ARBEIDSRECHT Prof. dr. W. VAN EECKHOUTTE gewoon hoogleraar aan de Universiteit Gent advocaat bij het Hof van Cassatie GANDAIUS

Transcriptie

1 ARBEIDSRECHT Prof. dr. W. VAN EECKHOUTTE gewoon hoogleraar aan de Universiteit Gent advocaat bij het Hof van Cassatie GANDAIUS KLUWER RECHTSWETENSCHAPPEN BELGIE

2 LUST VAN CITEERWUZEN EN AFKORTINGEN XXIX 1. AFKORTINGEN XXXI 2. VERKORTE CITEERWIJZEN VAN WETTEN EN BESLUITEN. XXXII BRONNEN EN TERMINOLOGIE XXXVII 1. WETBOEKEN XXXIX 2. VERZAMELINGEN VAN COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREEN- KOMSTEN XXXIX 3. VERZAMELINGEN EN OVERZICHTEN VAN RECHTSPRAAK... XL 4. MONOGRAFIEEN XL 5. TIJDSCHRIFTEN XLIII 6. DATABANKEN XLIV 7. WEBSITES XLIV 8. SOCIAALRECHTELIJKE TERMINOLOGIE XLIV 9. SOCIAAL-ECONOMISCHE TERMINOLOGIE XLV TITEL I. ALGEMEEN 1 Hoofdstuk 1. Ontstaan en finaliteit van het arbeidsrecht 3 Afdeling 1. Van de Oudheid tot het Ancien Regime 3 Afdeling 2. Tweede helft van de negentiende eeuw 4 Afdeling 3. Twintigste eeuw 6 Hoofdstuk 2. Structuur en coherentie van het arbeidsrecht 7 Afdeling 1. Deelgebieden van het arbeidsrecht 7 Afdeling 2. Codificatie van het arbeidsrecht 8 1. Ontstentenis van een alomvattende codificatie 8 2. Beperkte codificaties 8 Afdeling 3. Bronnen van het arbeidsrecht 9 1. Internationale brennen van het arbeidsrecht 9 A. Verenigde Naties Algemeen Internationale Arbeidsorganisatie 12 ß. O.E.S.0 13 C. Raad van Europa E.V.R.M Europees sociaal handvest 15 D. Europese Unie Algemeen Vrij verkeer van werknemers Harmonisering van het arbeidsrecht Gemeenschapshandvest van sociale grondrechten Sociale politiek 20 E. Bilaterale verdragen 20 Arbeidsrecht XIII

3 2. Nationale brennen van arbeidsrecht 21 A. Grondwet 21 B. Federale wetgeving 21 C. Regionale en gemeenschapswetgeving Gemeenschappen Gewesten 22 D. Collectieve arbeidsovereenkomsten 22 E. Individuele arbeidsovereenkomst 23 F. Arbeidsreglement 24 G. Gebruik Hierarchie van de brennen van het arbeidsrecht 24 Hoofdstuk 3. Aard van het arbeidsrecht als wetgeving 27 Afdeling 1. Algemeen 27 Afdeling 2. Arbeidsrecht 28 Hoofdstuk 4. Autonomie van het arbeidsrecht 31 Hoofdstuk 5. Taalgebruik in het arbeidsrecht 33 Afdeling 1. Algemeen 33 Afdeling 2. Taalwet Bestuurszaken 34 Afdeling 3. Nederlands Taaldecreet 35 Afdeling 4. Frans Taaldecreet 36 TITEL II. COLLECTIEF ARBEIDSRECHT 39 Hoofdstuk 1. Algemeen 41 Hoofdstuk 2. Collectief overleg 43 Afdeling 1. Partijen bij het collectief overleg Historische evolutie Werknemersorganisaties 44 A. Vakverenigingsvrijheid Algemeen Voordelen voorbehouden aan georganiseerde werknemers 46 B. Rechtspositie van de vakverenigingen 46 C. Representativiteit van de vakverenigingen Algemeen Representativiteit in het Belgisch arbeidsrecht 48 D. Bekwaamheid en de bevoegdheden van de representatieve vakverenigingen 50 XIV v Kluwer Rechtswetenschappen Belgie

