Beschrijving 1-Zorgroute: technisch lezen Ruud Ruudde demoor MoorCentrum Centrum Open OpenUniversiteit Universiteit rdmc.ou.nl rdmc.ou.nl
Beschrijving 1-Zorgroute: technisch lezen In de Beschrijving 1-Zorgroute: technisch lezen vindt u informatie over de inhoud en gebruiksmogelijkheden van het simulatieprogramma 1-zorgroute: technisch lezen. 1
Inhoudsopgave Wat is de 1-zorgroute? Het simulatieprogramma 1-zorgroute: technisch lezen Stappen en opdrachten in het programma Voor wie? Voorkennis Tijdsinvestering Toepassingsmogelijkheden Account aanvragen Meer informatie over het programma Achtergrondinformatie over het zorgtraject 1-zorgroute Aanbevolen literatuur 3 4 5 7 8 8 9 11 11 12 12 2
1-Zorgroute: technisch lezen: een simulatieprogramma voor het werken met groepsplannen op basis van onderwijsbehoeften Ieder kind in het basisonderwijs heeft recht op adequate en passende begeleiding en zorg. WSNS+ heeft een structuur ontwikkeld voor een planmatige, proactieve en handelingsgerichte aanpak bij verschillen in onderwijsbehoefte: de 1-zorgroute. Op basis daarvan ontwikkelde het Ruud de Moor Centrum een simulatieprogramma dat huidige en toekomstige leerkrachten in het reguliere basisonderwijs traint om systematisch en gestructureerd aan de slag te gaan met passend onderwijs. Wat is de 1-zorgroute? De 1-zorgroute is een zorgtraject dat is ontwikkeld in het kader van Weer Samen Naar School Plus (WSNS+), een overeenkomst tussen het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en verschillende onderwijsorganisaties. Het is een beschrijving van hoe de zorg aan leerlingen in de groep, op school en in de regio kan worden vormgegeven. De 1-zorgroute is een mogelijke invulling van passend onderwijs met als doel het onderwijsaanbod en de begeleiding van leerlingen (beter) af te stemmen op de onderwijsbehoeften van die leerlingen. Het handelingsgericht werken met groepsplannen (onder andere Pameijer & Van Beukering, 2006) vormt het fundament van deze werkwijze. Voor optimale ontwikkeling De 1-zorgroute schetst een eenduidige route voor leerlingenzorg, zowel de interne zorg op school als de externe zorg daarbuiten. Men beoogt hiermee niet alleen risicoleerlingen zo vroeg mogelijk te signaleren en leerproblemen aan te pakken, maar de onderwijsbehoeften van alle leerlingen in kaart te brengen. Op basis daarvan wordt een groepsplan opgesteld. Het traject van de 1-zorgroute biedt leerkrachten een stapsgewijze procedure om met de verschillen tussen leerlingen om te gaan, zodat alle leerlingen zich optimaal kunnen ontwikkelen; ieder kind naar de eigen mogelijkheden. Ondersteuning bij implementatie Leerkrachten staan er niet alleen voor bij de uitvoering van de stappen van de 1-zorgroute. De interne begeleider ondersteunt hen daarbij en coördineert de zorg die in school aan leerlingen wordt geboden. De schoolleiding speelt een belangrijke rol bij de invoering van de 1-zorgroute en het bewaken van de kwaliteit van onderwijs en zorg op school. De implementatie gebeurt bovendien in nauwe samenwerking met bovenschoolse leveranciers van leerlingenzorg en -begeleiding en professionalisering van leerkrachten. 3
Het simulatieprogramma 1-zorgroute: technisch lezen Het simulatieprogramma 1-zorgroute: technisch lezen is afgeleid van het zorgtraject 1-zorgroute en door het RdMC ontwikkeld op verzoek van WSNS+. Het is een webgebaseerd simulatieprogramma rond een authentieke onderwijssituatie (zie figuur 1). De gebruiker is in de rol van (aankomende) leerkracht verantwoordelijk voor het onderwijs aan een groep 4 en doorloopt in die hoedanigheid de stappen van de 1-zorgroute op het vakgebied (technisch) lezen. Het eindresultaat is een groepsplan voor technisch lezen, dat is afgestemd op de uiteenlopende onderwijsbehoeften van de leerlingen in de groep. Competentieontwikkeling Met het programma 