Bestuurskracht Weesp Rapportage deskresearch en omgevingsgesprekken

Transcriptie

1 Bestuurskracht Rapportage deskresearch en omgevingsgesprekken Opdrachtgever: Gemeente Arnhem, 8 augustus 2016 Ons kenmerk /csa/bpe

2

3 Bestuurskracht Rapportage deskresearch en omgevingsgesprekken Opdrachtgever: Gemeente Arnhem, 8 augustus 2016 Ons kenmerk /csa/bpe Contactpersoon: Chrétien Sarton sarton@kplusv.nl

4 Inhoud 1 Inleiding Aanleiding Aanpak Leeswijzer 6 2 Analyse van de opgaven Ruimtelijk domein Sociaal domein Leefomgeving en voorzieningen Digitale overheid Burgerparticipatie 16 3 Analyse van de hulpbronnen Financiële positie en beleid Politiek-bestuurlijke samenspel Politiek-bestuurlijk leiderschap Ambtelijke organisatie Externe samenwerking 23 4 Analyse en conclusie Analyse taakzwaarte van de opgaven Conclusie 27 Bijlagen Bijlage 1 Analysekader 29 Bijlage 2 Bestudeerde databronnen en documenten 33 Bijlage 3 Deelnemers gesprekken 34 Bijlage 4 Tabellen kwantitatieve analyse 35 Onze contactgegevens 52 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 4

5 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De provincie Noord-Holland wil inzicht krijgen in de bestuurskracht van de gemeenten in de Gooi en Vechtstreek en in de effecten van de bestuurskracht van de gemeenten op de regionale samenwerking. Dit in het kader van de bestuurlijke ontwikkeling van de Gooi en Vechtstreek. De provincie wil de volgende vragen beantwoord hebben: is de gemeente in staat tot: Het adequaat uitvoeren van wettelijke taken? Het naar behoren bijdragen aan regionale opgaven? Het omzetten van lokale wensen in eigen ambities en deze te realiseren? Het inspelen op wensen en ambities van andere overheden? Het effectief en efficiënt organiseren van de uitvoering van al haar taken en daar regie over voeren? De gemeente heeft een eigen visie op bestuurskrachtonderzoek en is in overleg getreden met de provincie hierover. Dit heeft er in geresulteerd dat de gemeente zelf opdrachtgever is voor het eigen bestuurskrachtonderzoek. wil het bestuurskrachtonderzoek gebruiken als reflectie op het huidige functioneren en dit gebruiken bij het ontwikkelen van een perspectief op de bestuurlijke toekomst. Het uiteindelijke doel van het bestuurskrachtonderzoek is om een goed onderbouwd besluit te kunnen nemen over de bestuurlijke toekomst van de gemeente. Het bestuurskracht onderzoek van bestaat uit vijf stappen: een burger- en ondernemerspeiling, stadsgesprekken, omgevingsgesprekken en deskresearch. Dit rapport beschrijft de resultaten van de omgevingsgesprekken en de deskresearch. 1.2 Aanpak Voor de deskresearch en de omgevingsgesprekken is in overleg met de gemeente een analysekader opgesteld. Dit kader analyseert enerzijds de belangrijkste opgaven voor, anderzijds de hulpbronnen die ter beschikking heeft om de opgaven op te pakken. De hoofdlijnen van dit kader zijn: Opgaven: Ruimtelijk domein Sociaal domein Leefomgeving en voorzieningen Digitale overheid Burgerparticipatie Hulpbronnen: Financiële positie Politiek-bestuurlijke samenspel Politiek-bestuurlijk leiderschap Ambtelijke organisatie Externe samenwerking Zie bijlage 1 voor het volledige analysekader. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 5

6 Wij hebben kwantitatief onderzoek uitgevoerd naar de verhouding tussen de taken van de gemeente en de middelen die daarvoor ter beschikking staan. Hiertoe hebben wij een grote hoeveelheid bronnen geanalyseerd. Voor de kwantitatieve analyse hebben wij de Begrotingsanalyse BZK als basis gebruikt; deze hebben wij gekoppeld aan diverse andere databronnen, hoofdzakelijk Statline van het CBS. Verder analyseerden wij een grote hoeveelheid documenten. Bijlage 2 biedt het overzicht van de geraadpleegde databronnen en documenten. Vanuit de Begrotingsanalyse BZK zijn de begrotingscijfers van Nederlandse gemeenten beschikbaar in een vaste indeling in hoofdfuncties en functies. Bij de analyse hebben wij gekeken naar de begrotingscijfers van 2014, 2015 en Als basis voor de deskresearch ontwikkelden wij een (Excel)model die de taakzwaarte per opgave aangeeft in vergelijking met andere groepen gemeenten. Deze groepen van gemeenten bestaan uit: de Hogedorp groep volgens het Radboud onderzoek (63 gemeenten); dit zijn alle gemeenten in Nederland met één of twee kernen, die geen centrumfunctie vervullen en beschikken over een relatief welvarende burgerij. Hieronder vallen ook gemeenten die ten opzichte van een nabij gelegen forse hoofdkern een forensenfunctie vervult en zelf geen centrumfuncties aanbiedt; een specifieke selectiegroep (10 gemeenten, te weten: Brielle, Bunschoten, Diemen, Enkhuizen, Hilversum, Landsmeer, Ouder-Amstel, Vianen, Wormerland, Wijdemeren); deze selectiegroep is tot stand gekomen op basis van voor een deel met vergelijkbare vooral geografische en fysiek-economische kenmerken, zoals ligging nabij grote gemeenten, historische kernen, en toerisme; de groottegroep van gemeenten van tot inwoners (97 gemeenten); de gemeenten in de Gooi en Vechtstreek. NB. De gemeente Gooise Meren is bij geen enkele groep van gemeenten vertegenwoordigd omdat van deze gemeente geen gegevens in de begrotingsanalyses beschikbaar zijn vanwege het recente ontstaan van deze gemeente. Uit al die groepen zijn de gegevens van zelf niet inbegrepen. De gegevens van gemeenten kunnen afhankelijk van de kenmerken in meerdere groepen zijn begrepen. Daarnaast is onderzoek gedaan in de vorm van gesprekken met interne stakeholders (raad, college, gemeentesecretaris, OR en medewerkers) en met de samenwerkingspartners. Deze laatste vormen de zogenaamde omgevingsgesprekken. In bijlage 3 geven wij aan met wie wij gesproken hebben. De eerste bevindingen zijn in een interactieve bijeenkomst aan raad, college en MT teruggelegd, waarbij de aanwezigen de gelegenheid kregen om te reageren op de bevindingen. De reacties zijn in dit rapport verwerkt. 1.3 Leeswijzer Het slothoofdstuk bevat de samenvatting van onze analyse en onze conclusies. Voor een snel overzicht volstaat het lezen van dit hoofdstuk. De hoofdstukken daaraan vooraf omvatten de geanalyseerde opgaven en de zwaarte daarvan (hoofdstuk 2) en de analyse van de hulpbronnen (hoofdstuk 3). 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 6

7 2 Analyse van de opgaven In dit hoofdstuk presenteren wij de bevindingen van onze analyse van de opgaven en de zwaarte daarvan. De bijbehorende tabellen van de vergelijkingen van met de groepen gemeenten voor 2016, 2015 en 2014 zijn opgenomen in bijlage Ruimtelijk domein staat voor grote ruimtelijke opgaven. Daar waar veel gemeenten zich richten op beheer is ook gericht op grootschalige gebiedsontwikkeling voor woningbouw en herstructurering. zal gaan groeien, zeker tot 2030, van ruim naar circa inwoners. De grote ruimtelijke opgaven zijn: de Bloemendalerpolder, OV-SAAL en de hieraan gekoppelde infrastructurele opgaven. In deze paragraaf gaan wij naast deze opgaven ook in op de volgende taken binnen het ruimtelijk domein: bouwen, gebruik, toezicht en handhaving, monumentenzorg, en milieubeheer. Gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder heeft de woningbouwlocaties en de daarbij behorende infrastructurele voorzieningen binnen de gebiedsontwikkeling van de Bloemendalerpolder als opgave. De exploitatie- en ontwikkelingsrisico's voor de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder liggen bij private partijen en niet bij de gemeente. Dit is afgesproken in de Samenwerkings- en Uitvoeringsovereenkomst Bloemendalerpolder. De taken van de gemeente beperken zich tot de meer reguliere overheidstaken: bestemmingsplannen, vergunningverlening, toezicht en handhaving, realiseren van een brede school, realiseren van een verbinding tussen bestaand en Bloemendalerpolder, kwaliteitsbewaking, overneming en beheer en onderhoud van de openbare ruimte. Uit de vergelijking van met de groepen gemeenten blijkt dat de zwaarte van de opgave voor in verband met de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder duidelijk te zien is in 2014 en Dit is te verklaren doordat de kosten voor het maken van de bestemmingsplannen voor de Bloemendalerpolder opgenomen zijn in deze begrotingen. Voor 2016 zien we geen specifieke zwaarte voor deze opgave voor vanuit de begroting. Voor de komende jaren is de verwachting dat er kosten voor planontwikkeling en bewaking voor infrastructuur en kwaliteitsbeheersing (toezicht) in de begroting worden opgenomen en de zwaarte voor deze opgave weer toeneemt. Zo is er in 2017 al sprake van een toename van de kosten voor toezicht en handhaving. OV-SAAL Dit project betreft het aanpassen van het spoor tussen Schiphol, Amsterdam, Almere en Lelystad. Het project is verdeeld in twee fasen, 'korte termijn' en 'middellange termijn'. Op de korte termijn ( ) verdubbelt het aantal treinbewegingen; er rijden straks geen 6, maar 12 treinen per uur. Op de middellange termijn (na 2020) wil het kabinet het spoor in uitbreiden van 6 naar 8 sporen. De gemeente is deelnemer in het Bestuurlijk Overleg met de Metropool Regio Amsterdam, het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, NS en ProRail. Voor de kosten voor het project OV-SAAL kijken we naar dezelfde begrotingsposten (functies) als bij de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder. Doordat het project zich richt op het verbinden van OV-voorzieningen met de omgeving vice versa hebben we de begrotingscijfers bekeken aan de hand van het aantal forensen, het aantal wegvoertuigen en het aantal kilometer gemeentelijke weg. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 7

8 Uit deze vergelijking blijkt dat ten opzichte van 'Hogedorp' en de groottegroep de opgave groter is voor. In die vergelijkingsgroepen zitten echter ook een groot aantal gemeenten uit krimpregio's, zodat de vergelijking niet helemaal opgaat. De selectiegroep en de Gooi en Vechtstreek, die geografisch en qua kenmerken dichter in de buurt van zitten, begroten meer kosten dan. Naast de begrote kosten vergt met name het project OV-SAAL ook ambtelijke en bestuurlijke capaciteit, die niet specifiek op deze post in de begroting is opgenomen. Circa 1 fte is fulltime bezig met dit project. Inpassing grote infrastructurele projecten Als we kijken naar de begrote kosten voor ruimtelijke ordening dan verandert het beeld niet met het beeld dat we kregen uit de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder en OV-SAAL: in 2014 en 2015 is er relatief meer begroot dan de groepen gemeenten, in 2016 niet. In onderstaand overzicht hebben we voor de jaren 2014, 2015 en 2016 grafisch afgezet ten opzichte van de groepen gemeenten voor de drie verschillende indicatoren (inwoners, wegvoertuigen, forensen). is telkens het linker balkje. Uit dit overzicht valt af te lezen dat in 2014 en 2015 in alle vergelijkingen er boven uit steekt, terwijl in 2016 ongeveer evenveel kosten begroot als de gemeenten uit de vergelijkingsgroepen. Evenals voor de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder en OV-SAAL zal deze opgave in de komende jaren zwaarder worden omdat meer moet gaan doen aan planontwikkeling en bewaking voor de infrastructuur en de kwaliteitsbeheersing (toezicht, beheer en onderhoud). 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 8