4 E. Organisatie van de vakbonden Intern Samenwerking Internationaal 53 F. Organisatiegraad Werkgeversorganisaties 54 A. Juridische aspecten 54 B. Organisaties Federaal niveau Gewestelijk niveau Internationaal vlak Overheid 56 Afdeling 2. Niveaus en instellingen van het collectief overleg Interprofessioneel vlak 58 A. Nationaal interprofessioneel vlak Algemeen Interprofessionele akkoorden Nationale Arbeidsraad 60 B. Regionaal vlak S.E.R.V VESOC Algemeen Bedrijfstak 64 A. Algemeen 64 B. Paritaire comites en subcomites Algemeen Oprichting Samenstelling Opdrachten 67 C. Fondsen voor bestaanszekerheid Ondernemingsvlak 69 A. Algemeen 69 B. Vakbondsafvaardiging Algemeen Begrip vakbondsafvaardiging Oprichting Bevoegdheid Werking Rechtspositie 75 C. Ondernemingsraad Algemeen Oprichting Samenstelling Bevoegdheden 81 Arbeidsrecht XV

5 5. Werking Europese ondernemingsraad 84 D. Comite voor preventie en bescherming op het werk Oprichting Samenstelling Opdrachten Werking 90 Afdeling 3. Collectieve arbeidsovereenkomsten Begrip collectieve arbeidsovereenkomst 91 A. Algemeen 91 B. Partijen 92 C. Niveaus 92 D. Inhoud Algemeen Normatieve bepalingen Obligatoire bepalingen Aangaan en beeindigen van collectieve arbeidsovereenkomsten 95 A. Ondertekenaars 95 B. Vormvereisten 95 C. Duur 95 D. Publiciteit Binding van collectieve arbeidsovereenkomsten 96 A. Primaire binding van elke collectieve arbeidsovereenkomst 97 B. Voortgezette binding 97 C. Aanvullende binding van sommige bepalingen van sommige collectieve arbeidsovereenkomsten 98 D. Veralgemeende binding Begrip en wijze Uitwerking en gevolgen 100 Hoofdstuk 3. Collectieve geschillen 103 Afdeling 1. Vormen van collectieve geschillen Werkstaking 104 A. Begrip 104 B. Recht te staken 104 C. Gevolgen van het staken 104 D. Begeleidende omstandigheden Uitsluiting 108 Afdeling 2. Prestaties van algemeen belang Algemeen Regeling 110 XVI Kluwer Rechtswetenschappen Belgie

6 B. Duur van de stage 142 C. Organisatie 142 D. Verplichting 143 E. Indienstneming na afloop van de stage Leerovereenkomst 144 A. Algemeen 144 B. Industrieel leerlingenwezen Alternerend werken en leren. 146 Afdeling 5. Begeleiding 147 Afdeling 6. Herverdeling van de beschikbare arbeid 148 Hoofdstuk 2. Werving en selectie 149 Afdeling 1. Werkaanbod 149 Afdeling 2. Arbeidsbemiddeling Begrip Regeling 151 A. Publieke arbeidsbemiddeling Algemeen Bemiddeling door de V.D.A.B EURES 153 B. Particuliere arbeidsbemiddeling 153 Afdeling 3. Uitzendarbeid Ontstaan en evolutie Huidige regeling 156 A. Relaties Partijen Overeenkomsten Relatie tussen uitzendkracht en gebruiker 157 B. Beroep op uitzendarbeid 158 C. Toezicht en sanctionering 159 Afdeling 4. Terbeschikkingstelling van werknemers 159 Afdeling 5. Outplacement Algemeen Juridische regeling 161 A. C.A.O. nr B. Erkenningsregeling 163 Afdeling 6. Buitenlandse arbeidskrachten Onderdanen van de Europese Economische Ruimte Andere buitenlanders 164 A. Algemeen 164 ß. Juridische regeling 164 Kluwer Rechtswetenschappen B

