Budgetcursus Omgaan met geld De veelgebruikte Nibud-cursus Omgaan met geld is volledig vernieuwd en nu online beschikbaar. Het lesmateriaal is volgens de laatste didactische inzichten opgezet. Daarnaast is de lesstof in een fris en toegankelijk jasje gestoken. En natuurlijk zijn de cijfers en teksten zoals ieder jaar grondig geactualiseerd. Met dit nieuwe lesmateriaal wordt het nog leuker om deze budgetcursus te geven én te volgen. In deze docentenbrief vind je meer informatie over de achtergrond en opzet van deze cursus. Doel en doelgroep Doel In de budgetcursus Omgaan met geld werken deelnemers aan het vergroten van hun financiële vaardigheden. Het is de bedoeling dat zij gewoontegedrag doorbreken en dat zij bewust werken aan gedragsverandering voor de lange termijn. De deelnemers hoeven niet zelf over alle financiële vaardigheden te beschikken. Het is belangrijk om te weten wat je níet weet of kan, zodat je daarvoor anderen kunt raadplegen. Na afloop van de cursus is de deelnemer in staat om zelfstandig zijn financiële huishouden te voeren en tijdig hulp in te schakelen bij problemen. Doelgroep De cursus richt zich op mensen die moeite hebben met omgaan met geld en daardoor een risico lopen op financiële problemen of deze al hebben. Het lesmateriaal is geschikt voor deelnemers die het Nederlands op NT2- niveau beheersen. De deelnemers werken aan vaardigheden en houding. De cursus is niet gericht op het oplossen van problematische schulden, en is dus niet geschikt voor personen met acute schulden, waarbij een huisuitzetting of het afsluiten van de energie dreigt. Opzet van het lesmateriaal Gedragsinzichten De budgetcursus wordt veelvuldig ingezet door gemeenten en maatschappelijke organisaties. Het ontbrak tot nu toe aan een wetenschappelijke onderbouwing van de effectiviteit van de budgetcursus. Bevordert de budgetcursus gezond financieel gedrag en draagt deze bij aan het voorkomen en/of verminderen van problematische schulden? Momenteel doen de Wageningen University & Research (WUR) en de Hogeschool Utrecht (HU) onderzoek naar de effectiviteit van de traditionele Nibud 2019 Budgetcursus Omgaan met geld 1
budgetcursus en een aangepaste eursus gebaseerd op gedragswetenschappelijke inzichten. Bij dit onderzoek zijn het Nibud en organisaties uit verschillende gemeenten betrokken. Op basis van de resultaten van dit onderzoek is de cursus Omgaan met geld geheel vernieuwd. In de cursus zijn de volgende economische gedragsinzichten verwerkt. 1. Vergroten van de motivatie (willen) a. De deelnemers kunnen in grote mate welke onderwerpen in de cursus behandeld worden. De docent kiest op basis hiervan de lessen uit die in de cursus aan bod komen. b. De deelnemers stellen haalbare doelen op. c. De docent kan aanvullend materiaal ontwikkelen en gebruiken. 2. Het doen-vermogen vergroten (kunnen) a. De deelnemers werken aan concrete acties. b. De deelnemers worden gestimuleerd om hulp te vragen (in het netwerk, online of bij instanties). 3. Stimuleren van zelfvertrouwen (lukken) a. Het lesmateriaal is opgeknipt in korte lessen met concrete werkvormen. b. De deelnemers ontdekken hun gewoonten en bedenken nieuwe vuistregels. c. De deelnemers leren om te reflecteren en zichzelf een beloning te gunnen. Traditionele cursus versus vernieuwde cursus Omgaan met geld De traditionele cursus is gestoeld op standaard uitgangspunten voor financiële educatie. De cursus heeft als doel om financieel gezond gedrag te bevorderen. Door overdracht van informatie wordt de financiële kennis van de deelnemers vergroot en de financiële vaardigheden verbeterd. Ook de nieuwe budgetcursus heeft als doel financieel