Dankwoord 11 Woord vooraf 13 Hoofdstuk 1 Artistieke creativiteit 19 Makers en doeners 21 De verschillen tussen wetenschap, vormgeving en kunst 22 Het scheppingsproces als eenheid 23 Materiële werkelijkheid 26 De vonk van het enthousiasme 27 Excursie 1 Het nieuwe 29 Het vertrouwde 30 Karakterisering van vernieuwers 31 Het verschil tussen maken en scheppen 34 Levende en dode beweging 36 De westerse werkelijkheidsbenadering 40 Het gevoel als driftmatige behoefte 42 Geldingsdrang 43 De vrije wil 43 Onze vrije wil een illusie? 46 Samenvatting 47 Hoofdstuk 2 In de kelder van de Denkfabriek 49 Organische abstractie ofwel biologische creativiteit 50 Excursie 2 De cel 52 Celbouw 53 Organische abstractie 56 De vierde dimensie: plasticiteit als tijdruimtevorm 58 Hersenfuncties 59 Excursie 3 De evolutie van het bewustzijn 62 Tegenstelling lichaam en geest 63 De terminologie van het geestelijke 65 Ziel en geest 67 Het onbewuste; het lichaam en zijn zelfrepresentatie via de homeostase 68 De Denkfabriek. Kelder van het on(der)bewuste 70 Onbewuste sturing 72 Homeostase 73 Samenvatting 75 Hoofdstuk 3 Het geheugen als fundament van het bewustzijn op de eerste etage van de Denkfabriek 77 Nabootsing 80
Menselijke creativiteit als bewustzijnseigenschap 81 Zintuigen en rijkdom van de waarneming en het zelfgevoel 82 Cognitieve fabricage van de zintuiglijke waarneming 84 Het zelfgevoel 85 Levende herinnering 87 Excursie 4 Tijd en ruimte als de structuur van onze waarneming 89 Vormen van tijdsgevoel 90 Hoe voelen we tijdruimte? 91 Geschiedenis 93 Toekomstdenken 94 De tijdruimte van de evolutie 95 De verbindende en delende kracht van de spelende verbeelding op de tweede etage 97 Verbeelding: vrijheid of bedreiging 99 Culturele betekenis van verbeeldingskracht 99 De metafoor van de Denkfabriek 101 De relatie tussen verbeeldingskracht en smaak 101 Smaak en beroep 103 Excursie 5 Smaak als seksuele keuze 105 De selectieve cyclus als evolutionaire versneller 105 Luxe en gebrek 106 Partnerkeuze door het mannetje 107 Het aangename leidt tot het gevoel voor schoonheid en goedheid 108 Eigenbelang en de gemeenschap 109 Bewustzijn als zelfversterkende benadrukking 111 Het onvoorspelbare als variant op het voorspelbare 112 Inlevingsvermogen als stimulans voor de verbeelding 114 De sociale status van kunst en vormgeving 115 Het verstand op de derde etage van de Denkfabriek 116 Categorieën van Aristoteles 118 Taal en intellect 120 Notatie 121 Het kennisgevoel en het zelfgevoel 122 De concluderende rede op de vierde etage 123 Reflectie en creativiteit 125 Het ontwikkelen van een visie als een open proces 126 Visie als ideologie 127 Rede en wil 129 Creatieve processen als emotionele spanningsboog 130 De Denkfabriek als geïntegreerd geheel 131 Samenvatting 132 Hoofdstuk 4 Denken en maken 135 Verwantschap tussen vormgeving en kunst 136 Excursie 6 Beschouwende manieren van denken 140
Het levensbeschouwelijke 141 Kunst en wijsbegeerte 142 Kunst en religie 144 Vormgever en bestaan 146 Aanschouwelijke vergelijking tussen het functionele en het conceptuele ontwerp 149 Vormgeving en abstractie 150 Vormgeving, zelfverandering en leefomgeving 152 Samenvatting 153 Hoofdstuk 5 De materiële wereld buiten ons bewustzijn 157 Excursie 7 Het ontstaan van onze aarde 159 Onze planeet 160 Het concept tijd/ruimte 163 Ruimtemeten 164 Tijd 165 De evolutie van onze technieken en materialen 166 Excursie 8 Evolutie 170 Evolutie als een procesformule van Variatie, Selectie en Reproductie 171 Variatie 171 Selectie 173 Reproductie 174 Het DNA 176 Materiaalbewerking 178 Van manueel naar mechanisch naar industrieel 179 Samenvatting 181 Hoofdstuk 6 De mens en zijn wereld: cultuurdialectiek 183 Dialectische denkbeweging 185 Geobjectiveerde cultuurdialectiek 186 Evolutionaire dialectiek 190 Samenhang en continuïteit door traditie en nabootsing 192 De ontwikkeling van onze communicatievormen 195 Taaltekens maken 196 Het teken en zijn betekenis 197 Taal als coderingsmedium 199 Selectie van informatie 200 Excursie 9 Het eigen en het andere 202 Imitatie en opname van het andere 203 Industriële revoluties 204 Een nieuwe fase 205 De mens als netwerk 207 Zelfversterking van systemen 209
Fysieke immuniteit 210 Mentale immuniteit 211 Sociale immuniteit 212 Excursie 10 Voorspelbaarheid en toeval 214 Industrieel en ambachtelijk 215 Vervagend besef van herkomst 216 Waarde van het ambacht in onze tijd 217 Samenvatting 221 Hoofdstuk 7 Puurheid en diversiteit: twee esthetische kwaliteiten 223 Het normale en het ideaal 223 Het zuivere als illusie 225 Het individuele bijzondere ding 226 Kwaliteit als volheid 227 De diagonale praktijk 227 Het cultusobject: hoe het ding ons helpt bij het denken 230 Hoe de spullen die we bezitten ons helpen te denken 232 Excursie 11 Sturing van het denken 233 Wereldbetrokkenheid 234 Verhulling van het zelf 235 Het informatiebegrip 238 Taal als formule 238 Energiesystemen 240 Context en milieu 242 Samenvatting 244 Hoofdstuk 8 Theorie en praktijk van het artistieke creatieve leerproces 247 De theorie van het artistieke scheppen 248 De praktijk als leerproces 249 Functie van het spel 250 Verschillende vormen van individuele creativiteit 251 Hoe kun je individuele creativiteit stimuleren? 255 Hoe stimuleer je creatieve processen in groepen? 256 Bestaat er een kloof tussen theorie en praktijk? 257 Reflectie als contextdenken 262 Excursie 12 De vakopleiding Productvormgeving van Artez te Arnhem 266 Filosofie als theorievak 268 De noodzaak van timing: reflectie in het vierde jaar 270 Vakgroepavonden 274 Recente ontwikkelingen: integratie en specialisatie 276 Esthetisering van ons wereldbeeld 277 Recente ontwikkelingen in de ontwerppraktijk 279 Samenvatting 282
Nawoord 285 Trefwoordenlijst 289 Literatuurlijst 293