7 1. Arbeidsvergunning en arbeidskaart Toezicht en sancties 166 C. Vrij verkeer van diensten 167 Afdeling 7. Sollicitatie en selectie C.A.O. nr A. Algemeen 168 B. Afdwingbare verplichtingen van de werkgever 168 C. Gedragsregels Gelijke behandeling van man en vrouw Aanbeveling inzake H.I.V.-testen 170 TITEL IV. ARBEIDSOVEREENKOMSTENRECHT 173 Hoofdstuk 1. Inleiding 175 Afdeling 1. Oudheid 175 Afdeling 2. Ancien Regime 175 Afdeling 3. Napoleontische wetgeving 175 Afdeling 4. Moderne arbeidsovereenkomstenwetgeving 176 Hoofdstuk 2. Arbeidsovereenkomst in het algemeen 179 Afdeling 1. Begrip Arbeidsovereenkomst en dienstbetrekking 179 A. Terminologie 179 ß. Verwante overeenkomsten Bestanddelen 182 A. Overeenkomst Algemeen Toestemming Bekwaamheid Voorwerp Nietigheid Partijen 184 ß. Arbeid 184 C. Loon 184 D. Gezag Belang Begrip Beoordeling Criteria Gezag bij samenwerking binnen of met een vennootschap Vorm en bewijs van de arbeidsovereenkomst 193 A. Vorm 193 ß. Bewijs 194 Arbeidsrecht XIX

8 Afdeling 3. Oplossing van collectieve geschillen Bemiddeling en verzoening Beroep op de rechterlijke macht 112 A. Algemeen 112 ß. Arbeidsrechtbank 112 C. Voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg 113 D. Andere rechters 114 Hoofdstuk 4. Arbeidsreglement 115 Afdeling 1. Algemeen 115 Afdeling 2. Opstellen en wijzigen Ondernemingen met een ondernemingsraad Ondernemingen zonder ondernemingsraad Attest van regelmatige raadpleging 119 Afdeling 3. Inhoud Verplichte vermeldingen Facultatieve vermeldingen 122 Afdeling 4. Publiciteit Inzage Afschrift Registratie 123 TITEL III. ARBEIDSVOORZIENING 125 Hoofdstuk 1. Werkgelegenheidsbevordering 127 Afdeling 1. Werkgelegenheidsbeleid 127 Afdeling 2. Financiele voordelen Premies 130 A. Premies voor aanwervingen 130 ß. Tewerkstelling van risicogroepen 132 C. Premies van de V.D.A.B Vermindering van socialezekerheidsbijdragen Körting op de Ionen 134 Afdeling 3. Tewerkstellingsprogramma's Tewerkstelling van werklozen 136 A. Algemeen 136 B. Plaatselijke werkgelegenheidsagentschappen 136 C. Dienstencheques Derde arbeidscircuit Gesubsidieerde contractuelen (GE(S)CO's) 139 Afdeling 4. Scholing en opleiding Beroepsopleiding Stage van jongeren 141 A. Doel 142 Arbeidsrecht XVII

9 Afdeling 2. Soorten arbeidsovereenkomsten Soorten arbeidsovereenkomsten volgens de aard van de verrichte arbeid 195 A. Arbeidsovereenkomst voor werklieden en arbeidsovereenkomst voor bedienden 196 ß. Arbeidsovereenkomst voor handelsvertegenwoordigers Begrip Vermoeden van een arbeidsovereenkomst Rechtspositie Commissieloon Uitwinningsvergoeding 203 C. Arbeidsovereenkomst voor dienstboden 204 D. Overeenkomst voor tewerkstelling van huisarbeiders Begrip Overeenkomst 205 E. Overeenkomst voor tewerkstelling van Studenten Begrip Overeenkomst Soorten arbeidsovereenkomsten volgens de duur van de overeenkomst 209 A. Arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd 209 B. Arbeidsovereenkomst voor een bepaalde tijd Begrip Vormvoorschriften Opeenvolgende overeenkomsten Voortzetting van de uitvoering na het verstrijken van de termijn 212 C. Arbeidsovereenkomst voor een duidelijk omschreven werk D. Vervangingsovereenkomst Soorten arbeidsovereenkomsten volgens de omvang van de arbeidsprestaties 214 A. Voltijdse arbeidsovereenkomst 214 ß. Arbeidsovereenkomst voor deeltijdse arbeid Begrip Vormvoorschriften Werkrooster en arbeidsregeling Voorrang voor een andere dienstbetrekking 217 Afdeling 3. Bedingen van de arbeidsovereenkomst Algemeen Beding van proeftijd Begrip Vormvoorschriften Duur ' ] Scheidsrechterlijk beding 222 XX Kluwer Rechtswetenschappen Belgie"