gezond gedrag te bevorderen. De manier waarop dit doel wordt gerealiseerd komt deels overeen met die van de traditionele budgetcursus. Door financiële educatie wordt de financiële kennis vergroot en worden financiële vaardigheden aangeleerd. De nieuwe cursus bevat daarnaast extra elementen, zoals vuistregels en doel- en actieplannen. Hiermee kun je als docent meer sturen op toepassing in de praktijk. Deze elementen zijn gericht op het versterken van de motivatie, self-efficacy en zelfcontrole van deelnemers. De combinatie van kennis, vaardigheden en de aanvullende, op de psychologie gebaseerde elementen draagt bij aan de gedragsverandering. Uitgangspunten De opzet van de vernieuwde cursus is gebaseerd op deze uitgangspunten: 1. Leerbehoeften deelnemers centraal; 2. Werken met thema s; 3. Micro-leren; 4. Gedragselementen. Ad 1. Leerbehoeften deelnemers centraal Nibud 2019 Budgetcursus Omgaan met geld 2
In de vernieuwde cursus staan de leerbehoeften van de deelnemers centraal. De deelnemers kunnen op een overzicht met onderwerpen aankruisen wat zij zouden willen leren. Er zijn veel onderwerpen om uit te kiezen. Ook kan een deelnemer zelf onderwerpen of thema s aandragen. Alle deelnemers geven individueel hun leerbehoeften aan. Daarna bespreek je dit in de groep en kies je op basis daarvan de lessen die in de cursus aan bod komen. De cursus heeft geen vooraf bepaalde volgorde van de lessen. Alleen de eerste les staat vast; deze is vooral bedoeld om de leerbehoeften van de deelnemers te inventariseren. Aan de hand van de uitkomsten hiervan stel je een programma op voor de volgende bijeenkomsten. Het verschilt dus echt per trainer en per groep hoe de bijeenkomsten worden ingevuld. In de ene cursus staan één of twee thema s centraal en in een andere cursus worden alle thema s behandeld. Voor de bijeenkomsten kun je gebruikmaken van het lesmateriaal dat per onderwerp ontwikkeld is. Daarnaast kun je zelf lesmateriaal maken, door antwoorden te zoeken op vragen van de deelnemers, filmpjes te zoeken, een presentatie te maken, etc. Ook kun je gastlessen organiseren, bijvoorbeeld door een deurwaarder of iemand van het Juridisch Loket uit te nodigen om iets te komen vertellen. Ad 2. Werken met thema s De cursus bestaat uit zes thema s. Deze hebben elk een eigen kleur en icoon. Elk thema bestaat uit een meerdere onderwerpen die betrekking hebben op het thema. Voor elk onderwerp is een les beschikbaar. De zes thema s zijn: 1. Je geldzaken op orde 2. Omgaan met je inkomen 3. Nu rondkomen 4. Rondkomen in de toekomst 5. Omgaan met je schulden 6. Geld en gedrag Binnen het laatste thema Geld en gedrag kun je werken aan de motivatie, self-efficacy en zelfcontrole van de deelnemers. De onderwerpen in de thema s zijn geschikt voor zowel preventieve als curatieve aanpak. Er zijn ook onderwerpen die niet echt populair zijn, maar wel zinvol om in te zetten. Tot slot zijn er ook onderwerpen waarmee de deelnemer een succeservaring kan hebben. Ad 3. Micro-leren In het lesmateriaal is het principe van micro-leren toegepast. De onderwerpen zijn in echt kleine blokjes onderverdeeld. De lessen zijn daardoor overzichtelijk en ingewikkelde onderwerpen kun je in kleine stapjes behandelen. De deelnemers kunnen ervaren dat zij iets af kunnen maken. Ad 4. Gedragselementen De cursus bevat elementen die de deelnemers motiveren om hun problemen aan te pakken en daarmee hun gedrag aan te passen. Het doorbreken van gewoontegedrag Nibud 2019 Budgetcursus Omgaan met geld 3
