Leerpute bij besluite over klimaatadaptatie Va ee bedreigig ee kas make, flexibel blijve e zorge voor timig Zuidplas: klimaatbestedig woe Vaaf 2001 komt bouwe i de Zuidplaspolder voor i de rijksplae. De Nota Ruimte uit 2004 stelt: De mogelijkheid va verstedelijkig i de Zuidplaspolder wordt bie het grote geheel va opgave i de driehoek Rotterdam-Zoetermeer-Gouda ader uitgewerkt door de provicie Zuid-Hollad. De vraag aar woige i dit gebied is hoog. De claim is 30.000 woige i de uitleg buite Rotterdam. De Zuidplaspolder zou met 5.000 ha aa ee groot deel daarva plaats kue biede. De provicie stelt met 23 partije i het gebied ee structuurschets op, gevolgd door ee Itergemeetelijk Structuurpla. I het plaproces participeerde ook maatschappelijke orgaisaties als De brede discussie over klimaatveraderig e de de Kamer va Koophadel, de Lad- e tuibouworgai- wes om bij de ruimtelijke ordeig rekeig te satie, e de samewerkede atuur- e milieuorgaisaties. Parallel aa het plaproces is ee uitgebreid participatie- houde met de gevolge is relatief va recete project gestart met belaghebbede e bewoers. E er datum. I 2006 barstte die pas goed los met de is werk gemaakt va het orgaisere va de projectotwik- film A Icoveiet Truth va Al Gore. Actuali- kelig same met de projectotwikkelaars. Door toepas- teit is de discussie blijve beheerse. Klimaatver- sig va de Wet voorkeursrecht gemeete verwerft ee aderig is per defiitie ee lagetermijfeo- publieke grodbak de grod e met fiaciële hulp va mee. Klimatologe bekijke veraderige over ee periode va mistes dertig jaar e kue de provicie stelle de gemeete de bestemmigsplae voor de eerste fase vast. iet de zekerheid biede, die het bestuur west. Bestuurders moete op korte termij besluite eme die rekeig houde met lagetermijeffecte. E zij doe dat op lokale, regioale, atioale e iteratioale schaal. Het blijkt gee eevoudige zaak om i dat speelveld besluite te eme over klimaatadaptatie. Zo ook i ZuidHollad. Drie voorbeelde late zie hoe de besluitvormig tot stad kwam: over de verziltig op de Zuid-Holladse eilade, de irichtig va het Betwoud e de otwikkelig va de Zuidplaspolder. 6 Jui 2012 - Leerpute bij besluite over klimaatadaptatie 1
Pla i lage Niet verdedige, maar trasparat oderzoeke Het pla voor de Zuidplaspolder is otwikkeld a aalyse I 2006 otstod tumult over de plae voor de Zuidplas- volges de lagebeaderig. De methode die rekeig polder. Ladschapsarchitect Adriaa Geuze vroeg oder houdt met de opbouw va het gebied met: adere voor de VPRO Televisie vertwijfeld: Odergrod va bodem e water. I de Zuidplaspolder Waarom bouwe we, terwijl delegaties uit New Orleas bestaat de bodem va oord aar zuid uit klei, ee oze waterwerke kome bewodere, zelf ee tweede overgagsgebied e vee. Deze zoerig is zichtbaar Zoetermeer op het diepste put va Europa, de Zuidplas- omdat er gee ieuwe verstedelijkig i het zuidelijk polder? Al Gore toode i A Icoveiet Truth hoe veegebied geplad is. West-Nederlad oder zou lope door de zeespiegelstij- Netwerke va wege, watergage, kades e spoor. gig. Tweede-Kamerlede Roos Vermeij e Staf Depla Door e rod de Zuidplaspolder zij de hoofdwege (PvdA) stelde kritische vrage over de risico s e vroege (A12 e A20) e het spoorweget al overbelast, daarom i dagblad Cobouw om heroverwegig. I de politiek is ee uitgebreid regioaal wegeet gebruikt voor de kwam het idee va ee klimaatwet op. De Zuidplaspolder otsluitig e evetueel ee ieuwe lightrailverbidig. leek va ee kas voor de Radstad veraderd i het Occupatie met woige e bedrijve (kasse, diepste putje va Nederlad. De samewerkede partije katore, logistiek) is zo gekoze dat het past bij de hebbe zich idertijd berade op ee reactie op deze kri- bestaade bebouwig, het ladschap e de ifrastruc- tiek. Me had