkingstijd met de helft wrden verminderd. Als de werking van de brander bijvrbeeld rechtstreeks wrdt aangestuurd dr een mgevingsthermstaat, dan met deze k instaan vr de werking van de circulatr (met temprisatie). > Islatie van de leidingen Twee vrbeelden van haalbare besparingen: Het verlies van 1 m leiding van 1 duim diameter, dat water ververt p 70 C is het equivalent van het verbruik van een lamp van 60 W! Islatie beperkt dit verlies met 90 %, wat een besparing plevert van 30 liter stklie f 30 m³ gas per meter per jaar. Isleren is dus een must. Een kraan van 2 duim waar water drlpt van 70 C verliest ngeveer 150 W f 90 liter stklie f 90 m³ gas per jaar. Isleren met een demnteerbare bescherming is k in dit geval een must. Deze waarden gelden vr rganen geplaatst in een beschermd vlume. Het is juist dat een deel van die warmte 's winters gerecupereerd wrdt in de mgevende lucht, maar die warmte kmt meestal niet terecht p de juiste plaats, en k niet p het gede mment. Buiten een beschermd vlume zu dat verlies ng aanzienlijker zijn, en zu het zeker niet gerecupereerd wrden. Welk srt islatie kies je het best? Over het algemeen wrdt er geïsleerd met vrgevrmde schulpen in minerale wl f in kunstschuim (plyurethaan, synthetisch rubber, ). Een andere plssing is het aanbrengen van een caissn rnd de leidingen en er een nverpakt isleermiddel in plaatsen, zals cellulsekrrels. Deze plssing is vr leefruimtes architecturaal beter dan schulpen, en kan k akestisch interessanter uitvallen. Een gede kijk p de islatiewijze van de leidingen tijdens hun plaatsing kan de latere islatie vergemakkelijken. Vral vr caissns met men werken met een demnteerbaar systeem m latere interventies mgelijk te maken. Leidingen die niet in de muren wrden ingewerkt, kunnen in geval van werken gemakkelijker wrden hersteld f vervangen. ECONOMISCHE ASPECTEN > Beschikbaarheid p de markt De verschillende merken van circulatren hebben in hun catalgus elektrnische mdellen. Omdat het gamma p termijn zal wrden geratinaliseerd zal enkel dit type blijven bestaan. Bij gasketels met een gering vermgen is de circulatr vaak geïntegreerd in de ketel. In dit geval, en vrnamelijk vr verwarmingsketels met cndensatie, wrdt aangeraden m een mdel met elektrnische circulatr te kiezen, f wat ng beter is, een circulatr die is ingesteld in functie van de temperatuur f de druk van het circuit. BLZ 2 VAN 8 HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN JULI 2010
> Rendabiliteit Elke meerkst die wrdt verrzaakt dr de hiervr beschreven ingrepen p het vlak van dimensinering zal in minder dan vijf jaar teruggewnnen zijn dr de energiebesparing. De meerkst van een elektrnische circulatr in verhuding tt een circulatr met een f meerdere snelheden is in minder dan 2 jaar terugverdiend, indien de snelheid juist is ingesteld m te vlden aan de behefte. Alle islatiewerken aan leidingen zijn in een jaar tijd f minder terugverdiend dr de besparingen. De islatie kst 7 tt 20 per meter naargelang de gewenste diameters (UPA2009). De rendabiliteit van de islatie van de stpkranen varieert vlgens de diameter en het srt kraan en de regelwijze (temperatuur van het water). Meestal bedraagt de terugwintijd minder dan 10 jaar. MAATSCHAPPELIJKE EN CULTURELE ASPECTEN > Remmen De huidige tendens is dat