9 Bouwen, gebruik, toezicht en handhaving Uit de vergelijking op het gebied van bouwen, gebruik, toezicht en handhaving volgt dat de zwaarte van deze opgave voor iets hoger is in vergelijking met andere gemeenten. De kosten die de vergelijkingsgroepen begroten geven in de jaren 2014, 2015 en 2016 een licht dalende trend te zien. vertoont in vergelijking een sterkere daling. Dit past in het beeld dat we kregen uit de eerdere vergelijkingen (i.c. Bloemendalerpolder, OV- SAAL en infrastructurele projecten). Immers, had in de jaren 2014 en 2015 meer kosten begroot en in 2016 waren de begrote kosten vergelijkbaar. De verwachting is dat de opgave voor in de komende jaren zwaarder wordt omdat meer capaciteit moet gaan inzetten op vergunningverlening, toezicht en handhaving. Monumentenzorg De zorg voor monumenten is voor een grotere opgave ten opzichte van de vergelijkingsgroepen; immers, heeft relatief veel Rijksmonumenten (197) en ten opzichte van Hogedorp en de groottegroep ook veel woningen van voor 1930 (1741). reserveert 23 per inwoner in de begroting van 2016 voor monumentenzorg. Dit is ongeveer 17 per inwoner meer dan in andere gemeenten. Echter, in 2014 en 2015 wordt bij de vergelijkingsgroepen nog relatief meer begroot dan. De kosten voor monumentzorg die begroot nemen in 2016 toe, terwijl deze bij andere gemeenten afnemen. Dit blijkt de twee onderstaande grafieken, waarin met de andere groepen gemeenten wordt vergeleken op het gebied van kosten per aantal woningen van voor 1930 en de kosten per rijksmonument. Ook hier is telkens het linker balkje. Kosten per aantal woningen van voor augustus Ons kenmerk /csa/bpe 9

10 Kosten in euro per Rijksmonument in. Milieubeheer De opgave voor voor milieubeheer - dit zijn onder andere de kosten voor de omgevingsdienst -is op basis van de begrotingscijfers in lijn met alle vergelijkingsgroepen, met uitzondering van de Gooi en Vechtstreek. De gemeenten in de Gooi en Vechtstreek begroten iets minder dan voor milieubeheer. heeft relatief meer bedrijven en bedrijventerrein dan de andere gemeenten in de Gooi en Vechtstreek, waardoor verwacht mag worden dat het milieubeheer intensiever is en dat dus meer begroot dan de gemeenten in de Gooi en Vechtstreek. De begroting voor het milieubeheer is voor in overeenstemming met de opgave en daarmee groter dan die van de Gooi en Vechtstreek gemeenten. Conclusie analyse ruimtelijk domein Kijkend naar het geheel dan zien wij dat in 2014 en 2015 meer begroot dan de vergelijkingsgroepen, in 2016 is dit vergelijkbaar geworden. De ambtelijke capaciteit die inzet voor het ruimtelijk domein is overigens wel hetzelfde gebleven als in de andere jaren. De komende jaren zal de nodige inspanningen moeten blijven doen op het gebied van infrastructuur, kwaliteitsbeheersing, vergunningverlening, en toezicht en handhaving. Daarbij komt dat de taakuitvoering als gevolg van de omgevingswet tegelijkertijd met deze inspanningen opgepakt moet gaan worden. De zwaarte voor de opgaven in het ruimtelijk domein is voor duidelijk groter dan voor de gemeenten waarmee vergeleken is. 2.2 Sociaal domein In het rapport 'Gooi en Vechtstreek: regio met een plus!?' wordt geconstateerd dat de decentralisaties in het sociaal domein vereisen dat gemeenten besluiten over samenwerking en financiële verevening tussen gemeenten. De schaal waarop wordt samengewerkt moet het mogelijk maken de taken effectief en efficiënt uit te voeren. Het is hierbij wenselijk dat de samenwerkingsverbanden congruent zijn met samenwerkingsverbanden in aanpalende sectoren. Een belangrijke reden voor de drie decentralisaties was dat gemeenten beter dan provincie en Rijk in staat zijn integrale afwegingen en beleid te maken. In de Gooi en Vechtstreek voldoen de samenwerkingsverbanden in het sociale domein daar niet aan. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 10

11 Per 1 januari 2015 is de Participatiewet in werking getreden. Het re-integratie deel wordt voor uitgevoerd via de arbeidsmarktregio Gooi en Vechtstreek en de Tomingroep als SWbedrijf. De gemeente heeft tot 1 januari 2015 de uitvoering van de Wwb en de Wet inburgering uitbesteed aan de gemeente Hilversum en tot 1 januari 2014 onderdelen van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Vanaf 1 januari 2015 heeft de gemeente het verstrekken van bijstandsuitkeringen, re-integratie van bijstandsgerechtigden, het uitvoeren van het minimabeleid en de jeugdzorg in samenwerking met de gemeenten Stichtse Vecht en Wijdemeren opgepakt. Doordat Wijdemeren de samenwerking in SWW-verband beëindigde zoekt momenteel aansluiting bij de regio Gooi en Vechtstreek, dit met uitzondering van het verstekken van bijstandsuitkeringen (dat blijft nog in Stichtse Vecht). Verder is in 2015 en 2016 de zorg ingekocht bij de inkoopregio Utrecht West. Vanaf 2017 sluit hiervoor ook aan bij de Regio Gooi en Vechtstreek. Dit alles lijkt vanuit een stap richting meer stroomlijning van de uitvoering binnen het sociale domein. Het opbouwen van de samenwerkingen vergt ambtelijk en bestuurlijk capaciteit. Verder is voor het bepalen van de zwaarte van de opgave de sociaal economische positie van van belang. Mensen met een lagere opleiding, een lager inkomen en/of de Nederlandse taal niet of beperkt sprekend, hebben een grotere kans op een lagere gezondheid en welzijn. De sociaal economische status is hiermee een 'voorspeller' van de gezondheid en het welzijn. In is 18% van de beroepsbevolking lager opgeleid ten opzichte van 15% in de vergelijkingsgroepen. Het percentage van de bevolking ouder dan 20 jaar met een laag inkomen is in ook hoger (19% ten opzichte van 15%). Dit past bij de relatief grote sociale woningvoorraad in. Daarnaast kent relatief veel minderheden. De Gezondheidsmonitor (GGD, RIVM, CBS; 2012) geeft een beeld van de gezondheid in gemeenten. Opvallend is dat inwoners van weliswaar meer dan gemiddeld een langdurige aandoening hebben en onder behandeling van een arts staan, maar dat 80% van de bevolking hun gezondheid als 'goed' ervaart. In gesprekken is naar voren gekomen dat relatief veel mensen met een zintuiglijke en/of sensitieve beperking heeft, zoals autisme. De cijfers van de gezondheidsmonitor geven aan dat 9% van de bevolking in van 20 jaar of ouder een beperking heeft in zien en/of horen. Dit percentage is gelijk aan de vergelijkingsgroepen. De gezondheid van komt in de gezondheidsmonitor overeen met de gezondheid in de vergelijkingsgroepen en sterk overeen met de gezondheid in de gemeenten uit de Gooi en Vechtstreek. Vergelijkende cijfers over autisme hebben wij niet gevonden. Als we kijken naar de vergelijking van met de andere gemeenten, dan is het sociaal domein met de inhoudelijke ontwikkelingen dermate veranderd dat voor de Participatiewet, de Jeugdwet en de Wmo de cijfers van 2014 niet te vergelijken zijn met de cijfers van 2015 en Daarom is alleen gekeken naar 2015 en Wij gaan in deze paragraaf in op de volgende taken: jeugdzorg, Wmo, interventies gericht op een gezonde leefstijl, en bevorderen economische zelfstandigheid. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 11

12 Jeugdzorg Voor de Jeugdzorg begroot wat krijgt van het Rijk. Dit is in lijn met de vergelijkingsgroepen. Als we de vergelijking verfijnen voor 'lage inkomens' en 'lager opgeleiden' dan begroot in verhouding minder. Dit is het effect van een lagere sociaal economische status van de bevolking in ten opzichte van de Gooi en Vechtstreek en de selectiegroep. Financieel is deze opgave voor enigszins groter dan de Gooi en Vechtstreek, maar overeenkomstig met andere gemeenten (7,1% van de jongeren tot 18 jaar in heeft Jeugdhulp. Dit is ongeveer 2% minder dan in de vergelijkingsgroepen). Qua omvang lijkt, ondanks de lagere sociaal economische status, de opgave kleiner. Gelet op de financiële inzet kan de inzet gemiddeld per jeugdige in de zorg weer zwaarder zijn. Behoud en benutting van voorzieningen (Wmo, gezondheidszorg) Voorzieningen zijn bijvoorbeeld huishoudelijke hulp, dagbesteding en Wmo vervoer. geeft relatief meer uit aan voorzieningen voor de Wmo en de gezondheidszorg dan de groottegroep. De gemeenten uit de overige vergelijkingsgroepen komen qua financiële opgave met overeen. Dit hangt samen met de omvang en de leeftijdsopbouw van de populaties. Aan de andere kant is het aantal mensen dat behandeld wordt door een dokter (46%) en het aantal mensen dat aangeeft zich gezond tot zeer gezond te voelen (80%) allebei relatief hoog in. Vermoedelijk is de inhoudelijke opgave voor groter dan de vergelijkingsgroepen. De financiële opgave in komt overeen met de meeste andere vergelijkingen. Alleen gemeenten in de groottegroep hebben een minder zware opgave. Interventies gericht op een gezonde leefstijl begroot per saldo meer dan de vergelijkingsgroepen voor interventies gericht op een gezonde leefstijl. Dit geldt voor 2016, 2015 en De opgave voor lijkt hiermee groter. Afgezet tegen het aantal inwoners die zich gezond voelen en het aantal inwoners die voldoen aan de norm gezond bewegen, is de opgave voor meer in lijn met de vergelijkingsgroepen. De inspanningen van gericht op een gezonde leefstijl lijken dan ook effect te hebben. Bevorderen economische zelfstandigheid Voor het bevorderen van economische zelfstandigheid laat de vergelijking zien dat er financieel een minder zware opgave voor is. Gezien de samenstelling van de bevolking zou men verwachten dat juist een grotere financiële opgave zou hebben. Immers, het aantal minderheden in is relatief groot (1.870 ten opzichte van gemiddeld in de selectiegroep en gemiddeld in de Gooi en Vechtstreek). Het aantal bijstandsontvangers is in absolute zin (490) groot ten opzichte van de groottegroep (226) en Hogedorp (230), maar kleiner ten opzichte van de Gooi en Vechtstreek (900). Als we kijken naar de bijstandsdichtheid in 2015 van de gemeenten in de regio Gooi en Vechtstreek, dan zien we wel dat tot de bovenkant behoort, samen met Hilversum. Gemeente Bijstandsdichtheid (bijstandontvangers per inwoners van 15 jaar of ouder) Blaricum 15 Bussum 24 Hilversum 31,5 Huizen 27,5 Laren 12 Muiden 19 Naarden 17,5 31,5 Wijdemeren 12,5 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 12

13 Het aantal personen met een re-integratie voorziening (220) is relatief hoog en ook het aandeel lager opgeleide beroepsbevolking is in relatief groter. De samenwerking in SWW verband levert waarschijnlijk een schaalvoordeel op waardoor de opgave financieel kleiner is. Het verschil is echter dusdanig dat dit mogelijk ook wijst op een tekort op de begroting (nadeelgemeente: er worden meer uitkeringen verstrekt dan worden toegekend op basis van het landelijke verdeelsysteem). Het beeld in 2015 komt overeen met het beeld in In die jaren is de opgave in kosten per inwoner bij alle gemeenten toegenomen maar bij veel minder of gelijk gebleven. Dit komt doordat in 2014 meer begroot per inwoner dan de vergelijkingsgroepen. Dit correspondeert met de inspanningen die heeft gedaan in 2014 om te komen tot de samenwerking met de gemeenten Stichtse Vecht en Wijdemeren. Maar als wij de vergelijking verfijnen naar het aantal bijstandsontvangers en het aantal personen met een reintegratievoorziening dat heeft een lagere financiële opgave begroot en dus mogelijk een tekort op de begroting. Zie onderstaand overzicht, waarin telkens het linker balkje is. Conclusie analyse sociaal domein De uitvoering van het sociaal domein in de Gooi en Vechtstreek is versnipperd en niet congruent met de samenwerkingsverbanden in aanpalende sectoren. Dit geldt ook voor. Met het beëindigen van de SWW-samenwerking richt zich momenteel op stroomlijning van de uitvoering binnen de Gooi en Vechtstreek. Ten opzichte van de Gooi en Vechtstreek en de selectiegroep heeft de bevolking van de gemeente een lagere sociaaleconomische status. De verhoudingen met de groottegroep en Hogedorp zijn nagenoeg gelijk. Voor de Jeugdzorg en voor de Wmo constateren wij een vergelijkbare zwaarte van de opgaven. Overall is het sociaal domein van een gemiddelde zwaarte voor, zei het dat door het aantal bijstandsontvangers en het aantal personen met een re-integratievoorziening een tekort op de begroting heeft. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 13