10 4. Borgtocht Concurrentiebeding 223 A. Begrip 223 ß. Voorwaarden Algemeen Werklieden en bedienden Handelsvertegenwoordigers Delcrederebeding Verboden bedingen 227 Afdeling 4. Verjaring Vordering op grond van de overeenkomst Vorderingen op grond van een misdrijf 230 Hoofdstuk 3. Rechten en verplichtingen van de partijen 233 Afdeling 1. Algemeen 233 Afdeling 2. Verplichtingen van de partijen Verplichtingen van werkgever en werknemer Verplichtingen van de werknemer Verplichtingen van de werkgever Gevolgen van miskenning van de verplichtingen 237 Afdeling 3. Aansprakelijkheid Aansprakelijkheid van de werkgever Aansprakelijkheid van de werknemer 239 Hoofdstuk 4. Schorsing van de arbeidsovereenkomst 243 Afdeling 1. Algemeen 243 Afdeling 2. Schorsingsgevallen gemeen aan alle arbeidsovereenkomsten Overmacht Niet (tijdig) aanvatten of voortzetten van het werk Jaarlijkse vakantie Moederschap Zetelen in de arbeidsgerechten Vorming Politiek verlof Voorlopige hechtenis Militaire dienst en aanverwanten Kort verzuim Arbeidsongeschiktheid 250 A. Schorsing 250 ß. Verplichtingen van de werknemer en rechten van de werkgever Verplichtingen van de werknemer Controlerecht van de werkgever 251 AAeidsrecht XXI

11 C. Gewaarborgd loon Begrip Gemeenschappelijke regeis Werklieden Bedienden Dienstboden Huisarbeiders Loopbaanonderbreking 259 A. Algemeen 259 ß. Vormen Volledige loopbaanonderbreking Vermindering van de arbeidsprestaties 263 C. Ontslagbescherming 264 D. Vervanging 265 E. Situatie van de loopbaanonderbreker 266 F. Recht op deeltijdse arbeid Ouderschapsverlof Staking en uitsluiting Verlof om dwingende redenen Conventionele schorsing Schorsing als sanctie 272 Afdeling 3. Schorsingsgevallen die enkel gelden voor werklieden Technische stoornis Slechtweer Gebrek aan werk 275 Hoofdstuk 5. Einde van de arbeidsovereenkomst 277 Afdeling 1. Inleiding 278 Afdeling 2. Regelmatige wijzen van beeindiging van de arbeidsovereenkomst Algemeneof civielrechtelijke wijzen van beeindiging van de arbeidsovereenkomst 278 A. Beeindiging in onderling akkoord 279 B. Gerechtelijke ontbinding 279 C. Ontbindende voorwaarde 279 D. Overmacht 280 E. Andere Arbeidsrechtelijke beeindigingswijzen 282 A. Algemeen 282 B. Afloop van de termijn ofvoltooiing van het werk 282 C. De wil van een van de partijen Ontslag Regelmatig, onregelmatig en onrechtmatig ontslag 284 XXII Kluwer RechtswetenschapF*" Bcl 8''