circulatren te grt wrden gekzen. Metingen hebben aangetnd dat circulatren gemiddeld een debiet hadden dat 2,5 keer grter was dan ndig. Dit kmt mdat het drukverlies niet f niet nauwkeurig wrdt berekend en k mdat er veiligheidsmarges wrden gehanteerd als men kiest vr een bepaald apparaat. Er is een fiche die specifiek handelt ver de dimensinering van verwarmingsinstallaties. Een elektrnische circulatr biedt de mgelijkheid m deze meergrtte te cmpenseren dr de snelheid ter plaatse crrect in te stellen. De installateur met zich wel bewust zijn van de gevlgen van de meergrtte vr het verbruik en hij met het debiet werkelijk gaan regelen. IN DE PRAKTIJK Er meten maatregelen wrden genmen tijdens de verschillende ntwikkelings- en realisatiefasen van het prject: UITVOERINGSONTWERP, DOSSIER VOOR DE BOUWVERGUNNING Welke leidingen meten wrden geïsleerd? De rdnnantie ver de energieprestatie en het binnenklimaat van gebuwen vereist islatie van de leidingen bij elke nieuwbuw en zware renvatie (bijlage VIII). In het bijznder: Leidingen en tebehren vr ijswater: Ijswaterleidingen waarvan de vertrektemperatuur 15 C f minder bedraagt, wrden geïsleerd vlgens de waarden vermeld in de vlgende tabel (in mm): Diam. DN Kmax in W/mK Gemiddelde van het islatiemateriaal gebruikt vr de warmte-islatie 0.02 0.025 0.03 0.035 0.04 0.045 0.05 0.055 0.06 0.065 0.07 10 0.188 4.2 6.0 8.0 10.6 14.0 17.4 22.6 28.8 36.2 43.6 54.2 15 0.213 4.6 6.2 8.2 10.8 14.0 17.0 21.2 26.4 33.2 40.8 48.0 20 0.248 4.8 6.4 8.6 11.0 13.6 16.8 20.0 24.4 30.4 35.8 43.0 25 0.286 5.2 6.8 8.8 11.2 13.8 16.6 19.6 24.0 28.2 34.2 39.2 32 0.387 5.6 7.4 9.4 11.6 14.1 16.7 19.9 23.2 27.0 31.0 35.5 40 0.4095 6.1 8.1 10.2 12.6 15.2 18.1 21.3 24.7 28.5 32.7 37.3 BLZ 3 VAN 8 HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN JULI 2010
50 0.459 6.9 9.1 11.4 14.0 16.8 19.8 23.1 26.7 30.5 34.7 39.3 65 0.5211 7.6 9.9 12.4 15.0 17.9 21.0 24.4 27.9 31.8 35.9 40.4 80 0.5598 8.4 10.9 13.6 16.5 19.6 22.8 26.4 30.1 34.2 38.5 43.1 100 0.6426 9.6 12.4 15.3 18.4 21.8 25.3 29.0 33.0 37.1 41.6 46.3 125 0.7254 10.5 13.4 16.6 19.9 23.4 27.0 30.9 34.9 39.2 43.7 48.4 150 0.8154 11.2 14.3 17.6 21.0 24.6 28.4 32.3 36.4 40.7 45.2 49.9 200 0.9675 12.5 15.7 19.3 22.9 26.7 30.7 34.8 39.1 43.5 48.1 52.9 250 1.1250 13.4 17.0 20.7 24.6 28.6 32.7 37.0 41.4 46.0 50.7 55.5 300 1.2627 13.9 17.7 21.5 25.5 29.6 33.8 38.1 42.6 47.2 51.9 56.8 350 1.3491 14.4 18.2 22.1 26.2 30.4 34.6 39.0 43.6 48.2 53.0 57.9 400 1.4886 14.9 18.9 22.9 27.1 31.3 35.7 40.2 44.8 49.5 54.3 59.2 De ijswaterleidingen waarvan de vertrektemperatuur meer dan 15 C bedraagt, wrden warmteafsluitend geïsleerd vlgens de waarden vermeld in de vlgende tabel (in mm) (de vermelde temperatuur is de nminale meettemperatuur vereenkmstig de basisvrwaarden vr winter- en zmertemperaturen krachtens de vigerende nrmen): Diam. DN Kmax in W/mK Gemiddelde van het islatiemateriaal gebruikt vr de warmte-islatie 0.02 0.025 0.03 0.035 0.04 0.045 0.05 0.055 0.06 0.065 0.07 10 0.393 0.7 0.9 1.2 1.6 2.0 2.6 3.2 4.0 5.0 6.1 7.4 15 0.431 1.1 1.5 1.9 2.4 3.0 3.7 4.5 5.5 6.5 7.7 9.1 20 0.475 1.4 1.9 2.4 3.0 3.7 4.4 5.3 6.3 7.4 8.7 10.1 25 0.522 2.0 2.6 3.3 4.0 4.9 5.8 6.9 8.0 9.3 10.7 12.2 32 0.581 2.5 3.3 4.1 5.1 6.1 7.2 8.3 9.6 11.0 12.6 14.2 40 0.614 2.9 3.8 4.7 5.8 6.9 8.1 