CM COUNSELLING MAGAZINE NR 4 2015 Achtergrond Begeleiden van introverte hoogsensitieve clïenten Kenmerken van hoogsensitiviteit lijken op die van introversie. Zowel introverte als hoogsensitieve mensen reflecteren veel, houden van betekenisvolle conversaties en hebben behoefte aan tijd voor zichzelf. Ook worstelen beide typen cliënten vaak met vergelijkbare thema s. 74
COUNSELLING MAGAZINE NR 4 2015 CM Eline Sluys Ondanks de overeenkomsten is introversie is niet hetzelfde als hoogsensitiviteit. Ongeveer 30% van de hoogsensitieve personen (hsp ers) is extravert en lang niet alle introverten zijn hoogsensitief (Aron, 2013). Wat zijn nu precies de verschillen tussen introverte, extraverte en hoog sensitieve mensen? Introversie versus extraversie Het verschil tussen introverte en extraverte mensen wordt bepaald door de instelling van hun bewustzijn. Een introvert richt zijn bewustzijn en energie op de binnenwereld. Voor introverten is de vraag: welke impact heeft de buitenwereld op mijn binnenwereld? Ze letten niet zozeer op wat er om ze heen gebeurt, maar veel meer op wat dat in ze oproept, wat het in ze losmaakt en welke innerlijke reacties erop volgen. De maatstaf voor hun beslissingen ligt in hun eigen bewustzijn en ervaringen. Ze identificeren zich met hun voorkeuren en overtuigingen en houden hier aan vast. Ze hechten dan ook veel waarde aan authenticiteit in de betekenis van trouw zijn aan jezelf. Het brein van introverten geeft er de voorkeur aan te broeden op ideeën en gedachten in plaats van er direct naar te handelen. Bij het verwerken van prikkels vertoont het introverte brein vooral activiteit in het gedeelte van de hersenen dat betrokken is bij interne verwerkingsprocessen, zoals het integreren van informatie en oplossen van complexe problemen. Als een introvert een prikkel krijgt, verwerkt hij die dus door naar binnen te keren. Vanwege deze interne gerichtheid, heeft hij tijd en rust nodig om prikkels te verwerken en ideeën in zich op te laten komen. Een extravert richt zijn bewustzijn en zijn energie op de buitenwereld en de mensen en de processen daarin. Hij is ingesteld op alles wat zich in de buitenwereld voordoet en baseert daarop zijn beslissingen. Voor een extravert is de centrale vraag: welke impact heb ik op de wereld? Het brein van extraverten laat dan ook vooral activiteit zien in de gebieden waar externe verwerkingsprocessen plaatsvinden, zoals gezicht, gehoor, gevoel en smaak. Ook vertonen de hersenen van extraverten meer activiteit in gebieden die in verband worden gebracht met het zoeken van sensaties en beloningen. Als een extravert een prikkel krijgt, verwerkt hij die door snel te reageren om zo de kans te vergroten dat hij een respons terugkrijgt. Hij keert zich dus naar buiten (Cain, 2013; Hamaker-Zondag, 2001; Helgoe, 2013; Olsen, 2008). Hoogsensitiviteit Bij introversie gaat het dus om een voorkeur om prikkels eerst intern te verweken in plaats van er direct naar te handelen. Dat is iets anders dan hoogsensitiviteit, waarbij het gaat om een grotere gevoeligheid voor prikkels uit de omgeving. Een hoogsensitief persoon (hsp) kan dan ook lijken op een introvert, maar toch extravert zijn. Zo iemand is dus zowel hooggevoelig als naar buiten gericht. Net als een introvert heeft hij de neiging om te reflecteren, houdt hij van betekenisvolle gesprekken en heeft hij behoefte aan tijd voor zichzelf. Tegelijk heeft hij echter de drang om naar buiten te treden en primair te reageren op prikkels. Dat levert voor dit type de paradoxale situatie op dat hij gemakkelijk overprikkeld kan raken van hetgeen hem energie geeft. Elaine Aron (2013) typeert hoogsensitiviteit in haar boek aan de hand van de afkorting DOES: Diepte van verwerking, Overprikkeling, Emotionele reactiviteit en 75