1-zorgroute: technisch lezen kan de gebruiker digitaal en interactief ervaring opdoen met de achterliggende principes en het maken van een groepsplan. Het programma sluit aan bij actuele ontwikkelingen op het gebied van onderwijs en zorg, zoals handelingsgericht werken, passend onderwijs en de zorgplicht voor scholen in het reguliere basisonderwijs. Werken met het simulatieprogramma stimuleert de ontwikkeling van diverse lerarencompetenties, met name de inhoudelijke en didactische competentie, de pedagogische, interpersoonlijke en organisatorische competenties en het kunnen samenwerken met de omgeving. Figuur 1 De homepage van het simulatieprogramma 4
Stappen en opdrachten in het programma In het traject worden drie niveaus van leerlingenzorg onderscheiden: zorg op groepsniveau, op schoolniveau en op bovenschools niveau. In dit simulatieprogramma staat het groepsniveau centraal wat voor leerkrachten (in opleiding) het meest relevant is; groepsleerkrachten hebben immers dagelijks te maken met de verschillende onderwijsbehoeften van de leerlingen in hun groep. De procedure bestaat op groepsniveau uit zes stappen die de leerkracht cyclisch doorloopt (zie figuur 2 voor een schematische weergave; de zes stappen staan in de cirkel links in de figuur). Figuur 2 De 1-zorgroute in schema Een gebruiker van het programma doorloopt de eerste vijf stappen. De laatste stap, de uitvoering van het groepsplan, wordt uiteraard niet gerealiseerd. Het simulatieprogramma besluit met een terugblik van de (echte) leerkracht van de groep 4. 5
Het simulatieprogramma 1-zorgroute: technisch lezen bestaat uit de volgende stappen: Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6 Evalueren en verzamelen Opdracht 1a Verzamelen van relevante leerlinggegevens in een groepsoverzicht Opdracht 1b Vaststellen (lees)vaardigheden Signaleren Opdracht 2a Formuleren onderwijsdoelen op het gebied van lezen Opdracht 2b Uitleg algemene onderwijsbehoeften Opdracht 2c Signaleren van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften Onderwijsbehoeften benoemen Opdracht 3a Bestuderen leerlingmappen Opdracht 3b Verklaringen van specifieke onderwijsbehoeften Opdracht 3c Specifieke onderwijsbehoeften benoemen Clusteren van leerlingen Opdracht 4 Clusteren van leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoeften Opstellen groepsplan Opdracht 5 Opstellen van een groepsplan voor technisch lezen Uitvoeren groepsplan Opdracht 6 Bekijken evaluatie van het groepsplan door leerkracht groep 4 In elke stap moet de gebruiker een of meer opdrachten uitvoeren om verder te kunnen in het programma. Op de gegeven antwoorden volgt feedback. De gebruiker kan kiezen voor een korte vorm van feedback, waarbij alleen te zien is of het antwoord volgens het programma juist is of niet, of voor uitgebreide feedback. In dat laatste geval volgt een beknopte toelichting op de (on)juistheid van het antwoord. Bij het doorlopen van het programma kunnen verschillende informatiebronnen worden geraadpleegd. Zo is er van elk kind een leerlingmap (zie figuur 3) met daarin onder meer de resultaten van toetsen en vragenlijsten, observaties van de leerkracht, informatie over het sociaal-emotionele functioneren van het kind, een schaduwrapport en filmopnamen (zoals een kort portret van het kind en een filmpje waarin de leerling een stuk tekst voorleest). De bibliotheek van het programma bevat nog meer audiovisueel materiaal, bijvoorbeeld van de afname van AVI-toetsen en DMT bij de leerlingen, en van duolezen in de groep. Daarnaast is hier schriftelijke achtergrondinformatie te vinden, zoals documenten over de 1-zorgroute, AVI-lees- en scorekaarten en een vaktermenlijst met beknopte toelichtingen van belangrijke begrippen die in het programma worden gebruikt. 6