9.4 10.8 12.3 13.9 15.6 50 0.689 3.5 4.5 5.6 6.8 83.0 9.3 10.8 12.3 13.9 15.6 17.5 65 0.782 3.8 5.0 6.1 7.4 8.7 10.1 11.6 13.1 14.8 16.6 18.4 80 0.84 4.4 5.7 7.0 8.4 9.8 11.4 13.0 14.7 16.5 18.4 20.4 100 0.964 5.2 6.6 8.2 9.7 11.4 13.1 14.9 16.8 18.8 20.9 23.0 125 1.088 5.8 7.4 9.1 10.8 12.6 14.4 16.4 18.4 20.4 22.6 24.9 150 1.223 6.3 7.9 9.7 11.5 13.4 15.3 17.4 19.4 21.6 23.8 26.1 200 1.451 7.1 9.0 10.9 12.9 15.0 17.1 19.2 21.5 23.8 26.1 28.6 250 1.681 7.8 9.8 11.9 14.1 16.3 18.5 20.9 23.2 25.6 28.1 30.7 300 1.894 8.1 10.2 12.4 14.6 16.9 19.2 21.6 24.0 26.5 29.0 31.6 350 2.024 8.4 10.6 12.8 15.1 17.5 19.8 22.3 24.7 27.3 29.8 32.4 400 2.233 8.8 11.1 13.4 15.8 18.2 20.6 23.1 25.7 28.3 30.9 33.6 Het ijswatertebehren waarvan de vertrektemperatuur 15 C f minder bedraagt, wrdt warmteafsluitend geïsleerd vlgens de nrm NBN D30-401. BLZ 4 VAN 8 HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN JULI 2010
Leidingen en tebehren vr warm water en verwarming (znder nderscheid) buiten verwarmde vlumes f technische lkalen: de leidingen wrden warmteafsluitend geïsleerd vereenkmstig de waarden vermeld in de vlgende tabel (in mm): Diameter DN Kmax in W/mK Gemiddelde van het islatiemateriaal gebruikt vr de warmte-islatie 0.02 0.025 0.03 0.035 0.04 0.045 0.05 0.055 0.06 0.065 0.07 10 0.135 10.8 15.9 22.5 31.1 42.0 55.9 73.7 96.2 124.8 161.0 206.9 15 0.144 12.5 18.1 25.2 34. 45.6 59.9 77.89 100.3 128.4 163.4 207.1 20 0.155 14.2 20.4 28.1 37.6 49.5 64.2 82.3 104.6 132.1 165.9 207.4 25 0.168 16.2 22.9 31.1 41.1 53.3 68.1 86.1 108.0 134.5 166.5 205.3 32 0.183 18.4 25.6 34.4 44.8 57.4 72.5 90.5 111.9 137.6 168.1 204.5 40 0.19 20.1 27.9 37.2 48.2 61.4 77.1 95.7 117.8 143.9 174.9 211.5 50 0.21 22.2 30.4 40.0 51.3 64.6 80.0 98.1 119.2 143.8 172.5 205.9 65 0.23 24.9 33.8 44.2 56.1 69.9 85.8 104.2 125.3 149.6 177.6 209.9 80 0.245 27.0 36.5 47.4 59.8 74.0 90.3 108.9 130.1 154.4 182.0 213.5 100 0.275 30.4 40.6 52.1 65.2 79.9 96.4 115.1 136.1 159.7 186.3 216.1 125 0.3 33.6 44.6 57.0 70.7 86.1 103.2 122.3 143.6 167.3 193.7 223.1 150 0.33 36.2 47.7 60.5 74.7 90.4 107.6 126.7 147.8 171.0 196.6 224.9 200 0.375 40.8 53.4 67.3 82.4 98.9 116.9 136.5 157.9 181.3 206.7 234.4 250 0.425 44.1 57.5 71.9 87.5 104.4 122.6 142.2 163.5 186.4 211.1 237.7 300 0.465 47.2 61.3 76.4 92.7 110.1 128.7 148.8 170.3 193.3 218.0 244.5 350 0.493 48.6 63.0 78.3 94.7 112.2 130.9 150.9 172.3 195.1 219.5 245.5 400 0.535 50.8 65.6 81.3 98.1 115.9 134.8 154.9 176.2 198.9 223.0 248.6 het tebehren wrdt warmteafsluitend geïsleerd vereenkmstig de nrm NBN D30-041, indien het drstrmende water de nminale regimetemperatuur (vr de basisbuitentemperatuur) 30 C verschrijdt, en indien het een diameter heeft van meer dan DN40 (de vermelde temperatuur is de nminale meettemperatuur vereenkmstig de basisvrwaarden vr winter- en zmertemperaturen krachtens de vigerende nrmen). Leidingen en tebehren vr warm water en verwarming (znder nderscheid) in technische f ingebuwde ruimtes: de leidingen wrden warmteafsluitend geïsleerd vereenkmstig de waarden vermeld in de vlgende tabel (in mm): Diam. DN Kmax in W/mK Gemiddelde van het islatiemateriaal vr de warmte-islatie 0.02 0.025 0.03 0.035 0.04 0.045 0.05 0.055 0.06 0.065 0.07 10 0.146 9.3 13.6 19.1 26.1 34.8 45.8 59.7 76.9 98.5 125.4 158.9 15 0.157 10.7 15.3 21.1 28.4 37.4 48.5 62.3 79.2 99.9 125.4 156.7 20 0.169 12.3 17.4 23.7 31.5 40.9 52.5 66.5 83.5 104.2 129.2 159.4 25 0.186 13.7 19.2 25.8 33.7 43.3 54.7 68.3 84.5 103.9 127.0 154.4 32 0.205 15.4 21.2 28.1 36.3 45.9 57.3 70.6 86.2 104.6 126.1 151.2 40 0.215 16.7 22.9 30.1 38.6 48.6 60.2 73.8 89.6 108.0 129.4 154.3 BLZ 5 VAN 8 HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN JULI 2010
