Programmabegroting 2014

Programmabegroting 2014 Bezoekadres: Dorpsplein 1 6562 AH Groesbeek Postadres: Postbus 20 6560 AA Groesbeek Telefoon: 024-3996111 Fax: 024-3996333 Bank: 28.50.03.089 Internet: www.groesbeek.nl gemeente Groesbeek 1 van 132 Programmabegroting 2014

gemeente Groesbeek 2 van 132 Programmabegroting 2014

Aanbiedingsbrief Aan de leden van de raad der gemeente Groesbeek Groesbeek, 1 oktober 2013 Aanbieding begroting Overeenkomstig het bepaalde in artikel 190 van de Gemeentewet bieden wij u hierbij het ontwerp aan van de Programmabegroting 2014 van onze gemeente. Uw raad autoriseert ons college op basis van de programmabegroting tot het uitvoeren van de programma's en het daartoe doen van uitgaven en het realiseren van inkomsten, zoals opgenomen in de begroting. Belangrijkste aandachtspunten Programmabegroting 2014 - De Programmabegroting 2014 sluit met een positief saldo van 5.000. - De jaren 2015 tot en met 2017 laten tekorten zien van respectievelijk 324.000, 114.000 en 161.000. Behandelingsprocedure De behandelingsprocedure van de Programmabegroting 2014 ziet er als volgt uit: a. Informatieve raadsvergadering : 10 oktober 2013 b. Raadsvergadering (besluitvormend) : 31 oktober 2013 c. Aanbieden aan Provincie : 15 november 2013 Wij vertrouwen op een vruchtbare gedachtewisseling met uw raad over deze begrotingsstukken. Hoogachtend, Burgemeester en Wethouders van Groesbeek, De secretaris, De burgemeester, J.W. Looijen H.W.C.G. Keereweer gemeente Groesbeek 3 van 132 Programmabegroting 2014

gemeente Groesbeek 4 van 132 Programmabegroting 2014

Inhoudsopgave Programmabegroting Bladzijde 1. Inleiding... 7 2. Samenvatting... 9 3. Beleidsbegroting... 13 3.1. Inleiding Beleidsbegroting... 15 3.2. Programmaplan... 21 Programma 1 Burger, bestuur en veiligheid... 22 Programma 2 Beheer openbare ruimte... 25 Programma 3 Wonen en werken... 32 Programma 4 Maatschappelijke zaken... 40 3.3. Algemene dekkingsmiddelen, inclusief onvoorzien... 47 Algemene dekkingsmiddelen... 48 3.4. Paragrafen... 53 Lokale heffingen... 54 Weerstandsvermogen en risicobeheersing... 61 Onderhoud kapitaalgoederen... 73 Financiering... 87 Bedrijfsvoering... 89 Verbonden partijen... 91 Grondbeleid... 95 4. Financiële begroting... 103 4.1. Het overzicht van baten en lasten incl. meerjarenraming... 105 4.2. Uiteenzetting van de financiële positie... 115 Bijlagen... 123 Bijlage 1 MeerjarenInvesteringPlan 2013-2017... 125 Bijlage 2 Meerjarig overzicht reserves en voorzieningen 2011-2014... 131 gemeente Groesbeek 5 van 132 Programmabegroting 2014

gemeente Groesbeek 6 van 132 Programmabegroting 2014

1. Inleiding gemeente Groesbeek 7 van 132 Programmabegroting 2014

Inleiding Voor u ligt de Programmabegroting 2014 van de gemeente Groesbeek. Vanwege de naderende herindeling is dit de laatste begroting in deze vorm. In deze begroting hebben wij zowel het gemeentelijke beleid als de financiële middelen die nodig zijn om dit beleid te realiseren, in beeld gebracht. Het accent ligt op het begrotingsjaar 2014, maar er wordt ook een doorkijk gegeven naar de periode 2015-2017. Ondanks de herindeling per 1 januari 2015 is de meerjarenbegroting opgesteld op basis van going concern. De begroting 2014 sluit met een klein overschot van 5.000. In de jaren 2015 tot en met 2017 worden tekorten verwacht van respectievelijk 324.000, 114.000 en 161.000. Indeling De begroting is op hoofdlijnen onderverdeeld in de beleidsbegroting en de financiële begroting. In de beleidsbegroting vindt u het programmaplan en de paragrafen. Het programmaplan bevat de activiteiten die verricht worden om de door u beoogde maatschappelijke effecten te bereiken. In de paragrafen worden vooral de onderwerpen besproken die van belang zijn voor het doorgronden van de financiële positie van de gemeente. De paragrafen bevatten de beleidsuitgangspunten ten aanzien van beheersmatige activiteiten en de lokale heffingen. Zo bepaalt u bijvoorbeeld het beleid ten aanzien van het weerstandsvermogen, door aan te geven hoe groot de spaarpot moet zijn om tegenvallers op te kunnen vangen. In de financiële begroting vindt u een overzicht van en toelichting op de baten en lasten per programma en de financiële positie van de gemeente. In overzichten met lasten en baten staan negatieve getallen ("-") voor kosten of nadelen en positieve getallen ("+") voor inkomsten of voordelen. "I" staat voor incidenteel en "S" staat voor structureel. De genoemde bedragen in de tabellen moeten x 1.000 gelezen worden. Wet en regelgeving De programmabegroting wordt door de Gemeentewet voorgeschreven en moet voldoen aan de begrotingsregels zoals opgenomen in het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (het BBV). Deze begroting is opgesteld conform deze regels. Het vervolg Na het vaststellen van de begroting starten wij in 2014 met de uitvoering en wel binnen de beleidsmatige en financiële grenzen die in de begroting zijn aangegeven. Gedurende het begrotingsjaar zijn er verschillende momenten waarop wij u over de voortgang rapporteren en eventueel voorstellen doen voor bijsturing en/of aanpassing van de begroting. Op twee momenten in de voorjaarsnota en de najaarsnota doen wij dat over de begroting in zijn geheel. Onderwerpen die bijzondere aandacht en bespreking vereisen worden gedurende het begrotingsjaar door middel van specifieke raadsvoorstellen aan u voorgelegd en besproken. Tot slot leggen wij door middel van het jaarverslag en de jaarrekening eindverantwoording af over de realisatie van de door u in de begroting vastgelegde beleidsvoornemens. gemeente Groesbeek 8 van 132 Programmabegroting 2014

2. Samenvatting gemeente Groesbeek 9 van 132 Programmabegroting 2014

Samenvatting Wij zijn er in geslaagd een begroting 2014 op te stellen met een begrotingsoverschot van 5.000. De jaren 2015 tot en met 2017 laten tekorten zien van respectievelijk 324.000, 114.000 en 161.000. O.a. de doorrekening van de algemene uitkering, op basis van de meicirculaire 2013, de privatisering van het zwembad en de kosten gemaakt in het kader van de herindeling hadden veel invloed op het begrotingssaldo. Daarnaast hebben we verschillende posten geactualiseerd, zoals de stelposten, de kapitaallasten, de personele lasten en mutaties met betrekking tot reserves. Verder hebben we diverse ontwikkelingen, die zich hebben voorgedaan na het opstellen van de perspectiefnota, in de begroting verwerkt. In hoofdstuk 4 vindt u een nadere toelichting op al deze mutaties. In de tabel belangrijke ontwikkelingen op de volgende pagina zijn ze samengevat. Voor een goed beeld van de financiële positie van onze gemeente willen wij u vooral wijzen op de diverse paragrafen in deze begroting. Zo kunnen we op grond van de paragraaf weerstandsvermogen concluderen dat onze weerstandscapaciteit nog ruim voldoende is. Daar past wel de kanttekening bij dat het steeds moeilijker zal worden om te bezuinigen. En op grond van de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen kunnen we constateren dat de openbare ruimte er in het algemeen goed bij ligt. Tot slot geeft de paragraaf grondbeleid een goed beeld van onze grondexploitaties. De financiële risico s die wij lopen met onze grondexploitaties moeten niet worden onderschat. Door periodiek de exploitatieopzetten te actualiseren en op basis daarvan maatregelen te treffen, trachten wij de risico s te beheersen. Hierbij treffen wij voorzieningen voor te verwachten verliezen, zoals de voorziening voor het exploitatietekort op het centrumplan. In deze begroting is nog geen rekening gehouden met de waarschijnlijke herindeling van de MUG-gemeenten. De cijfers zijn geraamd op going concern -basis. Wel zijn we begonnen met de voorbereidingen voor de herindeling, waarvan de kosten in deze begroting verwerkt zijn. gemeente Groesbeek 10 van 132 Programmabegroting 2014

Tabel: belangrijke ontwikkelingen Bedragen x 1.000 2014 2015 2016 2017 FMP vastgestelde begroting 2013 (incl. MJR 2014-2016) 201-402 201 201 Voorjaarsrapportage 2013-235 402-201 -201 FMP na Voorjaarsrapportage 2013-34 0 0 0 Perspectiefnota 2014: - Wandelpadennetwerk (Progr. 3) -25 - Stelpost loonontwikkeling -97-97 -97-97 - Inzet stelpost effecten decentralisaties 97 97 97 FMP na Perspectiefnota 2014-156 0 0 0 Stelposten (excl. zwembad) - aanpassing post onvoorzien naar niveau van 75.000-27 -26-26 -26 - aanpassing stelpost nieuw beleid naar niveau van 50.000-14 -14-14 -14 - schrappen stelpost formatie, taakstelling is gerealiseerd, is verwerkt in ramingen -75-75 -75-75 - schrappen stelpost loonontwikkeling, is verwerkt in ramingen personeelskosten 97 97 97 97 - schrappen stelpost nog af te bouwen overhead -86-86 -86 - aanpassing stelpost DVO 89 89 89 89 - stelpost nieuwe huisvestingslasten voorzieningenhart -31-31 -31-31 Actualisatie kapitaallasten 325 149 25 56 Kostenverdeelstaat / bedrijfsvoering (excl. zwembad) -339-34 -60-60 Privatisering zwembad (incl. kap.lst en kostenverdeelstaat) 158 156 155 155 Ontwikkelingen per programma Programma 1: - met name leges 8 23 16 16 - Brandweer, bijdrage M + U 41 - SEV / bestuursondersteuning (dekking via best.res.) -66 Programma 2: - Watersysteemheffing (geheven door Waterschap) -21-24 -28-32 - Natuurlijk groen, maaiwerk (uitbesteed) -15-15 -15 - Natuurlijk groen, onderhoud wijken -30-30 -30 - Rioolheffing -2-2 -2 81 Programma 3: - GFT afvalinzameling en verwerking -29-29 -29-29 - Componenteninzameling en verwerking -36-36 -36-36 - Afvalstoffenheffing 10 10 10 10 - Bestemmingsplannen -24-24 -24-24 - Evaluatie LOP -15 - Grondexploitatie 111 123 123 123 - SEV / attractief dorpscentrum / stim.woningmarkt / imagocamp.(dekking best.res.) -911 Programma 4: - Uittreding De Stroming eenmalig -384 - Idem structureel 25 60 60 60 - 'Totaal mutaties afdeling Soza 108 108 120 120 - Invoeringskosten JGZ-transitie / AWBZ -54 - SWG, correctie subsidiebeschikking (structureel ipv incidenteel) 34 34 34 34 - Gehandicaptensport -25 - Buitensportaccommodaties 15 15 15 15 - SEV / stimulering werkgelegenheid (dekking via best.res.) -342 Algemene dekkingsmiddelen: - Baten OZB totaal -108-124 -139-48 - 'Algemene uitkering, actualisatie o.b.v. meicirculaire 2013 576 294-29 -213 - Correctie raming ivm hoogte accress 2014-345 - Extra geld herindeling, via algemene uitkering 2014 671 - Mutaties reserves (incl. bespaarde rente) 756-923 -226-293 - waarvan reservering extra geld herindeling via (nieuwe) bestemmingsreserve -671 - waarvan dekking uit bestemmingsreserve SEV 1.319 - waarvan dekking uittreding de Stroming 384 - waarvan terugdraaien bijdrage t.g.v. expl. tbv sluitend maken begroting -300-702 -300-300 - diverse actualisaties waaronder aanpassing rentes 24-221 74 7 Afronding / diversen -15-9 -8-5 Nieuw Financieel Meerjaren Perspectief 5-324 -114-161 gemeente Groesbeek 11 van 132 Programmabegroting 2014

gemeente Groesbeek 12 van 132 Programmabegroting 2014

3. Beleidsbegroting gemeente Groesbeek 13 van 132 Programmabegroting 2014

gemeente Groesbeek 14 van 132 Programmabegroting 2014

3.1. Inleiding Beleidsbegroting gemeente Groesbeek 15 van 132 Programmabegroting 2014

Inleiding De beleidsbegroting bestaat uit het programmaplan en de paragrafen. Het programmaplan richt zich vooral op de maatschappelijke effecten die wij als gemeentebestuur beogen. De Strategische Visie 2025 die onze gemeente in 2012 heeft vastgesteld, vormt hiervoor de basis. De paragrafen richten zich op beheersaspecten (zoals de bedrijfsvoering, het weerstandsvermogen en ons grondbeleid) en de lokale heffingen. Het Programmaplan Het programmaplan bevat de te realiseren programma's, het overzicht van algemene dekkingsmiddelen en het bedrag voor onvoorzien. In de programma's staan de doelen in termen van maatschappelijke effecten die we nastreven en welke activiteiten daarvoor uitgevoerd worden. Ook is een raming van baten en lasten per programma voorgeschreven. De indeling van de programma's ziet er in deze begroting als volgt uit: Programma's Portefeuillehouder Afdeling Programma 1 : Burger, bestuur en veiligheid H. Keereweer Buza, BMO, Brw Programma 2 : Beheer openbare ruimte T. Giesbers OW Programma 3 : Wonen en werken S. Thijssen RW, VTH Programma 4 : Maatschappelijke zaken P. Spaan SoZa, RW Algemene dekkingsmiddelen S. Thijssen Fin Hieronder volgt een korte toelichting op de functies van de verschillende onderdelen van het programmaplan. Algemeen Een programma begint met een korte aanduiding van de inhoud, de doelstelling, de wettelijke kaders en de beleidsruimte van het programma. Vervolgens worden de belangrijkste ontwikkelingen geschetst binnen het programma. Wat willen we bereiken en wat gaan we daarvoor doen? Dit is het belangrijkste onderdeel van het programma. In tabelvorm staat per beoogd maatschappelijk effect benoemd welke concrete activiteiten uitgevoerd worden. De beoogde maatschappelijke effecten sluiten aan bij de ambities die in de Strategische Visie 2025 zijn geformuleerd (zie hierna). Vanzelfsprekend worden binnen een programma veel meer activiteiten uitgevoerd, maar de onderwerpen die worden aangehaald, zijn de onderwerpen die bestuurlijk relevant zijn voor het programma. Wat mag het kosten/gaat het opbrengen? In dit deel beginnen we met een tabel waarin de totale lasten en baten van het programma worden weergegeven. Het saldo van de lasten en baten wordt in de regel "totaal programma" weergegeven. Dit saldo is het bedrag (veelal het tekort) dat uit de algemene dekkingsmiddelen opgebracht moet worden om het programma te kunnen betalen. In hoofdstuk 4 vindt u een uitgebreide toelichting op de ontwikkeling van het totale financiële kader (het saldo van alle programma's). Daarna presenteren we een tabel met alle investeringen die voor dit programma gepland zijn. We geven aan wat een investering in totaliteit kost (de bruto investering), hoeveel anderen bijdragen en welk bedrag voor onze eigen rekening komt (de netto investering). De netto investering wordt geactiveerd, waardoor de (kapitaal)lasten gespreid worden over de totale gemeente Groesbeek 16 van 132 Programmabegroting 2014

levensduur van de investering. De jaarlijkse kapitaallasten maken deel uit van de lasten die zijn opgenomen in de tabel van lasten en baten. In de bijlagen vindt u een overzicht van het totale gemeentelijke investeringsprogramma. Tot slot presenteren we een tabel met de reserves en voorzieningen van het programma. Strategische Visie 2025 Op 21 juni 2012 heeft de gemeenteraad de Strategische Visie 2025 vastgesteld. Deze schetst de koers van de gemeente Groesbeek tot het jaar 2025. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen (drie) ontwikkelingslijnen en (vijf) pijlers. Ontwikkelingslijnen Groesbeek kiest er voor om onderscheidend te zijn op een drietal punten: 1. Samen werken aan zorg a. Wijken op eigen kracht. b. Zorgen voor elkaar. c. De gemeente als toplocatie voor zorg-gerelateerde instellingen en instituten. 2. Jong, gezond en actief a. Met breedtesport en topsport investeren in ontmoeting en gezondheid, met speciale focus op de jeugd. 3. Spannend landschap a. Het unieke en diverse landschap verder versterken met ruimte voor recreatieve ontwikkeling en toegankelijkheid. Pijlers Het perspectief van Groesbeek voor 2025 steunt op vijf sterke pijlers. Om de strategische visie een plaats te geven in de programmabegroting, zonder de bestaande indeling in programma s aan te tasten, hebben wij deze pijlers en de bijbehorende ambities toegedeeld aan de bestaande programma s. Zo wordt jaarlijks per programma inzichtelijk gemaakt op welke wijze en met welke activiteiten, in het betreffende jaar wordt bijgedragen aan het realiseren van de in de strategische visie geformuleerde ambities. gemeente Groesbeek 17 van 132 Programmabegroting 2014

