Wooncongres Den Haag. PATRIZIA Immobilien AG. 3 november PATRIZIA Immobilien AG

Transcriptie

1 1 Wooncongres Den Haag PATRIZIA Immobilien AG 3 november 2015 PATRIZIA Immobilien AG PATRIZIA Bürohaus Fuggerstraße Augsburg T F immobilien@patrizia.ag

2 PATRIZIA Netherlands B.V. Introductie Head of Asset Management PATRIZIA Immobilien AG heden Asset Manager Vesteda Investment Management Transaction Manager ING Real Estate Investment Management Erik Beets Ontwikkelaar NBM Amstelland

3 PATRIZIA Immobilien AG 3

4 PATRIZIA Corporate Performance ONTWIKKELING ASSETS UNDER MANAGEMENT ONTWIKKELING ASSETS UNDER MANAGEMENT (IN MLD EUR) 14,6 11,8 15,5 16,8 Co-investeringen ,4-7,0 mld Eigen investeringen ,5-0,0 mld Totale AuM ,2-16,8 mld Werknemers (FTE) ,2 6,9 Internationaal (FTE) Q1 / 2015 Q2 / 2015 ONTWIKKELING AANTAL MEDEWERKERS NUMBER OF EMPLOYEES Q1 / 2015 Q2 /

5 PATRIZIA Kantoren & investeringen PATRIZIA kantoren PATRIZIA investeringen PATRIZIA investeerders PATRIZIA actief en lokaal platform PATRIZIA actief As of 18 May

6 PATRIZIA Sectoren, geografische spreiding en herkomst investeerders As of 18 May

7 PATRIZIA Netherlands - een Nederlandse organisatie Actief management vanuit een lokaal team Actief sinds juni 2014 Hoofdkantoor Medewerkers (nov 2015) 15 AuM in NL (nov 2015) Amsterdam EUR 1 miljard Asset classes Woningen Retail (high street en boodschappencentra) Kantoren (core and value add) Logistiek Lange termijn investeringen Focus op transactie management en asset management Property management wordt volledig uitbesteed PATRIZIA Netherlands B.V. 9

8 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen 10

9 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen VERHOUDINGEN WONINGVOORRAAD NEDERLAND Totaal = 100% Ca zelfstandige woningen Huur = 42% Ca eenheden Koop = 57% Ca eenheden 90% gereguleerd 10% niet-gereguleerd 94% gereguleerd 6% niet-gereguleerd Corporaties = 72% Ca eenheden Beleggers = 19% Ca eenheden Overig = 9% Ca eenheden 45% gereguleerd 55% niet-gereguleerd Institutioneel = 23% Ca eenheden Private beleggers = 77% Ca eenheden 75% gereguleerd 25% niet-gereguleerd BELEGGERS DRAGEN MET CA GEREGULEERDE WONINGEN (CA. 16% VAN TOTALE GEREGULEERDE VOORRAAD) BIJ AAN DE SOCIALE WONINGMARKT Bron: CBS 11

10 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen NEDERLANDSE BELEGGINGSMARKT In 2014 is voor ca. 10,1 miljard geïnvesteerd in direct vastgoed. 29% ( 2,9 miljard) in woningen Het aandeel woningbeleggingen was daarmee één van de populairste beleggingssegmenten % 5% 11% INVESTERINGSVOLUME (excl. corporaties) 29% 15% 18% 18% 20% f 2016f 2017f 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Afgelopen decennia werd de NL woningbeleggingsmarkt voornamelijk gedomineerd door nationale beleggers stond in het teken van de toetreding van internationale beleggers; tezamen goed voor ca. 1,5 miljard aan woningbeleggingen. Nederlandse beleggers investeerden in 2014 ca. 1,4 miljard in woningbeleggingen, waarvan ca. 850 miljoen door institutionele beleggers. INVESTEERDERS NAAR BELEGGINGSVOLUME (2014) 49% 23% 28% Particuliere beleggers Nederlandse instutionele beleggers Internationale beleggers Investeringsvolume woningen Percentage van totale investeringsvolume 12 Bron: CBRE