50 0.240 18.2 24.6 32.1 40.6 50.5 61.8 74.9 89.8 106.9 126.4 148.8 65 0.265 20.4 27.4 35.4 44.5 54.8 66.5 79.8 94.8 111.9 131.2 152.9 80 0.283 22.1 29.5 37.9 47.4 58.0 70.0 83.5 98.7 115.7 134.8 156.2 100 0.319 24.8 32.9 41.9 51.9 63.0 75.3 88.9 104.7 120.9 139.5 160.1 125 0.349 27.5 36.3 45.9 56.5 68.2 81.0 95.1 110.6 127.7 146.4 166.9 150 0.384 29.7 38.9 49.0 59.9 71.9 85.0 99.2 114.7 131.6 150.0 170.0 200 0.426 34.7 45.3 56.7 69.0 82.4 96.8 112.3 129.1 147.3 166.9 188.0 250 0.497 36.4 47.2 58.7 70.9 84.1 98.1 113.1 129.1 146.3 164.5 184.1 300 0.544 39.1 50.4 62.5 75.4 89.1 103.6 119.0 135.4 152.8 171.3 190.9 350 0.577 40.3 51.9 64.2 77.2 91.1 105.7 121.2 137.6 154.9 173.3 192.7 400 0.626 42.2 54.2 66.9 80.3 94.4 109.3 124.9 141.5 158.9 177.2 196.6 Er zijn geen vereisten vr de islatie van de tebehren. Leidingen en tebehren vr warm water en verwarming in het verwarmde vlume: Dit deel is van tepassing p elk element dat rechtstreeks baadt in de mgevingstemperatuur van het lkaal. Vr leidingen gelegen in ruimtes van het beschermde vlume, maar die in verbinding staan met andere ruimtes, en niet het lkaal waar ze drlpen (uitgeznderd leidingen in dekvleren, die niet warmteafsluitend meten geïsleerd zijn en niet in rekening wrden gebracht): alle leidingen met een diameter van meer dan DN40 wrden warmteafsluitend geïsleerd vereenkmstig de waarden vermeld in de vrige tabel. vr leidingen met een diameter van minder f gelijk aan DN40 hangt de vereiste islatie af van de berekening van een gelijkwaardige lengte L eq van alle leidingen aanwezig in het lkaal, berekend vlgens de frmule L eq =0.56 * L15 + 0.67 * L20 + 0.81 * L25 + 0.9 * L32 + 1 * L40, waarbij L15, L20, L25, L32 en L40 de respectieve lengtes zijn van de leidingen met een diameter DN15, 20, 25, 32 en 40, aanwezig in het desbetreffende lkaal. Indien L eq 4 m f meer bedraagt, wrden alle leidingen die in de berekening vrkmen, warmteafsluitend geïsleerd vereenkmstig de waarden vermeld in de vrige tabel. Berekeningsvrbeelden van L eq zijn beschikbaar in het EPB-Vademecum (p. 57), beschikbaar p de website van Leefmilieu Brussel. Vr leidingen die in de ruimtes van het beschermde vlume liggen, maar die het lkaal waar ze drlpen alsk andere lkalen bedienen, gelden dezelfde regels; alleen vr diameters van minder dan DN40 is het niet ndig m de leidingen te isleren indien de circulatie van het warm water wrdt nderbrken wanneer het debiet ter hgte van de pmp p nul staat. Ten sltte willen we eraan tevegen dat als de islatie van de buizen bestaat uit verschillende peenvlgende lagen, dit idealiter met gebeuren met verspringende vegen, en dat de binnendiameter van de islatie met wrden aangepast aan de buitendiameter van de buizen zdat ze perfect mhuld zijn. > Welke circulatr? In 2005 verde de vereniging van de Eurpese fabrikanten een labelsysteem in (p vrijwillige basis) dat vergelijkbaar is met het etiketteersysteem vr lampen en huishudtestellen (van A tt G). De eerste circulatren met A-label zijn beschikbaar p de markt. Zij bieden de mgelijkheid m het elektrisch vermgen te beperken met 50 tt 70 % in vergelijking met het gemiddelde van de circulatren die mmenteel bij ns werken. BLZ 6 VAN 8 HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN JULI 2010