14 2.3 Leefomgeving en voorzieningen In deze paragraaf gaan wij in op diverse opgaven op het gebied van de leefomgeving en de voorzieningen in : infrastructuur, openbaar groen en wijkbeheer, onderwijs, sport, kunst en cultuur, economie, veiligheid. Infrastructuur Het gaat hierbij over de aanleg en het onderhoud van wegen, straten en pleinen. Daar hoort bijvoorbeeld ook de straatverlichting bij. Uit de vergelijking komt als gemiddeld naar voren. Over 2014, 2015 en 2016 blijft het beeld gelijk. Als we de vergelijking specificeren naar het aantal kilometer gemeentelijke weg of de oppervlakte bebouwing, dan heeft een hoge opgave; immers, heeft minder kilometers gemeentelijke weg en minder oppervlakte bebouwing, maar begroot evenveel als de vergelijkingsgroepen. Dit kan duiden op het feit dat aanleg en onderhoud van wegen, straten en pleinen in relatief duur is gezien de bestrating in (veel klinkers) en een historische binnenstad heeft die onderhoudsintensief is. Openbaar groen en wijkbeheer Hierbij gaat het over de openbare recreatieve voorzieningen, natuurbescherming en openbaar groen, bijvoorbeeld parken, plantsoenen, kinderboerderijen, wandelpaden, maar ook volksfeesten en speelveldjes. In verhouding tot de verschillende vergelijkingsgroepen begroot meer. Zeker gezien de beperkte hoeveelheid openbaar groen in zijn de uitgaven aanzienlijk. Er is sprake van een naar verhouding aanzienlijke opgave, die kan voortkomen uit de bestrating en aard van het openbaar groen in (veel onkruid tussen klinkers, veel bomen langs de weg). Daarbij komt dat de begrote uitgaven vanaf 2014 harder stijgen dan bij de vergelijkingsgroepen. Er lijkt sprake te zijn van een inhaalslag in. Onderwijs (huisvesting en VVE) De kosten voor onderwijshuisvesting zijn voor groter dan de vergelijkingsgroepen over de jaren heen. Per saldo begroot iets meer dan 1 miljoen voor onderwijshuisvesting. Er zijn vijf vestigingen primair onderwijs en twee in het voortgezet onderwijs. De meeste gemeenten hebben relatief meer vestigingen in het primair onderwijs. Dat meer begroot kan verklaard worden door de ontwikkeling van de Bloemendalerpolder en door de inhaalslag die maakt op het gebied van onderwijshuisvesting. Ook voor de komende jaren worden verschillende investeringen verwacht in onderwijshuisvesting (Brede school in de Bloemendalerpolder, Vechtstede College, voortzetten inhaalslag). Voor voor- en vroegschoolse educatie begroot in lijn met de vergelijkingsgroepen als we uitgaan van het aantal inwoners. Verfijnen we de vergelijking naar het aantal basisschoolleerlingen dan is de opgave groter. Vergelijken we aan de hand van het aantal minderheden (daar zit de grootste behoefte aan voorschoolse en vroegschoolse educatie), dan is de opgave kleiner. Doordat relatief meer minderheden kent maar juist minder jonge kinderen, blijft de opgave in lijn met de vergelijkingsgroepen. De vergelijkingsgroepen begroten een grotere opgave in 2014 die kleiner wordt in 2015 en In blijft de opgave gelijk over de jaren. Sport Op het gebied van sport laat de vergelijking niet een groot afwijkend beeld zien, met uitzondering van de vergelijking met de Gooi en Vechtstreek. Over de jaren heen lijkt meer financiële middelen in te zetten voor sport. In 2014 en 2015 was de begrote opgave gelijk aan de Gooi en Vechtstreek. In 2016 is de opgave groter dan de gemeenten in de Gooi en Vechtstreek maar wel in lijn met die van andere gemeenten. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 14

15 Kunst en cultuur De vergelijking op het gebied van Kunst en cultuur laat geen afwijkend beeld voor de opgave van zien. Gezien het in de statistieken bekende kleine bebouwde oppervlakte sociaal-culturele voorzieningen in is het logisch dat de opgave groter lijkt als we de vergelijking voor deze maatstaf verfijnen. Dit doet niet af aan het beeld. Economische Zaken Voor economische zaken, bijvoorbeeld handel, industrie en de marktgelden, heeft een grotere opgave dan de groottegroep en een kleinere dan de selectiegroep en de gemeenten in de Gooi en Vechtstreek. Mogelijk voeren deze gemeenten een actiever economisch beleid door bijvoorbeeld leningen, garanties en deelnemingen aan derden. Voor is er geen afwijkende opgave. Veiligheid (algemeen en sociaal) De algemene veiligheid gaat over de kosten voor brandweer en rampenbestrijding. De vergelijking laat voor over de jaren geen afwijkend beeld zien. Ook de kosten voor sociale veiligheid die heeft begroot in 2016 komen redelijk overeen met de vergelijkingsgroepen. De selectiegroep en de Gooi en Vechtstreek laten een iets grotere opgave zien. In de jaren 2014 en 2015 was de (financiële) inzet in juist iets aan de hoge kant. Blijkbaar is hierin in de afgelopen jaren geïnvesteerd en met resultaat: blijkens de resultaten van de inwonerspeiling voelen de inwoners zich in veilig. Conclusie analyse leefomgeving en voorzieningen Bij de meeste opgaven heeft geen specifiek afwijkende zwaarte. In vergelijking met de Gooi en Vechtstreek kennen sommige opgaven voor wel een grotere zwaarte, terwijl wij in vergelijking met de andere selectiegroepen geen afwijkend beelden zien. Opvallend is dat voor het beheer en onderhoud van wegen, straten en pleinen en van openbaar groen en voor onderwijshuisvesting een relatief grotere zwaarte kent, wat te verklaren is uit de aard van de bestrating en van het openbaar groen. 2.4 Digitale overheid Gemeenten werken aan de digitalisering van hun producten en diensten. Door nieuwe taken die bij gemeenten terecht zijn gekomen en de toenemende (keten)samenwerking met verschillende organisaties ontstaan tegelijkertijd nieuwe verbanden. De organisaties waarmee de gemeenten samenwerken moeten met elkaar kunnen communiceren op het gebied van ICT en daarbij onder meer voldoen aan privacywetgeving. Systemen en applicaties moeten gegevens met elkaar kunnen uitwisselen of zelfs vervangen worden door organisatie-overstijgende applicaties waarin samengewerkt kan worden. Op het gebied van informatiebeheer is dan ook voor een aantal ontwikkelingen te verwachten. De belangrijkste ontwikkelingen zijn de samenwerking op het gebied van het sociaal domein en de inning van belastingen. Gemeenten gaan op het gebied van belastinginning steeds meer over tot samenwerking, zo ook. De bijdrage die in dit kader levert op ICTgebied, wordt door de samenwerkingspartners als positief ervaren. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 15

16 De eisen die gesteld worden op het gebied van informatisering vragen om kennisontwikkeling en ICT-infrastructuren met andere gemeenten. Om de informatiseringontwikkelingen in juiste banen te leiden heeft beleidskaders gedefinieerd op verschillende ICT-deelgebieden, zoals informatiebeveiliging en de borging van het gemeentelijk gegevensbeheer. In 2015 is door een grote impuls gegeven aan informatiebeveiliging. Dit in aanloop naar het voldoen aan de Baseline Informatiebeveiliging Gemeenten (BIG). Eind 2015 is een start gemaakt met de implementatie van i-burgerzaken. wil in de tweede helft van 2016 het mogelijk maken om een beperkt aantal producten digitaal te kunnen leveren. Tegelijkertijd met de ontwikkelingen die realiseert is de capaciteit voor ICT onvoldoende. Het onderzoek naar automatisering in trekt de conclusie dat de omvang van ICT in niet wenselijk is voor de continuïteit van de bedrijfsvoering en dat een zelfstandige ICTorganisatie voor een kleine gemeente als op termijn niet haalbaar is. Momenteel onderzoekt de mogelijkheden voor ICT-samenwerking met de gemeente Gooise Meren. Conclusie analyse digitale overheid Gemeenten hebben veel gedaan aan ICT, evenzo. Echter, gemeenten en dus ook staan aan het begin van de ontwikkeling waarbij ICT een belangrijk bepalende component vormt voor het organiseren en inrichten van werkprocessen. Dit is een flinke opgave voor en vergt veel verandervermogen, investeringen en een bepaalde omvang, wat voor betekent dat dit om samenwerking met andere gemeenten vraagt. 2.5 Burgerparticipatie vindt burgerparticipatie belangrijk. Dit blijkt onder meer uit de Nota Burgerparticipatie. Ter uitvoering van deze nota zijn onder meer in 2015 de buurtpanels van start gegaan waaruit concrete resultaten komen. Zo is er een prullenbak adoptieplan, zijn er fietsschouwen geweest en hebben panelleden nagedacht over verfraaiing van de openbare ruimte en het groen. In 2015 is ook een start gemaakt met het stimuleren van vrijwilligersinitiatieven door middel van de erkei. Risico bij burgerparticipatie is dat de integriteit in het geding komt (te korte lijnen met burgers). Om te waarborgen dat de integriteit van de gemeente bij de participatie niet in het geding komt, organiseert de raad periodieke bijeenkomsten om casuïstiek te bespreken en zo inhoud te geven aan de gedragscode. Een vorm van burgerparticipatie in de brede betekenis van het woord is co-creatie of beleidsparticipatie. De beleidsontwikkeling voor de decentralisaties in het sociaal domein heeft opgepakt in nauwe samenspraak met externe stakeholders. kiest hierbij voor toegankelijkheid en korte communicatielijnen, zowel met bestuurders als met ambtenaren. heeft in samenspraak met de stakeholders een wijkteam opgezet, waarover de externe stakeholders positief zijn. Kijkend naar de ontwikkelingen in het ruimtelijke domein, dan valt op dat de burgerparticipatie rondom OV-SAAL zelf oppakt, terwijl het niet een project van de gemeente is. De vraag die wij hierbij hebben, is in hoeverre deze opgave adequaat inschat en welke hulpbronnen al dan niet kan inzetten. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 16

17 De algemene kosten voor burgerparticipatie, los van burgerparticipatie bij specifieke thema's, komen uit het democratisch functioneren van een gemeente. Dit zijn kosten voor bestuursorganen, commissies en ondersteuning van de raad, het college en de gemeentesecretaris. Dit gaat niet alleen om het uitvoeren van buurtpanels, maar om het geheel van democratisch functioneren. De vergelijking laat zien dat hier een gemiddelde positie inneemt. zit qua kosten iets boven de Gooi en Vechtstreek, en iets onder andere gemeenten. Dit geldt ook voor de jaren 2014 en Conclusie analyse burgerparticipatie De gemeente vindt burgerparticipatie belangrijk. De burgerparticipatie wordt door vanuit het specifieke beleidsveld opgepakt. Vanuit het ruimtelijke domein kent een grote opgave op het gebied van burgerparticipatie. Tegelijkertijd kent vanuit het sociaal domein geen specifieke opgave op dit gebied. Het algemene beeld over burgerparticipatie, los van specifieke issues, is dat doet wat nodig is, niet meer dan gemiddeld. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 17