11 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen WELKE STRATEGIE ZIE JE DOORGAANS OP WONINGMARKT IN NL? Nederlandse institutionele beleggers Voornamelijk aankoop nieuwbouw en toekomstige nieuwbouwontwikkeling verjonging van de portefeuille. In mindere mate bestaand vastgoed. Internationale beleggers Bestaande portefeuilles; direct beschikbaar en groot volume. Verschuiving naar toekomstige nieuwbouwontwikkeling door tekort aan aanbod. Private beleggers Diverse beleggingsprofielen (professionele grote woningbeleggers, family offices, particulieren met een beleggingsachtergrond in andere vastgoedsegmenten en nieuwkomers). Diverse beleggingsprofielen; buy & hold, uitponden, etc. 13 Bron: CBRE & Capital Value

12 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen HERKOMST INVESTEERDERS NEDERLANDSE WONINGMARKT (INTERNATIONALE) BELEGGERS IN SEARCH FOR YIELD Nederland 2014: mln 2013: mln 4% 3% 0 UK 2014: 688 mln 2013: - 24% 47% 2014: 2,9 miljard 2013: 1,0 miljard Duitsland 2014: 618 mln 2013: - 21% 98% US 2014: 120 mln 2013: - Bronnen: CBRE en Colliers Overig internationaal 2014: 96 mln 2013: - 14 Nederland Duitsland Verenigd Koninkrijk USA Overig internationaal Binnenste ring: Buitenste ring: 2014

13 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen HERKOMST INVESTEERDERS NEDERLANDSE WONINGMARKT (DIRECTE INVESTERINGEN) MISMATCH TUSSEN VRAAG EN AANBOD IN DE WONINGBELEGGINGSMARKT DREIGT TE ONTSTAAN Bron: CBRE 15

14 Woningbeleggingen in Nederland Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen 16

15 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen INVESTERINGSVOLUME VAN BESTAANDE- EN NIEUWBOUW WONINGBELEGGINGEN (DIRECTE INVESTERINGEN) Bron: CBRE 17

16 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen NATIONALE PARTIJEN DOMINEREN DE NIEUWBOUWMARKT (2015) # City Submarket Name Address # of units Price ( mln) Purchaser 1 Amsterdam Noord Nautique Living NDSM Werf Bouwinvest 2 Amsterdam West Haarlemerweg Bouwinvest 3 Amsterdam Oost Stadsblok Kop Weesperstrekvaart Bouwinvest 4 Rotterdam Centrum CoolTower CBRE GI 5 Amsterdam West Rhapsody in West CBRE GI 6 Amsterdam West Change= August Allebéplein Heitman Int. & OCP 7 Eindhoven Potentiaal De Lampendriessen Camelot EU Development 8 Amsterdam East At Home Amstelkwartier Amvest 9 Amsterdam Amstel Amstel Tower 192 n/a Vesteda 10 Groningen Zonnelaan Bouwfonds IM 11 Amsterdam IJ-Oevers Zeeburgereiland IJburglaan IC Netherlands Bron: CBRE 18

17 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen INTERNATIONALE PARTIJEN ZIJN ACTIEVE KOPERS VAN BESTAANDE WONINGBELEGGINGEN (2015) # City Submarket Name Address # of units Price ( mln) Purchaser 1 Nationwide Nationwide portfolio 1, Ned REIM 2 Eindhoven Ex-Philips HQ Mathildelaan Bouwfonds IM 3 Diemen Campus Diemen Zuid 939 n/a Greystar 4 Nationwide Delta Lloyd portfolio Private Investor 5 Nationwide Round Hill Capital 6 Nationwide 105 single, 173 multi family ,5 Amvest 7 Nationwide Bergeijk Breda, Nijmegen Raalte Van Mourik 8 Maarssen Spechtenkamp Woonhave 9 Amsterdam Zuidas De Boelelaan Vesteda 10 Amsterdam Noord Nieuw Waterlandplein Heitman Int. & OCP 11 Nationwide Gieten, Goor, Hoogezand, Landgraaf, Nieuwleusen, Reuver Coever Vastgoed Bron: CBRE 19