1. Leefomgeving Ambities Versterken van de identiteit van de streek en de afzonderlijke deelgebieden. P3 Werken aan een duurzame grondgebonden agrarische productie. P3 Versterken van de biodiversiteit (ecologische hoofdstructuur en verbindingszones). P3 Plaats bieden aan duurzame vormen van bedrijvigheid, bouwen op duurzame wijze. P3 Werken aan een geringere afhankelijkheid van niet-duurzame energie. P2 & P3 Een grotere verantwoordelijkheid voor de eigen buurt/wijk. P2 & P4 2. Woonkwaliteit Ambities De woonkwaliteit in Groesbeek is uitstekend en sluit aan op de vraag: door vernieuwbouw en verbetering van wijken beschikt Groesbeek ook in 2025 over aantrekkelijke woonmilieus. P3 Voor bijzondere doeleinden of doelgroepen voegt nieuwbouw op inbreidingslocaties kwaliteit en diversiteit toe. P3 Verbetering van het woningaanbod sluit aan bij de veranderende wensen en behoefte van de woonconsument. Voor senioren, starters, jonge doorstromers en zorgbehoevenden is extra aandacht. P3 Inbreiding gaat voor uitbreiding. Alleen beschikbare locaties binnen de bebouwde kom ontwikkelen en niet meer kiezen voor uitbreidingslocaties. P3 De nieuwe gebouwen zijn flexibel en toekomstbestendig gebouwd, zodat slim kan worden ingespeeld op demografische ontwikkelingen. P3 3. Werkklimaat Ambities Ruimte voor ondernemers om een bedrijf te starten, vernieuwen en innoveren (broedplaatsen). P3 Ruimte voor het nieuwe werken (goede ICT, ruime opzet van woningen, kleinschalig, aan huis). P3 Revitalisering en uitbreiding bestaande bedrijventerrein. P3 Inzet op de ontwikkeling van kansrijke sectoren zorg en toerisme. P3 Een aantrekkelijk centrum van Groesbeek als motor voor lokale economie. P3 4. Voorzieningenaanbod Ambities Behoud van de reeds aanwezige basisfuncties in de dorpen (onderwijs, ontmoeten, sport). P4 Een bruisend centrum met detailhandel in Groesbeek, een echt dorpshart. P3 Stedelijke voorzieningen worden aangeboden in de regio. P3 & P4 Duurzaam en efficiënter gebruik van accommodaties (onderwijs, sport en welzijn): multifunctionaliteit, toegankelijkheid en spreiding door gemeente. P4 5. Bereikbaarheid Ambities Een adequate infrastructuur toegespitst op de lokale veiligheid en comfort. P2 Meewerken aan regionale ontwikkelingen. P2 Voortdurende aandacht voor de veiligheid en het optimaal onderhouden van de bestaande infrastructuur. P2 gemeente Groesbeek 18 van 132 Programmabegroting 2014

Niet alle ambities leiden al tot activiteiten in 2014. Deze ambities zijn wel opgenomen, zodat we ze niet uit het oog verliezen. Aparte vermelding is er ook voor het project Sociaal Economische Versterking (SEV). Dit project heeft zijn effecten in alle programma s en komt daardoor ook in meerdere programma s terug. De paragrafen Op grond van artikel 9 van het BBV worden in de paragrafen de beleidslijnen vastgelegd met betrekking tot relevante beheersmatige aspecten en tot de lokale heffingen. Tenzij het betreffende aspect niet aan de orde is, bevat de begroting in ieder geval de volgende paragrafen: lokale heffingen bedrijfsvoering weerstandsvermogen verbonden partijen onderhoud kapitaalgoederen grondbeleid financiering De onderwerpen uit de paragrafen over het weerstandsvermogen, onderhoud kapitaalgoederen en het grondbeleid zijn van groot belang voor het inzicht in de financiële positie van onze gemeente en de risico's die we lopen. gemeente Groesbeek 19 van 132 Programmabegroting 2014

gemeente Groesbeek 20 van 132 Programmabegroting 2014

3.2. Programmaplan gemeente Groesbeek 21 van 132 Programmabegroting 2014

Programma 1 Burger, bestuur en veiligheid Portefeuillehouder: Burgemeester Ambtelijk verantwoordelijk: Directie Algemeen Programma inhoud Dit programma omvat het functioneren van het bestuur, bestuursondersteuning, dienstverlening, brandweer en rampenbestrijding en openbare orde en veiligheid. Doelstelling Een hoge waardering van burgers, bedrijven en instellingen voor de kwaliteit van ons bestuur en onze dienstverlening en een hoge mate van (gevoel van) veiligheid in onze gemeente. Beleidsruimte en kaders De beleidsruimte is redelijk groot, wel gelden algemene kaders als de Gemeentewet, de Algemene Wet bestuursrecht en de Wet gemeenschappelijke regelingen. Op het gebied van veiligheid zijn de belangrijkste wettelijke kaders vastgelegd in de Gemeentewet, de Wet op de Veiligheidsregio's en de Politiewet. Gemeentelijke kaders Beleidsstuk Jaar Inhoud Strategische visie 2025 Lokaal integraal veiligheidsplan (IV-nota) 2012 2011 Koers van onze gemeente tot het jaar 2025 Kaders meerjarige periode: activiteiten in brede zin op gebied van integrale veiligheid APV 2010 Regelgeving openbare orde en woon- en leefklimaat Beleidsplan brandweer MUG 2008 Planperiode 2008-2011 Rampenplan/crisisplan 2011 Verplichte planvorming op gebied van rampenbestrijding en crisisbeheersing Informatiebeleidsplan 2009 Planperiode 2009-2012 ICT-beleidsplan voor de MUG-gemeenten Ontwikkelingen Belangrijke ontwikkelingen in dit programma zijn de verdere vormgeving van de veiligheidsregio inclusief de geregionaliseerde brandweer en de gevolgen van centralisatie van de politie. De in 2010 in werking getreden Wet op de veiligheidsregio's (Wvr) heeft nadrukkelijk gevolgen voor (de organisatie van) brandweerzorg en crisisbeheersing, die steeds meer op de regionale leest worden geschoeid. Lokale betrokkenheid en uitvoering blijven hierbij echter onmisbaar. De geregionaliseerde brandweerorganisatie Gelderland-Zuid is per 1 januari 2013 van start gegaan op basis van gemeentespecifieke dienstverleningsovereenkomsten. Hierdoor wordt doelmatigheid en kwaliteit (kunnen voldoen aan opgeschroefde wettelijke eisen) bevorderd, zonder de lokale beleidsinvloed teniet te doen. De nieuwe Drank-en Horeca Wet (DHW) is per 1 januari 2013 in werking getreden, waarmee het toezicht van de Voedsel- en Warenautoriteit hierop over is gegaan naar de gemeenten. Onderdeel daarvan is dat de para-commerciële inrichtingen middels een verplichte gemeentelijke verordening moeten worden gereguleerd. Deze verordening wordt, evenals de specifieke controle- en handhavingsactiviteiten, in regionale samenwerking voorbereid en zal uiterlijk 1 januari 2014 in werking treden. Voorts wordt vanuit deze nieuwe verantwoordelijkheid vanzelfsprekend afstemming gezocht met preventie-activiteiten in het kader van alcoholmatiging (zie 7.1). gemeente Groesbeek 22 van 132 Programmabegroting 2014

De weg van intergemeentelijke samenwerking blijven wij nadrukkelijk voortzetten en daar waar nuttig uitbouwen. Uit oogpunt van kwaliteitsverbetering, doelmatigheid en kostenbeheersing wordt concreet toegewerkt naar bovengemeentelijke/regionale samenwerking bij onder meer de taakvelden ICT, Sociale Zaken en het Werkbedrijf. Op het taakveld Belastingen is die samenwerking in 2012 al van start gegaan en de milieutaken (in de ODRN, Omgevingsdienst Regio Nijmegen) en de brandweer zijn per 1-1-2013 geregionaliseerd. De verdergaande decentralisatie van taken zal deze tendens nog versterken, denk bijv. aan jeugdzorg en arbeidsmarktbeleid. Bij de keuze voor een bepaalde schaal van werken spelen steeds organisatorische, inhoudelijke en financiële criteria een rol. Daarnaast speelt de herindeling tot de MUG-gemeente (Millingen aan de Rijn, Ubbergen en Groesbeek) per 1-1-2015 een grote rol bij de totstandkoming van een visie op de maatschappelijke opgaven, de bestuurskracht en de regionale samenwerking en samenhang in het gebied van de regio Nijmegen. Nieuw of aangepast beleid wordt zoveel mogelijk al MUG-breed gestalte gegeven. Om de uitkomsten van deze processen zo veel mogelijk te beïnvloeden blijven wij kiezen voor resultaatgericht meedenken en-praten in deze ontwikkelingen op basis van actuele, bestuurlijk afgestemde standpunten. Wat willen we bereiken en wat gaan we daarvoor doen? In de onderstaande tabel vindt u een overzicht van de activiteiten die wij binnen dit programma gaan uitvoeren. Maatschappelijk effect (ambitie) 1. Verhoging van de objectieve en subjectieve veiligheid en voldoen aan wettelijke kwaliteitseisen Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 1.1. Implementeren verplichte planvorming op basis van de Wet op 2012-2015 de Veiligheidsregio's De Wet op de veiligheidsregio's (Wvr) is 1 oktober 2010 in werking getreden. Daaraan zijn besluiten gekoppeld met verplichte kwaliteitseisen. Tevens kent de Wvr drie nieuwe verplichte planvormen (regionaal beleidsplan, risicoprofiel en crisisplan) die in de Veiligheidsregio Gelderland-Zuid reeds bestuurlijk zijn vastgesteld, maar met de afspraak om deze periodiek te updaten. Voor de volledige implementatie van die nieuwe (bekwaamheids)eisen en concrete uitwerking van vastgestelde plannen op regionaal en lokaal niveau wordt de periode tot 2015 uitgetrokken. Ook bij het organiseren van de gemeentelijke processen in de crisisbeheersing verschuift het zwaartepunt hierbij steeds meer van de lokale naar de regionale schaal. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 1.2. Actualiseren en uitvoeren beleidsnota Integrale Veiligheid 2013-2015 Binnen de schaal van het basisteam politie Tweestromenland (8 regiogemeenten rondom Nijmegen) wordt komende periode gewerkt aan de totstandkoming van een eenduidige beleidsnota Integrale Veiligheid, waarin de actuele prioriteiten op veiligheidsgebied en de daarbij horende maatregelen worden benoemd. Het vormt na bestuurlijke vaststelling voor gemeenten en politie het overkoepelende beleidskader voor de gezamenlijke uitvoering van veiligheidsmaatregelen in de komende jaren. Met deze werkwijze willen de gemeenten hun invloed op de inzet van beperkt beschikbare politiecapaciteit zo optimaal mogelijk benutten. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 1.3. Implementatie regionalisering brandweerzorg 2012-2014 De geregionaliseerde brandweer is formeel per 1 januari 2013 een feit geworden. Nu is het zaak om binnen de (financiële) taakstelling een efficiënt en effectief opererende organisatie op te bouwen. Naast organisatiestructuur en inhoudelijke beleidsopgaven dient ook nog een bestuurlijke keuze te worden gemaakt over de wenselijke eigendomssituatie van lokale brandweergebouwen. gemeente Groesbeek 23 van 132 Programmabegroting 2014

Wat mag het kosten/gaat het opbrengen? De ontwikkeling van de totale lasten en baten van dit programma vindt u in onderstaande tabel. Voor een nadere toelichting op de ontwikkeling van het saldo verwijzen wij naar hoofdstuk 4. Bedragen x 1.000 Exploitatie Rekening 2012 Raming 2013 Raming 2014 Raming 2015 Raming 2016 Raming 2017 Lasten -3.942-5.816-6.073-4.688-4.681-4.680 Baten 431 1.223 1.308 1.266 1.263 1.263 Totaal programma -3.511-4.593-4.765-3.422-3.418-3.417 In de volgende tabel vindt u een overzicht van de voor dit programma geraamde investeringen. Meerjaren Investeringsplan Bedrag Bijdragen Raming 2014 Brandweer Vervallen, vanaf 1-1-2013 0 ondergebracht bij Veiligheidsregio Totaal investeringen Raming 2015 Bedragen x 1.000 Raming 2017 Raming 2016 In de volgende tabel vindt u een overzicht van de reserves en voorzieningen die betrekking hebben op dit programma. De ramingen hebben betrekking op de standen per 31 december van het betreffende jaar (de eindstanden). Reserves en voorzieningen Rekening 2012 Raming 2013 Bedragen x 1.000 Raming 2014 Optimalisering glasvezelstructuur 8 0 8 Structuurverbetering 0 0 671 Totaal reserves 8 0 679 Gebouwen - gemeentehuis 171 128 92 - brandweerkazerne Pensioenverplichtingen wethouders Brandweerpersoneel 105 2.189 271 113 2.003 249 92 2.121 184 Totaal voorzieningen 2.736 2.493 2.489 gemeente Groesbeek 24 van 132 Programmabegroting 2014

Programma 2 Beheer openbare ruimte Portefeuillehouder: T.J.M. Giesbers Ambtelijk verantwoordelijk: G. Kwant Algemeen Programma inhoud Het programma omvat alle facetten die te maken hebben met het beleid en beheer van de openbare ruimte. Hieronder vallen onder andere wegen, straten en pleinen en ondergrondse infrastructuur, openbare verlichting, verkeer, openbaar groen en speelvoorzieningen en riolering en waterbeheer. Doelstelling Het behouden en daar waar nodig verbeteren van het fysieke woon- en leefklimaat door het adequaat inrichten en beheren van de openbare ruimte gericht op een duurzame leefomgeving, die schoon, heel en veilig is. Beleidsruimte en kaders De belangrijkste kaders zijn: Wegenwet en wegenverkeerswet, stadsregionale verkeersafwikkelingsvisie, Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten, Wet milieubeheer, Waterwet en overige wetgeving rondom riolering en water. Gemeentelijke kaders Beleidsstuk Jaar Inhoud GVVP 1999 Gemeentelijk verkeersveiligheidsplan Wegenbeheerplan 2011 Waterplan 2008 Beheerplan 2008 speelvoorzieningen GRP 2011-2016 2010 Gemeentelijk rioleringsplan Beheerplan openbaar groen 2010 Mobiliteitsplan PM Verkeersafwikkeling en -veiligheid Bestemmingsplannen Div. Ontwikkelingen Wegenbeheerplan In 2011 is een nieuwe analyse gemaakt voor het beheer van wegen over de periode 2011-2015. Het uitgangspunt dat de jaarlijkse dotatie aan de voorziening wegen moest groeien naar 655.000 per jaar werd hierin bevestigd. Als gevolg van de bezuinigingstaakstelling 2013 hebben wij de dotatie voor de komende jaren moeten terugbrengen naar 628.800. In 2014/2015 zal een nieuwe evaluatie gedaan worden en een nieuw onderhoudsplan worden opgesteld. In 2013 voeren we tussentijds nog een weginspectie uit om de directe onderhoudsmaatregelen voor 2013 en 2014 vast te kunnen stellen. Bij de evaluatie 2011 hebben wij met u vastgesteld dat de achteruitgang van de gemiddelde kwaliteit van het wegennet is gestopt en gestabiliseerd op een rapportcijfer 5,5 (categorie laag ). Met de uitvoering van alle onderhoudsmaatregelen 2011-2015 zal de gemiddelde kwaliteit van het totale wegennet weer binnen de categorie basis vallen (5,5 tot 7,5). Het door u vastgestelde gemiddelde streefcijfer is 6,7. gemeente Groesbeek 25 van 132 Programmabegroting 2014