zich kue verdedige door erop te wijze tuur. Bovedie is het pla i fase e flexibel opgezet. dat het pla goed doordacht was e al rekeig hield met De eerste fase telt 7.000 woige, 200 ha de vermeede risico s op overstromig. Gedeputeerde Asje glastui bouw, 125 ha bedrijve, atuurgebied, va Dijk liet dit direct wete e odigde de critici uit om groevoorzieige. Bewust worde grote dele iet de plae beter te bekijke. Allee verdedige leek iet bebouwd. De opbregst va de woigbouw gaat succesvol. Beter was om het pla te late oderzoeke op gedeeltelijk aar fiacierig va ifrastructuur e de klimaateffecte e ope te zij over de resultate. atuur. Kritiek op bouwe i het putje afgewed Het Hoogheemraadschap va Schielad e de Krimpeer- Het juist i 2007 gestarte atioaal programma Klimaat waard e de gezamelijke Natuur- e Milieuorgaisaties voor Ruimte bood mogelijkheid voor oderzoek met de bleke pleitbezorgers va deze beaderig. Bodem e zogeaamde hotspotprojecte. Dit werd uitgevoerd i water als sturede pricipes zorge voor ee klimaat samewerkig met het proviciale Xplorelab. bestedig pla. De coclusies va het oderzoek ware bemoediged: de woiglocaties zij goed gekoze met het oog op evetuele atte voete. Verziltig va het gebied is iet aa de orde, wat ee vergrotig va de kweldruk door de zeespiegelstijgig komt iet zover ladiwaarts. Woe i ee diepe droogmakerij ka op veilige maier. Bij ee doorbraak va de duie komt het zeewater iet verder da de Rotte. Als de dijk va de Holladse IJssel doorbreekt (feitelijk ee af te sluite kaaal) stroomt die leeg e levert beperkt overlast op, gee gevaar. Allee ee overstromig va de Merwede vormt a 10 dage ee risico, waarvoor evacuatie odig e mogelijk is. De oderzoekers wijze er wel op dat er og gee rekeig is gehoude met het droge klimaatsceario. Het oderzoek, uitgevoerd i combiatie met weteschap, 6 Jui 2012 - Leerpute bij besluite over klimaatadaptatie 2
overheid, maatschappelijke partije e bedrijfsleve, gaf suggesties voor verbeterig va het pla. De studie is voor iederee te volge, is opebaar e heeft zo ivloed op het debat. Het laat ee adere beaderig va veiligheid zie: kerige moete op orde zij, ee gebied dat i compartimete is verdeeld zorgt voor vertragig bij evetuele overstromige, vitale fucties ka me beter hoger i woige e bedrijve plaatse. Evacuatieroutes e ee evacuatiepla is ee sluitstuk i deze meerlaagse veiligheid. Hu fiest hour beleve de regioale plaemakers als zij het pla kome toelichte bij de commissie Velliga die Nota Ruimte-projecte toetst op klimaatbestedigheid. Met de complimete va de commissie oemde toemalig miister Kramer de Zuidplaspolder het meest klimaatbestedige pla, dat vervolges ko rekee op 24 miljoe euro uit het Nota Ruimtebudget, waarva te Irichtigspla Betwoud 2008, Diest Ladelijk gebied. zal het erop aakome of de klimaatbestedige irich- Het zuidoostelijke deel staat u ter discussie. tig e uitvoerig overeid blijve. Het extra budget is De otwikkelig kreeg ee stimulas door de discussie bedoeld om de opgestelde plae, de atte atuurparel over de wateropgave voor de 21e eeuw als gevolg va e iovatieve otwerpe voor het opvage va teveel klimaatveraderig. De aadacht i de afgelope jare e te weiig water te realisere. Sommige oplossige, voor verdrogig e verziltig gaf ee extra impuls. zoals het aalegge va ee 40 ha groot waterbassi i Het Hoogheemraadschap va Rijlad zocht al lager aar de Gouwe Koop, lijke iet haalbaar te zij. Het otwik- mogelijkhede om verziltig tege te gaa. Verhogig va keligsgericht werke is tot u toe ee voordeel gebleke het peil i het Betwoud met als gevolg ee vermiderig voor iovaties, maar vraagt ook om blijved aadacht te va de zoute kwel vod me daarom ee goed idee. Hier- bestede aa duurzaamheid e klimaatbestedigheid. door wordt teves de