Aan de slag met geografische werkbladen 1. Analyse van de werkbladen De werkbladen: http://www.wdm.be/werkmappen/aardrijkskunde/aardrijkskunde2 vanaf pagina 87. - Leerplan en jaarplanning: De werkbladen zijn gebaseerd op de leerplandoelstellingen. Eerst leren de leerlingen de verschillende industrietypes herkennen, daarna leren ze deze situeren op een kaart. Hierbij wordt rekening gehouden met de verschillende vestigingsfactoren. Ook wordt dit eerst op een kaart van België geplaatst en daarna op een kaart van Europa. De leerkracht kan niet vrij kiezen uit een aanbod van oefeningen. Voor elk onderdeel is slechts één oefening voorzien. Indien alle opdrachten worden ingevuld ontstaat er een traag lestempo. - Leerproces: De leerlingen leren de oefeningen oplossen aan de hand van een atlas. Het werkblad stimuleert dus het aardrijkskundig denken bij de leerlingen. De leerlingen leren dat er verschillende vestigingsfactoren zijn. Deze worden echter met tekeningen al weergegeven. Ze moeten enkele nog de tekening in een woord omschrijven. Daarna wordt er nagedacht over welke vestigingsfactoren op een bepaalde plaats van belang kunnen zijn. Deze oefening moeten de leerlingen zelf oplossen aan de hand van hun atlas. Het werkblad focust hier te hard op het product in plaats van op het proces. Ze willen dat de leerlingen zelf de vestigingsfactoren voor bepaalde plaatsen vinden. Dit is echter voor de leerlingen nog heel moeilijk. Ze hebben te weinig gegeven om dit zelf te kunnen vinden. Aangezien voor elk onderdeel maar één oefening is voorzien, kunnen de leerlingen thuis geen oefeningen meer maken. Deze worden echter op de site wel aangeboden. Aan het einde van elk deel is er een leertekst. Deze tekst heeft als doel de leerinhouden vastzetten. Deze tekst is echter langdradig en wordt waarschijnlijk niet geleerd door de leerlingen. - Werkvormen: De werkbladen bieden weinig variatie aan in de werkvormen. De enige twee werkvormen zijn een klasgesprek en individuele oefeningen. De theorie is zodanig opgebouwd dat ze leidt tot een klasgesprek. Daarna krijgen de leerlingen oefeningen met hun atlas. - Informatiebronnen: De leerlingen worden aangemoedigd om hun atlas te gebruiken. Er wordt enkele keren verwezen naar het online lesmateriaal. Er worden veel foto s getoond. Deze zijn allemaal in kleur. - Technieken en vaardigheden: In de cursus staat welke kaart ze moeten zoeken. Er staat echter geen kaartnummer bij. De leerlingen leren dus zelf een kaart opzoeken. Daarna kunnen ze dit echter invullen. Hierdoor zullen ze thuis niet meer op deze vaardigheid oefenen. De leerlingen leren gebruik te maken van een legende. 2. Lesvoorbereiding LESONTWERP Bachelor Secundair Onderwijs Naam: Nele Boven UC Leuven-Limburg Lerarenopleiding Vestiging Heverlee Hertogstraat 178, 3001 Heverlee Tel. +32 16 37 56 00 Vakkencombinatie: Aardrijkskunde - Wiskunde Stagebegeleider DLO: H. Verstappen School: SJB-college Mol Onderwijsvorm: A-stroom Richting: Latijn Les gegeven door: Nele Boven Vak: Aardrijkskunde Onderwerp: Industrielandschappen