18 3 Analyse van de hulpbronnen 3.1 Financiële positie en beleid Financiële positie Uit de jaarrekening 2015 blijkt dat de vermogenspositie van reden is om de vinger aan de pols te houden. De positie is in 2015 verslechterd. De oorzaak hiervan komt echter niet voort uit de reguliere taken; hierop is in 2015 een voordeel van gerealiseerd. Het eigen vermogen neemt daarentegen af met , wat te maken heeft met een aantal incidentele afboekingen (Papeveld, Nijverheidslaan, Bloemendalerpolder). Als we kijken naar onderstaand overzicht dan valt op dat het weerstandsvermogen beter dan gemiddeld is. Dit komt door twee aspecten. Enerzijds heeft relatief minder bestemmingsreserves in verhouding tot de algemene reserve. Hierdoor is het deel wat meetelt voor de weerstandscapaciteit groter. Anderzijds is het risicoprofiel van laag (minder dan de helft van het landelijk gemiddelde). Lokale lasten voor de Burger Weerstand van de gemeente Schulden van de gemeente Lokale lasten 2016 (meerpersoonshh) Reserves en voorzieningen per inwoner Nettoschulden (per inwoner) Landelijk gemiddeld Plaats op de Coelo-lijst 143 Landelijk gemiddelde Landelijke gemiddelde Lasten voor de toekomst van de gemeente Weerstandsvermogen 2015 Debt ratio Lasten van investeringen nog te dekken Risicoprofiel 2,26 mln % in de toekomst (per inwoner) Weerstandcapaciteit 7,56 mln % Weerstandsratio 3,35 Landelijke gemiddelde % Landelijk gemiddeld Risicoprofiel per inwoner Slechter dan gemiddeld Gemiddeld Begroting Beter dan gemiddeld van baten en lasten 2016: 0,3 mln. Landelijk gemiddelde Als de netto schuldquote boven de 130% zit is dit zorgwekkend. De gemeente zit met 122% tegen deze grens aan. Omdat de solvabiliteitsratio lager is dan 20% (i.c. 17%) is hier sprake van risico. In 2015 zijn de structurele baten nog precies toereikend om de structurele lasten op te vangen. Echter, heeft in 2015 een lening moeten afsluiten van circa 8,8 mln. voor het terugkopen van grond. Dit bedrag komt in 2016 en 2017 terug naar, zodat de schuldquote kan verbeteren. Als wij de netto schulden per inwoner en de debt ratio aanpassen in de gedachte dat te zijner tijd met de 8,8 mln. verkoopopbrengst wordt afgelost, dan bedragen die quota respectievelijk per inwoner en 80%. Daarmee blijft qua schuldenpositie negatief afwijken van de gemiddelden van andere gemeenten. Er is hiermee nauwelijks ruimte om de schuldpositie te verruimen om bijvoorbeeld investeringen te doen in maatschappelijke voorzieningen. In de kadernota 2017 wordt melding gemaakt van een dreigende tekort van Inmiddels is dit tekort teruggebracht tot een bedrag van en liggen er voorstellen om dit bedrag tot 0 terug te brengen. Bij de ombuigingsvoorstellen is nog geen rekening gehouden met structurele personeelsuitbreiding in verband met de groei van de gemeente. Daarnaast is het meerjarenperspectief van wel sluitend. Desalniettemin zullen toekomstige investeringen in voortgezet onderwijs (Vechtstede College) en basisonderwijs (nieuwe basisscholen in de Bloemendalerpolder) zorgvuldig gepland moeten worden. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 18

19 Als we kijken naar het effect van de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder, dan kan als gevolg van de groei van het inwoneraantal de algemene uitkering stijgen met circa 3,4 mln. in Daar tegen over staat dat de personeelslasten jaarlijks toe zullen nemen. Deze toename ligt tussen de 3 mln. (krap) en 3,7 mln. (gewoon). Het risico van een tekort van 0,3 mln. kan worden gedekt door de ontwikkeling van extra WOZ-inkomsten. Verder is volgens de kadernota 2017 de verwachting dat de bouwleges met circa zullen stijgen; dit is echter een tijdelijke inkomst. De gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder is hiermee grosso modo neutraal qua effect op het financieel evenwicht van. Risicomanagement De gemeente heeft geen nota risicobeleid en geen nader vorm gegeven visie en uitgewerkte aanpak van het risicobeheer. De gemeente hanteert een praktisch kader. In 2014 constateerde de accountant dat er een aantal stappen gezet moet worden om risicomanagement als beheersingsinstrument in te zetten: het ontwikkelen van beleid inzake risicobeheer, met daarin keuzes inzake omvang en aanvaardbaarheid van risico's, beleid en beheer om ze tegen te gaan, afwegingen rondom verzekeringen en weerstandscapaciteit van de organisatie, en het door ontwikkelen van de risico-inventarisatie. Het advies van de accountant om het risicobeleid verder vorm te geven was in 2015 nog niet opgevolgd. Hiermee is niet uit te sluiten dat het bedrag dat in het overzicht bij het risicoprofiel staat, te laag geraamd is. Daarentegen heeft diverse andere aanbevelingen van de accountant wel opgevolgd. Als we het risicobeleid plaatsen bijvoorbeeld in het kader van OV-SAAL en de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder, waar veel op de rails moet worden gezet, moet worden bewaakt en overgegaan moet worden tot beheer, is dit risicovol vanwege de complexe inhoud met verstrekkende effecten, ondanks de financiële middelen die voor beschikbaar komen. De opgave hiervan is daarom groot. Financieel beleid Als we kijken naar het financieel beleid van de, dan valt op dat de focus ligt op de begroting en op de politieke ambities. De verantwoording achteraf van de gemeente gaat weliswaar in op zowel inhoudelijke en financiële middelen als op de behaalde resultaten, maar de verantwoordingsinformatie kan duidelijker. Er vindt geen scherpe evaluatie plaats door het bestuur; de raad stuurt hier ook niet veel op. voert al jaren geen artikel 213a onderzoeken uit (onderzoek naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het door het college gevoerde beleid); daarentegen vinden er wel rekenkameronderzoeken plaats. stuurt vooraf weinig op de beheersing van financiële risico s. De conclusies van de rekenkamer uit het onderzoek naar sociale zaken zijn in dit verband veelzeggend: "het besluit om de overeenkomst met Hilversum te beëindigen is niet onderbouwd met onderzoek en (financiële) analyse. De Raad was niet op de hoogte van de financiële, bestuurlijke en organisatorische gevolgen die de beëindiging van de overeenkomst met de gemeente Hilversum voor de gemeente tot gevolg zou hebben. Aan het besluit de sociale zaken taken uit te besteden aan de gemeente Stichtse Vecht ligt geen businesscase ten grondslag". Uit gesprekken die wij gevoerd hebben volgt dat vrijwel niet met business cases werkt. Verder constateren wij dat de gemeente elk jaar de begroting sluitend krijgt en dat de gemeente voldoet aan de eisen van een gezond financieel beheer volgens de normen van financieel toezicht door de provincie. Het meerjarenperspectief voor de komende 4 jaar is positief. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 19

20 Conclusie analyse financiële positie en beleid De gemeente heeft een sluitende meerjarenbegroting. Tegelijkertijd is de opgave voor een duurzaam financieel evenwicht van blijvend aanwezig. Verschillende ombuigingsvoorstellen om de begrotingen sluitend te krijgen hebben betrekking op opgaven met een bovengemiddelde zwaarte zoals Openbaar groen en Beheer en onderhoud infrastructuur. Bij de ombuigingen is nog geen rekening gehouden met structurele personeelsuitbreiding in verband met de groei van de gemeente. Verder zullen toekomstige investeringen zorgvuldig gepland moeten worden. Extra hulpbronnen zijn er financieel, materieel en personeel niet of nauwelijks. Van de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder zijn er nauwelijks structureel en incidenteel positieve financiële effecten te verwachten. Naast de financiële vooruitzichten heeft in 2015 stappen gezet ter verbetering van de interne controle. Het is nodig dat de gemeente het risicomanagement verder gaat professionaliseren. Of dit gevolgen heeft voor het weerstandsvermogen en het risicoprofiel moet nog blijken. 3.2 Politiek-bestuurlijke samenspel Een gemeenteraad heeft drie functies: Kaders stellen: vaststellen van het budget, de doelstellingen, de grenzen waarbinnen wethouder, of ambtenaren (onder verantwoording van wethouder) mogen opereren. Controleren: vooraf en achteraf controleren of wordt uitgevoerd wat er is vastgesteld. Volksvertegenwoordiging: losse, collectieve en afzonderlijke gevallen behandelen en in contact staan met de maatschappij. De raad bepaalt dus met de begroting hoeveel geld er is voor het ambtelijk apparaat. Het dagelijks besturen van de gemeente wordt grotendeels overgelaten aan het college. Het college geeft uitvoering aan het door de raad vastgestelde beleid en budget en legt verantwoording af over de uitvoering en de besteding. Als we kijken naar de functie-invulling en naar het samenspel tussen raad en college in dan is er weliswaar sprake van een bepaalde rolverdeling tussen raad en college, maar die is niet helemaal gericht op samenwerken zoals beoogd in de gemeentewet. Kaderstellen en richting geven door de raad zien wij weinig gebeuren. Wij zien een raad die niet stuurt op hoofdlijnen maar juist oog heeft voor details. Hoewel het een taak van het college is om de raad te voorzien in mogelijkheden om kaders te stellen, constateren wij dat de raad ook niet aan het college vraagt om kaders voor te leggen. Enerzijds levert het college deze informatie niet aan, anderzijds stuurt de raad er ook niet op. Verder ondersteunt het college de raad onvoldoende bij het nemen van realistisch uitvoerbare besluiten. Tijdens de interactieve bijeenkomst met raad, college en MT werd dit beeld herkend. Aan de andere kant voorziet het college tegelijkertijd de raad wel van operationele informatie. De raad wordt via de actieve informatieplicht in voldoende mate geïnformeerd over collegebesluiten en over de voortgang. De verhouding tussen raad en college is over het algemeen goed. De onderlinge communicatie is gebaseerd op vertrouwen. Dossiers worden in de raad niet in de juiste volgorde opgepakt op basis van duidelijke prioritering en gefaseerde besluitvorming (beeldvorming, oordeelsvorming, besluitvorming). Politieke keuzes worden niet expliciet gemaakt en daardoor niet bewust afgewogen. Tevens maakt de raad onvoldoende helder hoe hij betrokken wil blijven en geïnformeerd wil worden over de dossiers. De raad volgt vooral het college. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 20

21 Conclusie analyse politiek-bestuurlijk samenspel Zowel de raad als college van lijken vooral operationeel gericht en minder tactisch en strategisch. Op deze manier is er te weinig sprake van countervailing power, die gewenst is in het dualisme. Het operationele karakter zien wij ook terug in het functioneren van de ambtelijke organisatie (zie paragraaf 3.4). 3.3 Politiek-bestuurlijk leiderschap Criteria van politiek-bestuurlijk leiderschap liggen in het verlengde van het vorige onderwerp. Het gaat hier om het bepalen van een strategische visie, deze uitdragen en bekend maken in de samenleving (en in de organisatie). Zo werkt een strategische visie als ijkpunt voor nieuw beleid en initiatieven. Het bestuur, ondersteunt door de ambtelijke organisatie, volgt vervolgens een bewuste koers zodat beleidsinspanningen tot resultaten leiden, waarbij lastige keuzes niet vooruitgeschoven worden. Als we kijken naar deze aspecten in dan zien wij een wisselend beeld. In het fysieke domein heeft de structuurvisie, die een rol speelt bij het afwegen van initiatieven in de openbare ruimte. In het fysieke domein is deze visie bekend. Tegelijkertijd lijkt veel energie te zitten in de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder en OV-SAAL. In hoeverre komt er aan toe om de overige punten uit de structuurvisie op te pakken? Aan de andere kant heeft in SWW-verband beleid opgesteld voor de drie decentralisaties. Doordat Wijdemeren zich terugtrok uit SWW, heeft moeten schakelen richting de Regio Gooi en Vechtstreek. heeft laten zien snel te kunnen schakelen en tot besluitvorming te kunnen overgaan. Dit staat in contrast met één van de conclusies van de rekenkamercommissie, die zegt geen sluitende verklaring gevonden te hebben waarom de overgang van Hilversum naar Stichtse Vecht zo lang heeft geduurd; er lijkt volgens de rekenkamercommissie sprake van onvoldoende bestuurlijke en ambtelijke regie op de uitvoering van het besluit. Tot slot zien wij dat moeite heeft met het aangaan van een duurzame samenwerking. Hiervoor zijn vaak externe oorzaken aan te wijzen, bij samenwerken zijn immers altijd andere partijen betrokken. Een duidelijke en voor de hand liggende keuze door voor samenwerking - inclusief een afwegingskader - en daar op af koersen wordt zowel intern als extern gemist. Zie ook paragraaf 3.5. Conclusie analyse politiek-bestuurlijk leiderschap Bij het politiek-bestuurlijk leiderschap zien wij een focus op operationele punten in plaats van op strategische en tactische punten. heeft de focus op aanpakken in het hier en nu, en is daar goed in. Aan de andere kant van de medaille is minder goed in koers bepalen, kaders stellen en richting houden. Hiervoor ontbeert het ook aan voldoende hulpbronnen, zie ook hierna. 3.4 Ambtelijke organisatie In het kader van bestuurskracht is het voor de ambtelijke organisatie van belang in hoeverre de organisatie voldoende kwalitatief het college ondersteunt, in hoeverre het management de organisatie bedrijfsmatig aanstuurt en in hoeverre de ambtelijke capaciteit voor uitvoering voldoende op peil is. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 21