Met name op de hoofdwegenstructuur is de gemiddelde kwaliteit nog te laag (6,3 met een streefcijfer 7,5), ondanks een forse inzet de afgelopen jaren. Deze inzet gaat de komende twee jaar onverminderd door en is gericht op het wegwerken van de geconstateerde achterstanden. In 2014 staat groot onderhoud aan de Houtlaan op het programma, in combinatie met vervanging van de riolering. Het asfalt van de Dorpsstraat en Pannenstraat wordt in fases vervangen, als onderdeel van de centrumplanontwikkeling. Bovengenoemde werkzaamheden hebben een gunstig effect op de kwaliteit van de hoofdwegenstructuur en dus op het streefcijfer. GVVP/Mobiliteitsplan Deze plannen zijn verouderd. In het kader van voorstellen over de aanleg van de oostelijke rondweg in 2011 en de daaropvolgende vaststelling van de strategische visie heeft uw raad de keuze gemaakt om niet meer in te zetten op nieuwe infrastructuur, m.u.v. het fietspad Rijlaan. Logisch vervolg op de strategische visie is de structuurvisie. De structuurvisie Groesbeek 2025 is in 2013 vastgesteld. Reactivering spoorlijn Discussie over het al dan niet reactiveren van de spoorlijn loopt. Wij zijn voorstander van reactivering, maar wel onder bepaalde voorwaarden. De ontwikkelingen stokken momenteel vooral op financieel draagvlak (wie gaat de reactivering betalen?). Wij verwachten dat een eventuele reactivering de komende jaren niet concreet wordt, op zijn vroegst richting 2020-2025. Aanleg fietspaden Voor verbetering van het regionale fietspadennetwerk zijn de volgende fietspaden genoemd en opgenomen in de structuurvisie en in de regionale fietsvisie: 1. Rijlaan-Heumensebaan 2. Biesseltsebaan (Mooksebaan-St.Jansberg) Opgenomen t.l.v. het SEV-fonds is: 3. Biesseltsebaan-Cranenburgsestraat (over het jaagpad langs het spoor) Doordat deze routes in het fietspadennetwerk zijn opgenomen, bestaat de mogelijkheid om subsidies voor aanleg/verbetering te krijgen. De route richting Molenhoek heeft een belangrijke nuttigheidsfunctie (trein, school), terwijl het fietspad langs het spoor prima past in het streven van de raad om de toeristische infrastructuur te verbeteren. In 2012 zijn de subsidies voor 1 en 3 bij de provincie aangevraagd en wij streven naar aanleg van het pad langs het spoor in 2013 (via het SEV-fonds). Voor het fietspad Heumensebaan moet nog overleg plaatsvinden met SBB (de grondeigenaar) en zullen bestemmingsplanprocedures in Groesbeek en Mook gevoerd moeten worden. De kosten hiervoor zijn nog niet in het MIP 2013-2016 verwerkt. Wateroverlast Om de wateroverlast in het centrum het hoofd te bieden zijn in 2013 een aantal maatregelen uitgevoerd: - Aanleg de Groesbeek vanaf de Dorpsstraat in park Mariendaal - Vervangen transportriool Dorpstraat-Mariendaal (diameter 1000 mm i.p.v. 700 mm) - Aanpassen bestratingshoogtes in Dorpsstraat en Stationsweg Bij meerdere heftige buien is wateroverlast in het centrum uitgebleven, de aanpassingen lijken dus effect te hebben. Ter afronding van dit gedeelte van het watersysteem wordt eind 2013/begin 2014 de retentievoorziening t Groeske aangelegd. gemeente Groesbeek 26 van 132 Programmabegroting 2014

Samenwerken in de afvalwaterketen Landelijk is de overtuiging ontstaan dat samenwerking op gebied van afvalwater en afvalwaterzuivering grote besparing in kosten en daarmee lagere kostenstijging voor de burger zal opleveren. Er worden besparingen genoemd van 380 tot 550 miljoen euro per jaar. De meest verregaande vorm van samenwerken is de oprichting van waterketenbedrijven. Spookbeelden hierbij zijn dat de gemeentelijke rioolheffingen hier direct naar toevloeien, dat synergievoordelen m.b.t. bijvoorbeeld wegonderhoud komen te vervallen, en dat ook een stukje gemeentelijke beleidsvrijheid in het gedrang komt. Het Rijk geeft waterschappen en gemeenten een paar jaar de tijd om tot samenwerking te komen. Wanneer dit niet lukt zal het waarschijnlijk van Rijkswege opgelegd worden. De Stadsregio heeft het initiatief genomen om een regionale samenwerking "vrijblijvend" te onderzoeken zonder de positieve aspecten van de huidige structuur teniet te doen. De geografisch meest logische samenwerking (groot genoeg, overzichtelijk en geografisch dezelfde belangen) in de waterketen is voor Groesbeek met de MUG-gemeenten, Nijmegen en uiteraard het Waterschap Rivierenland. In april 2013 is in dit kader een samenwerkingsovereenkomst ondertekend door de betrokken partijen. Wat willen we bereiken en wat gaan we daarvoor doen? In de onderstaande tabel vindt u een overzicht van de activiteiten die wij binnen dit programma gaan uitvoeren. Maatschappelijk effect (ambitie) Pijler Bereikbaarheid 1. Een adequate infrastructuur toegespitst op de lokale veiligheid en comfort. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 1.1. Fietspad Heumensebaan/Rijlaan - planologische procedure - uitvoering incl. grondaankopen 2013 2014-55 -291 Na het besluit af te zien van het verbeteren van de ontsluiting naar de A73 (de zogeheten 5a-variant) richten we ons op de aanleg van een vrijliggend fietspad langs de Heumensebaan/Rijlaan. Het concept ontwerp is inmiddels gereed. We zijn momenteel met Staatsbosbeheer in overleg over de grondverwerving. Naar verwachting kunnen we in 2014 starten met de aanleg. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 1.2. Verbeteren grensovergang Wyler - doorlopen MER/BP procedure - grondaankopen/onteigening - aanleg 2014 uitgesteld uitgesteld -14 (-250) (-250) In het najaar van 2010 is dit onderwerp voor de eerste maal raadsbreed voorgelegd aan de gemeente Kranenburg in onze gezamenlijke vergadering. De gemeente Kranenburg (Ortschaft Wyler) vreest een zeer grote toename van de hoeveelheid vrachtverkeer op de Hauptstrasse tussen B9 en de grens. Wij hebben aan het gemeentebestuur van Kranenburg aangeboden dit aan de hand van ons beschikbare verkeersmodellen te laten doorrekenen. Nu de aanleg van de verlengde oostelijke randweg van de Groesbeekse agenda is gehaald, is ook de vrees voor extra verkeers-toename Zuid-Oostelijk langs Nijmegen via de Hauptstrasse in Wyler wat getemperd. De actuele verkeersmodellen zijn aan de gemeente Kranenburg overhandigd. Thans zijn wij in overleg met Kreis Kleve. Wij gaan er vanuit dat de aanpassing van de grens-overgang met beperkte middelen kan worden gerealiseerd. In de begrote bedragen hebben wij geen rekening meer gehouden met uitgebreide cofinanciering, maar zijn wij ervan uitgegaan dat de kosten gedragen zullen worden door beide wegbeheerders (Groesbeek en Kreis Kleve). -5-26 gemeente Groesbeek 27 van 132 Programmabegroting 2014

De aanlegkosten voor de eenvoudigste variant zijn geraamd op 250.000; ook de kosten voor de aankoop van grond worden geraamd op 250.000. Omdat het project nog formeel ingebracht moet worden bij de Kreis Kleve hebben wij de grondaankopen en technische realisatie voorlopig op de lijst met uitgestelde projecten geplaatst. De technische realisatie van de grensovergang kan na de Duitse en Nederlandse procedures plaatsvinden vanaf 2016. De werkzaamheden zullen zich voornamelijk op Duits grondgebied concentreren. De investering die wij doen is dus feitelijk een bijdrage in de aanleg. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 1.3. Opheffen verkeersmaatregel Cranenburgsestraat-Altena - voltooien juridische procedures - technische voorbereiding - aanpassen rijbaan 2010 2013 2013 gevoteerd -359 2014-358 Op 12 december 2012 heeft de Raad van State de hoger beroepen tegen het verkeersbesluit van juli 2010 deels niet ontvankelijk en voor het overige ongegrond verklaard. Het verkeersbesluit is nu onherroepelijk. Wij hebben aan het verkeersbesluit onder andere de voorwaarde verbonden, dat de Cranenburgsestraat (wegvak Boersteeg landsgrens) eerst wordt aangepast alvorens de route Cranenburgsestraat Hettsteeg beschikbaar wordt gesteld voor grensoverschrijdend autoverkeer. Het gaat daarbij onder andere om het verbreden van de rijbaan, aanleggen van snelheidsremmende voorzieningen en het realiseren van dassentunnels/ rasters en mitigerende maatregelen voor de steenuilen. De voorbereidingsfase is afgerond. In september 2013 heeft u het uitvoeringskrediet beschikbaar gesteld. Wij streven er naar de uitvoering in het najaar 2013 te starten en voorjaar 2014 af te ronden. In Duitsland heeft de deelstaat inmiddels subsidie gegeven voor het opwaarderen van het Duitse deel van het tracé. Kranenburg heeft de opwaardering van het gedeelte Bahnhofstrasse-grens in het najaar 2013 gestart en zij verwacht in juli 2014 klaar te zijn. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 1.4. Fietspad Hulsbroek - voorbereiding - uitvoering 2013 2014 gevoteerd gevoteerd In de raadsvergadering van juni 2013 heeft u een uitvoeringskrediet gevoteerd voor de aanleg van een tweezijdig fietspad langs de Hulsbroek. U heeft er daarbij voor gekozen het fietspad direct door te trekken vanaf de nieuw aan te leggen rotonde Hulsbroek-Mies tot aan de rotonde Kloosterstraat-Nieuwe Drulseweg (extra investering van 106.000,-). De extra voorbereiding van dit gedeelte wordt dit najaar ter hand genomen. Uitvoering van het totale fietspad, samen met de rotonde, is thans voorzien in 2014. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 1.5. Fietspad langs spoor (Biesseltsebaan-Cranenburgsestr.) - voorbereiding - uitvoering 2013 2013 SEV-fonds SEV-fonds In het kader van het SEV-project zijn wij bezig met de aanleg van een oost-west fietsverbinding langs de spoorlijn. De voorbereidingen en het overleg met Prorail zijn vergevorderd; hierbij wordt onder andere ook de WMG en SBB betrokken. Wij verwachten in het voorjaar 2014 het fietspad aan te kunnen leggen. Wij zijn bezig met een aanvraag voor Europese POP-subsidie. 2. Voortdurende aandacht voor de veiligheid en het optimaal onderhouden van de bestaande infrastructuur. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 2.1. Vaststellen mobiliteitsplan - fysieke scheiding kwetsbare verkeersdeelnemers en auto's - verkeersveiligheid Nieuweweg-Zevenheuvelenweg - benutting grensovergangen 2011 PM PM PM gevoteerd PM PM PM De Structuur Visie is begin 2013 vastgesteld. In maart heeft u de opdrachtformulering voor het mobiliteitsplan vastgesteld. Momenteel zijn wij bezig met de verkeerskundige uitwerking hiervan en verwachten dit in 2014 ter vaststelling aan te kunnen bieden. De kosten voor de bijbehorende projecten kunnen dan in het MIP 2014-2017 worden vertaald en opgenomen. -32-64 gemeente Groesbeek 28 van 132 Programmabegroting 2014

Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 2.2. Verbetering Openbare Verlichting (budgettair neutraal) 2011-2020 -1.400 0 In 2013 heeft ons college besloten om over te stappen op LED-verlichting, hetgeen past bij onze duurzaamheidsambitie; uw raad is hierover geïnformeerd. In 2014 zal de verlichting in Berg en Dal boven (Hamersveld), Breedeweg en de Herwendaalsehoek/Houtlaan vervangen worden door LED. Dit is verschuiving van het uitvoeringsplan 2011, waarmee na 2014 de verlichting in 70% van de woonwijken voldoet aan de NPR en duurzaamheidscriteria. De leefbaarheid van wijken wordt voor het overgrote deel bepaald door adequate OV samen met goed groenonderhoud. Met de aanpassingen van OV langs verbindingswegen maken we nu even een pas op de plaats. De (prijs)technische ontwikkelingen op het gebied van LED gaan nu zo snel dat wij niet meer willen investeren in het zuinig maken van bestaande armaturen, maar wachten op beschikbaarheid van de nieuwste, grote LEDarmaturen. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 2.3. Herinrichting centrum 2013 SEV-fonds In het kader van de Sociaal Economische Versterking (SEV) van Groesbeek is op 31 augustus 2012 besloten om de herinrichting van het openbare gebied in het centrum vervroegd en vooruitlopend op de realisatie van de RABO- en Markt- nieuwbouwlocaties uit te voeren. Deze eerste fase is juli 2013 afgerond. De 2 e fase tussen de Kerkstraat en de Kloosterstraat volgt in het najaar 2013. In het voorjaar van 2014 wordt de Pannenstraat onderhanden genomen plus het groot onderhoud van de rotonde Zuidmolen, inclusief aansluiting van de Pannenstraat hierop. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 2.4 Vervangen riolering Houtlaan 2014-80 -6 De riolering in de Houtlaan, aangelegd in 1953, is aan vervanging toe. Het straatwerk is t.g.v. instorting van het riool al meermaals verzakt rond de inspectieputten en provisorisch hersteld. Vandaar dat zowel de riolering (MIP) als het asfalt/trottoir (onderhoudsvoorziening) worden aangepast. Wij streven er naar deze werkzaamheden in het najaar van 2014 uit te voeren, in ieder geval na afronding van de werkzaamheden op de Pannenstraat/rotonde Zuidmolen (2.3). 3. Meewerken aan regionale ontwikkelingen. Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 3.1. Herstellen waterloop de Groesbeek - aanleg 0,7 ha waterberging - onderzoek reservoir Heikantweg - de Groesbeek(2000m1) - aanleg retentie Hoflaan 2013 2013 2013 2013-89 -35-47 -782 Het herstel van de waterloop van de Groesbeek als een meanderende beek met natuurlijke oevers tussen de bron en de Duitse grens is in 2008 opgenomen in het waterplan Groesbeek. In het MIP hebben wij de bovenstaande maatregelen gedefinieerd als watersysteem. Voor het totale plan hebben het waterschap en de gemeente samen een KRW-subsidie ontvangen van 350.000. Eind 2012 zijn wij gestart met de aanleg van de retentievoorziening t Groeske, om de subsidie veilig te stellen. In 2014 zal de retentievoorziening Mariendaal/t Vilje worden aangelegd, het riool Mariendaalseweg worden vervangen (was deels ingestort), de visvijver worden gerealiseerd en zal de Groesbeek buiten de kom deels meanderend zijn aangepast (opdrachtgever gemeente, regie bij het waterschap) Pijler Leefomgeving 4. Werken aan een geringere afhankelijkheid van niet-duurzame energie. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 4.1. Verminderen energiegebruik 2011-2020 -80-20% openbare verlichting (budgettair neutraal) - 20% gemeentelijke gebouwen 2011-2015 PM Om het begrip duurzaamheid inhoud te geven is in het concept-raadsprogramma 2010-2014 20% energiebesparing als doel gedefinieerd. Uit het beleidsplan Openbare Verlichting blijkt dat het de komende 10 jaar met inzet van gelijkblijvende middelen mogelijk is om een energiebesparing van 38% te behalen. Ongeveer 50 % van het 10-uitvoeringsplanjarenplan (2011) zal na 2014 (versneld) zijn uitgevoerd. Met de toepassing van zuinigere LED-armaturen vanaf 2013 zal ook de energiebesparing sneller gaan. Na 2014 zullen we een -6-3 -3-55 gemeente Groesbeek 29 van 132 Programmabegroting 2014

energiereductie van meer dan 20% t.o.v. 2011 halen. De kostenbesparing is uiteraard minder, gezien de stijging van de energietarieven. Nadat in 2013 het gemeentehuis als pilotproject is verduurzaamd, met als meest in het oog springende onderdeel de zonnepanelen op het zuidelijke dak, is het onze intentie om in 2014 sporthal Heuvelland onderhanden te nemen. Naar verwachting kan de verduurzaming van dit gebouw met een terugverdientijd van 8-10 jaar budgettair neutraal worden gerealiseerd. 5. Een grotere verantwoordelijkheid voor de eigen buurt/wijk. Hiervoor zijn nog geen activiteiten geformuleerd in dit programma (wel in programma 4). Overige maatschappelijke effecten 6. Een duurzaam beheer en onderhoud van de (openbare) kapitaalgoederen Activiteit Realisatie Invest. Expl. 6.1 Afkoppelen van regenwater van de riolering en waar mogelijk 2012-2016 -220 0 infiltratie in de bodem Het infiltreren van regenwater in de bodem is een belangrijk duurzaamheidsprincipe. In plaats van regenwater af te voeren via de riolering en RWZI (rioolwaterzuiveringsinstallatie) naar het oppervlaktewater houden we het nu vast in de bodem t.b.v. de natuur, irrigatie en drinkwatervoorziening. Slechts 3% van al het water op aarde is zoet. Voor het overzicht van de concrete investeringen aan het riool wordt naar het investeringsplan in de bijlagen verwezen. Dit investeringsprogramma is aangepast aan de randvoorwaarde bij het opstellen van GRP 2011-2015, dat de rioolheffing van de komende vijf jaar niet met meer dan 5% plus inflatie mag stijgen, waarmee we geleidelijk naar een kostendekkend tarief toe groeien. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 6.2 afkoppelen regenwater/herinrichting Hamersveld 2014-1.533 In de raadsvergadering van december 2012 heeft uw raad de definitieve uitgangspunten voor de herinrichting van Hamersveld vastgesteld. Deze uitgangspunten hebben, in het kader van de SMB ronden, meermaals ter discussie gestaan. U heeft uiteindelijk besloten voor een volledige herinrichting, waarbij de rijbaan en voetpaden worden uitgevoerd in betonstraatstenen. U heeft hiervoor een aanvullend krediet van 555.000,- in de begroting op laten nemen. Het totale uitvoeringskrediet komt daarmee op 1.533.000,-. Het ontwerp is nagenoeg afgerond; wij verwachten dit in het najaar 2013 aan u te kunnen aanbieden en het benodigde uitvoeringskrediet te kunnen vragen. Start uitvoering is voorzien in het voorjaar 2014. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 6.3 herinrichten/infiltratie Breedeweg-Oost 2013-2014 -649 De herinrichting van dit wijkje staat al een groot aantal jaren op het programma, als onderdeel van het wijkontwikkelingsplan Breedeweg. De bestrating, beplanting en verlichting is matig. Ook biedt de herinrichting de mogelijkheid om te gaan infiltreren en het wateraanbod op de zuivering te verminderen. De eerste inrichtingstekeningen zijn in 2004 al gemaakt, maar het project is indertijd stilgelegd omdat Oosterpoort nog gevelrenovaties moest uitvoeren. Dit zou de nieuwe bestrating geen goed hebben gedaan. Later is het project vanuit financiële motieven steeds verder in tijd verschoven. Op basis van de bestaande ontwerpen zullen de bewoners opnieuw betrokken worden bij de plannen. In de tweede helft van 2013 zal een deel van het krediet worden aangevraagd t.b.v. de besteksvoorbereiding. Uitvoering wordt voorzien in 2014. Wat mag het kosten/gaat het opbrengen? De ontwikkeling van de totale lasten en baten van dit programma vindt u in onderstaande tabel. Voor een nadere toelichting op de ontwikkeling van het saldo verwijzen wij naar hoofdstuk 4. Bedragen x 1.000 Exploitatie Rekening 2012 Raming 2013 Raming 2014 Raming 2015 Raming 2016 Raming 2017 Lasten -4.569-4.949-4.860-5.181-5.180-5.146 Baten 1.735 1.703 1.685 1.759 1.838 1.921 Totaal programma -2.834-3.246-3.175-3.422-3.342-3.225 gemeente Groesbeek 30 van 132 Programmabegroting 2014