12 3. Opzegging 285 A. Algemeen 285 ß. Vormvereisten Wijze van opzegging Inhoud van de opzeggingsbrief 287 C. Opzeggingstermijn Algemeen Ingangstijdstip Duur Opzegging en schorsing van de arbeidsovereenkomst Ontslag wegens dringende reden 299 A. Algemeen 299 ß. Begrip dringende reden Algemeen Bestanddelen Beoordeling Bewijs Gevallen 302 C. Vormvereisten Ontslag Kennisgeving van de reden Bewijs 305 D. Vergoedingsregeling Dood 306 Afdeling 3. Onregelmatige beeindiging van de arbeidsovereenkomst Begrip en gevallen 306 A. Algemeen 306 ß. Impliciet ontslag Sanctie bij onregelmatige beeindiging 309 A. Onregelmatige beeindiging van een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd 309 ß. Onregelmatige beeindiging van een arbeidsovereenkomst met een tijdsbepaling 310 Afdeling 4. Ontslagverboden en -beperkingen Wettelijke ontslagverboden en -beperkingen 311 A. Verbod van ontslag wegens bepaalde redenen 311 ß. Beperking van de mogelijkheden tot ontslag tot welbepaalde redenen Algemeen Ontslag wegens dringende reden Ontslag om economische of technische redenen Sanctieregeling Conventionele ontslagverboden en -beperkingen 320 Arbeidsrecht XXIII

13 3. Misbruik van het recht tot ontslag 321 A. Rechtsmisbruik 321 B. Willekeurig ontslag van werklieden Toepassingsgebied Begrip Bewijs Vergoeding 325 C. Misbruik van ontslagrecht ten aanzien van bedienden Algemeen Verschilpunten met willekeurig ontslag 325 Afdeling 5. Bijzondere omstandigheden bij beeindiging van de arbeidsovereenkomst Sluiting van de onderneming 326 A. Algemeen 326 ß. Sluitingsvergoeding 328 C. Waarborg van betalingen 329 D. Informatie Collectief ontslag 331 A. Begrip 331 ß. Inlichting en raadpleging 332 C. Kennisgeving 334 D. Vergoeding wegens collectief ontslag Overdracht van onderneming 336 A. Algemeen 336 ß. Overdracht van onderneming krachtens overeenkomst 336 C. Overname van werknemers bij overname van activa nafaillissement of gerechtelijk akkoord door boedelafstand Gerechtelijk akkoord 340 TITEL V. ARBEIDSBESCHERMINGSRECHT 343 Hoofdstuk 1. Algemeen 345 Afdeling 1. Inhoud van het arbeidsbeschermingsrecht 345 Afdeling 2. Toepassingsgebied van het arbeidsbeschermingsrecht 345 Hoofdstuk 2. Arbeidstijdregeling 347 Afdeling 1. Arbeidsduur Inleiding ''' Toepassingsgebied Begrip arbeidsduur Arbeidsduurgrenzen 348 A. Maximale arbeidsduurgrenzen 349 ß. Minimale arbeidsduurgrens 350 XXIV Kluwer Rechtswetenschappen Bel 8 ie

14 5. Overwerk 351 A. Algemeen 351 ß. Gevallen waarin overwerk is toegelaten 351 C. Voorwaarden waaronder overwerk is toegelaten Arbeidstijdregeling voor jeugdige werknemers 355 Afdeling 2. Nachtarbeid Het probleem van de nachtarbeid Beginselen Begeleiding van sommige nachtprestaties 359 Afdeling 3. Zondagsrust 360 Afdeling 4. Feestdagen Wettelijke feestdagen Verbod van arbeid Recht op loon 362 Afdeling 5. Nieuwe arbeidsregelingen 363 Afdeling 6. Jaarlijkse vakantie Beginselen Duur van de vakantie 365 A. Algemeen 365 ß. Aanvullende vakantie voor jeugdige werknemers Vakantiegeld 367 A. Algemeen 367 ß. Arbeiders 367 C. Bedienden Berekening van het wettelijk vakantiegeld Betaling Tijdstip en verdeling van de vakantie 371 Hoofdstuk 3. Arbeidsomstandighedenrecht 373 Afdeling 1. Algemeen 373 Afdeling 2. Algemene preventiebeginselen Beginselen Uitvoering Sancties 378 Afdeling 3. Diensten voor preventie en bescherming en preventiecomite Diensten voor preventie en bescherming op het werk. 379 A. Interne dienst voor preventie en bescherming Oprichting en organisatie Samenstelling en werking Preventieadviseurs Opdrachten 382 ß. Externe dienst voor preventie en bescherming. 383 C. Taakverdeling tussen interne en externe dienst voor preventie en bescherming op het werk 385 Arbeidsrecht XXV