22 Uit onze analyse blijkt dat de ambtelijke organisatie een groot zorgpunt is voor de gemeente. Als gevolg van bezuinigingen op de ambtelijke organisatie heeft gekozen om vooral in te zetten op operationele taakuitvoering en minder op visievorming, beleidstaken en bedrijfsvoeringstaken. Alleen als er extern noodzaak is, zien wij dat inzet op visie- en beleidsvorming; denk hierbij vooral aan de decentralisaties in het sociaal domein. Als we kijken naar de formatie dan constateren wij dat van de 125 fte er 33 fte in schaal 10 of hoger, waarvan 17 fte in schaal 11 of hoger; dit is inclusief de griffie en het management. Op zichzelf is dit geen verontrustend beeld. Tegelijkertijd is er de afgelopen jaren weinig geïnvesteerd in de ambtelijke organisatie, met als reden dat toch ging fuseren. huurt volgens de accountant relatief veel medewerkers in. Van de 125 fte zijn in 2015 in totaal circa 36 mensen op inhuurbasis werkzaam of werkzaam geweest. Ter nuancering: dit zijn niet allemaal full time contracten en er zijn van dit aantal acht medewerkers ingehuurd op het sociaal domein (Wmo en jeugd), wat wij bij veel andere gemeenten ook zien. Verder zijn de meeste beleidsfuncties eenmansfuncties. Dit maakt de organisatie kwetsbaar uit het oogpunt van continuïteit. Diverse medewerkers communiceren 1-op-1 met de portefeuillehouder, waarbij de afspraken worden vastgelegd. Het voordeel hiervan is dat er sprake is van korte lijnen en slagvaardigheid, het nadeel is het risico dat er organisatiebreed onvoldoende zicht is op de beleidsuitvoering en de borging van beleid. De externe stakeholders in zowel het ruimtelijke als het sociaal domein herkennen deze voordelen, maar zien ook de risico's. In de volle breedte is de organisatie structureel onderbezet. Het college ondersteunen bij politieke keuzevraagstukken en bij het maken van uitvoerbare en integrale besluiten en voorstellen aan de raad is afhankelijk van enkele goede individuen. Deze lijn zien wij ook terug voor het samenwerken met publieke en private partners. Uit de omgevingsgesprekken komt het beeld naar voren dat de kwaliteit van de strategische advisering en de samenwerkingssensitiviteit van de organisatie verbeterd moet worden. is ambtelijk matig in staat om de positie van in het perspectief van de landelijke, regionale en lokale ontwikkelingen te duiden. Er is onvoldoende capaciteit aanwezig in de organisatie. Het bestuur wordt in algemene zin onvoldoende ondersteund om op de juiste momenten en in de juiste overlegstructuren de belangen van met de juiste abstractie te kunnen inbrengen. Er is niet voldoende denkkracht in de organisatie aanwezig. Het leveren van kwalitatief voldoende ondersteuning is afhankelijk van het individueel presteren van enkele individuen. Ook op bedrijfsvoeringsfuncties is sprake van ondercapaciteit. Dit heeft als gevolg dat de gemeente zich onvoldoende organiseert op de kwaliteit, effectiviteit, slagvaardigheid, efficiency en kostenbewustzijn van de taakuitoefening. De processturing is niet voldoende en het tijdig en adequaat opvolgen van afspraken en toezeggingen is onvoldoende geborgd. Het bewaken van verbeterprocessen op het terrein van de administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB) kent een ad-hoc gehalte. Een integrale, procesgewijze of systematische benadering is er niet. Op deze onderwerpen heeft overigens in 2015 wel stappen gezet, maar als gevolg van de ondercapaciteit kan niet alles in één keer worden opgepakt. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 22

23 Door de onderbezetting is het lastig om de ICT-ontwikkelingen waarvoor gemeenten, en dus ook, zich geplaatst zien adequaat te realiseren (zie paragraaf 2.4). beseft dat de gemeente te klein is om de nodige ICT-investeringen alleen te doen en dat samenwerking met andere gemeenten nodig is. Ons beeld met betrekking tot digitalisering is dat de uitvoering van ICT momenteel nog redelijk goed georganiseerd heeft en zich bewust is van de taken die op afkomen. Het beschrijven en ontwikkelen van de gemeentelijke processen met als doel de kwaliteit van de (digitale) processen en dienstverlening te verbeteren en inzicht te geven in het verloop van deze processen, heeft bij de gemeente geen hoge prioriteit. Hiervoor is één van de redenen de beoogde samenvoeging van bedrijfsprocessen binnen het samenwerkingsverband met de gemeenten Wijdemeren en Stichtse Vecht. Deze samenwerking is echter stopgezet met het terugtrekken van Wijdemeren, waardoor zich moest heroriënteren. Tekenend zijn ook de aanbevelingen van de Commissie voor de bezwaarschriften: stuur meer op de organisatie van de behandeling van de bezwaarschriften, zodat de afhandeling op ordelijke wijze en binnen een redelijke termijn plaatsvindt, neem spoedig na ontvangst van een bezwaarschrift contact met de bezwaarde op en plan de hoorzittingen ruim van te voren, zodat de bezwaarden op tijd uitgenodigd kunnen worden en er voldoende tijd is voor het samenstellen van dossiers en het formuleren van verweerschriften. Weliswaar kent de ambtelijke organisatie sinds begin 2015 een nieuwe structuur, deze structuur lijkt vooral in het leven geroepen te zijn bij wijze van achterstallig onderhoud. Als gevolg van het maken van een duurzame keuze voor samenwerking, mist er nog een duidelijke visie op de verdere organisatieontwikkeling. Conclusie analyse ambtelijke organisatie De ambtelijke organisatie is een groot zorgpunt voor de gemeente. Als gevolg van bezuinigingen op de ambtelijke organisatie en als gevolg van een fusie en/of een samenwerking die sinds 2005 telkens in zicht was, is er voor gekozen om vooral in te zetten op operationele taakuitvoering en minder op visieontwikkeling, kaderstelling, beleidstaken en bedrijfsvoeringstaken. De organisatie is hierdoor onderbezet en afhankelijk van enkele individuen om het college kwalitatief te ondersteunen. De organisatie is bovendien kwetsbaar omdat er weinig geïnvesteerd is in organisatieontwikkeling; dit uit zich in onderbezetting op bedrijfsvoeringsfuncties en veel inhuurkrachten. 3.5 Externe samenwerking maakt onderdeel uit van diverse samenwerkingsverbanden. De belangrijkste gemeenschappelijke regelingen zijn de Regio Gooi en Vechtstreek. de Omgevingsdienst Flevoland & Gooi en Vechtstreek, het werkvoorzieningsschap Tomingroep en de Veiligheidsregio. Daarnaast werkt samen in SWW-verband op het gebied van de sociale dienst en belastingen. Vanuit het oogpunt van bestuurskracht is relevant in hoeverre een visie heeft op hoe samenwerkingsverbanden helpen bij de realisatie van doelen van. Een gemeente heeft hiertoe de (regionale) opgaven in kaart gebracht en beschreven hoe zij met haar beleid op deze opgaven inspeelt. Deze visie resulteert in een afwegingskader/checklist waarmee bepaald wordt wel of niet te participeren in een regionaal samenwerkingsverband. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 23

24 Als we kijken in hoeverre aan deze criteria voldoet dan constateren wij dat er geen visie is op (regionale) samenwerking. bekijkt per onderwerp hoe dit onderwerp te organiseren: zelf doen of anders zo goedkoop mogelijk bij of met anderen. Hierbij spelen regionale argumenten geen rol, alleen lokale. Er is geen sprake van een strategische en tactische afweging, maar meer van een bedrijfsmatige en praktische afweging bij het aangaan van samenwerking. Verder is voor bestuurskracht van belang dat bestuur en ambtenaren van door de samenwerkingsverbanden gewaardeerd en gezien worden als professioneel en dat zij naast de formele bevoegdheden in het samenwerkingsverband informele invloed hebben. Hoewel een tijdje minder in beeld is geweest in de regio Gooi en Vechtstreek (als gevolg van de SWWsamenwerking), kregen wij toch een redelijk eensluidend beeld over de bijdrage van in de regio. Het beeld is dat het bestuur redelijk professioneel aanwezig is in de regio. De informele invloed is over het algemeen minder, maar dit wordt geweten aan het feit dat een tijdje minder aanwezig was in de regio Gooi en Vechtstreek als gevolg van het feit dat de focus lag op de samenwerking in SWW-verband. Overigens is er vanuit deze regio geen enkele twijfel dat bij de Gooi en Vechtstreek hoort. Het beeld over de ambtelijke vertegenwoordiging is wisselend: wij horen enkele goede, maar ook minder goede geluiden over de inbreng vanuit de ambtelijke organisatie. Deze laatste geluiden betreffen vooral het gebrek aan denken in grote lijnen en sterk focussen op de operationele lokale belangen. Dit wordt vooral geweten aan het ontbreken van voldoende ambtelijke capaciteit in. Ook hier constateren diverse samenwerkingspartners dat het leveren van kwalitatief voldoende inbreng afhankelijk is van het goed presteren van enkele individuen. Onze vergelijking met de andere gemeenten laat zien dat niet veel (financieel) investeert in samenwerkingsverbanden in algemene zin. In de andere vergelijkingsgroepen worden meer kosten begroot voor samenwerking, met uitzondering van de Gooi en Vechtstreek. Dit is te verklaren gezien investeren in samenwerkingsverbanden gelijk op moet gaan met de samenwerkingsverbanden waarmee samengewerkt wordt; voor is de Gooi en Vechtstreek regionaal een voor de hand liggende samenwerkingspartner. De verhouding in de investeringen van en de Gooi en Vechtstreek blijft nagenoeg gelijk in de jaren 2014 tot en met 2016 en is beperkt. Dit past in de constatering uit het rapport 'Gooi en Vechtstreek: regio met een plus!?': opvallend is dat veel gemeenteraden hun eigen rol nog in redelijk klassieke termen zien: belangen behartigen van de eigen burgers, via kaderstelling en controle. Op een enkeling na, laat geen enkele gemeente in de gesprekken merken erg bezig te zijn met overheidsparticipatie of de veranderende rol van de overheid in relatie tot de samenleving. De vrij klassieke rolopvatting verklaart waarom de gemeenten relatief sterk gericht zijn op hun eigen, lokale belangen in plaats van op gemeentegrens overstijgende vraagstukken van sociaal-maatschappelijke of economische aard". 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 24

25 Conclusie analyse externe samenwerking investeert (financieel) niet veel in samenwerkingsverbanden. Samenwerking gebeurt op beleidsinhoudelijke thema's. Dit uit zich onder meer in het feit dat er in geen strategisch afwegingskader is voor samenwerking. Samenwerking gebeurt op basis van pragmatische en bedrijfsmatige argumenten. Voor wat betreft de deelname in samenwerkingsverbanden wreekt het zich dat op beleidsmatige functies onvoldoende capaciteit heeft om in alle gevallen volwaardig mee te doen. Opvallend is dat regionale samenwerking op strategisch gebied laag is in de hele Gooi en Vechtstreek. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 25