In de volgende tabel vindt u een overzicht van de voor dit programma geraamde investeringen. Meerjaren Investeringsplan Bedrag Bijdragen Raming 2014 Wegen Altena-Hettsteeg -359-359 Hamersveld -970-970 Heumensebaan/Rijlaan(fietsp.) -491 200-291 Verkeersafwikkeling Vossenhol -95-95 Stekkenberg fase 5 en 6-960 0 Spoorwegoverg.Nijverheidsweg -43-43 Rotonde Hulsbroek-Mies -556-556 Kr.Zevenheuv.weg/Nieuweweg -40-40 Riolering Hamersveld Stekkenberg(fase 4) Stekkenberg(fase 5 en 6) Houtlaan Lage Horst aanpassen riool Mies,Groesbeek-Zuid+Ind.weg Het Hoogh:infiltratieriool Vertr.reservoir Heikantweg -563-429 -640-80 -149-116 -62-35 -563-429 -640-80 -149-116 -62-35 Raming 2015-960 Totaal investeringen -5.588 200-4.428-960 Raming 2016 Bedragen x 1.000 Raming 2017 In de volgende tabel vindt u een overzicht van de reserves en voorzieningen die betrekking hebben op dit programma. De ramingen hebben betrekking op de standen per 31 december van het betreffende jaar (de eindstanden). Reserves en voorzieningen Rekening 2012 Raming 2013 Bedragen x 1.000 Raming 2014 Tariefegalisatie rioolheffing 163 109 104 Totaal reserves 163 109 104 Onderhoud: - Wegen - Speeltoestellen - Straatverlichting - Gemeentewerf - Gebouw begraafplaats 758 3 394 183 8 857 22 271 127 8 678 2 381 118 14 Totaal voorzieningen 1.346 1.285 1.193 gemeente Groesbeek 31 van 132 Programmabegroting 2014

Programma 3 Wonen en werken Portefeuillehouder: J.G.M. Thijssen/ W.J.J. Spaan/ T.J.M. Giesbers Ambtelijk verantwoordelijk: W. Bodewes Algemeen Programma inhoud Onder dit programma vallen bestemmingsplannen, landschapsbeleid, volkshuisvesting, bouwen, milieu en afvalinzameling, economie, recreatie en toerisme, monumentenzorg en archeologie en grondzaken. Doelstelling Zorg voor een zo goed mogelijk woon-, leef-, werk- en verblijfsklimaat voor de inwoners, ondernemers en bezoekers van Groesbeek. Beleidsruimte en kaders De belangrijkste kaders zijn opgenomen in de Wet ruimtelijke ordening, Wet milieubeheer, Woningwet, Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, Regionaal structuurplan 2005-2020, Streekplan, Ruimtelijke verordening provincie Gelderland en Professionalisering van de milieuhandhaving. Gemeentelijke kaders Beleidsstuk Jaar Inhoud Landschapsontwikkelingsplan 2005 Ontwikkeling natuur en landschap (LOP) Beleidsplan Wonen 2006 Ontwikkeling bestaande woningvoorraad en kwalitatieve invulling woningbouwprogramma Kadernota Toerisme 2008 Toeristische ontwikkeling Bouwverordening 2012 Voorschriften t.a.v. nieuw- en verbouw Geurverordening Nota Grondbeleid Strategische Visie Structuurvisie 2009 2012 2012 2013 Ontwikkelingsmogelijkheden agrarische bedrijven in relatie tot huidige en toekomstige woon- en werkgebieden Kaders voor inzet op de gemeentelijke vastgoedmarkt Algemene ontwikkelingslijnen voor Groesbeek tot 2025 Visie op het ruimtelijke beleid voor Groesbeek tot 2025, verplicht op grond van de Wet ruimtelijke ordening. Ontwikkelingen Strategische Visie 2025 in uitvoering Voor dit programma zijn uit de visie een aantal ambities gehaald en opgenomen in deze programmabegroting. In de strategische visie vormt het behouden en ontwikkelen van de landschappelijke kwaliteit een van de drie ontwikkelingslijnen waar het gemeentelijk beleid zich op richt. Maar ook binnen de pijlers leefomgeving, woonkwaliteit en werkklimaat zijn er activiteiten die vallen binnen dit programma. Deze worden beschreven onder Wat willen we bereiken en wat gaan we daarvoor doen. gemeente Groesbeek 32 van 132 Programmabegroting 2014

Geen nieuwe woningbouwontwikkelingen tot 2020 In 2011 zijn de oude verstedelijkingsafspraken 2005-2009 vervangen door nieuwe afspraken voor de periode 2010-2020. Deze afspraken zijn per regiogemeente vertaald in nieuwe woningbouwafspraken. De aandacht wordt verlegd van kwantiteit naar kwaliteit (typen woningen en woonmilieus). De huidige bebouwingscontour blijft gehandhaafd. De huidige plancapaciteit binnen de gehele Stadsregio Arnhem Nijmegen blijkt groter dan de woningbehoefte tot 2020. Alle regiogemeenten zijn verzocht geen nieuwe plancapaciteit te creëren en het bestaande woningbouwprogramma te beperken of te faseren. Als antwoord hierop heeft Groesbeek het woningbouwprogramma tot 2020 met 100 woningen teruggebracht. Dit houdt eveneens in dat er geen nieuwe woningbouwontwikkelingen worden toegevoegd tot 2020. Regionaal Programma Bedrijventerreinen De Stadsregio Arnhem Nijmegen heeft in 2013 het Regionaal Programma Bedrijventerrein (RPB) op detailniveau aangepast. In het RPB worden voor de Stadsregio als geheel, als ook op het niveau van de subregio s (A12, A15 en A73-zone) afspraken vastgelegd over de afstemming van vraag en aanbod (tot 2025) naar bedrijventerreinen, zorgvuldig ruimtegebruik, intensivering, segmentering en de herstructurering van verouderde bedrijventerreinen. Voor de gemeente Groesbeek - dat onderdeel uitmaakt van de A73-zone - is in het RPB ingestemd met de ontwikkeling van de eerste fase van het Hulsbeek-terrein als nieuw bedrijventerrein. Of de gemeente te zijner tijd ook een feitelijke start kan/mag maken zal afhangen van en duidelijk worden bij het opstellen van het nieuwe bestemmingsplan. Op dat moment zal de gemeente Groesbeek definitief moeten aantonen dat is voldaan aan de voorwaarden. Namelijk voldoende lokale vraag en of de SER-ladder goed is toegepast in de A73-subregio. Beleidsplan Wonen betrekken bij de Sociaal Maatschappelijke Visie Het huidige beleidsplan dateert uit 2006. Inmiddels is er door diverse ontwikkelingen, zoals het inzakken van de woningmarkt, de nieuwe verstedelijkingsafspraken met de Stadsregio en de gewijzigde wet- en regelgeving behoefte aan een actualisatie van het beleidsplan. Naar aanleiding van het integrale karakter van de strategische visie is besloten om geen aparte sectorale nota op te stellen, maar wonen te integreren in Sociaal maatschappelijke ontwikkelingsvisie. Er is niet gekozen voor integratie in de Structuurvisie, omdat de komende jaren het zwaartepunt in de volkshuisvesting wordt verlegd van woningbouwproductie naar zorg en welzijn. Provinciale omgevingsvisie in voorbereiding De provincie Gelderland is bezig met de ontwikkeling van een nieuwe omgevingsvisie. Deze omgevingsvisie (aan te merken als structuurvisie in de zin van de Wet ruimtelijke Ordening vervangt het Streekplan Gelderland 2005, het Waterplan, het Milieubeleidsplan, het Verkeersen vervoersplan en de Reconstructieplannen. Gemeentelijke plannen moeten getoetst worden aan het nieuwe beleidskader van de provincie. Vaststelling van de omgevingsvisie is gepland eind 2013. Landschapsontwikkelingsplan (LOP) Met de stuurgroep landschapsontwikkeling Ooijpolder-Groesbeek is een grote stap gemaakt om langdurige (30 jaar) financiering van groenblauwe diensten door particulieren mogelijk te maken in twee deelgebieden van Groesbeek. Hiervoor worden in 2013 een aantal bedrijfslandschapsplannen gemaakt (ontwerpen met groenstructuur op het eigendom van de particulier) en beheercontracten afgesloten. gemeente Groesbeek 33 van 132 Programmabegroting 2014

Wat willen we bereiken en wat gaan we daarvoor doen? Onderstaand vindt u een overzicht van de activiteiten die wij binnen dit programma gaan uitvoeren. We hebben hierbij zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de Strategische Visie 2025. Niet alle ambities zijn al uitgewerkt in concrete activiteiten of zijn voldoende concreet. Dat vereist een nadere uitwerking in de komende jaren. Het is dan ook een visie tot 2025. In verband met de aanstaande herindeling zal een deel van de capaciteit worden ingezet voor de harmonisatie van beleid. Bestaande projecten en externe ontwikkelingen worden verwerkt en uitgevoerd. Maatschappelijke effecten (ambities) Pijler Leefomgeving 1. Versterken van de identiteit van de streek en de afzonderlijke deelgebieden Activiteit Realisatie Invest. Expl. 1.1 Toeristische herpositionering Rijk van Nijmegen 2014 Het RBT KAN heeft de nota Toeristische herpositionering Rijk van Nijmegen uitgebracht. Groesbeek is - als prominente toeristische speler in de regio nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van het visiedocument. De nota bevat een Plan van Aanpak voor de regionale toeristische ontwikkeling en een (meerjaren)investeringsagenda. Doel is de regio aantrekkelijker te maken voor dag- en verblijfsrecreatie, meer inkomsten uit toerisme te generen voor de gemeente en het lokale bedrijfsleven. Daarnaast helpt de ontwikkeling bij het scheppen van werkgelegenheid. Concrete actiepunten voor 2014 waarin ook voor het RBT KAN een rol is weggelegd, zijn o.a. herdenkingsactiviteiten 70 jaar bevrijding / Liberation Route, visualisering Romeins verleden de Holdeurn, oplevering toeristische bewegwijzering Groesbeek, ontwikkeling regionale wandelknooppuntenkaart, ontwikkeling lokale toeristische (Points of Interest)route, bijv. o.b.v. Canon Groesbeek. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 1.2 Evaluatie Landschapsontwikkelingsplan 2015 Het Landschapsontwikkelingsplan (LOP) had een looptijd tot 2013. Het jaar 2014 wordt gebruikt om gezamenlijk met Ubbergen en Millingen aan de Rijn het Landschapsontwikkelingsplan te evalueren. Vervolgstap is dat besloten moet worden of het LOP wordt geactualiseerd of dat een geheel nieuw LOP wordt opgesteld. In 2015 zal het LOP dan aan de nieuwe gemeenteraad worden voorgelegd. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 1.3 Inventarisatie zichtlijnen en ontrommelingslocaties. Actie uit de strategische visie. Mooie uitzichten zijn een belangrijk aspect van het golvende Groesbeekse landschap. Door groei van bomen en struiken bestaan sommige in het verleden wel bestaande uitzichten niet meer. Doel is inventarisatie welke uitzichten voor de Groesbeekse identiteit van belang zijn en beleid formuleren hoe deze gehandhaafd of hersteld kunnen worden. Dit geldt ook voor de te ontrommelen locaties. 2. Werken aan een duurzame grondgebonden agrarische productie Activiteit Realisatie Invest. Expl. 2.1 Onderzoek gewasbestuiving door bloemrijke akkerranden 2013 2014 Agrarische gebieden dreigen steeds armer aan bloeiende gewassen te worden waardoor het aantal soorten gewassen en het aantal bestuivers afneemt. Sommige agrarische gewassen hebben baat bij bestuiving. Groesbeek doet mee aan een landelijk onderzoek naar de effecten van bestuiving. Inzaai heeft plaatsgevonden. De bloei is in 2013 en 2014. Daarna volgt uitwerking van de resultaten van de proef en evaluatie in 2014/2015. gemeente Groesbeek 34 van 132 Programmabegroting 2014

3. Versterken van de biodiversiteit (ecologische hoofdstructuur en verbindingszones) Activiteiten Realisatie Invest. Expl. 3.1 Uitvoering groenblauwe diensten 2012-2016 Het project is in uitvoering. In het kader van de groen-blauwe diensten ontvangen grondbezitters van ons een investeringsbijdrage en een beheervergoeding (deze laatste over een periode van 30 jaar). Daarnaast ontvangen zij geld van de Stichting Landschapskapitaal, de zogenaamde grondvergoeding. Op korte termijn zal het budget hiervoor van de Stichting Landschapskapitaal volledig besteed zijn, zodat er geen verdere grondvergoedingen betaald kunnen worden. Hierdoor wordt het voor belangstellenden onaantrekkelijk om een beheercontract te sluiten, gelet op de beperkte beheervergoeding. Een oplossing hiervoor is dat wij een bedrag van 100.000 beschikbaar stellen. Dit bedrag komt dan, via Via Natura, terecht bij de Stichting Landschapskapitaal, zodat deze weer in staat is om grondvergoedingen te betalen. Hierdoor kunnen ook wij weer beheercontracten afsluiten, en onze subsidie van de provincie veilig stellen. In het verleden heeft de gemeente Ubbergen een bedrag van ca. 4 miljoen ontvangen voor de groen-blauwe dienst in de Ooijpolder. Het project in de Ooijpolder is afgerond en de subsidie van het Ministerie van VROM is niet volledig benut. Omdat de projecten groen-blauwe diensten Ubbergen (fase 1) en Groesbeek (fase 2) beiden in het Voorbeeldgebied Landschapsontwikkeling Ooijpolder-Groesbeek liggen is het waarschijnlijk mogelijk dat onze gemeente het bedrag van 100.000 bij het Ministerie kan claimen (als deel van het niet door Ubbergen bestede bedrag). Dit bedrag kan dan voor ons dienen als dekking voor de eenmalige investeringsbijdragen voor de beheercontracten. Door de extra subsidie van het Ministerie ontstaat er bij ons ruimte om aan de Stichting Landschapskapitaal (via Via Natura) geld beschikbaar te stellen voor grondvergoedingen, waardoor onze subsidie van de provincie volledig benut kan worden. De subsidie van het ministerie moet voor 1 januari 2015 besteed zijn. Als we nu niets zouden doen m.b.t. de groen-blauwe diensten moeten we een deel van de eerder ontvangen subsidie aan de provincie terugbetalen. Voorwaarde voor het beschikbaar stellen van de 100.000 is dat wij ook daadwerkelijk subsidie van het ministerie ontvangen. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 3.2 Versterken biodiversiteit Actie uit de Strategische visie: Inventarisatie van flora en fauna en hierop beheermaatregelen ontwikkelen. Opzetten van het structureel beheer van natuurpercelen voor versterking van de biodiversiteit op diverse plaatsen in Groesbeek. Dit onderwerp moet nader uitgewerkt worden en is afhankelijk van de vraag of hier provinciale subsidie voor beschikbaar komt. Het wordt daarna pas ingepland. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 3.3 Aanwijzen van Geopaden 2014 Het ontwikkelen van een aantal routes dat een wandeling vormt door de geologische ontstaansgeschiedenis van Groesbeek. Het doel is kennis vergroten van de landschapsgeschiedenis voor inwoners, onderwijs en toerisme. Realisatie in 2014. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 3.4 Groene lesplekken ontwikkelen Actie uit de strategische visie. Voor een drietal scholen zijn (of worden in 2014) groene lesplekken gerealiseerd uit projectgelden. Voor Groesbeek Noord functioneert het avonturenbos als groene lesplek, voor de Horst is langs de Leigraaf een wandelpad gemaakt en voor Adelbrecht Windekind komt groene ruimte beschikbaar langs de Groesbeek. De bedoeling is zo veel mogelijk voor alle basisscholen groene lesplekken te realiseren. 4. Plaats bieden aan duurzame vormen van bedrijvigheid, bouwen op duurzame wijze Activiteit Realisatie Invest. Expl. 4.1 Uitvoering Programma duurzaamheid In 2013 heeft de raad het meerjaren-duurzaamheidsprogramma vastgesteld. Voor het jaar 2014 staan o.a. de volgende projecten geprogrammeerd: - Zon op School (zonnepanelen en klimaateducatie), - Verduurzaming appartementen (i.s.m. Woningcorporatie Oosterpoort), - Stimulering Duurzame Mobiliteit, - Stimulering Duurzaam Bouwen, energiebesparing bij bestaande woningen, - Klimaattop voor bedrijven, - Energie-efficiency gemeentelijk vastgoed. gemeente Groesbeek 35 van 132 Programmabegroting 2014