CM COUNSELLING MAGAZINE NR 4 2015 Sensibiliteit voor subtiliteiten. De eerste twee kenmerken hebben introverten met hsp ers gemeen. Beiden verwerken informatie diepgaand. Ook moeten beide typen zichzelf beschermen tegen overprikkeling; introverten omdat ze ervaringen grondig moeten verwerken en hoogsensitieven omdat ze meer opmerken waardoor ze eerder uitgeput zijn. Iemand die zowel hoogsensitief als introvert is, combineert een grotere gevoeligheid voor prikkels met een gerichtheid van het bewustzijn op de binnenwereld. Zo iemand is gevoeliger voor zijn eigen emoties en die van anderen, en pikt subtiliteiten in de omgeving makkelijker op. Worstelingen Introverten en hoogsensitieven kunnen worstelen met vergelijkbare problematiek, omdat hun natuurlijke voorkeuren, behoeften en kwaliteiten minder goed aansluiten bij de eisen die de maatschappij stelt. Dat kan een gevoel van vervreemding oproepen en een neiging zich terug te trekken. Voor sommigen is het een grote opgave om hun plek te vinden in de maatschappij. Ze kunnen lang worstelen met de vraag wat ze de wereld te bieden hebben. Bovendien hebben veel introverten een angst ontwikkeld om zich te profileren. Ze denken dat ze zichzelf op een extraverte manier zichtbaar moeten maken, en dat willen en kunnen ze niet. De kracht van introverte mensen ligt in hun vermogen om voldoening te halen uit hun innerlijke wereld. In deze snelle, luidruchtige en op de buitenkant gerichte samenleving voelt dit echter lang niet altijd als een kracht. Want om je overtuigend te profileren, moet je je juist manifesteren in de buitenwereld. Dat sluit veel beter aan bij de natuurlijke voorkeursstijl van extraverten. Hun bewustzijn en energie zijn immers vooral gericht op de buitenwereld. Het is voor hen natuurlijk en vanzelfsprekend om zich te profileren en zich te begeven in allerlei netwerken. Voor introverten betekent het echter dat zij heel bewust hun focus moeten verleggen van binnen naar buiten. Dat is voor hen veel minder vanzelfsprekend. Het kan voor introverten lastig zijn om de toegevoegde waarde van hun kwaliteiten zichtbaar te maken, omdat veel van die kwaliteiten in zichzelf niet zo zichtbaar zijn. Denk aan het vermogen anderen de ruimte te geven en zich lange tijd achter elkaar te concentreren om verdieping en kennis te verwerven. Mooie eigenschappen, waar zij veel profijt van kunnen hebben in hun werk. Het zijn alleen geen kwaliteiten waar je makkelijk mee scoort in deze tijd waarin zelfprofilering hoog in het vaandel staat. Don ts In statische termen over de verschillen tussen introversie en extraversie praten Je cliënt vertellen dat hij gewoon vaker z n mond open moet doen Je cliënt aansporen om stappen te zetten die te ver van zijn natuurlijke voorkeuren afliggen Do s Kennis aanreiken over de verschillen tussen een introverte en extraverte voorkeursstijl Je cliënt bewust maken van de effecten van zijn voorkeursstijl in de interactie met anderen Je cliënt helpen stappen te identificeren die zowel buiten zijn comfortzone als binnen zijn bereik liggen 76
