VII I. INLEIDING 1 A. Begrip en grondslagen 1 B. Historische wortels 2 C. De inbedding van het arbeidsrecht in het sociale recht 8 D. Bronnen van het arbeidsrecht 9 1. Algemeen 9 2. Hiërarchie van de rechtsbronnen 10 3. Meergelaagdheid 12 E. Handhaving 13 II. DE ARBEIDSOVEREENKOMST 15 A. Begrip arbeidsovereenkomst 15 B. Gezag en de aard van de arbeidsrelatie 18 1. Algemeen 18 2. Kwalificatievraagstuk in de cassatierechtspraak 20 3. De Arbeidsrelatieswet 22 a. Principe van de wilsautonomie 22 b. Herkwalificatie 23 c. Algemene criteria 24 d. Bijzondere criteria 26 e. Wettelijk vermoeden 26 f. Commissie ter regeling van de arbeidsrelatie 29 C. Soorten arbeidsovereenkomsten volgens de aard van het werk 29 1. Arbeider-bediende 29 a. Begrip 29 b. De ongrondwettelijkheid en pogingen tot toenadering 31 2. Handelsvertegenwoordigers 34 a. Begrip 34 b. Activiteiten van handelsvertegenwoordiging 35 c. Gezag 36 3. Dienstboden 37 4. Studenten 38 5. Huisarbeiders en telewerkers 39 a. Begrip 39 b. Huisarbeid 39 c. Structureel telewerk 40 d. Occasioneel telewerk 41
VIII INLEIDING TOT HET BELGISCHE ARBEIDSRECHT D. Soorten arbeidsovereenkomsten naargelang de duur 42 1. De arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd 43 a. Begrip 43 b. Geen vormvereisten 43 c. Beëindiging 43 d. Verbod van levenslange binding 44 2. De arbeidsovereenkomst voor een bepaalde tijd 44 a. Begrip 44 b. Vormvereisten 45 c. Bijzondere bepalingen 46 d. Beëindiging 47 e. Opeenvolgende arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd 48 3. De vervangingsovereenkomst 50 E. Soorten arbeidsovereenkomsten naargelang de omvang van de arbeidstijd 52 1. Voltijdse arbeid 52 2. Deeltijdse arbeid 53 a. Begrip 53 b. Ondergrenzen 53 c. Vormvereisten 54 d. Vast en variabel werkrooster 55 e. Overwerk 57 f. Gelijke behandeling 58 g. Feestdagen 61 h. Voorrang bij een voltijdse betrekking 62 i. Toezicht 62 F. Aangaan van de arbeidsovereenkomst 63 1. Geldigheidsvoorwaarden 63 a. Bekwaamheid 63 1) Minderjarigen 63 2) Familieleden 64 b. Toestemming 64 c. Geldig voorwerp en oorzaak 67 d. Gevolgen van nietigheid bij arbeidsovereenkomsten 68 2. Werving en selectie 68 a. Begrip 68 b. CAO nr. 38 69 1) Verplichtingen 70 2) Aanbevelingen 71
IX c. Medische onderzoeken 73 1) Wet Medische Onderzoeken 73 2) KB Gezondheidstoezicht 74 d. Verbod van discriminatie 76 e. Arbeidsbemiddeling 76 G. Bewijs van de arbeidsovereenkomst 79 H. Triangulaire arbeidsrelaties: uitzendarbeid en terbeschikkingstelling 80 1. Uitzendarbeid 81 a. Begrip 81 b. Toegelaten uitzendarbeid 82 c. Het motief instroom 83 d. Verboden uitzendarbeid 84 e. Duur 85 f. Vormvoorschriften inzake de arbeidsovereenkomst 86 g. Inhoud van de arbeidsovereenkomst 86 h. Loon en voorwaarden 87 i. Anciënniteit 89 j. Einde van de arbeidsovereenkomst 89 k. Uitzendbureau en gebruiker 91 1) Overeenkomst 91 2) Toepassing sociale wetgeving 91 3) Berekening van de personeelssterkte van de gebruiker 93 2. Terbeschikkingstelling 94 a. Begrip 94 b. Principieel verboden 95 c. Uitzonderingen 95 1) Uitzondering: voorafgaande toestemming 95 2) Uitzondering: bijzondere situaties 96 3) Oneigenlijke uitzondering: geen gezagsdelegatie 97 d. Bijzondere voorwaarden en bescherming 98 e. Sancties 99 3. Onderaanneming 99 III. ARBEIDSVOORWAARDEN 102 A. Algemeen 102 B. Rechten en plichten voortvloeiend uit bedingen in de arbeidsovereenkomst 102