gebeurt doorgaans namelijk niet van de ene op de andere dag, maar verloopt in een aantal stappen, waarbij terugval in de oude gewoonte altijd kan voorkomen. Nieuw gedrag wordt een gewoonte door herhaling. De volgende gedragselementen kun je in de cursus inzetten: 1. Willen, kunnen, lukken. In de eerste les besteed je uitgebreid aandacht aan deze onderwerpen. willen: wat wil je bereiken en wat zijn hierbij drempels? kunnen: welke vaardigheden heb je hiervoor nodig? lukken: de invloed van stress, faalervaringen en het geloof in eigen kunnen. 2. Doel- & actieplan: hierop schrijven deelnemers hun doel en de acties die ze gaan uitvoeren om het doel te halen. 3. Vuistregels: de deelnemers denken bij elk onderwerp na over hun huidige gewoonte (vuistregel) en bepalen hun nieuwe gewoonte (nieuwe vuistregel). 4. Volhouden! Gedurende de cursus kijken de deelnemers naar hun gedrag Maken zij voortgang? Hoe kunnen zij zichzelf motiveren? Hiervoor zijn aparte werkbladen beschikbaar. 5. Herhaal belangrijke vaardigheden, zoals het bijhouden van een kasboek en het stellen van doelen. Lesmateriaal Het lesmateriaal bestaat uit documenten voor de docent en documenten voor de deelnemers. Voor de docent Infosheets voor de docent PowerPoint-presentaties Aanvullende materialen Voor de deelnemers Werkbladen Doel- & actieplan Een voorbeeld van het lesmateriaal vind je op winkel.nibud.nl/professionals/omg als ISSU-bestand, waarin je kunt bladeren. Nibud-competenties voor financiële redzaamheid Vier competentiegebieden Het opleidingsmateriaal is gebaseerd op de Nibud-competenties voor financiële redzaamheid. Het Nibud heeft vier competentiegebieden opgesteld om de financiële redzaamheid te toetsen: 1. Voldoende inkomsten verwerven om van te leven Nibud 2019 Budgetcursus Omgaan met geld 4
De consument verwerft voldoende inkomsten zodat hij in zijn eigen levensonderhoud kan voorzien. De consument houdt daarbij rekening met zijn rechten, plichten en verantwoordelijkheden. 2. De geldzaken organiseren De consument beheert en monitort de betalingen, houdt de administratie bij en brengt de inkomsten en uitgaven in kaart, zodat er overzicht is dat inzicht geeft in de mogelijkheden om de inkomsten en uitgaven in balans te houden. 3. Verantwoord besteden De consument besteedt de inkomsten zodanig dat de bestedingen van de consument passen bij de persoonlijke voorkeuren en het beschikbare budget, zodat de inkomsten en uitgaven op de korte termijn in balans zijn. 4. Voorbereid zijn op (on)voorziene gebeurtenissen De consument houdt er rekening mee dat voorziene en onvoorziene wensen en gebeurtenissen op de (middel)lange termijn gevolgen kunnen hebben voor zijn financiële situatie. De consument stemt de huidige bestedingen hierop af en kiest bewust financiële producten, zodat de inkomsten en uitgaven ook in de toekomst in balans zijn. Kijk voor meer informatie en het rapport Nibudcompetenties voor financiële redzaamheid op nibud.nl/beroepsmatig/nibudcompetenties. Een cursus uitvoeren Werken met groepen De cursus wordt gegeven in groepen. Dit groepsgewijze werken heeft verschillende voordelen, bijvoorbeeld dat een taboe wordt opgeheven doordat geldzaken bespreekbaar worden. Het is belangrijk dat de deelnemers zich veilig voelen en daarom is het goed om de eerste bijeenkomst te benadrukken dat alles wat wordt besproken, binnen de groep blijft. Daarnaast vinden deelnemers veel herkenning in elkaars verhalen en zien zij in elkaar als gelijkgestemden, wanneer iedereen zichzelf voorstelt en zijn situatie globaal schetst tijdens de eerste bijeenkomst. De deelnemers worden dan open naar elkaar, er ontstaat een wij-gevoel en soms ontstaan vriendschappen. Daarnaast werkt een groep drempelverlagend om hulp te zoeken en inkomensondersteuning aan te vragen. Als docent zijn er veel