COUNSELLING MAGAZINE NR 4 2015 CM Daardoor realiseren veel introverten zich niet dat juist hun introverte eigenschappen hun sterke punten zijn. Integendeel: ze ervaren deze kwaliteiten eerder als last dan als waardevolle talenten. Handvatten voor begeleiding Introverten die hulp zoeken hebben vaak een statische mindset ontwikkeld over hun vermogen om zich te profileren. Ze denken dat het ze nooit zal lukken om de toegevoegde waarde van hun sterke punten zichtbaar te maken. Een belangrijke taak van de counsellor is dan ook om cliënten te helpen deze statische mindset om te buigen in een groeimindset. De volgende aspecten zijn daarbij van belang: Inzicht in de verschillen in voorkeuren, behoeften en natuurlijk gedrag van introverten en extraverten. Inzicht in gedrag dat je cliënt kan vertonen om met die verschillen rekening te houden. Aandacht verleggen van de belemmeringen naar de toegevoegde waarde van de introverte aanleg van je cliënt. Identificeren van stappen die je cliënt kan zetten om deze toegevoegde waarde zichtbaar te maken. Je cliënt motiveren om deze stappen daadwerkelijk te zetten, te leren van zijn ervaringen en op grond van deze ervaringen effectiever gedrag te ontwikkelen. Focus op kwaliteiten Vanuit een extravert perspectief bekeken, lijkt het alsof een introvert zich door zijn interne focus afkeert van de buitenwereld. Wie met deze bril op kijkt, gaat voorbij aan het gegeven dat die beweging ook ergens naartoe gaat, namelijk naar het gebied waar de introvert het meeste belang aan hecht en dat voor hem een bron van voldoening is (Helgoe, 2013). Het belangrijkste wat je dan ook voor je introverte cliënt kunt doen, is hem helpen zijn introverte aanleg te erkennen en waarderen. Zijn focus ligt intern, omdat het daar goed toeven is. Daar is niets mis mee; het is zelfs de bron van zijn sterke punten. Introverten hechten veel waarde aan authenticiteit in de betekenis van trouw zijn aan jezelf. In hun werkende leven willen ze iets doen wat in overeenstemming is met hun innerlijke waarden en talenten. Daarom hebben ze het gevoel dat ze zichzelf eerst moeten kennen en begrijpen voordat ze antwoord kunnen geven op de vraag: wat heb ik de wereld te bieden? Die zoektocht kan een langdurig en moeizaam proces zijn, en wringt soms met de eisen die de maatschappij stelt (Drenth, 2014). Voor hoogsensitieve introverten is het soms extra lastig deze vraag te beantwoorden, omdat zij niet voor zich zien hoe zij met hun intuïtieve, empathische gaven een concrete bijdrage kunnen leveren. Ook met het oog op deze problematiek is het belangrijk om een proces van zelfacceptatie en zelfwaardering op gang te brengen door te focussen op de kwaliteiten van je cliënt. Focus op inzicht in interactiepatronen Vanuit een introvert standpunt bezien, is het logisch dat een introvert niet automatisch gemotiveerd is om naar buiten te treden. Zijn voorkeur is immers om te observeren en broeden. Als hij een zichtbare bijdrage wil leveren, zal hij echter moeten leren om te delen wat er in zijn hoofd omgaat. Introverten beseffen vaak niet dat dit niet automatisch zichtbaar is voor de buitenwereld. Dat kan zelfs nog sterker gelden voor hoogsensitieve introverten, omdat zij zich niet realiseren dat lang niet iedereen zo sensitief is als zij. Dat zijzelf intuïtief weten wat er echt bij iemand speelt, betekent niet dat zij hetzelfde van anderen 77