X INLEIDING TOT HET BELGISCHE ARBEIDSRECHT 1. Verzwarende clausules 102 2. Huwelijks-, moederschaps-, pensioenbeding 103 3. Verbod van levenslange binding 103 4. Scheidsrechterlijk beding 103 5. Wijzigingsbeding 104 6. Scholingsbeding 104 7. Concurrentiebeding 105 8. Exclusiviteitsbeding 106 9. Delcrederebeding 106 10. Proefbeding 106 C. Rechten en plichten voortvloeiend uit de Arbeidsovereenkomstenwet 108 1. Wederzijdse eerbied en achting 108 2. Werknemersverplichtingen 108 a. Arbeid verrichten 108 b. Bevelen en instructies volgen 108 c. Vertrouwelijke informatie 109 d. Concurrentie 109 1) Tijdens de arbeidsovereenkomst 110 2) Na de arbeidsovereenkomst 111 a) Begrip 112 b) Voorwaarden inzake het jaarloon 112 c) Bestaansvoorwaarden 114 d) Vormvoorwaarden 114 e) Geldigheidsvoorwaarden 115 f) Uitwerking van het beding 117 g) Schadevergoeding aan de werkgever 118 h) Afwijkingsbeding 119 e. Veiligheid 120 f. Arbeidsgereedschap en grondstoffen 121 3. Werkgeversverplichtingen 121 a. Werk verschaffen 121 b. Veiligheid en gezondheid 121 c. Loon betalen 122 d. Behoorlijk huisvesten 122 e. Geloofs- en burgerlijke plichten 122 f. Onthaal 123 g. Bewaring arbeidsgereedschap en voorwerpen 123 4. Aansprakelijkheid 123 a. Algemeen 123 b. De beperkte immuniteitsregel 124 c. Aansprakelijkheid werkgever 126
XI 5. Schorsing van de arbeidsovereenkomst 127 a. Begrip 127 b. Overmacht 128 6. Gewaarborgd dagloon 129 7. Arbeidsongeschiktheid 132 a. Begrip 132 b. Schorsing 133 c. Verwittiging en getuigschrift 133 d. Gewaarborgd loon 135 1) Beginsel 135 2) Bronnen 135 3) Hoogte en periode 136 a) Arbeiders 136 b) Bedienden (korte termijn) 138 c) Bedienden (lange termijn) 139 4) Hervalling 139 5) Uitsluitingen 140 e. Medische controle 140 f. Re-integratie 143 D. Rechten en plichten voortvloeiend uit de arbeidsreglementering 144 1. Loon 144 a. Begrip 144 1) Loonbegrip in de Arbeidsovereenkomstenwet 144 2) Loonbegrip in de Loonbeschermingswet 145 3) Giften 146 b. Recht op loon 147 1) Bron 147 2) Geen arbeid, geen loon 149 3) Hoogte van het loon 149 4) Gelijk loon voor gelijk werk 151 c. Bescherming 152 2. Arbeidsreglement 155 a. Begrip 155 b. Verplicht 155 c. Binding 156 d. Inhoud 157 e. Tucht 158 f. Opstellen en wijzigen 159 g. Bekendmaking 160 3. Discriminatie 161
XII INLEIDING TOT HET BELGISCHE ARBEIDSRECHT a. Algemeen 161 b. De ADW 163 1) Doel en toepassingsgebied 164 a) Doel 164 b) Toepassingsgebied 164 c) Arbeidsbetrekkingen 165 2) Het verbod van discriminatie als ongerechtvaardigd onderscheid 166 3) Open en gesloten rechtvaardiging 167 a) Open versus gesloten systeem 167 b) Wezenlijke en bepalende beroepsvereisten 169 c) Discriminatoire voorkeur van werknemers of klanten 171 d) Gesloten systeem M/V 171 4) Andere rechtvaardigingsmechanismen 172 a) Positieve actie 172 b) Vrijwaringsclausule 174 c) Rechtvaardiging ten aanzien van leeftijd 176 d) Identiteitsgebonden organisaties 177 5) Rechtsbescherming en handhaving 178 a) Nietigheid 178 b) Klacht en bescherming 178 c) Schadevergoeding 181 d) Stakingsvordering 182 4. Arbeidstijden 182 a. Algemeen 182 b. Toepassingsgebied Arbeidswet 183 c. Begrip arbeidstijd 185 d. Rusttijden 187 e. Arbeidsduurgrenzen 188 1) Principiële grenzen 188 2) Flexibiliteit 189 3) Ploegenarbeid en continuarbeid 189 4) Uiterste grenzen 190 f. Overwerk 190 g. Inhaalrust 192 h. Nachtarbeid 192 i. Zon- en feestdagen 193 j. Nieuwe arbeidsregelingen 194 k. Recht op deconnectie 195 5. Welzijn 195 6. Vakantie en verlof 196