Pijler Woonkwaliteit 5. De woonkwaliteit in Groesbeek is uitstekend en sluit aan op de vraag: door vernieuwbouw en verbetering van wijken beschikt Groesbeek ook in 2025 over aantrekkelijke woonmilieus Activiteit Realisatie Invest. Expl. 5.1. Ontwikkelen/herstructureren woningbouwlocaties 2014-2020 - Stekkenberg West - Hüsenhoff - Sportpark-Zuid (Drulsebeek) - Heikant - Centrum - Parachutistenstraat West - Het Hoogh Voor een uitgebreide toelichting verwijzen wij naar de paragraaf Grondbeleid. In het kort gaat het om de volgende activiteiten: Stekkenberg Sloop van 239, bouw van 242 woningen, vanaf 1-1-2013 nog 176 woningen op te leveren Hüsenhoff Bouw van 136 woningen, vanaf 1-1-2013 nog 64 woningen op te leveren. Sportpark Zuid Bouw van 127 woningen, vanaf 1-1-2013 nog 61 woningen op te leveren. Middels herdifferentiatie wordt gepoogd de stilgevallen bouw nieuw leven in te blazen Heikant Bouw van 92 woningen, vanaf 1-1-2013 nog 79 woningen op te leveren Centrum Project Dorpsstraat-Mariëndaal nog 162 woningen op te leveren. Overig centrum nog 56 woningen. Parachutistenstraat Bouw van 37 woningen, vanaf 1-1-2013 nog 10 woningen op te leveren Het Hoogh Bouw van 61 woningen, vanaf 1-1-2013 nog 7 woningen op te leveren. Dekkerswald Bouw van 211 woningen en 205 wooneenheden, vanaf 1-1-2013 nog 211 woningen en 80 wooneenheden op te leveren. Voor de meeste van bovenstaande projecten geldt dat de afzet van de dure koopwoningen in het plan zeer moeizaam verloopt. Dit kan leiden tot fasering of herontwikkeling van de diverse plannen. Als voorbeeld is hier Sportpark Zuid te noemen. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 5.2. Integreren van het Beleidsplan Wonen in de Sociaal 2014 Maatschappelijke Visie en maken prestatieafspraken Uitvoering start 2013, realisatie in 2014. Zie verder Programma 4 Maatschappelijke Zaken. 6. Verbetering van het woningaanbod sluit aan bij de veranderende wensen en behoefte van de woonconsument. Voor senioren, starters, jonge doorstromers en zorgbehoevenden is extra aandacht Activiteit Realisatie Invest. Expl. 6.1 Woningbouwprogramma 2014-2020 Uit te werken na de totstandkoming van de Sociaal Maatschappelijke Visie. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 6.2 Prestatieafspraken Oosterpoort 2014 8 Eind 2014 lopen de prestatieafspraken met Oosterpoort af. Nieuwe afspraken zijn derhalve noodzakelijk. In het kader van de komende herindeling is besloten om samen met Ubbergen nieuwe prestatieafspraken te maken met Oosterpoort. Gelet op de nieuwe rolverdeling tussen corporatie en gemeente is externe ondersteuning hierbij gewenst. gemeente Groesbeek 36 van 132 Programmabegroting 2014

7. Inbreiding gaat voor uitbreiding. Alleen beschikbare locaties binnen de bebouwde kom ontwikkelen en niet meer kiezen voor uitbreidingslocaties Activiteit Realisatie Invest. Expl. 7.1 Structuurvisie 2013 Gereed. In de Bestuursovereenkomst Stadsregio Arnhem Nijmegen 2010-2020 is een bebouwingscontour opgenomen, waarbuiten niet gebouwd mag worden. De bebouwingscontour omvat ruim voldoende woningbouwruimte om te kunnen voldoen aan de woningbehoefte. De bebouwingscontour omvat nog enkele kleinere, niet benutte uitbreidingslocaties, waarvan bebouwing niet nodig is om te voldoen aan de woningbouwbehoefte tot 2020. Deze locaties zijn in de structuurvisie verwijderd als potentiële nieuwbouwlocatie. 8. De nieuwe gebouwen zijn flexibel en toekomstbestendig gebouwd, zodat slim kan worden ingespeeld op demografische ontwikkelingen Activiteit Realisatie Invest. Expl. 8.1 Levensloopbestendig bouwen Bij incidentele woningbouw door particulieren (zonder reeds bestaande bouwbestemming) wordt al de randvoorwaarde gesteld dat de woning levensloopbestendig wordt gebouwd. In de bestaande woningbouwplannen wordt al gepoogd om zoveel mogelijk levensloopbestendige woningen op te nemen. Door de moeizame woningmarkt is het echter moeilijk om momenteel verder te gaan dan de bepalingen uit het Bouwbesluit. Pijler Werkklimaat 9. Ruimte voor ondernemers om een bedrijf te starten, vernieuwen en innoveren (broedplaatsen) Activiteit Realisatie Invest. Expl. 9.1 Uitbreiding fysiek aanbod voor ondernemers De gemeente biedt fysieke mogelijkheden om bedrijven te laten starten. Onder meer op het bestaande bedrijventerrein De Mies, het geplande bedrijventerrein Hulsbeek, de ontwikkeling van het centrumplan en de stimulering van de toeristische sector (zie ook punten 13 en14). Daarnaast bieden vrijkomende agrarische gebouwen op basis van het functieveranderingsbeleid mogelijkheden. 10. Ruimte voor het nieuwe werken (goede ICT, ruime opzet van woningen, kleinschalig, aan huis) Activiteit Realisatie Invest. Expl. 10.1 Realisatie Glasvezelnetwerk 2013-2014 In uitvoering 11. Revitalisering en uitbreiding bestaande bedrijventerrein Activiteit Realisatie Invest. Expl. 11.1 Ontwikkelen/herstructureren bedrijventerreinen - bedrijventerrein I & II, deelproject 3 (herstructurering) 2014 - bedrijventerrein Hulsbeek 2015-2020 De 1e fase van het Hulsbeekterrein willen wij nader tot ontwikkeling brengen als nieuw bedrijventerrein. Concreet betreft het de gronden gelegen tussen sporthal Heuvelland en de Hulsbroek. Doordat de economische crisis onder meer resulteert in minder vraag naar bedrijfsgrond, zorgt de noodzakelijke kwantitatieve onderbouwing voor vertraging bij de bestemmingsplanprocedure. Bij de ontwikkeling zal t.z.t. tevens aandacht worden besteed aan een goede verkeerskundige ontsluiting die aansluit bij de herinrichting van de Mies, het derde en laatste, deelproject in de revitalisering. Voor de uitvoering heeft de raad de benodigde uitvoeringsmiddelen beschikbaar gesteld. Conform afspraak met de provincie Gelderland moet het revitaliseringsproject uiterlijk in december 2014 afgerond zijn. In bestemmingsplan buitengebied is dit opgenomen. gemeente Groesbeek 37 van 132 Programmabegroting 2014

12. Inzet op de ontwikkeling van kansrijke sectoren zorg en toerisme Activiteit Realisatie Invest. Expl. 12.1 Stimuleren recreatie & toerisme - Uitvoeren toeristische projecten en promotie/marketing - Uitwerken concept helend landschap 2014 Op basis van de Groesbeekse (toeristische) kernkwaliteiten landschap, cultuurhistorie en wijnbouwontwikkeling blijven wij, in samenwerking met lokale en regionale toeristische partners, ook in de jaren 2014 en volgende werken aan herkenbare Groesbeekse toeristische projecten en bijbehorende promotie en marketing. In het nieuwe bestemmingsplan Buitengebied zijn verruimde planologische mogelijkheden opgenomen voor het "kamperen bij de boer". Daarnaast gaan wij de verbinding tussen zorg en landschap verder uitwerken. 13. Een aantrekkelijk centrum van Groesbeek als motor voor lokale economie. Zie hieronder, activiteit 14.1. Pijler Voorzieningenaanbod 14. Een bruisend centrum met detailhandel in Groesbeek, een echt dorpshart Activiteit Realisatie Invest. Expl. 14.1 Project Sociaal Economische Versterking (SEV) 14.2 Centrumplan 2014 2014 e.v. 14.1 O.b.v. het raadsbesluit uit 2012 om een impuls te geven aan de sociaaleconomische structuur van Groesbeek wordt in 2014 gewerkt aan diverse projecten ter versterking van het dorpscentrum van Groesbeek en daarmee het toeristisch-recreatief profiel. De versnelde herinrichting van het centrum blijkt een succes te zijn. In 2014 willen we verder werken aan een verbeterde beeldkwaliteit o.a. door stimulering van gevelverfraaiing en een nieuw draisinenstation/openbaar toilet. De focus zal verder liggen op een concentratie van winkeliers en horecaondernemers in het centrum. 14.2 Het jaar 2014 (en 2015) staat in het teken van de realisering (de feitelijke bouw) van de locatie Dorpsstraat Mariëndaal. Een concentratie van parkeren, winkels en wonen. Wij trachten tot een eerste integrale aanzet te komen tot een plan voor de locaties Spoorlaan en Burg. Ottenhofstraat. De locaties Mariënhof en Kloosterpad West betreffen gemeentelijk eigendom. Gezien de marksituatie zal bezien worden op welke wijze en wanneer aan deze locaties uitvoering kan worden gegeven. Bij de locatie Markt ligt het initiatief bij de eigenaar. 15. Stedelijke voorzieningen worden aangeboden in de regio. Hiervoor dienen nog activiteiten uit te worden gewerkt in de komende jaren. Wat mag het kosten/gaat het opbrengen? De ontwikkeling van de totale lasten en baten van dit programma vindt u in onderstaande tabel. Voor een nadere toelichting op de ontwikkeling van het saldo verwijzen wij naar hoofdstuk 4. Bedragen x 1.000 Exploitatie Rekening 2012 Raming 2013 Raming 2014 Raming 2015 Raming 2016 Raming 2017 Lasten -7.390-3.914-4.647-3.524-3.515-3.510 Baten 5.619 2.502 2.191 2.069 2.069 2.069 Totaal programma -1.771-1.412-2.456-1.455-1.446-1.441 Voor dit programma zijn er geen investeringen. gemeente Groesbeek 38 van 132 Programmabegroting 2014

In de volgende tabel vindt u een overzicht van de reserves en voorzieningen die betrekking hebben op dit programma. De ramingen hebben betrekking op de standen per 31 december van het betreffende jaar (de eindstanden). Reserves en voorzieningen Rekening 2012 Raming 2013 Bedragen x 1.000 Raming 2014 Landschapsbeleid 21 9 23 Aquaduct Bovenwijkse voorzieningen 59 579 62 608 65 639 Totaal reserves 659 679 727 Exploitatietekort centrum 0 823 0 Onderhoud kasteelmuur 1 1 1 Totaal voorzieningen 1 824 1 gemeente Groesbeek 39 van 132 Programmabegroting 2014

Programma 4 Maatschappelijke zaken Portefeuillehouder: T.J.M. Giesbers/ W.J.J. Spaan Ambtelijk verantwoordelijk: N. Béguin/ W. Bodewes Algemeen Programma inhoud Tot dit programma behoren de beleidsterreinen welzijn (jeugd en jongeren, ouderen, sport, kunst en cultuur), zorg, onderwijs, sociale zaken en maatschappelijke ondersteuning. Doelstelling Inwoners doen mee aan/in de samenleving. Beleidsruimte en kaders De belangrijkste kaders zijn opgenomen in de Wet maatschappelijke ondersteuning, sociale wetgeving, onderwijswetgeving en Wet Publieke Gezondheid. Gemeentelijke kaders Beleidsstuk Jaar Inhoud Algemene 2012 Richtlijnen beoordeling subsidieaanvragen; naast de Subsidieverordening algemene verordening bestaat er nog een aantal Beleidsplan Wmo (samen doen werkt) 2008-2011 Uitwerkingsnota jeugd en jongeren Verordening huisvesting onderwijs Kadernota lokaal onderwijsbeleid 2006-2010 Deelverordening sportaccommodaties Nota lokaal gezondheidsbeleid Beleidsplan re-integratie Groesbeek Fraudebeleidsplan WWB en WIJ 2010-2013 Groesbeek Heronderzoeksplan WWB, WIJ, IOAW en IOAZ 2010-2013 MUG Accommodatiebeleid specifieke deelverordeningen 2008 Domein 1 Samen leven in buurt, wijk en dorp Domein 2 Verantwoordelijk opvoeden en opgroeien Domein 3 Mantelzorg en vrijwilligers op waarde geschat Domein 4 Meedoen makkelijker maken Domein 5 Regie op preventie, zorg en opvang Domein 6 Anders en samen te werk 2008 Speerpunten jeugd- en jongerenwerk 2008 Richtlijnen ter beoordeling aanvragen i.h.k.v. huisvesting onderwijs 2006 Onderwijsbeleid 2009 Richtlijnen beoordeling aanvragen voor investeringen in sportaccommodaties (verbouw/nieuwbouw of renovatie) 2004 Speerpunten beleid om de gezondheid van inwoners te waarborgen c.q. te verbeteren 2011 Uitvoeren re-integratiebeleid 2010 Richting geven aan de handhaving van de Wet Werk en Bijstand en Wet Investeren in Jongeren 2010 Borgen van de rechtmatige verstrekking van periodieke uitkeringen levensonderhoud 2012 Visie op en toetsingskader voor onderwijs, sport en welzijnsaccommodaties gemeente Groesbeek 40 van 132 Programmabegroting 2014

Beleidsplan schuldhulpverlening Groesbeek en Millingen aan de Rijn 2013 Beleidsplan dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening aan de inwoners van Groesbeek en Millingen aan de Rijn. Ontwikkelingen Herijking van het welzijnsbeleid en Wmo beleid > Sociaal Maatschappelijke Visie Met de vaststelling van de Strategische Visie Groesbeek is een koers uitgezet tot 2025. Deze wordt uitgewerkt voor het sociale domein, zoals de structuurvisie deze heeft uitgewerkt voor het ruimtelijke domein. Daarnaast vragen toekomstige bezuinigingen op het gemeentefonds en de decentralisaties van nieuwe taken als de jeugdzorg en de opvang en begeleiding uit de AWBZ om een herijking van de gemeentelijke taken. Er moet een goede zorg worden geboden, maar wel met minder middelen. Omdat de overheid niet meer alle problemen zelf kan en wil oplossen is het van belang nadrukkelijk gebruik te maken van de eigen kracht en verantwoordelijkheid van onze inwoners. Deze herijking van het gemeentelijke takenpakket op het sociale domein valt samen met de noodzaak tot een herziening van ons beleidsplan voor de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) dat tot en met 2011 liep. Ook de uitwerking van het gezondheidsbeleid als gevolg van de Wet publieke gezondheid (Wpg) wordt hierin meegenomen. Gelet op de aanstaande herindeling per 1-1-2015 met fusiepartners Ubbergen en Millingen aan de Rijn zal de Sociaal Maatschappelijke Visie door de drie gemeenten gezamenlijk worden opgesteld. Decentralisatie van de jeugdzorg De provinciale jeugdzorg (Wet op de Jeugdzorg), jeugdbescherming en jeugdreclassering, jeugd-ggz (Zorgverzekeringswet) en de zorg voor licht verstandelijk gehandicapten (LVG) jeugd worden overgeheveld naar gemeenten. Uit de meicirculaire 2013 blijkt dat met de decentralisatie van de jeugdzorg (jeugdzorg, jeugd GGZ en jeugd AWBZ) voor de gemeente Groesbeek een bedrag is gemoeid van bijna 3.3 miljoen euro per jaar. Dit bedrag is gebaseerd op de historische kosten van 2011. Een nadere bijstelling van de cijfers wordt nog verwacht in 2014. Dit bedrag is niet vrij te besteden. Lopende verplichtingen met bestaande arrangementen voor jeugdigen en de pleegzorg moeten worden overgenomen. De decentralisatie gaat gepaard met een nieuwe Jeugdwet. Decentralisatie van de AWBZ Een aantal delen van de huidige AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) zullen overgaan naar de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) die door de gemeenten wordt uitgevoerd. Niet per 1 januari 2014, zoals aanvankelijk de bedoeling was, maar eerst per 1 januari 2015 wordt de functie "begeleiding/dagbesteding vanuit de AWBZ naar de Wmo overgeheveld. De functie begeleiding past bij de participatiedoelstelling van de Wmo. Ook de langdurige zorg wordt geherstructureerd. Mensen met een indicatie voor een zorgzwaartepakketten van 1 t/m 4 voor intramurale zorg (verzorgingshuizen) komen niet langer in aanmerking voor een plaats in een instelling. Met name over zorgzwaartepakket 4 bestaat momenteel nog een landelijke politieke discussie. Ook deze overheveling van taken naar de gemeente gaat gepaard met een efficiencykorting van het rijk. Aan de overheveling zijn grote financiële risico's verbonden voor de gemeente. Pas in de septembercirculaire 2013 worden de eerste cijfers verwacht van de middelen die met deze decentralisatie zijn gemoeid. gemeente Groesbeek 41 van 132 Programmabegroting 2014