Figuur 3 Inhoud van een leerlingmap Voor wie? Het programma is ontworpen voor leerkrachten basisonderwijs, pabo-docenten, pabostudenten en intern begeleiders die meer inzicht willen krijgen in het werken met de 1-zorgroute, met name in het handelingsgericht werken met groepsplannen. Het is ook informatief voor schooldirecteuren en directeuren van samenwerkingsverbanden die overwegen de 1-zorgroute in te voeren als werkwijze om vorm te geven aan passend onderwijs. Het simulatieprogramma is op elke gewenste tijd en plaats te volgen en kan individueel, in tweetallen of in een groep worden uitgevoerd. Het is geschikt voor zelfstudie maar kan ook in een opleidings- of begeleidingssetting worden gebruikt, bijvoorbeeld in het pabocurriculum of door schoolbegeleiders. Het is breed en flexibel inzetbaar en weinig begeleidingsintensief. Sommige afzonderlijke onderdelen lenen zich bovendien goed voor het trainen van vaardigheden als observeren, toetsen afnemen en gespreksvoering. 7
Benodigde voorkennis Om het programma op een zinvolle en verantwoorde manier te doorlopen zodat een optimaal leereffect wordt bereikt, moet de gebruiker: kennis van en ervaring met het werken met groepen op een basisschool hebben beschikken over kennis van en ervaring met technisch leesonderwijs zicht hebben op interne en externe zorgstructuren in het primair onderwijs en recente ontwikkelingen rond de invoering van de zorgplicht in 2011 op de hoogte zijn van het gedachtegoed van de 1-zorgroute (met name convergente en divergente differentiatie, handelingsgericht werken). Individuele gebruikers die het programma zelfstandig willen volgen als oefening in het doorlopen van de 1-zorgroute, zijn bij voorkeur afstudeerbekwaam (pabocurriculum). Met begeleiding is het programma eerder in de pabo-opleiding te gebruiken. Beperkte voorkennis van onderwijs in technisch lezen (bijvoorbeeld vanwege geringe ervaring met de groepen 3 en 4) kan worden ondervangen door gebruikers te laten samenwerken in gemengde kennisgroepen of door ondersteuning van een interne begeleider of een pabodocent. Om te garanderen dat een groep pabostudenten over voldoende voorkennis beschikt van met name zorgstructuren in het basisonderwijs en het gedachtegoed van de 1-zorgroute, is het wenselijk een inleidende bijeenkomst te organiseren waarin de aanwezige kennis op de relevante gebieden wordt opgefrist en zo nodig aangevuld. Ook voor leerkrachten van een basisschool die het programma willen gebruiken, is het belangrijk dat zij vooraf de voornaamste uitgangspunten van de 1-zorgroute kennen. Het simulatieprogramma 1-zorgroute: technisch lezen kan dan bijvoorbeeld worden gebruikt ter verdieping van deze kennis, als oefening in het werken met groepsplannen, of ter oriëntatie op een mogelijke invulling van passend onderwijs. Tijdsinvestering De benodigde hoeveelheid tijd om het programma te volgen, hangt met name af van het doel en de intensiteit waarmee een gebruiker het programma doorloopt en van de aanwezige voorkennis. Het programma bevat uitgebreide achtergrondinformatie, zowel literatuur als audiovisueel materiaal. Wie veel voorkennis bezit, zich alleen wil oriënteren of om andere redenen de aanvullende informatie weinig gebruikt, voltooit het gehele programma in 3 à 4 uur. Gebruikers die veel achtergrondinformatie raadplegen en zich meer in het programma verdiepen, doen er uiteraard langer over. Overigens is het op elk moment mogelijk het programma voor korte of langere tijd te onderbreken. Alle gemaakte keuzen in het programma worden automatisch opgeslagen. De gebruiker kan, na aanmelden met eigen gebruikersnaam en wachtwoord, terugkeren naar de opgeslagen informatie. Over de toepassing van het programma kan in het algemeen het volgende worden opgemerkt: 8