XIII 7. Ouderschap 198 8. Taalgebruik 199 IV. BEEINDIGING 201 A. Inleiding 201 1. Vastheid van betrekking 201 2. Wijzen van beëindiging 201 a. Algemeen 201 b. Ontbinding 202 c. Overlijden 203 3. Ontslag: een begripsvorming 203 B. Eenheidsstatuut arbeider-bediende 206 1. De arresten van het Grondwettelijk Hof 206 2. De IPA-wet 207 3. De Wet Eenheidsstatuut 208 a. Inwerkingtreding 208 b. Krachtlijnen 210 4. Inzetbaarheid 211 C. Opzegging 212 1. Begrip 212 2. Vormvereisten 213 a. Geschrift 213 b. Wijze van betekening 213 c. Inhoud van het geschrift 214 d. Gevolgen van een nietige opzegging 216 3. Opzeggingstermijn 216 a. Algemeen 216 b. Wettelijke opzeggingstermijnen 220 1) De termijnen 220 2) Tegenopzegging en opzegging bij wettelijke pensionering 222 3) Afwijkingen bij cao 222 c. Overgangsregeling eenheidsstatuut: twee stappen 223 1) Toepassingsgebied en principe 224 2) Eerste deel van de opzeggingstermijn 224 a) Algemeen 225 b) Arbeiders 225 c) Bedienden 228 3) Tweede deel van de opzeggingstermijn 232 d. Uitzonderingsregimes 232
XIV INLEIDING TOT HET BELGISCHE ARBEIDSRECHT 1) Sectorale afwijkingen 232 2) Uitzondering in de bouwsector 234 D. Ontslag wegens dringende reden 236 1. Algemeen 236 2. Begrip 237 3. Toepassingsmodaliteiten 239 a. De eerste termijn van 3 werkdagen 240 b. De tweede termijn van 3 werkdagen 241 4. Gevolgen 242 E. Ontslagmotivering 243 1. Algemeen 243 2. Ontslagmotivering 245 a. Algemeen 245 b. Toepassingsgebied 245 c. Recht op kennis ontslagredenen 247 d. Recht op bescherming tegen kennelijk onredelijk ontslag 248 3. Willekeurig ontslag en rechtsmisbruik 250 a. Willekeurig ontslag 250 b. Rechtsmisbruik 251 F. Impliciet ontslag en eenzijdige wijziging van de arbeidsvoorwaarden 252 1. Algemeen 252 2. EWAV 253 a. Van ius variandi tot pacta sunt servanda 253 b. Wijzigingsbeding 254 c. Belangrijk en essentieel 255 d. Gevolgen van een beëindigende wijziging 256 V. COLLECTIEF ARBEIDSRECHT 259 A. Inleiding 259 B. Vrijheid van vakvereniging 261 1. Vakverenigingsvrijheid 261 2. Werknemersorganisaties 262 a. Representativiteit 262 b. Juridisch statuut van de vakorganisaties 264 3. Werkgeversorganisaties 265 C. Nationale Arbeidsraad 266 1. Samenstelling 266 2. Opdrachten 267
XV D. Paritaire comités 267 1. Oprichting 268 2. Samenstelling 268 3. Werkingssfeer 269 4. Opdrachten 269 E. Regionaal en Europees overleg 270 1. Regionaal 270 2. Europees 271 F. De collectieve arbeidsovereenkomst 272 1. Begrip 272 2. Partijen 272 3. Niveau 274 4. Inhoud 275 5. Duur 277 6. Vormvereisten 277 7. Neerlegging 278 8. Binding 278 9. Algemeenverbindendverklaring 280 G. Ondernemingsraad 281 1. Algemeen 281 2. Oprichting 282 3. Samenstelling 285 4. Bevoegdheid 287 5. Werking 287 H. Comité voor preventie en bescherming op het werk 288 I. De vakbondsafvaardiging 290 J. Collectieve conflicten 292 1. Bronnen 293 a. Internationale bronnen 293 b. Nationale bronnen 294 2. Begrip 296 3. Rechtmatige uitoefening 297 4. Minimale dienstverlening en prestaties van algemeen belang 298 5. Invloed van een staking op de individuele arbeidsovereenkomst 299 K. Herstructurering 300 1. Overgang van onderneming 301 2. Collectief ontslag en sluiting 303