zoutbelastig op de Gouwe vermi- miste 4 miljoe euro voor adaptatiemaatregele. De bedreigig is omgezet i ee kas. Voor de toekomst Meekoppele wateropgave derd, va belag voor het aagrezede boomkwekerijge- Betwoud atuur met meerwaarde bied va de Greeport Regio Boskoop. Klimaatveraderig Plae voor het Betwoud datere uit de jare 90 va zal leide tot meer e lagere droogteperiodes, waardoor de vorige eeuw. I 1994 lag het rijkspla Plaologische er mider zoet water beschikbaar is e het aawezige Kerbeslissig Groee Ruimte op tafel voor ee groot- water verzilt door uitmale va de polders. De klimaat- schalig recreatiegebied, 1.300 ha bos tusse Zoetermeer veraderig verergert het verziltigsprobleem. Met meer e Waddixvee. De bewoers va de Zuidvleugel zoude atte atuur hoeft er mider verzilt water uit de polder iet meer aar de Veluwe hoeve voor hu recreatie, maar uitgeslage te worde aar de Gouwe. Daardoor blijft er i het bos i de polder kue recreëre. Het bos gold ook lager zoet water beschikbaar voor de boomkwekers. Ook als buffer tusse de stede e het Groee Hart. de atuurgebiede Reeuwijk e Nieuwkoop profitere De provicie Zuid Hollad omarmde het pla. De grod- hierva e de atuur i het Betwoud zelf wordt ook ge- verwervig werd gestart, odaks weerstad va de agra- varieerder. Het Hoogheemraadschap va Rijlad was e- rische sector e de afwachtede houdig va de gemee- thousiast, ook omdat het zorgt voor ee robuuster systeem te Boskoop e Waddixvee. De opdracht om 125 ha i met éé waterpeil e meer flexibiliteit voor het opvage publiek-private samewerkig te realisere lukte door het va teveel e te weiig water. De gemeete aa de opeme va ee pla voor ee golfbaa. Vaaf 2006 ver- oostkat va het Betwoud, die zich eerder afwachted selde de grodverwervig door de izet va oteigeig hadde getood, zage u ook de voordele e tekede voor de helft va het gebied. het bestuursakkoord Zuidvleugel Zichtbaar Groeer. 6 Jui 2012 - Leerpute bij besluite over klimaatadaptatie 3
De klimaatdiscussie hielp het Betwoud vooruit. De flexi- Harigvlietsluize e het zout make va het Volkerak- biliteit i het pla, het meeeme va adere fucties e Zoommeer. Door deze twee maatregele otstod ee het reagere op adere belage, maakte het pla beter. brede discussie over de zoetwatervoorzieig i de Zuidwestelijke Delta. Deel I gerealiseerd - u stoppe?.. I 2011 is de Golfbaa Betwoud geoped. Fase 1 wordt Klimaatveraderig e zoetwatervoorzieig igericht. Vlak era komt realisatie va het oostelijk deel I 2007 bego het Actieprogramma Klimaat e Ruimte bij (fase 2) i het gedrag. De ladelijke aadacht voor groot- de provicie. Gegeve de lopede discussie i de Zuid schalige atuurotwikkelig is afgeome. Er is vooral westelijke Delta kwam de vraag aar vore wat de effec- og aadacht voor verbidige tusse atuurgebiede te va klimaatveraderig op de zoetwatervoorzieig i e tusse stad e lad. Het Rijk bezuiigt op het budget de delta ware. Al sel was duidelijk dat ee stijgig va voor groe. Dat alles maakt dat de provicie scherper kijkt de zeespiegel e ee grotere kas op lage rivierafvoere aar de recreatieve waarde va groe e aar mogelijk- egatieve effecte zoude hebbe op de toekomstbeste- hede voor adere kostedragers. Het waterrijke deel digheid va de zoetwatervoorzieig. I opdracht va het va het Betwoud wordt vooralsog iet gerealiseerd, Actieprogramma voerde Deltares ee verkeede studie waarmee ook het meekoppele va de waterdoele voor uit aar de effecte va zeespiegelstijgig op de itere Boskoop, Nieuwkoop e Reeuwijk ter discussie staat. verziltig (zoute kwel) i het Zuid-Hollads deel va de delta. Uit de studie bleek dat op lage termij dele va of reservere voor de toekomst? Goeree-Overflakkee rekeig moete houde met ee Er is u gee geld voor het realisere va het atte zuid- toeame