Inhoud. Voorwoord 11 DE EVOLUTIETHEORIE ALS RADICALE HERORIËNTATIE 15 HET MECHANISME VAN DE BIOLOGISCHE EVOLUTIE 29 HOOFDSTUK 1 HOOFDSTUK 2

Transcriptie

1 Inhoud Voorwoord 11 HOOFDSTUK 1 DE EVOLUTIETHEORIE ALS RADICALE HERORIËNTATIE 15 Darwins sublieme denkbeeld 15 De filosofische betekenis van de evolutietheorie 17 Toelichting bij het schema 19 De sowhatters 22 Drie revoluties in het westerse denken 25 HOOFDSTUK 2 HET MECHANISME VAN DE BIOLOGISCHE EVOLUTIE 29 Het gen als replicator in een algoritmisch proces 29 Het leven als middel tot reproductie van informatie 32 Het MSR-algoritme: Mutatie, Selectie, Reproductie 34 Het samenspel van genmutaties en natuurlijke selectie 37 Kans en noodzaak, toeval en onvermijdelijkheid 39 Andere invloedfactoren op de variatie; soortvorming 40 De functionaliteit van natuurlijke selectie 42 Vooruitzichten op lange termijn voor soortvorming 43 Geloofwaardigheid van de darwinistische theorie 44 Lamarckisme 45 Kwalitatieve argumenten tegen de evolutietheorie 47 De Baldwin-hypothese 47 Epigenetische erfelijkheid 48 Kwantitatieve argumenten tegen de evolutietheorie 49 Teleologische insluipsels 52 Survival of the fittest 52 Evolutionaire bijproducten 53 Spandrels en exaptaties 55

2 6 Inhoud HOOFDSTUK 3 EVOLUTIONAIR NATURALISME 59 Criteria voor het naturalistische denken 59 Historisch overzicht 61 Emancipatie van de biologie 63 Naturalisering van het menselijk zelfbeeld 64 De mens als kunstmatig cultuurproduct 65 De aap die niet bestudeerd mocht worden 66 Ontologische verkenning 67 Een vijftal naturalistische uitgangspunten 69 Het evolutieproces is doelloos 69 De mens is een variabel organisme 69 De nieuwe antropologie is bottom-up 69 Ervaringsrelaties in plaats van subject-objecttegenstellingen 70 Lichaam en geest zijn één, maar de praktijk is lastig 71 Een drietal strijdperken 72 Status van tijd en werkelijkheid 72 Het antropische principe 73 Doeloorzaken 74 Kentheoretische argumenten voor een realistische ontologie 76 Samenvatting van Vollmers essay: How is it that we can know this world? 77 Vier vollmeriaanse conversaties 81 De onvoltooide ontologie van de evolutionaire naturalist 84 HOOFDSTUK 4 EPISTEMOLOGIE 87 Begripsbepaling 87 Rangschikking van vooronderstellingen 88 Wat gaat voor geest of stof? 91 Beschikken wij over aangeboren kennis? 93 Schematisch hulpmiddel bij epistemologische positiebepaling 95 Consequenties van de radicaal darwinistische positie 98 Twee epistemologische onderzoeksprogramma s 99

3 Inhoud 7 HOOFDSTUK 5 DE HERKOMST VAN PSYCHISCHE KENMERKEN 101 Sociobiologie en evolutionaire psychologie 101 Drie voorbeelden uit de evolutionaire psychologie 103 De Wason-test 103 Een taalkundige confrontatie 104 Het Zwitserse zakmes als model voor onze geest 106 EP: een succesverhaal 107 Oppositie tegen EP 109 Co-evolutie van cultuur en biologie 110 Ontkoppeling van cultuur en biologie 112 HOOFDSTUK 6 HET MECHANISME VAN DE CULTURELE EVOLUTIE 117 Imitatie als cultuurvormend leerproces 117 Is cultuur een product van vrijwillige consensus? 120 Darwinistische interpretatie van cultuurvorming 123 Drie verklaringen voor de culturele evolutie 127 Het consensus antwoord 128 Het genetisch-darwinistische antwoord 129 Het memetisch-darwinistische antwoord 129 De keus voor de memetica 130 Procesbeschrijving van de memetische evolutie 131 Sociaal leren en individueel leren 133 Natuurlijke selectie in het culturele domein 134 Bron van variatie 134 Reproductie 135 De culturele tegenhanger van de coelacanth 135 Beter begrip van onze samenleving via de memetica 136 Bezwaren tegen de memetica en een antwoord daarop 137 Conclusie 142 Memetische herprogrammering 142 Biologische voorwaarden voor de memetische replicatie 144 Spiegelneuronen maken imitatie mogelijk 145 Onze groeiende neocortex als memen-processor 146

4 8 Inhoud HOOFDSTUK 7 PRODUCTEN VAN MEEM-GEN CO-EVOLUTIE Intentionaliteit 150 De intentionele houding 152 De evolutie van geest 154 Evolutionaire overgang van causaliteit naar redengeving 155 Evoluerende evolutiemechanismen 157 Theory of Mind Moraliteit 159 Het ongenoegen van culturalistische ethici 161 De onmogelijkheid van een universele prescriptieve moraal 163 Moreel besef volgens Richard Joyce Wilsvrijheid 166 Determinisme 167 Origination 169 Aandachtsgebieden van onderzoekers en filosofen 171 De rol van het bewustzijn 172 Is een compromis mogelijk tussen libertarisme en compatibilisme? 174 Angst voor onvermijdelijkheid 175 Verzoening met het compatibilisme Religie 179 Religie als natuurlijk fenomeen 179 Religie als virale aanval op ons brein 181 De adaptiviteit van religie 182 De beperkte speelruimte van de atheïst 184 Dennett en Bering over religie 185

5 Inhoud 9 HOOFDSTUK 8 BOEKBESPREKINGEN Mary Midgley s mythologie 187 Inleiding 187 Moderne mythen 188 Midgley s valse mythen De aanval op de sociobiologie en de evolutionaire psychologie Ontkenning van het metaforische karakter van de zelfzucht van de genen Het achterhoedegevecht van de menswetenschappen Het schijndebat tussen dualisme en reductionisme 195 Midgley s speciale positie in de controverse tussen culturalisme en naturalisme Daniel Dennett over de evolutie van geest 199 Wie is Daniel Dennett? 200 Kinds of Minds De meta-ethiek van Richard Joyce 204 De biologische basis van sociaal gedrag 205 De filosofische positie van Richard Joyce 206 Opbouw van het boek 207 Evolutionaire psychologie en determinisme 207 Is moraliteit aangeboren? (hoofdstukken 1-4) 208 Op zoek naar een prescriptieve evolutionaire moraal (hoofdstukken 5 en 6) 210 Grote overtuigingskracht neemt toch niet alle twijfel weg Jesse Bering over religie en theory of mind 212 De Inleiding en Hoofdstuk 1: De geschiedenis van een illusie 212 Hoofdstuk 2: Een leven zonder zin 213 Hoofdstuk 3: Tekens, tekens, overal tekens 214 Hoofdstuk 4: Merkwaardig onsterfelijk 215 Hoofdstuk 5: Wanneer God mensen van bruggen gooit 216 Hoofdstuk 6: God als adaptieve illusie 216 Hoofdstuk 7: En dan ga je dood 217 Dank 219 Literatuur 221 Begrippen 227