15 2. Arbeidsgeneeskunde 387 A. Algemeen 387 B. Arbeidsgeneesheer Rechtspositie 388 C. Opdrachten 390 D. Rechten en plichten van de arbeidsgeneesheer Comite voor preventie en bescherming 393 Hoofdstuk 4. Gelijke behandeling 395 Afdeling 1. Gelijkheid man-vrouw Algemeen Regelgeving 396 Afdeling 2. Gelijke behandeling van E.E.G.-onderdanen 399 Hoofdstuk 5. Bescherming van jongeren en vrouwen 401 Afdeling 1. Jongeren 401 Afdeling 2. Vrouwen Verbod van ondergrondse arbeid Moederschapsbescherming 402 A. Zwangerschapsrust- en bevallingsrust 402 B. Bescherming tegen ontslag 403 C. Verboden werkzaamheden 404 D. Geneeskundig onderzoek 405 TITEL VI. LOON 407 Hoofdstuk 1. Begrip loon en recht op loon 411 Afdeling 1. Begrip loon 411 Afdeling 2. Recht op loon Algemeen Premies 413 A. Vrijgevigheden 413 ß. Proratisering Recht op loon en schorsing van de arbeidsovereenkomst 414 Hoofdstuk 2. Loonvorming 417 Afdeling 1. Beginselen Bepaling van het loon Minimumionen Indexering 421 Afdeling 2. Algemene normen Minimum maandinkomen Bezoldigingspeil van gehandicapten Deeltijdse werknemers 423 ^"^ * Kiuwer Rechtswetenschappen Belg«

16 4. Gelijk loon 424 Afdeling 3. Overheidsingrijpen Overheidsoptreden en de vrijheid van collectief overleg Afvlakking van het indexeringsmechanisme Vrijwaring van 's lands concurrentievermogen 426 Hoofdstuk 3. Bescherming van het loon 431 Afdeling 1. Algemeen 431 Afdeling 2. Begrip loon Begripsomschrijving Inhoud Uitsluitingen 434 Afdeling 3. Maatregelen ter bescherming van het loon Munt Wijze van betaling Loon in natura Frequentie en tijdstip van betaling Plaats van betaling, afrekening en persoon aan wie moet worden betaald Inhoudingen op het loon Beslag op en overdracht van loon Voorrecht 441 Hoofdstuk 4. Terugbetaling van kosten 443 TITEL VII. VORMING VAN DE WERKNEMER 445 Hoofdstuk 1. Vorming in de onderneming 449 Hoofdstuk 2. Vorming buiten de onderneming 451 Afdeling 1. Beroepsopleiding 451 Afdeling 2. Sociale promotie 451 Hoofdstuk 3. Betaald educatief verlof 453 Afdeling 1. Algemeen 453 Afdeling 2. Recht op afwezigheid 454 Afdeling 3. Behoud van het normale loon 454 Afdeling 4. Ontslagbescherming 455 Afdeling 5. Financiering 455 Afdeling 6. Bijzonder stelsel voor K.M.O.'s 456 Arbeidsrecht XXVII

17 TITEL VIII. SOCIAAL HANDHAVINGSRECHT 457 Hoofdstuk 1. Sociale documenten 461 Afdeling 1. Actuele situatie Documenten Bewaren 462 Afdeling 2. Hervorming 462 Hoofdstuk 2. Arbeidsinspectie 465 Afdeling 1. Inrichting 465 Afdeling 2. Bevoegdheden 466 Afdeling 3. Verhinderen van toezicht 467 Hoofdstuk 3. Administratieve geldboeten 469 Afdeling 1. Algemeen 469 Afdeling 2. Bedrag van de geldboeten 470 Afdeling 3. Met geldboeten bedreigde personen 471 Afdeling 4. Procedure 471 Hoofdstuk 4. Sociaal strafrecht 473 Afdeling 1. Arbeidsrechtelijke misdrijven Arbeidsrecht en strafrecht De persoon van de dader Bestanddelen van het arbeidsrechtelijk misdrijf 473 Afdeling 2. Straffen 475 Afdeling 3. Verjaring van de strafvordering 475 Register 477 Kluwer Rechtswetenschappo :n Be!g«