va de zoutvracht. Door deze resultate werd oostelijke deel. Maar er zij wel percele aagekocht e Goeree-Overflakkee i het otwerp va de Proviciale de gesigaleerde kase voor het watersysteem zij iet Structuurvisie aageduid als ee gebied waar de Lad- veraderd. De vraag is u of het hoogheemraadschap bouw, zou moete ispele op verziltig. Tijdes de e de gemeete die eerder kode meelifte met hu ispraak, het bestuurlijk overleg e lobby aar de politiek waterbelage, u zelf gaa sture. Misschie biedt i de bleek dit op veel weerstad te stuite bij oder adere de toekomst ee combiatie va waterbergig met recre- Lad- e tuibouworgaisaties e de regioale besture. atie e ladbouw ee alteratieve ivullig. Nu staat de De kaart e de aaduidig ispele op verziltig viele provicie opieuw voor ee opgave waari flexibiliteit verkeerd. Het was te absoluut gesteld. Immers, verzilt vereist is. Blijft de ruimtelijke reserverig voor dit deel va grodwater is er al heel lag op het eilad e dat bestrijdt het Betwoud bestaa? Het Deltaprogramma vraagt sids het waterschap door zoet water i te late uit de riviere. 2011 meer aadacht voor de zoetwatervoorzieig. Dat de verziltig op lage termij sterker zou worde was Misschie is het opehoude va de optie om fase 2 va gee rede om de ladbouwfuctie aa te passe. Ee het Betwoud aa te legge i de toekomst og hard vertegewoordiger va de sector riep uit: we kue odig om de lagetermij klimaateffecte op te vage. toch iet allemaal zeekraal gaa verbouwe? Flexibiliteit blijft belagrijk. Vraag e aabod va zoet water De delta: rekee met verziltig Om alle beschikbare keis op ee rij te zette e feite De Deltawerke hebbe de beschikbaarheid va zoet e meige te kue scheide werd i opdracht va het water i de deelgebiede va de delta sterk verbeterd. programmabureau Zuidwestelijke Delta e het programma Maar de adelige gevolge va de Deltawerke worde Keis voor Klimaat de studie Vraag e Aabod va zoet steeds duidelijker. Er is ee gebrek aa dyamiek e de water i de Zuidwestelijke Delta, ee verkeig kwaliteit va de watere staat oder druk. Vaaf het uitgevoerd. Het Actieprogramma klimaat zorgde voor begi va de 21e eeuw is gezocht aar mogelijkhede om cofiacierig e begeleidig. de dyamiek i de delta terug te brege e de kwaliteit va de watere te verbetere. Twee maatregele trokke hierbij de aadacht: het op ee kier zette va de 6 Jui 2012 - Leerpute bij besluite over klimaatadaptatie 4
De studie maakt de stad va zake op met de beschik- ecoomisch efficiët, maar ook iet te laat, wat da bare weteschappelijke keis over verziltig e klimaat- ka het iet meer. veraderig. Hoofdcoclusie is dat de huidige praktijk Commuicatie: klimaatveraderig is iet allee va waterbeheer (doorspoele met zoet water) door de bedreigig, maar zet juist ee ageda om tot iovatie otwikkelige i het klimaat e de ladbouw bie te kome. afziebare termij zij greze adert. Dat geldt zowel bij ee zoet als bij ee zout make Volkerak-Zoommeer. Broe Tweede belagrijke coclusie is dat er voldoede keis voorhade is om ook i de toekomst ee goede zoetwa- Hadboek Kwaliteit Zuidplaspolder, Projectbureau Driehoek RZG-Zuidplas, 2006 tervoorzieig te verzorge. Ageda is gezet Cobouw 24 maart 2007 Hadelige Tweede Kamer 2006/2007 vraag r. 2124 Xplorelab Hotspot Zuidplaspolder, Provicie Zuid-Hollad, 2008 I de periode tusse 2006 e u is het izicht i het strategisch belag va zoet water sterk gegroeid. Teves is er meer izicht i de oorzake e de gevolge va verziltig Beeldverhaal Zuidplaspolder, Gebiedsotwikkelig Zuidplaspolder, 2012 e i de bestrijdig erva. Besluitvormig over de Zuid- Besluit Bospla, Provicie Zuid-Hollad 1995 westelijke Delta zal plaatsvide i het kader va het Irichtigspla Betwoud, DLG 2008 Deltaprogramma. De discussie over Harigvliet, Volkerak Het Betwoud