De lastverliezen meten nauwkeurig wrden berekend m verdimensinering van de circulatr te vermijden. De circulatr (al dan niet geïntegreerd in de verwarmingsketel) met 3 versnellingen hebben, f uitgerust zijn met een elektrnische snelheidsregelaar. Die wrdt ingesteld p een z laag mgelijke nminale snelheid in functie van de verliezen in de wning. Gezien de vercapaciteit van muurverwarmingsketels in verhuding tt de verliezen van een appartement, geldt hetzelfde vr de circulatren, die meestal zijn ingewerkt in de stkketel. Het vlstaat m zich de middelen te verschaffen m de circulatiesnelheid te beperken m zdende de geluidsverlast terug te dringen, en de prestaties van de verwarmingsketels met cndensatie te ptimaliseren. Elektrnische circulatren bieden de mgelijkheid m te werken met kleinere minimale debieten dan circulatren met verschillende snelheden. De circulatr van een individuele verwarmingsketel wrdt gestuurd dr de brander, met een temprisatie vr de nderbrekingen. De regeling van de circulatr biedt de mgelijkheid m de pmp minstens eenmaal per week te laten werken tijdens de zmerstp. OPVOLGING EN CONTROLE VAN DE WERKEN Om het akestisch cmfrt te garanderen met elk rechtstreeks cntact tussen de bevestigingsmiddelen en de leidingen (metaal p metaal) wrden vermeden, en k tussen de leidingen en de muren f vleren: De ruimte tussen de kkers en de buizen wrdt pgevuld met passend islatiemateriaal. De binnenkant van de bevestigingsbeugels wrdt uitgerust met een samengeperste islatielaag. Het is k nuttig m te zrgen vr een gede uitbalancering van het hydraulisch netwerk, en in zverre het vlledig netwerk vlt tegankelijk is, van de vlledige islatie, bchten, kranen, enz. Let er p de buwplaats k p dat de verdeelnetten z wrden gerealiseerd dat ze geen akestisch ngemak verrzaken bij gebruik. Kijk daarvr naar de fiche CSS05 Akestisch cmfrt. BLZ 7 VAN 8 HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN JULI 2010
AANVULLENDE INFORMATIE ANDERE AANDACHTSPUNTEN Hier vlgt een lijst met de fiches waarvan de thema s handelen ver warmwaterdistributie: ENE14 - De beste manier kiezen m warmte te prduceren ENE15 - Efficiënte regeling van de verwarmingsinstallatie ENE17 - Een adequaat verwarmingslichaam kiezen ENE18 - De technische installaties ptimaal dimensineren BIBLIOGRAFIE Algemene infrmatie ver verwarmingstechnieken: Wegwijzer vr het energetisch en duurzaam ntwerpen van cllectieve wningen, Leefmilieu Brussel 2006 : www.leefmilieubrussel.be. Typebestek - Verwarming, Leefmilieu Brussel: www.leefmilieubrussel.be Energie+ : http://energie.wallnie.be/energieplus/entree.htm Reglementering: Ordnnance van 11/07/2007 van de Regering van Brussels Hfdstedelijk Gewest hudende de energieprestatie en het binnenklimaat van gebuwen, beschikbaar p de website van Leefmilieu Brussel: www.leefmilieubrussel.be BLZ 8 VAN 8 HET VERDEELNETWERK VOOR DE VERWARMING OPTIMALISEREN JULI 2010