mogelijkheden om gebruik te maken van de groep. Uit de literatuur blijkt dat mensen hun gedrag graag in overeenstemming brengen met wat ze eerder hebben gezegd. Door deelnemers te laten benoemen aan welke doelen zij thuis gaan werken, committeren zij zich aan de groep en is de kans groter dat zij daadwerkelijk hun geplande acties gaan uitvoeren. Het kan helpend zijn om deelnemers te koppelen, zodat ze elkaar helpen. Of laat (vergevorderde) deelnemers wat extra uitzoekwerk doen, zodat zij zich ook betrokken blijven voelen in de cursus. Doelen stellen Nibud 2019 Budgetcursus Omgaan met geld 5
Deelnemers komen om verschillende redenen naar de cursus en zullen meestal geen duidelijk doel voor ogen hebben. Door de deelnemers aan het begin van de cursus een doel te laten stellen, is het voor henzelf duidelijker wat zij eigenlijk willen en kunnen met de cursus. Daarnaast werken doelen motiverend doordat het bereiken van doelen laat zien dat iemand in staat is om invloed uit te oefenen op de situatie. Tijdens het voorstellen kan de deelnemers al worden gevraagd naar hun doel, wat dan later verder wordt uitgewerkt. Het is belangrijk dat deelnemers goede doelen stellen: concreet, haalbaar, belangrijk voor de cursist, niet opgelegd, uitdagend en specifiek, opgesplitst in (sub)doelen voor de korte termijn. Elke bijeenkomst stellen de deelnemers een doel voor de volgende les en kijken daar aan het begin van de volgende les kort op terug. Ook aan het eind van de cursus stellen de deelnemers een doel. Wanneer deelnemers hun plannen uitwerken, binden ze zich hier meer aan en hebben ze een concreet plan hoe ze verder kunnen na de cursus. Zelfvertrouwen Veel deelnemers hebben een laag zelfvertrouwen op financieel gebied. Een manier om aan het zelfvertrouwen te werken, is door de deelnemers te laten benoemen op welke punten ze vooruitgang hebben geboekt. Het heeft meer effect als de groep hierbij wordt betrokken. Competenties docent Uit de evaluaties met de cursus in de vernieuwde opzet zijn de volgende competenties benoemd waarover een docent idealiter beschikt: Faciliteren van leren Begeleiden van groepsprocessen Presenteren van leerstof en werkvormen Kennis van schuldhulpverlening (SHV) Daarnaast kwam uit de evaluatie naar voren dat de volgende houding en vaardigheden voor een trainer belangrijk zijn bij het geven van de cursus in de vernieuwde opzet: Luisteren naar deelnemers Meebewegen met de deelnemers en de groep Enthousiast zijn Improviseren Creatief zijn Verbanden leggen Werken vanuit vertrouwen Groepsgrootte Een groepsgrootte van zes cursisten wordt als prettig ervaren, acht zou ideaal zijn voor de aantallen en twaalf is maximaal voor onervaren trainers. Een grotere groep kan beter gesplitst worden. Duur van de cursus De ideale cursus Omgaan met geld bestaat uit vijf bijeenkomsten van elk 2,5 uur. Tijdens een cursus van deze omvang kunnen alle competenties aan bod Nibud 2019 Budgetcursus Omgaan met geld 6
komen die nodig zijn om de financiële redzaamheid van de deelnemers te vergroten. Het organiseren van een terugkombijeenkomst, een aantal maanden na de laatste bijeenkomst is erg waardevol. Tijdens deze terugkombijeenkomst kunnen de cursisten met elkaar delen wat ze na de cursus hebben gedaan en tegen welke dingen ze nog aanlopen. Meer informatie Deze docentenbrief is een verkorte versie van de docentenhandleiding bij Omgaan met geld. Hij is bedoeld om je een goed beeld te geven van hoe de cursus is opgezet, en hoe je de lessen kunt uitvoeren. Wil je daarnaast meer informatie, neem dan contact op met Gusta Ripken: opleidingen@nibud.nl of 030 23 91 392. Nibud 2019 Budgetcursus Omgaan met geld 7