18 Woningbeleggingen in Nederland 20

19 PATRIZIA Immobilien AG PATRIZIA Bürohaus Fuggerstraße Augsburg T F immobilien@patrizia.ag

20 Woningbeleggingen in Nederland Waarom beleggen in woningen? WAAROM NEDERLANDSE WONINGEN? Relatief veilige langjarige kasstromen Aantrekkelijke verhouding tussen risico en rendement Prijsontwikkeling: dieptepunt van de markt Vraag & aanbod in NL: langjarig geringe bouwvolume Sterke huurdersmarkt Relatief goede kwaliteit woningen Optimalisatiemogelijkheden woningen en huurstromen Investeerders bekendheid met risico's van regulering Kritische massa SAMENSTELLING NEDERLANDSE WONINGMARKT 100% Private rental Social rental Ownership other 80% 60% 40% 20% 0% DE DK FR BE SE AT PT FI IT IE PL NL ES UK RENDEMENT WONINGBELEGGINGEN Yield range multi-family houses Yield spread prime 10y Gov. Bond 06/

21 Woningbeleggingen in Nederland Welke locatie en welke woningen? GEOGRAFISCHE FOCUS INVESTERINGSFOCUS Geografische focus: Randstad, Brabantse stedenrij en steden met > inwoners. Belangrijke indicatoren zijn: Economisch: besteedbaar inkomen, werkloosheid, etc. Demografisch: inwoners, leeftijdsopbouw, huishoudens, samenstelling sociale klasse, groei, vergrijzing, ontgroening, etc. Ligging: binnenstedelijke gebieden, dichtbij voorzieningen, openbaar vervoer, uitvalswegen, etc. Randgebieden van grote steden: dichtbij voorzieningen, openbaar vervoer, uitvalswegen, etc. Woningmarkt: appartementen en eengezinswoningen. Lange termijn focus; buy & hold. Geen double-digit returns zoals de opportunistische (private equity) partijen Bestaande bouw en nieuwbouw. Samenwerking in nieuwbouwontwikkelingen. Geliberaliseerde, middel dure huurwoningen ( ) of te liberaliseren huurwoningen. Gereguleerde woningen niet uitgesloten, maar we hebben geen sociale taak. Co-investment ( skin in the game ) mogelijk. Wij geloven in de producten waarin wij investeren. 23

22 Woningbeleggingen in Nederland Welke locatie en welke woningen? KANSEN Middensegment huurwoningen Grote vraag Bevordering doorstroming Nieuwbouw Samenwerking met ontwikkelaars, bouwers en gemeenten (langjarige betrokkenheid). Proactieve rol van gemeenten en PATRIZIA. Commerciële beleggers en woningcorporaties vullen elkaar aan Corporaties kunnen zich focussen op de kerntaken (DAEB-activiteiten). Marktpartijen stappen in het gat voor het ontwikkelen, bouwen en exploiteren van middensegment huurwoningen. UITDAGINGEN SOCIALE OF TE LIBERALISEREN WONINGEN Wet- en regelgeving: woningwaarderingstelsel, verhuurdersheffing Onzekerheid en veranderende regelgeving Discrepantie lokale politiek en landelijke politiek 24

23 Woningbeleggingen in Nederland Aanpak SAMENBRENGEN PRODUCT & GELD Voortdurend zoeken naar (nieuwe) investeerders Voortdurend zoeken naar wat (nieuwe) investeerders willen Want de investeerder bepaalt: moet passen in investeringsbeleid (spreiding, type vastgoed, rendement, etc.) Voortdurend zoeken naar nieuwe producten KORTOM Vraag gedreven: investeerder heeft wens, of Aanbod gedreven: wij brengen kansrijke investeringen en strategie bij investeerder onder de aandacht VERVOLGENS Business case maken, strategie uitwerken DD (financieel, technisch, juridisch, fiscaal) Deal maken en commitment investeerder Structuur opzetten Financiering optuigen 25