Toepassingsmogelijkheden Individuele professionalisering Onderdeel basisopleiding (pabocurriculum) Bij- en nascholingscursussen Workshop Studiedag schoolteam De inhoud van het programma is direct toepasbaar in de onderwijspraktijk. Het programma leent zich voor verschillende didactische werkvormen (individueel, in tweetallen, in groepen). Door het vele achtergrondmateriaal is er differentiatie mogelijk in tempo en verdiepingsniveau waarmee het programma wordt doorlopen: gebruikers bepalen zelf hoeveel tijd ze eraan besteden. Het programma kan integraal worden gevolgd, maar het is ook mogelijk slechts een of enkele onderdelen te gebruiken. Het gebruik van het programma is niet plaats- of tijdgebonden. Gebruikers kunnen (mits zij voldoende voorkennis hebben) het programma zelfstandig doorlopen; het vergt weinig begeleidingstijd. Gebruikers krijgen meteen feedback (uitgebreid of beknopt) op hun antwoorden, wat het leereffect versterkt. Het programma houdt de vorderingen bij en kan onderbroken worden (het hoeft niet in één sessie te worden afgerond). Het kan als leermateriaal worden gebruikt, maar ook als middel om een discussie op gang te brengen. Enkele mogelijke toepassingen in (pabo-)opleidingen Het simulatieprogramma 1-zorgroute: technisch lezen kan in (pabo-)opleidingen onder andere worden toegepast als zelfstandig uit te voeren oefening in het doorlopen van het traject van de 1-zorgroute een voorbeeld van of oefening met handelingsgericht werken in het onderwijs lesmateriaal om de kennis over technisch lezen te activeren en te vergroten. De leerlingmappen en de bibliotheek bevatten veel informatie rond het onderwerp technisch lezen in groep 4 (inclusief filmpjes). materiaal om een discussie te stimuleren, bijvoorbeeld over het omgaan met verschillen in de groep, klassenmanagement en het werken met clusters leerlingen, het technisch leesniveau van de kinderen in de groep, of de visie van de school in het programma op onderwijs en zorg. 9
Bij iedere stap in het programma zijn keuzes gemaakt, bijvoorbeeld over of een kind specifieke onderwijsbehoeften heeft en welke, of over de clustering van leerlingen. Die keuzes worden zoveel mogelijk onderbouwd of verantwoord in de feedback in het programma, maar laten uiteraard altijd discussie toe. Aan de hand van het programma kunnen gebruikers met elkaar discussiëren over de gemaakte keuzes en de ermee samenhangende visie op onderwijs en zorg (bijvoorbeeld: Wat vind je van de clustering in het programma?, Waarom heb je het zelf anders gedaan? ). materiaal om studenten te trainen in basisvaardigheden als observeren, gespreksvoering, intercollegiale consultatie, coaching en klassenmanagement. Onderdelen van het programma (bijvoorbeeld audiovisueel materiaal uit de bibliotheek) kunnen min of meer los van het geheel worden gebruikt. Meer suggesties voor het gebruik van het simulatieprogramma in het pabocurriculum zijn te vinden in de docentenhandleiding die bij het programma ontwikkeld is. Deze is op aanvraag verkrijgbaar bij het RdMC (petra.leeuwestein-verbeek@ou.nl). Mogelijke gebruikers pabodocent op zoek naar aansprekend, flexibel inzetbaar onderwijsmateriaal over het thema zorg (zie het kader voor enkele voorbeelden van toepassingen in de pabo-opleiding) pabostudent die zich voorbereidt op een stage en zich wil oriënteren op het (handelingsgericht) werken met groepsplannen leraar basisonderwijs die zich verder wil professionaliseren in het omgaan met verschillen tussen leerlingen intern begeleider met een coachende rol, die leerkrachten wil ondersteunen bij het werken met groepsplannen; schoolteam dat tijdens een studiedag discussieert over de schoolvisie op onderwijs en zorg, of meer inzicht wil krijgen in de uitgangspunten van de 1-zorgroute en het werken ermee op groepsniveau. 10