Regionaal werkbedrijf Negen gemeenten in de regio Nijmegen hebben de intentie uitgesproken om gezamenlijk een regionaal werkbedrijf op te richten. Directe aanleiding waren de plannen van het kabinet om een nieuwe regeling te maken voor de onderkant van de arbeidsmarkt. Hierin zou dan plaats zijn voor zowel werkzoekenden met een bijstandsuitkering als ook mensen met een arbeidsbeperking die nu nog een Wajong uitkering hebben of beschut werken vanuit de Wet Sociale Werkvoorziening (WSW). De huidige Wajongers worden herkeurd en er komt geen nieuwe instroom in de WSW per 2015. In het Sociaal Akkoord zijn afspraken gemaakt over het creëren van extra banen voor deze mensen door werkgevers, waaronder ook overheden. Hét instrument daarvoor wordt de loonkostensubsidie (in plaats van de loondispensatie). Daartoe moet van iedereen een loonwaarde worden bepaald. Het is nog niet duidelijk wanneer ook BREED onderdeel gaat uitmaken van het regionaal werkbedrijf. Dat is uiteindelijk wel de bedoeling, maar het tempo van deze ontwikkeling hangt af van het re-organisatieproces dat BREED zelf doormaakt. Huidige planning is dat ook deze wet per 1 januari 2015 wordt ingevoerd. Een wetsvoorstel daartoe wordt in het najaar 2013 naar de Kamer gestuurd. Passend onderwijs In 2014 wordt het passend onderwijs ingevoerd. Dat houdt in dat kinderen met leer- en gedragsproblemen zoveel mogelijk in het reguliere basisonderwijs worden opgevangen. Alleen voor kinderen met grote ondersteuningsbehoefte blijft een plek beschikbaar in het speciaal onderwijs, zo is de wens van het rijk. Logisch gevolg van dit landelijke beleid is dat speciale scholen kleiner worden en in het uiterste geval misschien zelfs verdwijnen. Gewone scholen worden juist groter en krijgen meer geld. Daardoor verschuiven de geldstromen. De voorgenomen bezuiniging van 300 miljoen euro op het passend onderwijs gaat vooralsnog niet door. In het regeerakkoord staat een efficiëntie korting aangekondigd van 50 miljoen euro met ingang van 2016. De transitie passend onderwijs wordt door de scholen ingevoerd. In 2014 moeten de scholen met de gemeenten bestuurlijke afspraken maken over de aansluiting met de gemeentelijke taken, zoals de toegang tot de jeugdzorg. In de transitie jeugdzorg en AWBZ wordt de relatie met het passend onderwijs meegenomen. Harmonisatie van beleid Bovenstaande ontwikkelingen worden zoveel mogelijk in MUG-verband voorbereid. Hiermee wordt zo efficiënt gebruik gemaakt van de beschikbare capaciteit. Nieuwe projecten worden zo min mogelijk gestart. De beschikbare capaciteit wordt ingezet voor de harmonisatie van beleid (voorbereiding van de herindeling), de uitvoering van wettelijke ontwikkelingen en de uitvoering van bestaand beleid en projecten. Wat willen we bereiken en wat gaan we daarvoor doen? Onderstaand vindt u een overzicht van de activiteiten die wij binnen dit programma gaan uitvoeren. We hebben hierbij zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de Strategische Visie 2025. Voor het programma Maatschappelijke Zaken zijn de ontwikkelingslijnen Samen werken aan zorg en Jong, gezond & actief relevant. Deze ontwikkelingslijnen zetten we af tegen de verschillende pijlers. Niet alle ideeën uit de Strategische Visie kunnen we al omzetten in concrete activiteiten voor 2014. Door ze hier al wel te benoemen, houden we de hoofdlijnen van de Strategische Visie vast om daar toekomstige activiteiten in te kunnen passen. gemeente Groesbeek 42 van 132 Programmabegroting 2014

Maatschappelijke effecten (ambities) Pijler Leefomgeving 1. Een grotere verantwoordelijkheid voor de eigen buurt/wijk Activiteit Realisatie Invest. Expl. 1.1 Instellen van wijkcoaches 2013-2014 In de Strategische Visie is opgenomen dat we mogelijk aan de slag willen met wijkcoaches (met beslissingsbevoegdheid), die bewoners dichtbij ondersteunen in hun zelfredzaamheid op het gebied van wonen, zorg, welzijn en inkomen. Voor de wijk de Stekkenberg wordt gestart met een pilot om de zelfredzaamheid van bewoners te vergroten. Een opdracht daartoe wordt geformuleerd. Deze is gekoppeld aan het project waartoe ook het Voorzieningenhart Op de Heuvel (Groesbeek Noord) behoort. Onder deze ambitie werken we ook het versterken van de eigen verantwoordelijkheid / eigen kracht van inwoners uit. De Strategische Visie spreekt van een omslag van verzorgingsstaat naar een verantwoordelijke samenleving, waarbij de eigen verantwoordelijkheid van burgers uitgangspunt is, en de overheid als vangnet acteert. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 1.2 Opstellen van een Sociaal Maatschappelijke Visie (SMV) 2013-2014 MUG Als nadere uitwerking van de vastgestelde Strategische Visie 2025, komt er een integrale sociaal maatschappelijke visie (SMV) waarin breed gekeken wordt naar het hele sociale domein, de lokale gezondheidsnota, het sportbeleid, het jeugdbeleid en inhoudelijke keuzes op subsidiegebied. In deze ontwikkeling worden tevens de transities van taken uit de AWBZ, de Jeugdzorg en de Participatiewet betrokken. Vanwege de aanstaande herindeling met Ubbergen en Millingen aan de Rijn, wordt dit plan voor de nieuwe gemeente opgesteld. De 3 gemeenten dragen daar elk financieel aan bij. Aanbesteding van de visie heeft inmiddels plaatsgevonden. Gereedkoming is voorzien in 2014. Pijler Voorzieningenaanbod 2. Behoud van de reeds aanwezige basisfuncties in de dorpen (onderwijs, ontmoeten, sport) Activiteit Realisatie Invest. Expl. 2.1 Inzetten op topsport voor gehandicapten 25 Volgend op de realisatie van een kunstgrasveld voor CP-voetbal bij Pluryn/Werkenrode, willen we in 2013-2014 onderzoeken of we nog meer topsport voor gehandicapten (Paralympische sporten) naar Groesbeek kunnen halen. Dit past in onze Strategische Visie. Daarnaast willen we inzetten op het (regionaal) organiseren van topsportevenementen zoals de Special Olympics in 2016 en de aansluiting zoeken van de gehandicapten(breedte)sport bij de reguliere sportverenigingen. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 2.2 Verdere uitwerking nieuw bibliotheekprofiel en innovatieve 2014 vormen van samenwerking. Als gevolg van de maatschappelijke ontwikkelingen en de voorgenomen nieuwe wetgeving per 1 januari 2015, kijken wij nadrukkelijk naar het bibliotheekwerk. In 2014 wordt een nieuw bibliotheekprofiel uitgewerkt waarbij het accent ligt op jeugd en laaggeletterden. Er wordt maximaal ingezet op de maatschappelijke effecten van de bibliotheek. We zoeken hierbij aansluiting bij de doelstellingen van het onderwijs en de Sociaal Maatschappelijke Visie (SMV, zie punt 1.2). In het Voorzieningenhart Op de Heuvel (Groesbeek Noord) komt een schoolbibliotheek. De samenwerking met andere scholen en dorpshuizen wordt nader onderzocht. gemeente Groesbeek 43 van 132 Programmabegroting 2014

3. Duurzaam en efficiënter gebruik van accommodaties (onderwijs, sport en welzijn): multifunctionaliteit, toegankelijkheid en spreiding door gemeente Activiteit Realisatie Invest. Expl. 3.1 Uitvoeren van het accommodatiebeleid 2014 In 2012 is het accommodatiebeleid vastgesteld en de uitvoering gestart. In 2014 wordt de uitvoering voortgezet. Actiepunten: 1. Kostenonderzoek/privatisering Heuvelland en Biga zaal 2. Nieuwe sportnota (als onderdeel van de SMV, zie punt 1.2) 3. Vergroten medegebruik onderwijs en sport ter voorkoming van leegstand van klaslokalen en sport/gymzalen. Overige maatschappelijke effecten 4. Iedereen doet mee in de samenleving Activiteit Realisatie Invest. Expl. 4.1 Uitvoeren beleidsplan schuldhulpverlening 2013-2015 Implementatie beleidsplan schuldhulpverlening uitvoeren, gericht op het verbeteren van: - de kwaliteit en effectiviteit van de schuldhulpverlening; - de afstemming van de schuldhulpverlening op de individuele vraag (maatwerk); - de samenwerking en afstemming met ketenpartners. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 4.2 Voorbereiden regionale samenwerking op het gebied van Werk 2014 en Inkomen. Op basis van besluitvorming in de gemeenteraden over regionale samenwerking op het gebied van de Wwb (Wet werk en bijstand) zal deze samenwerking verder voorbereid worden. De geplande ingangsdatum is 1 januari 2015. Activiteit Realisatie Invest. Expl. 4.3 Ontwikkelen van een moderne werkgeversbenadering via de 2013-2014 sociaal economische versterking (SEV) en verder ontwikkelen van de scharnierfunctie MUG. Een aantal jaren geleden gestart als project om de werkgevers in de MUG-gemeenten meer te betrekken bij onze re-integratie activiteiten en inmiddels onderdeel van onze uitvoeringspraktijk, waarbij nauw wordt samengewerkt met het UWV-Werkbedrijf. Bij de evaluatie van de scharnierfunctie in 2012 zijn een aantal verbeterpunten genoemd. Zo willen we overstappen van integrale klantmanagers maar re-integratiespecialisten en zogenaamde relatiemanagers voor ondernemers. De ondernemer is klant en de werkzoekende is kandidaat. Er is sprake van gelijkwaardigheid. Gemeente, werkgevers en werkzoekenden hebben elkaar nodig. Op deze wijze komt de eerder beoogde scharnierfunctie beter tot zijn recht. De dienstverlening naar de werkgever wordt geïntensiveerd (ontzorgen). Al in 2013 is de nieuwe aanpak verbreed naar Ubbergen en Millingen. Gezien de geboekte successen willen we in 2014 de werkgeversbenadering verder verbreden en implementeren in de organisatie. Daarnaast willen we onze kennis en ervaring inbrengen in de regionale ontwikkeling van het regionale werkbedrijf. Eveneens in 2014 wordt de inzet van social return on investment (SROI) verder gestructureerd en geïntensiveerd. 5. Verbeteren van de gezondheid van inwoners Activiteit Realisatie Invest. Expl. 5.1 In regionaal verband uitwerken van de transities Jeugdzorg en 2014 AWBZ. In 2013 zijn in aanloop naar de transitie Jeugdzorg en in samenhang met de transitie AWBZ, het visiedocument Transformeren en integreren en het plan van aanpak Kracht door verbinding regionaal vastgesteld. In 2014 wordt uitvoering gegeven aan het plan van aanpak zodat de (nieuwe) gemeente op 1 januari 2015 gereed is om de nieuwe taken uit te kunnen voeren. Vooruitlopend hierop zullen in 2014 één of meerdere (regionale) pilotprojecten draaien om te experimenteren met de nieuwe rol en verantwoordelijkheden van de gemeente. De uitvoerende (zorg)partijen en cliëntorganisaties worden hier direct bij betrokkenen. De lokale inrichting en uitwerking van de transities wordt opgenomen in de SMV (zie 1.2) gemeente Groesbeek 44 van 132 Programmabegroting 2014

Activiteit Realisatie Invest. Expl. 5.2 Gemeentelijk gezondheidsbeleid in SMV 2014 De rijksoverheid heeft het gezondheidsbeleid geformuleerd in de nota Gezondheid dichtbij. Drie thema s worden hierin uitgewerkt: Gezondheidsbescherming, en dan met name daar waar de overheid een taak heeft. Het tweede thema betreft Zorg en sport dichtbij in de buurt. Daar zijn we in Groesbeek al actief mee aan de slag. Het derde thema is Zelf beslissen over leefstijl. Naast bevordering van (het aanleren van) een gezonde leefstijl, vroege signalering van risico s en inzet op weerbaarheid om dagelijkse verleidingen te weerstaan, vindt het kabinet dat het stellen van grenzen en het stimuleren van een gezonde basis bij de jeugd gerechtvaardigd is. Gemeenten moeten een lokale nota Gezondheidsbeleid maken en door de raad laten vaststellen op grond van de Wet publieke gezondheid (Wpg). We betrekken deze verplichting bij de op te stellen Sociaal Maatschappelijke Visie, SMV (zie 1.2) 6. Behouden en toegankelijk maken van cultureel erfgoed Activiteit Realisatie Invest. Expl. 6.1 Toegankelijk maken filmarchief Groesbeek 2014 De Stichting Filmarchief Groesbeek heeft als doel: het verzamelen, bewaren, digitaliseren en archiveren van al het beeldmateriaal dat verband houdt met de gemeente Groesbeek en haar inwoners. Van het verzamelde beeldmateriaal wil men een beeldbank op gaan zetten die via een website voor iedereen toegankelijk wordt zodat alle inwoners en geïnteresseerden kunnen beschikken over het complete filmarchief. Daarnaast kunnen andere amateurfilmers met hun materiaal in de toekomst aansluiten bij dit archief. Voor de eenmalige investering en jaarlijkse exploitatiekosten vraagt men subsidie aan de gemeente Groesbeek. Wat mag het kosten/gaat het opbrengen? De ontwikkeling van de totale lasten en baten van dit programma vindt u in onderstaande tabel. Voor een nadere toelichting op de ontwikkeling van het saldo verwijzen wij naar hoofdstuk 4. Bedragen x 1.000 Exploitatie Rekening 2012 Raming 2013 Raming 2014 Raming 2015 Raming 2016 Raming 2017 Lasten -23.742-24.402-24.228-23.034-22.963-22.907 Baten 11.908 10.514 10.400 10.400 10.400 10.400 Totaal programma -11.834-13.888-13.828-12.634-12.563-12.507 In de volgende tabel vindt u een overzicht van de voor dit programma geraamde investeringen. Meerjaren Investeringsplan Bedrag Bijdragen Raming 2014 Verplaatsing draisinen -25-25 Totaal investeringen -25-25 Raming 2015 Bedragen x 1.000 Raming 2017 Raming 2016 gemeente Groesbeek 45 van 132 Programmabegroting 2014

In de volgende tabel vindt u een overzicht van de reserves en voorzieningen die betrekking hebben op dit programma. De ramingen hebben betrekking op de standen per 31 december van het betreffende jaar (de eindstanden). Reserves en voorzieningen Rekening 2012 Raming 2013 Bedragen x 1.000 Raming 2014 WWB 111 117 12 School Cranenburgsestraat Kunstwerken Verbouw Sleutel Accommodatie Stekkenberg Voorzieningenhart Groesbeek Noord 303 196 441 901 0 294 208 390 1.416 0 284 184 338 0 425 Vervangende nieuwbouw Vossenhol 1.100 1.073 1.044 Totaal reserves 3.052 3.498 2.287 Basisscholen Werkenrode Terwindtschool Heuvelland BIGA Sportaccommodaties velden Sportaccommodaties kleedruimten Sportaccommodaties complexen De Lubert NH kerk Mallemolen Kloosterstraat 9 0 9 24 250 60 122 216 306 82 8 293 71 828 192 13 15 55 107 255 448 66 3 324 82 Totaal voorzieningen 1.441 2.388 529 21 38 38 38 36 0 0 0 0 8 271 79 gemeente Groesbeek 46 van 132 Programmabegroting 2014