groeit, Provicie Zuid-Hollad 2011 e klimaatveraderig heeft de zoetwatervoorzieig i Proviciale Structuurvisie Zuid-Hollad 2010 de Zuidwestelijke Delta promiet op de ageda gezet Iformatiefolder Kierbesluit, Provicie Zuid-Hollad va de overheid e de markt. De voorlopige coclusie is Verkeed studie klimaatveraderig e verziltig dat de ladbouw i de Zuidwestelijke Delta zich iet op grodwater i Zuid-Hollad, Deltares 2008 stel e sprog hoeft aa te passe, maar slimmer ka om- gaa met de beschikbare hoeveelheid zoet water e zich Vraag e aabod va zoet water i de Zuid-Westelijke Delta, ee verkeig, Keis voor Klimaat 2009 ka voorbereide op de toekomst. Hiermee is de uace Opties voor ee klimaatbestedige zoetwatervoor- teruggekeerd i de discussie e is de focus gericht op io- zieig i Laag Nederlad, tussetijds werkdocumet, vaties om tot ee klimaatbestedige zoetwatervoorzieig Keis voor Klimaat maart 2012. i het gebied te kome. Op de Structuurvisiekaart is de aaduidig ladbouw, ispele op verziltig veraderd i ladbouw met risico op verziltig. Leerpute De voorbeelde va de Zuidplaspolder, het Betwoud e de Zuidwestelijke Delta lere dat rekeig houde met klimaatveraderig bij ruimtelijke beslissige vraagt om leigheid va het bestuur op verschillede gebiede: Bij het pla al rekeig houde met de eigeschappe va bodem e water om va bedreigige ee kas te make. Bij het uitwerke flexibiliteit ibouwe e die ook hadhave om later og aapassige te kue meeeme. Bij het eme va maatregele rekeig houde met Actieprogramma Klimaat e Ruimte Dit is éé va ege factsheets va het Actieprogramma Klimaat e Ruimte 2007-2011 va de provicie Zuid-Hollad. De factsheets omvatte de izichte va vier jaar werke aa klimaatadaptatie i Zuid-Hollad. Zij zij bedoeld voor belagstellede e oze collega s die het omgaa met klimaatveraderig i hu dagelijkse werk zulle overeme. Oderwerpe die aa de orde kome zij: glastuibouw, ladbouw, boomteelt, atuur, recreatie, woe, werke e recreëre i de Zuidvleugel, mobiliteit e waterkerige, besluitvormigsprocesse e ee koepeltekst over klimaatadaptatie. het juiste momet: iet te vroeg, wat da is het iet 6 Jui 2012 - Leerpute bij besluite over klimaatadaptatie 5
Beslisse bij ozekerheid Dat het klimaat veradert is iet de vraag maar hoe omvagrijk die veraderig is e hoe sel die verloopt wel. E er zij gevolge die we og iet wete. Het gaat om ozekerhede op verschillede iveaus: Statistisch: we kee de uitkomste e de kas (kas va 1:2.000 jaar dat ee dijk overstroomt). Sceario s: we kee mogelijke uitkomste, maar iet de kas (bij sceario G stijgt de temperatuur i 2050 1 C, bij W 2 C). Owetedheid: we kee de uitkomste iet (verdwijt de warme golfstroom wel of iet?). Extra lastig is dat de gevolge va klimaatveraderig ook aders va aard zij: Gemiddelde: als het warmer wordt, veradert de atuur (droger, leefgebiede verschuive). Extreme: als er heviger buie kome, staat ee weg blak, loopt ee tuel e ee kelder vol. Frequetie: bij meer zomerse dage is het vaker druk aa het strad. Dilemma s bij klimaatbeslissige De ozekerhede e de verschille i soort effect make het lastig om u goede beslissige voor de toekomst te eme. Er zij dilemma s va te veel e te weiig doe: Neme we beslissige waar we later spijt va krijge (te weiig klimaatbeleid)? Ivestere we voor veraderige, die iet blijke op te trede (te veel klimaatbeleid)? Kue we afwachte e hebbe we later geoeg tijd voor adaptatie (uitgesteld beleid)? Kue we aapassige erbij doe als we toch al ivestere (meeeme klimaatbeleid)? Of moete we ee ihaalslag make (proactief beleid)? Colofo Uitgave va de provicie Zuid-Hollad, 6 jui 2012 www.zuid-hollad.l Vormgevig e druk: bureau Mediadieste. Tekst: provicie Zuid-Hollad, NC Advies. 214846 6 Jui 2012 - Leerpute bij besluite over klimaatadaptatie 6