Account aanvragen Wie het simulatieprogramma 1-zorgroute: technisch lezen wil doorlopen, heeft een gebruikersaccount nodig. Geïnteresseerden kunnen kosteloos een account aanvragen via de website van het RdMC: portal.rdmc.ou.nl/zorgroute/. Via de aanmeldprocedure wordt automatisch een standaardaccount (studentaccount) aangemaakt waarmee u het programma, mits elke stap goed wordt uitgevoerd, kunt doorlopen. Voor maatwerk (bijvoorbeeld een docentaccount, waarmee het gehele programma kan worden bekeken) en andere vragen over gebruikersaccounts kunt u contact opnemen met Petra Leeuwestein-Verbeek van het RdMC (petra.leeuwestein-verbeek@ou.nl). Meer informatie over het programma Geïnteresseerden die meer willen weten over het simulatieprogramma 1-zorgroute: technisch lezen, kunnen kosteloos een account aanvragen en het programma online bekijken. Hier vindt u een korte introductie van het programma met de gebruiksmogelijkheden en een introductie van het zorgtraject 1-zorgroute (met een beschrijving van de achtergronden van de 1-zorgroute). Gebruikershandleiding Het simulatieprogramma bevat ook een gebruikershandleiding. Daarin vindt u een korte beschrijving van de opzet van het programma, tips en aanwijzingen voor het gebruik ervan, en een beknopte toelichting van de verschillende stappen in het programma. De gebruikershandleiding is allereerst bedoeld voor gebruikers die vastlopen in het programma, maar bevat ook voor anderen belangrijke informatie die bij het uitvoeren van het programma van pas komt, bijvoorbeeld over de programmaonderdelen, inhoudelijke hulpmiddelen in het programma en de navigatie door het programma. Docentenhandleiding Er is een handleiding ontwikkeld ter ondersteuning van docenten die het simulatieprogramma of onderdelen ervan willen gebruiken in het pabocurriculum. De docentenhandleiding Simulatieprogramma 1-zorgroute, handreiking voor docenten bevat suggesties voor het gebruik van het programma en voor de invulling van bijeenkomsten rond het thema zorg(structuur). De handleiding is een aanvulling op de gebruikershandleiding en is op aanvraag verkrijgbaar bij het RdMC (petra.leeuwestein-verbeek@ou.nl). 11
Achtergrondinformatie over het zorgtraject 1-zorgroute Uitgebreide documentatie over de 1-zorgroute is te vinden in de box 1-Zorgroute. Samen onderwijs passend maken (WSNS Plus/KPC Groep, 2007). De box bevat vier publicaties (met bijbehorende cd-roms): een boekje waarin het doel, de uitgangspunten en de stappen van de 1-zorgroute worden beschreven, een handreiking 1-zorgroute voor leerkrachten en intern begeleiders, een draaiboek voor de invoering van de 1-zorgroute op school en een draaiboek voor de invoering van dit zorgtraject in het samenwerkingsverband. De publicaties zijn als pakket of afzonderlijk te bestellen bij het Logistiek Centrum Onderwijs (LCO; www.onderwijsuitgaven.nl/). Het gaat om de volgende publicaties: - Clijsen, A., Gijzen, W., Lange, S. de, & Spaans, G. (2007). 1-Zorgroute. Naar handelingsgericht werken. WSNS Plus/KPC Groep. - Clijsen, A. (2007). Handreiking 1-zorgroute voor leerkrachten en intern begeleiders in het primair onderwijs. WSNS Plus/KPC Groep. - Clijsen, A., Förrer, M., & Leenders, Y. (2007). Draaiboek 1-zorgroute. Invoering 1-zorgroute in school. WSNS Plus/KPC Groep. - Clijsen, A. (2007). Draaiboek 1-zorgroute. Invoering 1-zorgroute in het samenwerkingsverband WSNS. WSNS Plus/KPC Groep. Aanbevolen literatuur Maas, A. et al. (2007). Leerlingzorg in de basisschool. Leerkracht worden in het basisonderwijs. Heeswijk-Dinther: Esstede. Pameijer, N.K., & Beukering, J.T.E. van (2004). Handelingsgerichte diagnostiek. Een praktijkmodel voor diagnostiek en advisering bij onderwijsproblemen. Leuven: Acco. Pameijer, N.K., & Beukering, J.T.E. van (2006). Handelingsgericht werken: een handleiding voor de interne begeleider. Samen met leraar, ouders en kind aan de slag. Leuven: Acco. 12
Beschrijving 1-Zorgroute: technisch lezen Ruud Ruudde demoor MoorCentrum Centrum Open OpenUniversiteit Universiteit rdmc.ou.nl rdmc.ou.nl