3.3. Algemene dekkingsmiddelen, inclusief onvoorzien gemeente Groesbeek 47 van 132 Programmabegroting 2014

Algemene dekkingsmiddelen Portefeuillehouder: J.G.M. Thijssen Ambtelijk verantwoordelijk: E. van der Velde Algemeen Inhoud Binnen de begroting bestaat onderscheid tussen algemene dekkingsmiddelen en specifieke dekkingsmiddelen. De algemene dekkingsmiddelen zijn dekkingsmiddelen die vrij aan te wenden zijn. De besteding van deze middelen is op voorhand niet gebonden aan een bepaald programma of doel, maar wordt ingezet ter dekking van de tekorten op de programma's. De algemene dekkingsmiddelen worden in de begroting afzonderlijk (buiten de programma's) zichtbaar gemaakt. Specifieke dekkingsmiddelen zijn de middelen die direct samenhangen met een bepaald programma. Dat kunnen inkomsten zijn van het Rijk met een specifiek bestedingsdoel (bijvoorbeeld voor de uitvoering van de Wet werk en bijstand in Programma 4), de opbrengsten uit verkoop van gronden (de grondexploitatie in Programma 3) en opbrengsten uit verleende diensten, zoals het verstrekken van een paspoort (de leges in Programma 1). Ook de rioolheffing en de afvalstoffenheffing zijn specifieke dekkingsmiddelen. De specifieke dekkingsmiddelen beïnvloeden het (exploitatie)resultaat van een programma rechtstreeks en worden er dan ook rechtstreeks aan toegerekend. In dit deel van de begroting geven we een toelichting op de algemene dekkingsmiddelen. Doelstelling Wij willen een financieel gezonde gemeente voor nu en in de toekomst zijn. Dit betekent dat wij een verantwoord financieel beleid voeren met sluitende begrotingen, waarbinnen ruimte wordt gemaakt voor noodzakelijke en gewenste veranderingen van beleid en het opvangen van onvoorziene omstandigheden. Wij maken voortdurend een afweging tussen onze bestuurlijke ambities en de daarvoor beschikbare middelen. Beleidsruimte en kaders De beleidsruimte betreffende Algemene dekkingsmiddelen is beperkt. De belangrijkste regelgeving is opgenomen in de Gemeentewet, het Besluit begroting en verantwoording (het BBV), de Wet Financiering Decentrale Overheden en de Wet Waardering Onroerende Zaken. In het BBV is in artikel 8 het volgende opgenomen: 1. Het programmaplan bevat (..) het overzicht van algemene dekkingsmiddelen en het bedrag voor onvoorzien; (..) 5. Het overzicht van algemene dekkingsmiddelen bevat ten minste: a. lokale heffingen, waarvan de besteding niet gebonden is; b. algemene uitkeringen; c. dividend; d. saldo van de financieringsfunctie; e. overige algemene dekkingsmiddelen. 6. Het bedrag voor onvoorzien wordt geraamd voor de begroting in zijn geheel of per programma. gemeente Groesbeek 48 van 132 Programmabegroting 2014

Gemeentelijke kaders Beleidsstuk Jaar Inhoud Verordening financieel beleid, 2005 Financiële spelregels beheer en financiële organisatie Verordening controle 2005 Afspraken m.b.t. controle accountant en overige controles financieel beheer en financiële organisatie Nota reserves en voorzieningen 2009 Actualisatie van de reserves en voorzieningen Financieringsstatuut 2004 Regels m.b.t. de geldstromen van en naar de gemeente Verordeningen Belastingen 2012 Diverse verordeningen met afspraken over: Onroerende zaakbelasting, Afvalstoffenheffing, Marktgelden, Rioolheffing, Toeristenbelasting, Forensenbelasting, Baatbelasting, Lijkbezorgingsrechten en leges. Wat mag het kosten/gaat het opbrengen? In de onderstaande tabel vindt u een overzicht van de algemene dekkingsmiddelen. Tabel: Algemene dekkingsmiddelen bedragen x 1.000 Exploitatie Rekening Raming Raming Raming Raming Raming 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Lokale heffingen - OZB 2.198 2.411 2.405 2.490 2.577 2.668 - Toeristenbelasting 162 153 162 165 167 169 - Baatbelasting -13 1 1 1 1 1 - Forensenbelasting 12 12 12 12 13 13 - uitvoeringskosten -307-227 -235-235 -235-235 2.052 2.350 2.345 2.433 2.523 2.616 Algemene uitkering - uitkering 17.284 17.339 18.196 16.648 16.632 16.448 - uitvoeringskosten -10-8 -9-9 -9-9 17.274 17.331 18.187 16.639 16.623 16.439 Dividend - opbrengsten 87 122 122 122 122 122 - kosten -8-16 -16-16 -16-16 79 106 106 106 106 106 Saldo financ.functie 2.279 1.934 1.819 1.758 1.752 1.704 stelposten/diversen -301-464 -454-80 -87-87 Totaal algemene 21.383 21.257 22.003 20.856 20.917 20.778 dekkingsmiddelen Mutaties op reserves - toevoeging aan -5.794-660 -1.223-420 -432-515 - onttrekking van 5.336 688 3.448 173 170 166-458 28 2.225-247 -262-349 Resultaat 20.925 21.285 24.228 20.609 20.655 20.429 gemeente Groesbeek 49 van 132 Programmabegroting 2014

Lokale heffingen Onder de lokale heffingen worden de onroerendzaakbelasting, de toeristenbelasting, de baatbelasting en de forensenbelasting begrepen. Voor een nadere toelichting verwijzen wij naar de paragraaf "Lokale heffingen". Om de ontwikkeling van de opbrengsten goed zichtbaar te maken, zijn de uitvoeringskosten in het overzicht apart zichtbaar gemaakt. Algemene uitkering De belangrijkste inkomstenbron van de gemeente bestaat uit de uitkering die wij van het gemeentefonds ontvangen. De raming van de algemene uitkering is gebaseerd op de meicirculaire 2013. Met betrekking tot de raming voor het jaar 2014 zijn twee bijzonderheden te melden: 1. Er is eenmalig een extra opbrengst van 671.000 verwerkt in de raming. Dit betreft eenmalig extra geld dat wij in 2014 van het rijk ontvangen vanwege de herindeling. Voorgesteld wordt dit bedrag te storten in een nieuw te vormen bestemmingsreserve structuurverbetering. 2. Er is een correctie op de raming toegepast van 345.000 (nadelig), vanwege de erg rooskleurige cijfers in de meicirculaire 2013. Wij verwachten dat de extra bezuinigingen door het rijk leiden tot een negatieve bijstelling van de algemene uitkering in 2014. Dividend Het geraamde dividend betreft de dividenduitkering van de NV Bank voor Nederlandse Gemeenten. Daarnaast is een klein bedrag aan kapitaallasten gerekend. Het dividend van de ARN BV wordt, conform regelgeving, verantwoord op programma 3 Wonen en Werken. Saldo Financieringsfunctie Onder "Saldo Financieringsfunctie" wordt het saldo verstaan van de kosten en opbrengsten die samenhangen met de uitgezette en opgenomen gelden plus de renteopbrengsten die voortvloeien uit het inzetten van eigen financieringsmiddelen (reserves en voorzieningen). Overige dekkingsmiddelen Onder de overige dekkingsmiddelen worden verschillende stelposten verstaan (voor een bedrag van 172.000 in 2014) en een aantal niet verdeelde kosten van de kostenverdeelstaat ( 282.000 in 2014). In de volgende tabel vindt u een overzicht van de geraamde stelposten en niet verdeelde kosten. gemeente Groesbeek 50 van 132 Programmabegroting 2014

Tabel: Stelposten / niet verdeelde kosten bedragen x 1.000 Exploitatie Raming Raming Raming Raming 2014 2015 2016 2017 Stelposten - Onvoorziene uitgaven -75-75 -75-75 - Nieuw beleid -50-50 -50-50 - Effecten decentralisaties rijk -105-112 -112 - Nieuwe huisvestingslasten voorzieningenhart -47-47 -47-47 - Aanpassing DVO -224-224 -224-224 - Aanpassing DVO, taakstelling 224 224 224 224-172 -277-284 -284 Niet verdeelde kosten - Salariskosten -24-24 -24-24 - Uitvoeringskosten -258 221 221 221-282 197 197 197 Totaal -454-80 -87-87 Hieronder volgt een toelichting op de stelposten/niet verdeelde kosten. Onvoorziene uitgaven De post onvoorziene uitgaven wordt voorgeschreven door het BBV en bedraagt jaarlijks 75.000. Deze stelpost is bedoeld om onvoorziene uitgaven gedurende het begrotingsjaar op te vangen. Aanwending van deze middelen vereist een raadsbesluit. Stelpost nieuw beleid Jaarlijks is (een stelpost van) 50.000 beschikbaar voor nieuw beleid. Aanwending van dit budget vereist een raadsbesluit. Effecten decentralisaties rijk Aanvankelijk was een stelpost opgenomen van 200.000 in 2012 oplopend tot 1.000.000 in 2016 voor het opvangen van rijksbezuinigingen en de verwachte decentralisaties van rijkstaken. Een deel van de stelpost is inmiddels ingezet (in 2014 volledig). Voor de jaren na 2014 resteert nog een stelpost van 105.000 (2015) respectievelijk 112.000 (2016 en 2017). Nieuwe huisvestingslasten voorzieningenhart Een deel van de nieuwe huisvestingslasten van het Voorzieningenhart Groesbeek Noord is op een stelpost geraamd. Aanpassing DVO incl. taakstelling De gemeente Millingen aan de Rijn heeft aangegeven minder uren dienstverlening te willen afnemen in 2014. Dit levert onze gemeente minder opbrengsten op. Om dit op te vangen zullen wij moeten schrappen in onze personele kosten. De lagere opbrengsten en taakstelling om de kosten te verminderen hebben wij geraamd op een bedrag van 224.000. De werkelijk gemaakte uren t.b.v. de gemeente Millingen aan de Rijn worden afgewikkeld conform de dienstverleningsovereenkomst. gemeente Groesbeek 51 van 132 Programmabegroting 2014

Salariskosten (bovenformatief personeel) Om de kosten van bovenformatief personeel niet op de programma's te laten drukken, worden deze hier geraamd. Uitvoeringskosten Dit betreft in 2014 kosten die (nog) niet verdeeld zijn over de diverse programma s, maar hier wel op zouden moeten drukken. Omdat diverse eenmalige kosten in 2014, die geraamd zijn op de kostenverdeelstaat, structureel (dus meerjarig) meegenomen zijn in de gehanteerde uurtarieven, dient er voor de jaren 2015 tot en met 2017 een bedrag van in totaal 221.000 te worden gecorrigeerd. Het gaat hier bijv. om stelposten (op de kostenverdeelstaat) die alleen van toepassing zijn voor 2014. In de begroting 2014 zijn geen investeringen met betrekking tot de algemene dekkingsmiddelen opgenomen. Meerjaren Investeringsplan Totaal investeringen Bedrag Bijdragen Raming 2014 Raming 2015 Bedragen x 1.000 Raming 2017 Raming 2016 In de volgende tabel vindt u een overzicht van de reserves en voorzieningen die betrekking hebben op het onderdeel algemene dekkingsmiddelen. De ramingen hebben betrekking op de standen per 31 december van het betreffende jaar (de eindstanden). Reserves en voorzieningen Algemene reserve Alg.reserve-beklemd Saldo boekjaar Opleidingen personeel Dekking investeringen Rekening 2012 7.278 16.695 974 110 330 Raming 2013 5.877 16.695 104 123 91 Bedragen x 1.000 Raming 2014 4.550 16.695 0 121 352 Versterking sociaal/economisch infrastructuur 2.720 1.186 0 Totaal reserves 28.107 24.076 21.718 Verlofuren personeel 236 0 0 Totaal voorzieningen 236 0 0 gemeente Groesbeek 52 van 132 Programmabegroting 2014

3.4. Paragrafen gemeente Groesbeek 53 van 132 Programmabegroting 2014

Lokale heffingen Op grond van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (het BBV), bevat de paragraaf betreffende de lokale heffingen ten minsten: a. de geraamde inkomsten; b. het beleid ten aanzien van de lokale heffingen; c. een overzicht op hoofdlijnen van de diverse heffingen; d. een beschrijving van het kwijtscheldingsbeleid; e. een aanduiding van de lokale lastendruk; Geraamde inkomsten Onderstaand een overzicht van de geraamde belastinginkomsten voor de jaren 2013 en 2014 en de gerealiseerde inkomsten 2012. Per verordening/ belastingsoort zijn de inkomsten afzonderlijk vermeld. Tabel: Geraamde belastingink omsten bedragen x 1.000 Exploitatie Rekening 2012 Begroting 2013 Begroting 2014 Verschil Begroting- Begroting Legesverordening - Activiteiten burgerzaken 336 263 305 42 - Leges RO procedures 22 18 9-9 - Leges omgevingsvergunningen 357 232 263 31 - Leges gebruiksvergunningen 9 3 3 0 - Overige activiteiten 240 66 54-12 Verordening marktgelden - Marktgelden 17 17 17 0 Verordening afvalstoffenheffing - Afvalstoffenheffing 1.045 971 980 9 - Huisvuilzakken 226 240 210-30 Verordening rioolheffing - Rioolheffing 1.327 1.434 1.503 69 Verordening Grafrechten - Grafrechten 32 30 30 0 Verordening OZB - Onroerendezaakbelasting 2.197 2.417 2.405-12 Verordening Forensenbelasting - Forensenbelasting 12 12 12 0 Verordening Toeristenbelasting - Toeristenbelasting 162 153 162 9 Totaal geraamde belastinginkomsten 5.982 5.856 5.953 97 gemeente Groesbeek 54 van 132 Programmabegroting 2014

Ten opzichte van 2013 is de raming van de totale opbrengsten per saldo 97.000 hoger. De belangrijkste verschillen zijn: leges per saldo 52.000 hoger, de afvalstoffenheffing 21.000 lager en een hogere opbrengst van 69.000 voor de rioolheffing. Een verklaring wordt bij het sub-product gegeven. Per belastingsoort wordt hier nader ingegaan op ontwikkelingen en de voorgenomen wijzigingen van de tarieven voor 2014. Uitvoering heffing en invordering Met ingang van 2012 is de uitvoering van de heffing en invordering van de gemeentelijke belastingen en de uitvoering van de Wet Waardering Onroerende Zaken (wet WOZ) in het kader van een groter samenwerkingsverband uitbesteed aan de gemeente Beuningen. Dit betekent dat de gemeente Beuningen voor de burgers en bedrijven het aanspreekpunt is voor de vaststelling van de waarde op grond van de Wet WOZ, het opleggen van de belastingaanslagen en de -dwang- invorderingen. De gemeenteraad van Groesbeek heeft hiervoor ingestemd met de toetreding tot de Regeling Gemeenschappelijk Belastingkantoor Beuningen. De gemeente Groesbeek blijft, gelet op de dienstverleningsovereenkomst naar de gemeente Millingen aan de Rijn, feitelijk verantwoordelijk voor een juiste en tijdige uitvoering van deze taken. De uitvoeringskosten voor de beide gemeenten worden door de gemeente Beuningen aan Groesbeek doorberekend. Beleid ten aanzien van de lokale heffingen Vooraf: In de door de Raad vastgestelde Perspectiefnota 2014 en de meerjarenraming bij de begroting 2013 is het beleid ten aanzien van de lokale heffingen voor de komende jaren vastgesteld. Bij het opstellen van de ramingen voor 2014, en meerjarig, is van dit financiële kader uitgegaan. Leges Op basis van de legesverordening worden de rechten geheven van degenen die gebruik maken van de diensten, beschikbaar gesteld door het gemeentebestuur. Jaarlijks wordt, na de vaststelling van de begroting, de belastingverordening redactioneel en technisch aangepast naar de recente jurisprudentie en wordt de tarieventabel aangepast. De Tarieventabel bij de verordening is conform het VNG-model ingedeeld in drie titels zijnde: Titel 1 Algemene dienstverlening; Titel 2 Dienstverlening vallende onder fysieke leefomgeving/omgevingsvergunningen; Titel 3 Dienstverlening vallend onder Europese dienstenrichtlijnen. Een aandachtspunt bij de actualisering blijft de transparantie en de kostendekkendheid van de tarieven te beoordelen per titel. In artikel 229b van de gemeentewet is bepaald dat de tarieven zodanig dienen te zijn vastgesteld dat de geraamde baten van de rechten niet uitgaan boven de geraamde lasten ter zake. In zijn algemeenheid geldt dat de inkomsten vooral worden bepaald door het aantal aanvragen. Uit de in de afgelopen periode ingekomen aanvragen voor omgevingsvergunningen is echter gebleken dat de opgegeven bouwkosten/aanneemsommen lager zijn dan de door ons gehanteerde normen. Deze ontwikkeling is tegengesteld ten opzichte van voorgaande jaren, waarbij een stijging van de bouwkosten redelijk in de pas liep met de inflatie. Welke consequenties dit heeft voor de uiteindelijke hoogte van de leges om aan de 100% dekking van de kosten te komen - zullen wij in voorbereiding op de actualisering van de legesverordening 2014, nader moeten uitwerken en mede op basis hiervan de nieuwe tarieven te bepalen. Voor de rijbewijzen en paspoorten worden door het Ministerie normen en/of maximum tarieven vastgesteld. Deze tariefsaanpassingen worden verwerkt in de verordening. De legestarieven welke zijn gebaseerd op het uurtarief van de vakafdelingen worden opnieuw berekend naar die van 2014. De overige in de verordening genoemde tarieven worden, rekening houdende met de kostendekkendheid verhoogd met ten hoogste 1,6%, zijnde de geraamde prijsontwikkeling conform de junicirculaire 2013. Hier ligt ook een relatie met de actualisering/vast te stellen beleidsregels op dit gebied. gemeente Groesbeek 55 van 132 Programmabegroting 2014