26 4 Analyse en conclusie 4.1 Analyse taakzwaarte van de opgaven Opgaven Voor wat betreft het ruimtelijke domein zien we dat specifieke opgaven heeft. Met opgaven als de Bloemendalerpolder en OV-SAAL is de zwaarte voor flink en zal dit de komende jaren ook blijven. zal forse inspanningen moeten doen op het gebied van infrastructuur, kwaliteitsbeheersing, vergunningverlening en toezicht en handhaving. Daarbij komt dat de verandering in de taakuitvoering als gevolg van de omgevingswet tegelijkertijd met deze inspanningen opgepakt moet gaan worden. Opvallend is dat voor het beheer en onderhoud van wegen, straten en pleinen, van openbaar groen, en voor onderwijshuisvesting relatief veel begroot en een hoger dan gemiddelde zwaarte kent. De onderwijshuisvesting komt voort uit de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder en uit de inhaalslag die momenteel maakt. Overigens omvatten de ombuigingsvoorstellen om de begroting 2017 sluitend te krijgen structurele bezuinigingen juist op de twee genoemde opgaven voor beheer en onderhoud. Ten opzichte van de Gooi en Vechtstreek heeft de gemeente een lagere sociaaleconomische status. Dit uit zich in de grotere opgave voor in het sociaal domein ten opzichte van de Gooi en Vechtstreek. In vergelijking met andere gemeenten is de uitvoering van het sociaal domein voor van een normale zwaarte. Het verder stroomlijnen van de uitvoering van het sociaal domein vergt de komende tijd ambtelijke en bestuurlijke capaciteit. Alle gemeenten, en dus ook, staan aan het begin van de ontwikkeling waarbij ICT een belangrijk bepalende component vormt voor het organiseren en inrichten van werkprocessen. Dit vergt veel verandervermogen en investeringen. beseft dat de gemeente te klein is om de nodige ICT-investeringen alleen te doen en dat samenwerking met andere gemeenten nodig is. De gemeente vindt burgerparticipatie belangrijk. Burgerparticipatie wordt themaafhankelijk opgepakt. Vanuit het fysieke domein kent een grote taakzwaarte op het gebied van burgerparticipatie. Het algemene beeld over burgerparticipatie, los van specifieke issues, is dat doet wat nodig is, niet meer dan andere gemeenten. Uit deze vergelijkingen, met grote uitzondering van het ruimtelijke domein en enkele specifieke beheer- en onderhoudstaken en de onderwijshuisvesting, komt op grond van de omvang van de opgaven naar voren als een gemiddelde gemeente. Hulpbronnen De gemeente heeft een sluitende meerjarenbegroting. Tegelijkertijd is de opgave voor een duurzaam financieel evenwicht van blijvend aanwezig. Verschillende ombuigingsvoorstellen om de begrotingen sluitend te krijgen hebben betrekking op opgaven met een bovengemiddelde zwaarte zoals Openbaar groen en Beheer en onderhoud infrastructuur. Bij de ombuigingen is nog geen rekening gehouden met structurele personeelsuitbreiding in verband met de groei van de gemeente. Verder zullen toekomstige investeringen zorgvuldig gepland moeten worden. Extra hulpbronnen zijn er financieel, materieel en personeel niet of nauwelijks. Van de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder zijn er nauwelijks structureel en incidenteel positieve financiële effecten te verwachten. Naast de financiële vooruitzichten heeft in 2015 stappen gezet ter verbetering van de interne controle. Het is nodig dat de gemeente het risicomanagement verder gaat professionaliseren. Of dit gevolgen heeft voor het weerstandsvermogen en het risicoprofiel moet nog blijken. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 26

27 Raad en college lijken vooral operationeel gericht en minder tactisch en strategisch. Kaderstelling en richting geven gebeurt weinig. Op deze manier is er te weinig sprake van countervailing power, die gewenst is in het dualisme. heeft de focus op operationele punten in plaats van op strategische en tactische punten, op aanpakken in het hier en nu, en is daar goed in. wordt gekenschetst door slagvaardigheid en flexibiliteit in handelen. Aan de andere kant van de medaille is minder goed in koers bepalen, kaders stellen en richting houden. Het operationele karakter zien wij terug in het functioneren van de ambtelijke organisatie. Het functioneren van de ambtelijke organisatie is een groot zorgpunt voor de gemeente. Er is sprake van ondercapaciteit, vooral op beleids- en bedrijfsvoeringsfuncties. De organisatie doet wat het kan en redt het nog door goed functioneren van enkele individuen. De capaciteit om in de volle breedte het college kwalitatief te ondersteunen en om adequaat samen te werken is beperkt. De organisatie is kwetsbaar door onderbezetting op bedrijfsvoeringsfuncties en veel inhuurkrachten. Vanaf 2015 zet de gemeente stappen om diverse bedrijfsvoeringprocessen verder te professionaliseren. Opvallend is dat regionale samenwerking op beleidsmatig en strategisch gebied laag is in de hele Gooi en Vechtstreek. Ook investeert (financieel) niet veel in samenwerkingsverbanden. heeft de focus op lokale vraagstukken (en pakt die over het algemeen goed op), maar minder of niet op regionale vraagstukken. Samenwerking gebeurt vanuit op basis van pragmatische en bedrijfsmatige argumenten. Dit leidt tot versnippering in de uitvoering van het sociaal domein. Voor wat betreft de deelname in samenwerkingsverbanden wreekt het zich dat op beleidsmatige functies onvoldoende capaciteit heeft om in alle gevallen volwaardig mee te doen. Het beeld uit de analyse van de hulpbronnen is dat de gemeente jarenlang stil is blijven staan in zijn ontwikkeling. Er is te weinig geïnvesteerd in de organisatie met als reden "we gaan toch fuseren/samenwerken". Dit uit zich in het operationele karakter in alle lagen van de gemeente (raad, college en organisatie). 4.2 Conclusie Het feit dat een fusie en/of een samenwerking sinds 2005 telkens in zicht was en uiteindelijk toch niet doorging, heeft er toe geleid dat er weinig geïnvesteerd is in de ontwikkeling van de gemeente. In de afgelopen 10 jaar is er voor gekozen om vooral in te zetten op operationele taakuitvoering en minder op visieontwikkeling, kaderstelling, beleidstaken en bedrijfsvoeringstaken. Ook de raad en het college kenmerken zich door een sterke operationele focus. De organisatie doet wat het moet doen, vooral dankzij de inspanningen van enkele goede individuen. We zien dat met het stoppen van de SWW-samenwerking sinds 2015 stappen zet om de organisatie te versterken. Gezien de beperkte capaciteit gaat dit langzaam. In de nabije toekomst is versterking nodig op het functioneren van de organisatie om adequaat en duurzaam de opgaven voor op te pakken, zoals de gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder, OV- SAAL, stroomlijnen van de uitvoering in het sociaal domein, ICT-investeringen, en door ontwikkelen van de bedrijfsvoering. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 27

28 De vraag is hoe aan meer financiële middelen komt om de investeringen in organisatie en bestuur te doen die nodig zijn? Bezuinigen op de formatie is vrijwel niet mogelijk. Structureel dient de formatie in de komende 10 tot 15 jaar te worden uitgebreid in verband met de groei van de gemeente. Een combinatie van verhogen van de OZB, goede doorbelastingen (kostprijscalculaties) en het incidenteel opsouperen van de Algemene Reserve tot aan het minimum, werkt maar tijdelijk. Hoewel de komende 4 jaar een om en nabij sluitende begrotingsperspectief heeft, heeft de gemeente op de langere termijn niet de financiële positie om in voldoende mate duurzaam te investeren in het uitbreiden van de ambtelijke capaciteit om zo zelfstandig de toekomstige opgaven in de volle breedte op te pakken. De benodigde versterking kan alleen gerealiseerd worden door schaalvergroting. De vraag is welke vorm van schaalvergroting de gemeente voor ogen heeft: intensiveren van de samenwerking, een volledige ambtelijke fusie of een herindeling? Bij elke optie zal zich de vraag moeten stellen of een keuze voor die optie leidt tot de gewenste versterking van de gemeente? Ter beantwoording van deze vraag geven wij de volgende overwegingen mee: De samenwerkingsgerichtheid is relatief laag in de hele Gooi en Vechtstreek. Het intensiveren van samenwerking vergt ambtelijke capaciteit, naast bestuurlijke en politieke focus op samenwerken en minder op what s in it for us. Een ambtelijke fusie leidt in de regel tot bestuurlijke drukte en tot het dienen van meerdere heren (i.c. gemeentebesturen). De ervaring leert dat één ambtelijke organisatie die maximaal twee besturen dient, nog effectief en efficiënt kan functioneren. Hierbij gelden de voorwaarden dat het gemeentebestuur in staat is de opdrachtgeversrol adequaat in te vullen en dat de gemeenteraad duidelijke kaders stelt. Anders gezegd, het vergt functioneren op strategisch (visie) en tactisch (beleid) niveau en niet op operationeel niveau. Een ambtelijke fusie vergt een bepaalde inschikkelijkheid van de gemeente: om de efficiencyvoordelen te realiseren zullen processen en werkwijzen gestandaardiseerd moeten zijn en zal het beleid geharmoniseerd moeten zijn. Een herindeling moet door de gemeente aan de burgers uitgelegd kunnen worden in die zin dat een herindeling leidt tot behoud en versterking van wat is. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 28

29 Bijlage 1 Analysekader We hebben een selectie gemaakt van de opgaven en het meeste belangrijke reguliere werk van de gemeente zodat de belangrijkste opgaven naar voren komen in de rapportage. Onderstaand de selectie van opgaven. Deze selectie is tot stand gekomen op basis van: De aanvullende onderzoeksvragen van de raad. De aangegeven opgaven in het startgesprek. Een quick-scan van de aan ons beschikbaar gestelde documenten. Een selectie van het reguliere werk. Toekomstige opgaven. In het selecteren hebben wij een inschatting van de omvang van de opgave gemaakt naar onder meer complexiteit, actualiteit, belangstelling, beslag op middelen (financieel en personeel) en de mate van samenwerking. We maken een onderscheid tussen de interne (organisatie) en externe opgaven. Intern gerichte opgaven 1. Financieel evenwicht voor de lange termijn Risicomanagement 1.2. Extra publieke en private financiering 2. Programma Digitale Overheid, ambities Generieke Digitale Infrastructuur (GDI): identificatie & Authenticatie, Dienstverlening, Gegevens en Interconnectiviteit 3. Bezetting ambtelijke organisatie in relatie tot de benodigde kwaliteit en prioriteiten. Extern gerichte opgaven 1. Ruimtelijke ontwikkeling 1.1. Bloemendalerpolder 1.2. Herontwikkeling stationsgebied OV SAAL 1.3. Inpassing van de stad binnen de grote infrastructurele projecten, zoals de aanpassing van de A1 en de spoorverbreding Bouwen en gebruik (Omgevingswet 2018) 1.5. Monumentenzorg 1.6. Toezicht en handhaving (irt Bouwen en gebruik) 1.7. Milieubeheer (samenwerking, thema duurzaamheid) 2. Sociaal Domein 2.1. Jeugd Jeugdzorg Preventieve opvoed- en opgroeiondersteuning aanbieden Jongerenactiviteiten stimuleren Stimuleren van gebruik algemene voorzieningen 2.2. Zorg en samenhang Behoud en benutting van voorzieningen (Wmo, Gezondheidszorg) Stimuleren gebruik voorzieningen Interventies met de focus op gezonde leefstijl (voeding& bewegen, eenzaamheid& sociale activering voor ouderen) Participatie Bevorderen economische zelfstandigheid inwoners Stimuleren meedoen in de samenleving. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 29

30 3. Stimuleren burgerparticipatie 3.1. Waardering door inwoners van participatie en voorzieningen 3.2. Taak- en rolverdeling inwoners en gemeente 3.3. Bijdragen door inwoners aan voorzieningen, zowel sociaal als fysiek (burgerkracht) 4. Deelname aan samenwerkingsverbanden 4.1. Sterkten en zwakten relaties bestaande samenwerkingen 4.2. Behouden democratische invloed, eigen zeggenschap 4.3. Betekenis samenwerken voor de inwoners 4.4. Strategische invloed op partners, regio en marktpartijen 5. Behoud kwaliteit openbare leefomgeving 5.1. Infrastructuur 5.2. Openbaar groen en wijkbeheer 6. Onderwijs 6.1. Huisvesting 6.2. VVE 6.3. Gevolgen van schaalvergroting voor rol van de gemeente 7. Sport 7.1. Investeren in sport en die voor alle ers toegankelijk maken. 8. Aantrekkelijk houden en maken van Kunst en cultuur 8.2. Toerisme en recreatie 8.3. Economische zaken, o.a. vestigings- en ondernemersklimaat 8.4. Volkshuisvesting (goed woningaanbod: passend bij de vraag aan type woningen en bij de ontwikkeling van de vraag). 9. Veiligheid in voor inwoners en bezoekers 9.1. Algemene veiligheid 9.2. Verkeersveiligheid 9.3. Sociale veiligheid Specificatie van de hulpbronnen In de kwalitatieve verdieping van de hulpbronnen staat de volgende hoofdvraag centraal: hoe organiseert de gemeente de benodigde hulpbronnen om de opgaven adequaat op te pakken? Deze selectie is tot stand gekomen op basis van: De vragen van de raad. De aangegeven hulpbronnen in het startgesprek. Onze criteria voor het bepalen van bestuurskracht. Bij de beantwoording kijken wij voor de geselecteerde opgaven, waar van toepassing voor de betreffende opgave, naar de volgende punten: Samenspel bestuur en samenleving (open, transparant en laagdrempelig) De gemeente streeft een heldere ambitie na voor burgerparticipatie en het handelen is in overeenstemming met de gewekte verwachtingen. Daarbij dienen alle ers actief betrokken te (kunnen) zijn en er is inspraak bij belangrijke beslissingen. De communicatie door de gemeente is zorgvuldig, efficiënt en juist. De gemeente is gastvrij en luistert naar initiatieven van de samenleving. Het beleid, de ambities en doelstellingen van de gemeente zijn voor burgers en partners openbaar toegankelijk. Hiervoor hanteren we een gedeelde gedragscode waarop we elkaar kunnen aanspreken en handelen we integer. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 30