Klas: 2LAb Lokaal: B2.11 Aantal leerlingen: 19 Vakmentor: L. Hooyberghs Datum/Data: 20 februari 2017 Lesuur/-uren: 4 e lesuur (11.10-12.00) BEGINSITUATIE Situering in de lessenreeks Deze les behoort tot de lessenreeks rond industrielandschappen. In deze les komen de vestigingsfactoren en de industrie op kaart aan bod. In de vorige lessen leerden de leerlingen al over de eerste en tweede industriefase. In de volgende lessen leren ze over het havenlandschap in Antwerpen. Relevante voorkennis (en/of kennis die nog niet aanwezig is) De lln kunnen de grondstof van een bepaald materiaal bepalen. De lln kunnen verschillende soorten grondstoffen benoemen. Belevings- en ervaringswereld & Actualiteit De leerlingen zijn al naar de haven van Antwerpen geweest. Leerniveau van de klasgroep, klassfeer, Het is een klas met veel meisjes. Tijdens mijn observatie merkte ik dit ook aan het gepraat. Ik zal hier dus zeker rekening mee moeten houden. DIDACTISCHE VERANTWOORDING Welke (vak)didactische principes en werkvormen komen in je les aan bod? Waarom kies je voor deze aanpak? In de les industrielandschappen leren de leerlingen wat vestigingsfactoren zijn, en hoe ze deze kunnen bepalen voor een gegeven industriegebied. Tenslotte leren ze ook waar de belangrijkste industriegebieden in België en Europa zich bevinden. De bepaling van de vestigingsfactoren, leren de leerlingen aan de hand van een oefening. Bij deze oefening krijgen de leerlingen een blad met een schema op en een enveloppe met hierin de kaartjes met de mogelijke antwoorden. De bedoeling is dat de leerlingen de kaartjes op de juiste plaats in het schema weten te leggen. Om de leerlingen hier al eens zelf over te laten nadenken, wordt deze oefening eerst per twee door de leerlingen zelf gemaakt (in potlood). Daarna krijgen ze de mogelijke oplossingen en mogen ze deze per vier op de juiste plaats leggen. Doordat ze dit per vier mogen maken, krijgen de leerlingen de kans om met elkaar te overleggen. Nadien wordt de oefening nog eens klassikaal overlopen om mogelijke fouten te vermijden. De leerlingen leren waar de belangrijkste industriegebieden van België zijn. Dit doen ze aan de hand van een oefening met hun atlas. De oefening verloopt klassikaal, maar de leerlingen krijgen de nodige tijd om zelf tot de oplossingen te komen. Hierdoor gaat de oefening vlotter verlopen. De leerlingen leren waar de belangrijkste industriegebieden in Europa zijn. Dit doen ze aan de hand van een oefening met hun atlas. De leerlingen krijgen de tijd om de oefening eerst zelfstandig te maken. Hierdoor leren ze met hun atlas werken. Zo gaan ze ook beter kunnen onthouden waar deze gebieden gelegen zijn. De oefening wordt nadien klassikaal overlopen. Dit gebeurt met een PowerPoint. Hierdoor kunnen de leerlingen beter zien waar ze iets moeten aanduiden. EINDTERMEN & LEERPLANDOELEN Situering in de eindtermen: (Vakoverschrijdend en/of vakgebonden) Uit: D/2008/7841/038 (http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/secundair-onderwijs/eerstegraad/vakgebonden/a-stroom/aardrijkskunde/eindtermen.htm) ET4 De lln kunnen op werkkaarten van Vlaanderen of België en van andere bestudeerde gebieden diverse landschapscomponenten benoemen, zijnde reliëfgebieden, rivieren, landbouwgebieden, industriegebieden, agglomeraties en steden, zeehavens, transportassen, toeristische streken en toeristische centra. Situering in het leerplan: VVKSO-Brussel, leerplan aardrijkskunde eerste graad, tweede leerjaar, September 2008, Brussel. D/2008/7841/038 4.13 Industrielandschappen 2. De waargenomen voorbeelden op een thematische kaart industrie van Europa situeren. ALGEMEEN LESDOEL De lln kunnen vestigingsfactoren van de industrie bepalen aan de hand van een kaart. De lln kunnen de belangrijkste industriegebieden in België en Europa op een kaart aanduiden.