Marktgelden Deze rechten worden geheven op grond van de marktgeldverordening. De basistarieven worden jaarlijks op basis van de verwachte prijsontwikkeling verhoogd. Voor 2014 met 1,6%. Het dekkingspercentage, inclusief de inkomsten uit staangelden, bedraagt 70%, voor 2013 berekend op 75%. De verslechtering is een gevolg van de hogere geraamde kosten voor beheer (inhuur Breed). Het gevolg is een tekort op de exploitatie van 7.000 voor 2014. Afvalstoffenheffing De afvalstoffenheffing wordt geheven op grond van artikel 15.33 van de Wet milieubeheer. Belastingplichtig is degene, die in de gemeente feitelijk gebruik maakt van een perceel waarvan de gemeente verplicht is tot het inzamelen van de huishoudelijke afvalstoffen. De hoogte van de afvalstoffenheffing -vast bedrag- is afhankelijk van de gezinsgrootte (één- of meer- persoonshuishouding). Daarnaast is de gebruiker een bedrag van 1,10 verschuldigd voor de aanschaf huisvuilzak. Op verzoek wordt aan de gebruiker een tweede gft-container beschikbaar gesteld, waarvoor een eenmalige bijdrage en de jaarlijkse heffing verschuldigd zijn. De beide tarieven voor een tweede gft-container worden per 1 januari 2014 verhoogd met 1,6%. Het tarief voor de aanschaf van de huisvuilzak blijft ongewijzigd. De inkomsten voor afvalstoffenheffing zijn geraamd op 980.000 en 210.000 voor de huisvuilzakken. In tegenstelling tot voorgaande jaren is in de ramingen vooralsnog geen rekening gehouden met een volume effect betreffende de inkomsten en de uitgaven omdat dit in de huidige marktsituatie op voorhand moeilijk kan worden ingeschat. Op basis van de begrotingsgegevens realiseren wij, rekening houdende met de verhoging van de tarieven met 1,6% een dekkingspercentage van 87%, dit was in 2013 100%. Voor 2014 is een tekort op de exploitatie begroot van 151.000. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de hogere kosten betreffende opruimen van illegaal afval, de verhoging van de omzetbelasting en lagere inkomsten betreffende de verkoop van huisvuilzakken. Wij zijn nog in overleg met de zorginstellingen ten aanzien van de inzameling huishoudelijke afvalstoffen door de gemeente en de heffing van de afvalstoffenheffing, op grond van de verordening (locatie Dekkerswald en Mariëndaal). Met een financieel effect op de ramingen is geen rekening gehouden. Rioolheffing De rioolheffing wordt uitsluitend geheven van de gebruiker van het perceel. De verordening kent een schijventarief met een vrij vergaande differentiatie. Heffingsmaatstaf hiervoor is het waterverbruik in het voorgaande belastingjaar, met het principe de vervuiler betaalt. In 2011 is het gemeentelijk rioleringsplan GRP- 2011-2016 vastgesteld. Hierbij is gelet op de geraamde meerjarige investeringen en het structurele tekort op de jaarlijkse exploitatie van het stelsel, besloten de tarieven met ingang van 2012 jaarlijks met 5% te verhogen, vermeerderd met de verwachte prijsontwikkeling voor het betreffende jaar, welke voor 2014 is gesteld op 1,6%, totdat een structureel, meerjarig dekkingspercentage van 100% is bereikt. Dit zijn dan de uitgangspunten voor de opgestelde ramingen. De inkomsten zijn voor 2014 geraamd op 1.503.000. Het dekkingspercentage bedraagt voor de komende jaren respectievelijk: 2014 98%, 2015 92%, 2016 99%. Eerst in 2017 wordt een dekkingspercentage van 105% verwacht en zal de meeropbrengst in de reserve Rioolheffing worden gestort, zoals is besloten bij de vaststelling van het GRP. Voor 2014 wordt een tekort op de exploitatie van 26.000 geraamd. Indien bij het opstellen van de jaarrekening blijkt dat het resultaat per saldo gunstiger is dan bij de begrotingscijfers c.q. een gunstiger dekkingspercentage wordt gerealiseerd, zal het positieve verschil in de daarvoor ingestelde reserve Rioolheffing worden gestort. gemeente Groesbeek 56 van 132 Programmabegroting 2014

Rioolaansluitrechten Voor het aansluiten van een pand op het gemeentelijk rioolstelsel wordt op grond van de verordening rioolaansluitrechten een kostenbegroting opgesteld en op basis daarvan een eenmalig aansluitrecht van de aanvrager geheven. Het betreft een dienstverlening op verzoek. Jaarlijks worden de normen aangepast aan de prijsontwikkeling. Voor 2014 worden de tarieven met 1,6% verhoogd, zodat deze kostendekkend blijven, in overeenstemming met ons uitgangspunt, een dekkingspercentage van 100%. Lijkbezorgingsrechten/Grafrechten Op grond van de verordening grafrechten worden rechten geheven voor het gebruik van de begraafplaats en voor het door of vanwege de gemeente verlenen van diensten in verband met de exploitatie van de begraafplaats. Landelijk, maar ook in Groesbeek, zien wij, gelet op de maatschappelijke ontwikkelingen al jaren een terugloop van het aantal begravingen op de plaatselijke begraafplaats, omdat de voorkeur van de burgers steeds meer uit gaat naar een crematie in plaats van een ter aarde stelling van de overledene. Op basis van de begrotingsgegevens realiseren wij, rekening houdende met de verhoging van de tarieven per 1 januari 2014 van 1,6%, een dekkingspercentage van 30%, Dit was voor 2013 33%. Het gevolg is een tekort op de exploitatie van 68.000 voor 2014. Onroerendezaakbelastingen De inkomsten uit de heffing van de onroerendezaakbelastingen (OZB), worden ingezet als algemene dekkingsmiddelen. De OZB kent twee soorten belastingen, namelijk een eigenarenbelasting en een gebruikersbelasting. De gebruikersbelasting wordt uitsluitend geheven van de gebruikers van de niet-woningen. Deze belasting is een zogenaamde tijdstipbelasting, waarbij uitsluitend de toestand per 1 januari van het betreffende jaar bepalend is voor de OZB-heffing. Als heffingsgrondslag geldt de vastgestelde WOZ-waarde van het pand. Het tarief is een percentage van de op grond van de Wet Waardering Onroerende Zaken vastgestelde waarde van de onroerende zaak voor het betreffende belastingjaar. Voor 2014, en de meerjarenraming, is uitgegaan van een verhoging van de ozbtarieven met jaarlijks 3,5% (inclusief inflatie). De inkomsten 2014 zijn geraamd op 2.405.000. Bij het opstellen van de raming van de inkomsten wordt in tegenstelling tot voorgaande jaren geen inschatting gemaakt van het verwachte volume effect (waardenmutaties welke het gevolg zijn van uitbreidingen/nieuwbouw/verbouw/sloop van objecten) omdat dit in de huidige marktsituatie op voorhand moeilijk kan worden ingeschat. In het raadsvoorstel betreffende de berekening en vaststelling van de tarieven voor 2014 komen wij hier inhoudelijk op terug. Een positief volume-effect moet leiden tot een hogere opbrengst en niet tot lagere tarieven. Omdat de WOZ-waarde de grondslag is voor de heffing wordt er bij het berekenen van de tarieven eveneens rekening gehouden met de waardeontwikkeling van de onroerende zaken per 1 januari 2013 ten opzichte van 1 januari 2012 (waardepeildatum), zodat ondanks een hogere of lagere grondslag (WOZ-waarden) de geraamde inkomsten worden gerealiseerd. Forensenbelasting De inkomsten uit de heffing van de forensenbelasting zijn aan te merken als algemene dekkingsmiddelen. Binnen de grenzen van de gemeente Groesbeek staan een aantal woningen welk aangemerkt kunnen worden als tweede (recreatie) woning, welke in eigendom zijn van particulieren en die niet worden verhuurd. Deze woningen kunnen op basis van de verordening toeristenbelasting niet in de heffing voor de toeristenbelasting worden betrokken. Op grond van Artikel 223 van de Gemeentewet heeft de gemeente de verordening Forensenbelasting vastgesteld en op grond hiervan de bevoegdheid om forensenbelasting te heffen van de natuurlijke personen die zonder in de gemeente Groesbeek een hoofdverblijf te hebben er gedurende het belastingjaar meer dan 90 dagen voor zich of voor hun gezin een gemeubileerde woning beschikbaar houden. Uit oogpunt van rechtsgelijkheid is per 1 januari 2012 een forensenbelasting ingevoerd, zodat zij in de heffing worden betrokken. Wordt er gemeente Groesbeek 57 van 132 Programmabegroting 2014

forensenbelasting geheven dan geldt een vrijstelling voor de toeristenbelasting. De forens/toerist (eigenaar/gebruiker) van de tweede (recreatie) woning heeft baat bij de voorzieningen die de gemeente voor zijn inwoners heeft ingericht zonder dat de gemeente hiervoor inkomsten uit het gemeentefonds ontvangt. Gelet op het gestelde in de perspectiefnota wordt het tarief voor 2014 in overeenstemming met het tarievenbeleid voor de toeristenbelasting met (omgerekend) 2% verhoogd. Het tarief wordt afgerond op gehele euro s en voor 2014 vastgesteld op 141, voor 2013 geldt een tarief van 138. Voor 2014 is een opbrengst geraamd van 12.000. Toeristenbelasting De inkomsten uit de heffing van de toeristenbelasting zijn aan te merken als algemene dekkingsmiddelen en kunnen door de gemeente vrij besteed c.q. ingezet worden. De opbrengst is voor 2014 geraamd op 162.000. Uitgangspunt bij het opstellen van de raming is het gemiddelde van de inkomsten over de afgelopen 3 jaar, plus een jaarlijkse verhoging van de tarieven met één eurocent per overnachting. Deze tariefsverhoging is in het bijzonder gering omdat het toerisme een belangrijk speerpunt is van ons lokaal beleid. Het tarief voor de categorie hotels wordt voor 2014 0,80 en voor de categorie campings 0,45 per overnachting. Na vaststelling van de begroting 2014 worden de nieuwe tarieven in de verordening verwerkt. Baatbelasting Als achtervang werden voor het project riolering buitengebied verordeningen voor de heffing van Baatbelasting vastgesteld. Enkele belastingplichtigen hebben gekozen voor betaling in 10 jaarlijkse termijnen, hetgeen op grond van de verordening tot de mogelijkheden behoort. De inkomsten zijn geraamd op bijna 500. Kwijtscheldingsbeleid Het is voor belastingplichtigen mogelijk om voor de onroerendezaakbelastingen, afvalstoffenheffing en de rioolheffing kwijtschelding aan te vragen. Omdat de gebruikersheffing voor de onroerendezaakbelastingen voor woningen is vervallen zal voor de onroerendezaakbelastingen nauwelijks nog een beroep worden gedaan op kwijtschelding. De volgende ramingen zijn in de begroting 2014 opgenomen: - afvalstoffenheffing 40.000 (2013 40.000) - rioolheffing 47.500 (2013 45.000) - onroerendezaakbelastingen p.m. De bedragen zijn geraamd op basis van ervaringscijfers van de laatste twee jaren. De economische situatie heeft invloed op de financiële consequenties. Of de aanvrager in aanmerking komt voor kwijtschelding hangt af van zijn persoonlijke financiële situatie. Het percentage voor de berekening van "de kosten van bestaan" is vastgesteld op het maximale, zijnde 100%. De periodieke herziening van de landelijke normen en bedragen genoemd in de Wet Werk en Bijstand, heeft ook gevolgen voor de toetsingsnormen voor de kosten van bestaan bij de uitvoering van de kwijtschelding. De gemeente Beuningen is belast met de uitvoering van het kwijtscheldingsbeleid en maakt voor het verlenen van geautomatiseerde kwijtschelding gebruik van de informatie van het landelijk ingestelde Inlichtingenbureau. Het bureau toets het gemeentelijke bestand met de huishoudens die in 2013 recht hebben op kwijtschelding aan de hand van gegevens van het UWV, de Belastingdienst en de RDW. Afhankelijk van het toetsingsresultaat wordt het recht op kwijtschelding wel/niet ambtshalve verlengd. gemeente Groesbeek 58 van 132 Programmabegroting 2014

Uitvoering Wet Waardering Onroerende Zaken Op grond van de Wet WOZ wordt jaarlijks de herwaardering naar de nieuwe peildatum (belastingjaar min 1) uitgevoerd. Deze taxatiegegevens van alle onroerende zaken binnen de gemeente zijn de basis voor de vaststelling van de WOZ-waarden van de objecten in de gemeente. Deze waarden zijn tevens de grondslagen voor de heffing van de onroerende zaakbelastingen. Ook is de vastgestelde WOZ-waarde van belang voor andere belastingen en mede van invloed op de hoogte van de Algemene uitkering van het Rijk voor de gemeente. In het begin van de economische crisis was het effect van de daling van de huizenprijzen op de WOZ-waarden nog niet zo zichtbaar, omdat de peildatum een jaar voor het belasting- /begrotingsjaar ligt. Inmiddels is dit effect duidelijk zichtbaar en zet de dalende lijn zich verder door. De totale WOZ-waarde (exclusief uitbreiding) voor 2013 is lager en deze zal naar verwachting ook voor 2014 lager zijn ten opzichte van 2013. Dit betekent echter niet dat alle individuele waarden van de panden procentueel lager zijn. Dit is per woningtype, per kern, wijk verschillend, wat betekent dat ook per 1 januari 2013 de waarde van een aantal panden licht kan zijn gestegen, en de waarde van andere panden in waarde dalen of mogelijk gelijk zullen zijn. De Basisregistratie WOZ is op 1 januari 2009 in werking getreden. De landelijke voorziening voor de gegevensuitwisseling is nog niet klaar omdat het ministerie van Financiën, gezien de economische situatie, financieel andere prioriteiten heeft gesteld. Implementatie heeft dan ook nog niet plaatsgevonden en het is ook nog niet bekend wat dit voor de gemeente gaat betekenen. De invoering schept wel een verplichting voor afnemers om "bij gerede twijfel" over de juistheid van de gegevens in de basisregistratie, dit aan de gemeenten "terug" te melden. Notarissen zullen bij de uitoefening van hun publieke taak rechtstreeks toegang hebben tot deze landelijke voorzieningen. Ontwikkeling lokale lastendruk Onderstaand een overzicht van de gemeentelijke belastingen 2013 en de voorlopige berekening voor 2014 van de categorie "éénpersoons huishouden en meerpersoons huishouden. Over de "tarieven 2014" moeten formeel nog besluiten door uw raad worden genomen. Zoals gezegd zal dit vóór 1 januari 2014 plaatsvinden. In de door COELO Atlas van de lokale lasten 2013 uitgebrachte rapportage staat Groesbeek (landelijk) op de 38 e (was 5 e ) plaats voor de meerpersoonshuishoudens van de 408 gemeenten. uitgaande van: 2013 2014 type huishouden: eenpersoons meerpersoons eenpersoons meerpersoons Onroerendezaakbelasting 207 207 214 214 Afvalstoffenheffing 92,50 138,50 94 141 Huisvuilzakken 26 78 26 78 Rioolheffing 89 177 95 189 Totaal stijging t.o.v. 2013 414,50 600,50 429 3,5% 622 3,6% gemeente Groesbeek 59 van 132 Programmabegroting 2014

Voorlopige conclusie De totale gemeentelijke lasten 2014 zullen voor de burgers in de gemeente Groesbeek ten opzichte van 2013 voor de categorie eenpersoonshuishoudens 3,5% (was in 2013 3,25% t.o.v. 2012) en voor de categorie meerpersoonshuishoudens 3,6% (was in 2013 2,7% t.o.v. 2012) stijgen. Dit is weliswaar boven de inflatiecorrectie, maar de oorzaak is stijging van de rioolheffing en OZB( conform besluit uit verleden). In het overzicht is er vanuit gegaan dat de bewoner tevens de eigenaar is van de woning. Voor de huurders valt de stijging van de lasten voor 2014 circa 0,1% hoger uit. Opgemerkt wordt dat de definitieve uitwerking en vaststelling van de tarieven voor 2014 nog moet plaatsvinden, en er mogelijk nog wijzigingen kunnen plaatsvinden. Uitgangspunten voor de indicatieve berekening van de lokale lasten 2014 WOZ : gemiddelde WOZ-waarde woning 260.000 * OZB : 2013 tarief 0,0794% (van WOZ-waarde), te verhogen met 3,5%; Afvalstoffenheffing : vast tarief eenpersoons 2013 92,50 plus 1,6%; vast tarief meerpersoons 2013 138,50 plus 1,6%; Huisvuilzakken : (op basisberekening Coelo.) geen tariefsverhoging voorzien. Rioolheffing : tariefschijf 1, eenpersoons 2013 89 plus 1,6% + 5% tariefschijf 3, meerpersoons 2013 177 plus 1,6% + 5% * Bronvermelding: Coelo Atlas van de lokale lasten 2013. gemeente Groesbeek 60 van 132 Programmabegroting 2014