24 Woningbeleggingen in Nederland Samenwerking Gemeente Den Haag PATRIZIA EN GEMEENTE DEN HAAG WERKEN SAMEN AAN KWALITEITSVOLLE EN BETAALBARE WONINGEN 11 maart 2015 hebben de gemeente Den Haag en PATRIZIA een overeenkomst gesloten. PATRIZIA gaat elk jaar in minstens 150 tot 200 Haagse woningen investeren. Eerste lange termijn contract van PATRIZIA met een Nederlandse gemeente. Den Haag groeit jaarlijks met ca inwoners. De stad moet bouwen om de groei te verwezenlijken. Den Haag en PATRIZIA dragen bij aan voldoende kwaliteitsvolle en betaalbare woningen. Met meer gemeenten in gesprek Wethouder Joris Wijsmuller (Den Haag Wonen en Stadsontwikkeling) en Managing Director Peter Helfrich van PATRIZIA Netherlands As of 18 May

25 Woningbeleggingen in Nederland HAGA: Eerste project met gemeente Den Haag NIEUWBOUW ONTWIKKELING PROJECT HAGA - HIGHLIGHTS Project Ca woningen koop en huur (midden segment en sociaal), commerciële voorzieningen en parkeergarage Binnenstedelijke herontwikkeling ziekenhuislocatie HAGA Betrokkenen Heijmans, Gemeente Den Haag, PATRIZIA Turn-key levering Acquisitie proces Samenwerkingovereenkomst Gemeente Den Haag maart 2015 LOI HAGA getekend oktober 2015 Vervolg: uitwerking plan, uitwerking contracten Funding (+ structurering) formaliseren Planning: ontwikkeling en realisatie in vier fases in de periode Risico profiel Core / Core+ Strategie Buy & hold Huidige situatie Toekomstige situatie Locatie Stadscentrum Haga locatie 27

26 Woningbeleggingen in Nederland Korte terugblik: verwerving Vestia portefeuille 28

27 Woningbeleggingen in Nederland Verwerving Vestia portefeuille WAAROM WERD PORTEFEUILLE VESTIA DOOR PATRIZIA GEKOCHT? Gekocht juli 2014, deels in 2014, deels in 2015 geleverd Investeren in woningen is interessant: diversificator, rendement en risicoprofiel (boring cash flow) Volume, rendement risicoprofiel & kwaliteit Demografisch, groeiende bevolking NL kent sterke huurdersmarkt Timing: dieptepunt van de markt Vraag aanbod verhouding in NL Lage bouwproductie / schaarste Kwaliteit van sociale vastgoed in NL 29

28 Woningbeleggingen in Nederland Verwerving Vestia portefeuille STRUCTUUR VESTIA PORTEFEUILLE 22% 29% 78% Single EGW family Apartments MGW 71% Regulated Gereguleerd Non-regulated Te liberaliseren geliberaliseerd woningen Bouwjaar Geografische spreiding Groningen 15% 8% 1% 7% 52% 17% < > % 7% 13% 14% 5% 19% 23% 0% Drenthe Gelderland Groningen Noord Brabant Totaal 5,136 Noord Holland Gereguleerd 3,669 (71%) Overijssel Te liberaliseren 1,467 (29%) Utrecht Parkeren 473 Zuid Holland Overig 179 Aantal complexen 129 Rotterdam Amsterdam Locations Not rent-regulated Rent-regulated Eindhoven Utrecht Rent-regulated and not rent-regulated Enschede 30

29 Woningbeleggingen in Nederland Verwerving Vestia portefeuille STRATEGIE & BELEID Langjarige belegging Actief asset management Verkopen en liberaliseren Huurverhogingen Onderhoud Participatie: huurdersorganisatie en bewonerscommissies As of 18 May

30 Vragen? 32