31 De gemeente overlegt met (niet bestuurlijke) partners om commitment te creëren voor doelen van de samenleving en het bestuur. Daarbij kijkt de gemeente nadrukkelijk naar de haalbaarheid van doelen en initiatieven. Politiek en bestuurlijk leiderschap (resultaatgericht) De strategische visie is voldoende uitgedragen en bekend in de samenleving (en de organisatie). De strategische visie werkt in de praktijk als ijkpunt voor nieuw beleid en initiatieven. Het bestuur volgt een bewuste koers zodat beleidsinspanningen ook tot resultaten leiden. Politieke keuzevraagstukken worden expliciet gemaakt en bewust afgewogen. Lastige keuzes worden niet vooruitgeschoven. Politiek-bestuurlijke samenspel (democratische legitimiteit) In de besluitvorming is er sprake van een duidelijke rolverdeling tussen raad en college. De rolverdeling is gericht op optimaal samenwerken en slagvaardigheid. Het college ondersteunt de raad bij het nemen van uitvoerbare besluiten. Hiertoe voorziet het college de raad vroegtijdig van informatie en communiceert zoveel open als mogelijk. De communicatie is gebaseerd op vertrouwen geven. Dossiers worden in de raad op een efficiënte wijze en in de juiste volgorde opgepakt op basis van duidelijke prioritering en gefaseerde besluitvorming. De raad heeft helder gemaakt hoe hij betrokken wil blijven en geïnformeerd wil worden over de (regionale) opgaven en hier wordt in de praktijk ook invulling aan gegeven. Ambtelijke organisatie De organisatie is in staat het college (en de raad) te ondersteunen met politieke keuzevraagstukken en houdt college en raad hierbij scherp. De ambtelijke organisatie ondersteunt het college bij het maken van uitvoerbare besluiten en voorstellen aan de raad en toont daarbij indien nodig of noodzakelijk kritisch vermogen. Bestuurlijke doelstellingen zijn voldoende SMART geformuleerd en ondersteunen de aansturing en werkprocessen in de ambtelijke organisatie. De ambtelijke organisatie ondersteunt het college (en de raad) vanuit een integrale werkwijze. Het management is in staat richting raad en college bedrijfsmatig te sturen. Het management heeft zicht op de voortgang van beleidsuitvoering en stuurt op de inzet van ambtelijke capaciteit en middelen gegeven de politiek-bestuurlijke kaderstelling. Er is een visie op organisatieontwikkeling en deze wordt consequent doorgevoerd. Er is geen sprake van onder- of overbezetting van functies, de gemeente kent geen moeilijk vervulbare vacatures en er is voldoende mate van continuïteit in functievervulling. Medewerkers zijn voldoende gekwalificeerd (aantal medewerkers boven schaal 10). De gemeente organiseert zicht op de kwaliteit, effectiviteit, slagvaardigheid, efficiency en kostenbewustzijn van de taakuitoefening (audits, controles). Er bestaat een visie op informatiebeleid met een vertaling naar geautomatiseerde informatiesystemen. Financiële en economische basis De verantwoordingsinformatie van de gemeente gaat in op zowel inhoudelijke en financiële middelen als op (financiële) resultaten. Het bestuur evalueert of middelen afdoende en doeltreffend zijn ingezet. De raad stuurt proactief op beheersing van financiële risico s. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 31

32 De gemeente neemt maatregelen om een gezonde financiële basis te garanderen. De gemeente voldoet aan de eisen van een gezond financieel beheer volgens de normen van financieel toezicht door de provincie op basis van Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Extern samenspel Er is een visie op hoe regionale samenwerkingsverbanden helpen bij de realisatie van doelen van de samenleving en het bestuur. Er is een afwegingskader/checklist waarmee bepaald wordt wel of niet te participeren in een regionaal samenwerkingsverband. De gemeente heeft haar regionale opgaven in kaart gebracht en beschreven hoe zij met haar beleid op deze opgaven inspeelt. Het bestuur heeft voldoende overzicht van samenwerkingsverbanden en de resultaten daarvan in het licht van de opgaven en investeringen (inclusief communicatie- en afstemmingskosten). De afgevaardigde(n) van de gemeente worden door de samenwerkingsverbanden gewaardeerd en gezien als professioneel. De vertegenwoordigers van de gemeente hebben naast de formele bevoegdheden in het samenwerkingsverband informele invloed. 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 32

33 Bijlage 2 Bestudeerde databronnen en documenten Databronnen Begrotingsanalyse BZK 2016 Begrotingsanalyse BZK 2015 Begrotingsanalyse BZK 2014 Gezondheidsmonitor 2012 (GGD, RIVM, CBS) Statline, CBS (big data) Documenten Accountantsrapport 2015 Adviesrapport Gooi en Vechtstreek: regio met een plus!? 2014 Arbo beleidsplan Begroting 2016 Begroting 2015 Beleidsplan jeugd Stichtse Vecht, Wijdemeren, 2014 Beleidsplan WMO Stichtse Vecht, Wijdemeren Bestuursovereenkomst gemeente Brief financieel toezicht 2016 provincie Noord-Holland Collegebesluit reorganisatie 2015 Controleprotocol 2015 Controleprotocol Sociaal domein 2015 Regio Gooi en Vechtstreek Discussienota reorganisatie 2014 Financiële monitor 2016 Formatie (FTE) en schalen 2016 Gedragscode college 2011 Grondbeleid 2015 Informatiebeleidsplan Inhuur 2016 Interne Controle Sociale zaken Stichtse Vecht 2015 Jaarrekeningen 2013, 2014 en 2015 Jaarverslag Commissie voor de Bezwaarschriften 2015 Kadernota 2017 gemeente Management letters 2014 en 2015 Managementrapportage zelfevaluatie BRP, Paspoorten en NIK 2015 Medewerkerstevredenheidsonderzoek 2016 Gemeente Memo analyse toekomst sociaal domein 2016 Nota Burgerparticipatie 2013 Nota maatschappelijk vastgoed 2016 gemeente Nota minimabeleid 2015 Stichtse Vecht, Wijdemeren, Nota participatiebeleid 2014 Stichtse Vecht, Wijdemeren, Onderzoek Automatisering gemeente 2016 Onderzoek RKC 2016 inzake onderzoek sociale zaken Rapportage DigiD gemeente 2015 Samenwerkings- en Uitvoeringsovereenkomst Bloemendalerpolder 2012 Structuurvisie VTH beleidsplan 2016 VTH uitvoeringsplan augustus Ons kenmerk /csa/bpe 33

34 Bijlage 3 Deelnemers gesprekken Gemeente Bas-Jan van Bochove (burgemeester) Anita Kolder (controller) Daan van der Spek (gemeentesecretaris) Marcel Tromp (teamleider Ruimtelijke Ontwikkeling) Martin Frensel (griffier) Mieke Robben (teamleider Samenleving) Ondernemingsraad Buurgemeenten Burgemeester Van Vliet en gemeentesecretaris Van Huizen (gemeente Gooise Meren) Burgemeester Witteman en gemeentesecretaris Van Hussel (gemeente Stichtse Vecht) Burgemeester Smit en gemeentesecretaris Visser (gemeente Wijdemeren) Burgemeester Broertjes en gemeentesecretaris Inge de Vries (gemeente Hilversum) Burgemeester Hertog en gemeentesecretaris Veldhuisen (gemeente Huizen) Overige samenwerkingspartners Afvaardiging Adviesraad sociaal domein Afvaardiging aanbieders WMO Afvaardiging aanbieders Jeugd en Welzijn Mevrouw Henfling (provincie Noord-Holland; gesproken in het kader van OV-SAAL) De heer Schuurmans (Omgevingsdienst Flevoland & Gooi en Vechtstreek) De heer Schurink en de heer Meeuwese (Regio Gooi en Vechtstreek) Mevrouw Sijmonsbergen (BPD; gesproken in het kader van de Bloemendalerpolder) De heer Oskam (Tomingroep) 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 34

35 Bijlage 4 Tabellen kwantitatieve analyse In deze bijlage hebben wij alle tabellen gevoegd die voortkomen uit onze kwantitatieve analyse. Waar mogelijk hebben wij dit gedaan voor de jaren 2014, 2015 en Dit om waarnemingen die alleen op één jaar betrekking hebben, en daarmee het risico op een scheef beeld, uit te sluiten. De basis voor de bedragen in de tabellen komen uit de Begrotingswijzer BZK. De bedragen zijn uitgedrukt in uitgaven per inwoner. De vergelijking met behulp van de Begrotingswijzer BZK hebben wij verfijnd met andere gegevens; deze staan op de verschillende rijen in de tabellen. De bedragen geven een beeld van de taakzwaarte voor voor de opgave in vergelijking met andere gemeenten (i.c. de vergelijkingsgroepen "Hogedorp', groottegroep, selectiegroep en Gooi en Vechtstreek). Per rij kan zo vergeleken worden met de andere groepen gemeenten. Hierbij geldt: hoe hoger het bedrag, des te groter is de taakzwaarte. Gebiedsontwikkeling Bloemendalerpolder (paragraaf 2.1) Voor de vergelijking met andere gemeenten kijken wij naar baten en lasten die in de begrotingen van gemeenten zijn opgenomen onder 'ruimtelijke ordening', 'bouwgrondexploitatie' en 'woningexploitatie'. Bloemendalerpolder Inwoners (aantal) Afgegeven vergunningen te bouwen nieuwbouwwon Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (bereke Oppervlakten Land Land(Gf-Fvw): totaal (ha) omgevingsadressendichtheid (BZK *#woonruimten/ Begroting Bloemendalerpolder Inwoners (aantal) Afgegeven vergunningen te bouwen nieuwbouwwoningen (aantal) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Oppervlakten Land Land(Gf-Fvw): totaal (ha) omgevingsadressendichtheid (BZK *#woonruimten/1000) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 35

36 Bloemendalerpolder Inwoners (aantal) Afgegeven vergunningen te bouwen nieuwbouwwoningen (aantal) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Oppervlakten Land Land(Gf-Fvw): totaal (ha) omgevingsadressendichtheid (BZK *#woonruimten/1000) Begroting Bloemendalerpolder Inwoners (aantal) Afgegeven vergunningen te bouwen nieuwbouwwon Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (bereke Oppervlakten Land Land(Gf-Fvw): totaal (ha) omgevingsadressendichtheid (BZK *#woonruimten/ Begroting Bloemendalerpolder Lasten Inwoners (aantal) Afgegeven vergunningen te bouwen nieuwbouwwoningen (aantal) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Oppervlakten Land Land(Gf-Fvw): totaal (ha) omgevingsadressendichtheid (BZK *#woonruimten/1000) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 36

37 OV-SAAL (paragraaf 2.1) OV Saal Inwoners (aantal) Wegvoertuigen (aantal) Totaal gemeentelijke wegen (km) Forensen (dec 2014) (aantal) Verkeersterrein Wegverkeersterrein (ha) Begroting OV Saal Inwoners (aantal) Wegvoertuigen (aantal) Totaal gemeentelijke wegen (km) Forensen (dec 2014) (aantal) Verkeersterrein Wegverkeersterrein (ha) Begroting OV Saal Inwoners (aantal) Wegvoertuigen (aantal) Totaal gemeentelijke wegen (km) Forensen (dec 2014) (aantal) Verkeersterrein Wegverkeersterrein (ha) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 37