SCHOOLAGENDA (Van de leerlingen. Verwijs naar het werkblad en/of de pagina s in het werk- en/of handboek.) / BRONNEN (Noteer alle gebruikte bronnen, volgens BIN.) Werkmap aardrijkskunde 2: www.wdm.be VAN HECKE, E., VANDERHALLEN, D., CALLEMEYN, A., Algemene wereldatlas, Plantyn, Mechelen, 2012, 191 pagina s. LEERMIDDELEN & MEDIA PowerPoint (USB-stick) Enveloppes met kaartjes + papieren Atlas Werkboek Whiteboardstiften
Leerdoelen Lesfasen & timing Didactisch lesontwerp KRACHTIGE LEEROMGEVING Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud Instapfase De lkr legt haar materiaal klaar en laat de lln op hun plaats zitten. PPT: industrielandschappen INDUSTRIELANDSCHAPPEN 10 minuten Ik heb graag dat het stil is. De lkr stelt zichzelf voor en vraagt de lln een naamkaartje te plaatsen. In de vorige lessen hebben jullie al geleerd over industrie. Jullie zagen bij die oefening over de legoblokjes al waar in Europa je chemische industrie terugvindt. Andere soorten industrie zijn ook op bepaalde plaatsen gevestigd. Nu kunnen we ons dus afvragen waarom industrie zich juist op die plaatsen vestigt. PROBLEEMSTELLING: Waarom vestigt de industrie zich op een bepaalde plaats? De lln kunnen de verschillende vestigingsfactoren Lesfase 1: 5 minuten Een reden waarom een bedrijf zich ergens vestigt, noemen we een vestigingsfactor. (Dit staat ook in jullie werkboek op p.91, duidt dit aan met fluo.) PPT: vestigingsfactoren BORD: 1. Vestigingsfactoren
voor de industrie opsommen. Ik had het daarnet al over die oefening met de legoblokjes. Weet je nog wat je als eerste nodig had om een legoblokje te maken? Wat heb je nodig om grondstoffen te verwerken? Wie gaat die grondstoffen verwerken. Hoe krijg je die grondstoffen van het ene naar het andere industriegebied? Wat gebeurt er als laatste met de legoblokjes? Hoe komt het dat jij die legoblokjes thuis hebt? PPT: oefening 13 De 5 voornaamste vestigingsfactoren: Grondstoffen Energie Arbeidsmarkt Verkeer/transportmogelijkheden Afzetmarkt De lln kunnen hun atlas gebruiken bij het opzoeken van industrie. Lesfase 2: 15 minuten Per 2: Zo dadelijk proberen jullie per 2 eens deel 2 van oefening 14 te maken. Doe dit in potlood. Jullie krijgen hiervoor 5 minuten. PPT: vestigingsfactoren Lkr gaat rond terwijl de leerlingen de oefening maken. Groepswerk (per 4): De lln kunnen verklaren waarom een bepaalde vestigingsfactor Zo dadelijk zetten jullie je per 4 bijeen. Jullie krijgen van mij een blad en een enveloppe. Op dit blad staan dezelfde vragen als bij de oefening van daarnet. De bedoeling is nu dat jullie de antwoorden,
belangrijk is in een gegeven gebied. die in de enveloppe zitten, op de juiste plaats leggen. De bedoeling is dat de andere groepen niet horen wat jullie zeggen, zodat er niet wordt vals gespeeld. Jullie krijgen hiervoor opnieuw 5 minuten. Bladen met de vragen + enveloppes De lkr gaat rond en herinnert de leerlingen eraan stil te zijn. De tijd is om. Draai jullie allemaal terug naar voor en dan overlopen we de oefening. Welke industrie hebben jullie bij Mol (Lier/Luik/Leuven) geplaatst? Wat is hiervoor de belangrijkste vestigingsfactor? Wat is de verklaring hiervoor? Wat is de belangrijkste vestigingsfactor voor de voedingsindustrie? Waarom is dit de belangrijkste vestigingsfactor? PPT: oefening 14 De lln kunnen de belangrijkste industriegebieden van België opzoeken in hun atlas. Lesfase 3: 10 minuten We hebben net gezien waarom de industrie zich op bepaalde plaatsen vestigt. Dan zullen we nu eens bekijken waar de belangrijkste industriegebieden in België zijn. BORD: PPT: industrie op kaart 2. Industrie op kaart PROBLEEMSTELLING: Wat zijn de belangrijkste industriegebieden in België? De lln kunnen de belangrijkste industriegebieden Welke atlaskaart hebben we nodig om de industriegebieden in België te vinden? Waar op deze kaart ligt Herentals? En Mortsel?