CM COUNSELLING MAGAZINE NR 4 2015 kunnen verwachten. Het feit dat iemand een voorkeur heeft voor het een, wil uiteraard niet zeggen dat hij het ander niet kan. Ook introverten kunnen leren om zich te profileren en effectief communicatiegedrag te ontwikkelen. Dat zal echter alleen gebeuren als zij intrinsiek gemotiveerd zijn om te veranderen en als zij vertrouwen hebben in hun vermogen om te veranderen. Is aan deze twee voorwaarden voldaan, dan kan een introvert er bewust voor kiezen om op gezette tijden zijn focus van binnen naar buiten te verleggen. Ook kan hij dan leren hoe hij dat op een effectieve manier kan doen. De aansporing om zich nadrukkelijker te profileren roept vaak weerstand op. Introverten denken dat het betekent dat hun persoonlijkheid niet oké is en dat zij moeten veranderen in opschepperige blaaskaken. Dat is geen basis voor gedragsverandering. Het is dan ook belangrijk om cliënten te helpen in zichzelf Veel introverten realiseren zich niet dat juist hun introverte eigenschappen hun sterke punten zijn de motivatie te vinden om hun denkprocessen te delen. Introverten zijn niet intrinsiek gemotiveerd om dat te doen voordat zij uitgebroed zijn. Hun denkproces vindt in de binnenwereld plaats. Het liefst vormen zij in alle rust in hun eentje hun gedachten. Het uiten van onuitgewerkte ideeën of half uitgekristalliseerde meningen voelt voor hen tegennatuurlijk. Zij ervaren dat als zomaar wat roepen om het roepen. Net zo min als 78
COUNSELLING MAGAZINE NR 4 2015 CM Eline Sluys helpt als coach en trainer introverte mensen hun zichtbaarheid te vergroten op een manier die past bij hun specifieke, introverte aanleg. Daarnaast is zij docent communicatieve vaardigheden bij Hogeschool Windesheim. Ook is zij auteur van het boek Succesvol solliciteren voor introverte mensen. www.elinesluyscoaching.nl introverten uit zichzelf gemotiveerd zijn om hun denkprocessen te delen, voelen zij de behoefte om over hun successen of loopbaanwensen te vertellen. Ze vatten dat op als misplaatste geldingsdrang. Ze realiseren zich niet dat zij zelf duidelijk zullen moeten maken wat hun drijfveren en sterke kanten zijn als ze bijvoorbeeld kans willen maken op werk dat het best bij ze past. De introverte behoefte aan ruimte voor reflectie staat haaks op de behoefte van extraverten. Het denkproces van extraverten vindt immers juist in de buitenwereld plaats. Zij hebben de input van anderen nodig om al pratende hun gedachten te vormen. Aan die behoefte komen introverten vaak niet tegemoet, want die zitten zwijgend hun eigen gedachten te vormen. Andersom ervaren introverten vaak een gebrek aan ruimte in de omgang met extraverten. Tot slot Inzicht in de interactiepatronen tussen beide typen kan je cliënten helpen om los te komen van vooroordelen over typisch introvert en extravert gedrag. Begrip van de onderliggende motieven en behoeften kan ze helpen om hun gedrag te veranderen zonder zichzelf geweld aan te doen. Zij hoeven niet in extraverten te veranderen om gezien en gewaardeerd te worden. Juist vanwege hun introverte kwaliteiten zullen zij waardering oogsten als ze gaan delen. Help ze daarom ontdekken dat zij in staat zijn om vanuit hun introverte aanleg nieuw gedrag te ontwikkelen. Moedig ze aan om stappen te zetten buiten hun comfortzone en te leren van hun ervaringen. Door hun gedrag te veranderen, zullen ze juist meer zichzelf worden. Referenties Aron, E. (2013). Hoog sensitieve personen. Utrecht: Bruna uitgevers. Cain, S. (2012). Quiet: The power of introverts in a world that can t stop talking. London: Penguin Group. Drenth, A. (2014). The 16 personality types. Inquire Books. Hamaker-Zondag, K. (2001). Jungs psychologische typen in de praktijk. Amstelveen: Symbolon. Helgoe, L.A. (2013). Introvert power. Naperville: Sourcebooks. Olsen, L. M. (2008). Introvert door het leven. Kampen: Ten Have. 79