38 Bouwen, gebruik toezicht en handhaving (paragraaf 2.1) Bouwen, gebruik, toezicht en handhaving Inwoners (aantal) Afgegeven vergunningen te bouwen nieuwbouwwon Oppervlakten Bebouwing: totaal (ha) Oppervlakten Bedrijfsterreinen (ha) Bedrijfsvestigingen (aantal) Begroting Bouwen, gebruik, toezicht en handhaving Inwoners (aantal) Afgegeven vergunningen te bouwen nieuwbouwwoningen ( Oppervlakten Bebouwing: totaal (ha) Oppervlakten Bedrijfsterreinen (ha) Bedrijfsvestigingen (aantal) Begroting Begroting Bouwen, gebruik, toezicht en handhaving Inwoners (aantal) Afgegeven vergunningen te bouwen nieuwbouwwoningen Oppervlakten Bebouwing: totaal (ha) Oppervlakten Bedrijfsterreinen (ha) Bedrijfsvestigingen (aantal) augustus Ons kenmerk /csa/bpe 38

39 Monumentenzorg (paragraaf 2.1) Monumentenzorg Inwoners (aantal) Rijksmonumenten (aantal) Bewoonde oorden 1930 (aantal woningen) Begroting Monumentenzorg Inwoners (aantal) Rijksmonumenten (aantal) Bewoonde oorden 1930 (aantal woningen) Begroting Monumentenzorg Inwoners (aantal) Rijksmonumenten (aantal) Bewoonde oorden 1930 (aantal woningen) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 39

40 Milieubeheer (paragraaf 2.1) Milieubeheer Inwoners (aantal) Bedrijfsvestigingen (aantal) Oppervlakten Bedrijfsterreinen (ha) OZB waarde niet woningen (eigenaren) (milj ) Begroting Milieubeheer Inwoners (aantal) Bedrijfsvestigingen (aantal) Oppervlakten Bedrijfsterreinen (ha) OZB waarde niet woningen (eigenaren) (milj ) Begroting Milieubeheer Inwoners (aantal) Bedrijfsvestigingen (aantal) Oppervlakten Bedrijfsterreinen (ha) OZB waarde niet woningen (eigenaren) (mi Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 40

41 Jeugdzorg (paragraaf 2.2) Jeugdzorg Inwoners (aantal) Inwoners Jonger dan 20 jaar (aantal) Lage inkomens (aantal) Ouders met lang psychisch medicijngebr. (aantal) Lager opgeleiden beroepsbevolking (aantal) Begroting Jeugdzorg Inwoners (aantal) Inwoners Jonger dan 20 jaar (aantal) Lage inkomens (aantal) Groene druk (aandeel inwoners) Lager opgeleiden beroepsbevolking (aantal) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 41

42 Behoud en benutting van voorzieningen (WMO, gezondheidszorg) (paragraaf 2.2) Begroting Behoud en benutting van voorzieningen (Wmo, Gezondheidszorg) Inwoners (aantal) Inwoners ouder dan 65 jaar (aantal) Lage inkomens (aantal) Grijze druk (aandeel inwoners) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Begroting Interventies gericht op een gezonde leefstijl (paragraaf 2.2) Interventies gericht op een gezonde leefstijl Inwoners (aantal) Inwoners ouder dan 65 jaar (aantal) Lage inkomens (aantal) Ervaren gezondheid (goed/zeer goed) (aantal bevolking ouder dan 20) Voldoet aan norm gezond bewegen (aantal bevolking ouder dan 20) Begroting Interventies gericht op een gezonde leefstijl Inwoners (aantal) Inwoners ouder dan 65 jaar (aantal) Lage inkomens (aantal) Ervaren gezondheid (goed/zeer goed) (aantal bevolking ouder dan 20) Voldoet aan norm gezond bewegen (aantal bevolking ouder dan 20) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 42

43 Bevorderen economische zelfstandigheid (paragraaf 2.2) Bevorderen economische zelfstandigheid Inwoners (aantal) Lager opgeleiden beroepsbevolking (aantal) Personen met re-integratievoorziening (aantal) Uitkeringsontvangers (aantal) Bijstandontvangers (aantal) Begroting Bevorderen economische zelfstandigheid Inwoners (aantal) Lager opgeleiden beroepsbevolking (aantal) Personen met re-integratievoorziening (aantal) Uitkeringsontvangers (aantal) Bijstandontvangers (aantal) Begroting Infrastructuur (paragraaf 2.3) Behoud kwaliteit openbare leefruimte (infrastructuur) Inwoners (aantal) Totaal gemeentelijke wegen (km) Wegvoertuigen (aantal) Oeverlengte totaal (hectometer) Oppervlakten Bebouwing: totaal (ha) Begroting Begroting Behoud kwaliteit openbare leefruimte (infrastructuur) Inwoners (aantal) Totaal gemeentelijke wegen (km) Wegvoertuigen (aantal) Oeverlengte totaal (hectometer) Oppervlakten Bebouwing: totaal (ha) augustus Ons kenmerk /csa/bpe 43

44 Openbaar groen en wijkbeheer (paragraaf 2.3) Behoud kwaliteit openbare leefruimte (infrastructuur) Inwoners (aantal) Totaal gemeentelijke wegen (km) Wegvoertuigen (aantal) Oeverlengte totaal (hectometer) Oppervlakten Bebouwing: totaal (ha) Begroting Behoud kwaliteit openbare leefruimte (Openbaar groen en wijkbe Inwoners (aantal) Openbaar groen (ha) Oppervlakten Bebouwing: woonkernen(gf-fvw) (ha) Recreatieterrein Sportterrein (ha) Bos en open natuurlijk terrein Totaal bos en open nat Begroting Behoud kwaliteit openbare leefruimte (Openbaar groen en wijkbe Inwoners (aantal) Openbaar groen (ha) Oppervlakten Bebouwing: woonkernen(gf-fvw) (ha) Recreatieterrein Sportterrein (ha) Bos en open natuurlijk terrein Totaal bos en open natuurlijk terrein (ha) Begroting Behoud kwaliteit openbare leefruimte (Openbaar groen en wijkbe Inwoners (aantal) Openbaar groen (ha) Oppervlakten Bebouwing: woonkernen(gf-fvw) (ha) Recreatieterrein Sportterrein (ha) Bos en open natuurlijk terrein Totaal bos en open natuurlijk terrein (ha) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 44

45 Onderwijs (huisvesting en VVE) (paragraaf 2.3) Begroting Onderwijs (huisvesting) Inwoners (aantal) Leerlingen basisonderwijs (aantal) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (bereke Vestigingen primair onderwijs (aantal) Groene druk (aandeel inwoners) Onderwijs (huisvesting) Inwoners (aantal) Leerlingen basisonderwijs (aantal) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Vestigingen primair onderwijs (aantal) Groene druk (aandeel inwoners) Begroting Onderwijs (huisvesting) Inwoners (aantal) Leerlingen basisonderwijs (aantal) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Vestigingen primair onderwijs (aantal) Groene druk (aandeel inwoners) Begroting Onderwijs (VVE) Inwoners (aantal) Leerlingen basisonderwijs (aantal) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (bereke Lage inkomens (aantal) Minderheden (aantal) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 45

46 Onderwijs (VVE) Inwoners (aantal) Leerlingen basisonderwijs (aantal) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Lage inkomens (aantal) Minderheden (aantal) Begroting Onderwijs (VVE) Inwoners (aantal) Leerlingen basisonderwijs (aantal) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Lage inkomens (aantal) Minderheden (aantal) Begroting Sport (paragraaf 2.3) Sport Inwoners (aantal) Inwoners 20 tot 65 jaar (aantal) Inwoners Jonger dan 20 jaar (aantal) Recreatieterrein Sportterrein (ha) Begroting Sport Inwoners (aantal) Inwoners 20 tot 65 jaar (aantal) Inwoners Jonger dan 20 jaar (aantal) Recreatieterrein Sportterrein (ha) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 46

47 Sport Inwoners (aantal) Inwoners 20 tot 65 jaar (aantal) Inwoners Jonger dan 20 jaar (aantal) Recreatieterrein Sportterrein (ha) Begroting Kunst en cultuur (paragraaf 2.3) Kunst en cultuur Begroting Inwoners (aantal) Inwoners Jonger dan 20 jaar (aantal) Bebouwd terrein Terrein voor sociaal-culturele voorz. (ha) Inwoners ouder dan 20 jaar (aantal) Begroting Kunst en cultuur Inwoners (aantal) Inwoners Jonger dan 20 jaar (aantal) Bebouwd terrein Terrein voor sociaal-culturele voorz. (ha) Inwoners ouder dan 20 jaar (aantal) Kunst en cultuur Inwoners (aantal) Inwoners Jonger dan 20 jaar (aantal) Bebouwd terrein Terrein voor sociaal-culturele voorz. (ha) Inwoners ouder dan 20 jaar (aantal) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 47

48 Economische Zaken (paragraaf 2.3) Economische zaken Inwoners (aantal) Bedrijfsvestigingen (aantal) Oppervlakten Bedrijfsterreinen (ha) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Bebouwd terrein Terrein voor detailhandel en horeca (ha) Begroting Economische zaken Inwoners (aantal) Bedrijfsvestigingen (aantal) Oppervlakten Bedrijfsterreinen (ha) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Bebouwd terrein Terrein voor detailhandel en horeca (ha) Begroting Economische zaken Inwoners (aantal) Bedrijfsvestigingen (aantal) Oppervlakten Bedrijfsterreinen (ha) Lokaal klantenpotentieel binnen straal 20 km (berekend aantal) Bebouwd terrein Terrein voor detailhandel en horeca (ha) Begroting Veiligheid (algemeen en sociaal) (paragraaf 2.3) Begroting Algemene veiligheid Inwoners (aantal) omgevingsadressendichtheid (BZK *#woonruimten/1000) Bebouwd terrein Woonterrein (ha) Bebouwd terrein Totaal bebouwd terrein (ha) augustus Ons kenmerk /csa/bpe 48

49 Begroting Algemene veiligheid Inwoners (aantal) omgevingsadressendichtheid (BZK *#woonruimten/1000) Bebouwd terrein Woonterrein (ha) Bebouwd terrein Totaal bebouwd terrein (ha) Algemene veiligheid Inwoners (aantal) omgevingsadressendichtheid (BZK *#woonruimten/1000) Bebouwd terrein Woonterrein (ha) Bebouwd terrein Totaal bebouwd terrein (ha) Begroting Sociale veiligheid Inwoners (aantal) Oppervlakten Bebouwing: woonkernen(gf-fvw) (ha) Diefstal/verduistering en inbraak (totaal geregistreerde misdrijven) Vernielingen, misdr openborde/gezag (totaal geregistreerde misdrijven) Horecabedrijven (aantal) Begroting Sociale veiligheid Inwoners (aantal) Oppervlakten Bebouwing: woonkernen(gf-fvw) (ha) Diefstal/verduistering en inbraak (totaal geregistreerde misdrijven) Vernielingen, misdr openborde/gezag (totaal geregistreerde misdrijven) Horecabedrijven (aantal) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 49

50 Sociale veiligheid Inwoners (aantal) Oppervlakten Bebouwing: woonkernen(gf-fvw) (ha) Diefstal/verduistering en inbraak (totaal geregistreerde misdrijven) Vernielingen, misdr openborde/gezag (totaal geregistreerde misdrijven) Horecabedrijven (aantal) Begroting Burgerparticipatie (paragraaf 2.5) Stimuleren burgerparticipatie Inwoners (aantal) Inwoners 20 tot 65 jaar (aantal) Inwoners ouder dan 20 jaar (aantal) Begroting Stimuleren burgerparticipatie Inwoners (aantal) Inwoners 20 tot 65 jaar (aantal) Inwoners ouder dan 20 jaar (aantal) Begroting Stimuleren burgerparticipatie Inwoners (aantal) Inwoners 20 tot 65 jaar (aantal) Inwoners ouder dan 20 jaar (aantal) Begroting augustus Ons kenmerk /csa/bpe 50

51 Externe samenwerking (paragraaf 3.5) Begroting Deelname samenwerkingsverbanden Inwoners (aantal) Begroting Deelname samenwerkingsverbanden Inwoners (aantal) Begroting Deelname samenwerkingsverbanden Inwoners (aantal) augustus Ons kenmerk /csa/bpe 51

52 Onze contactgegevens KplusV Vestiging Arnhem Postbus JB Arnhem Westervoortsedijk AV Arnhem T +31 (0) Vestiging Amsterdam Postbus BS Amsterdam Science Park XH Amsterdam T +31 (0) E info@kplusv.nl I Thema's 8 augustus Ons kenmerk /csa/bpe 52

53

54