van België aanduiden op een kaart. Wat zijn de vijf grote industriegebieden in België? Binnen welke steden ligt de Vlaamse ruit? Wat zijn de 3 grote zeehavens in België?
De lln kunnen de belangrijkste industriegebieden van Europa opzoeken in hun atlas. Lesfase 4: 10 minuten Per twee: Dan mogen jullie nu per twee eens proberen van oefening 16 te maken. De lkr gaat rond en helpt waar nodig. PPT: oefening 16 De lln kunnen de belangrijkste industriegebieden van Europa aan duiden op een kaart. Klassikaal: Welke atlaskaart heb je hiervoor gebruikt? Waar op de kaart heb je Sleipner A en Bottrop geplaatst? Wat heb je in de legende geschreven? Waar heb je Duisburg en Rotterdam geplaatst? Welke industrietak vinden we terug in de omgeving van Duisburg? Waarom? Welke industrietak vinden we terug in de omgeving van Rotterdam? Waarom vinden we die hier terug? Welke drie zeehavens zijn de belangrijkste in Europa? Waar ligt dit? Waar ligt Boechout? Waar op de kaart ligt Londen? Welke kaart heb je gebruikt om de bevolkingsspreiding op te zoeken? Waarom ligt de industrie vooral in die zone?
BORDSCHEMA Vestigingsfactoren: - grondstoffen - energie - arbeidsmarkt - verkeer/transportmogelijkheden - afzetmarkt Industrie op kaart
glasindustrie voertuigindustrie ijzer- en staalindustrie onderzoek en ontwikkeling aanwezigheid van grondstoffen aanwezigheid van werkkrachten verkeersmogelijkheden/ aanwezigheid van grondstoffen aanwezigheid van kennis Het kwartszand in de bodem van de (plaatsnaam) is de grondstof voor glas. (Plaatsnaam) ligt in de buurt van heel wat steden en gemeenten met een hoge bevolkingsdichtheid. De ligging langs de (naam van een rivier) is goed gekozen voor vervoer per schip. Steenkoolmijnen leverden vroeger de nodige brandstof. De universiteit van (plaatsnaam) leidt mensen op voor een job waarvoor veel kennis nodig is.
Plaats: Mol Lier Luik Leuven Overwegende industrie: Belangrijkste vestigingsfactor: Verklaring:
3. Reflectie Aangezien de oefening rond vestigingsfactoren veel te moeilijk en onduidelijk was, heb ik deze aangepast. Ik gaf deze les enkele keren aan verschillende klassen. In de eerste les heb ik de leerlingen de oefening eerst in potlood laten maken en daarna ben ik overgeschakeld op een schema. Dit was een schematische voorstelling van de oefening. De leerlingen kregen daarbij in groepjes van 4 een enveloppe. Hierin zaten de verschillende antwoorden. De leerlingen moesten deze dan zelf op de juiste plaats in het schema leggen. Tijdens de eerste les bleek dit samen erg lang te duren. Daarom heb ik besloten om in de volgende lessen de leerlingen de oefening niet meer in potlood te laten invullen. Ik gaf ze meteen het schema en de antwoorden. De leerlingen gebruikten nog steeds hun atlas en dachten meteen beter na over de mogelijke antwoorden. Hierdoor bereikte ik hetzelfde, maar verliep het vlotter.