HANDBOEK BURGERLIJK RECHT

Transcriptie

1 HANDBOEK BURGERLIJK RECHT

2

3 RENÉ DEKKERS HANDBOEK BURGERLIJK RECHT DEEL IV Huwelijksstelsels Erfrecht Giften DERDE UITGAVE BEWERKT DOOR HÉLÈNE CASMAN Gewoon Hoogleraar Vrije Universiteit Brussel Hoogleraar Université Libre de Bruxelles Erenotaris Antwerpen Oxford

4 De eerste druk van het Handboek Burgerlijk Recht van R. Dekkers verscheen in In 1971 en 1972 volgde een tweede uitgave. Een redactie onder leiding van Prof. em. G. Baeteman vatte het plan op om dit standaardwerk bij de tijd te brengen. Deze nieuwe editie omvat vier boekdelen, waarin achtereenvolgens worden behandeld: Personenrecht (deel I), Zakenrecht, Zekerheden en Verjaring (deel II), Verbintenissen, Contracten en Bewijsleer (deel III) en Huwelijksstelsels, Erfrecht en Giften (deel IV). Deel I werd bewerkt door prof. A. Wylleman. De inleiding is van de hand van prof. E. Dirix. Deel II werd bewerkt door prof. E. Dirix. Deel III werd bewerkt door prof. A. Verbeke, N. Carette en K. Vanhove. Dit deel IV werd bewerkt door prof. H. Casman. Aanbevolen citeertitel: DEKKERS-CASMAN, Handboek Burgerlijk Recht, IV 2010 Antwerpen Oxford ISBN (gebonden) ISBN (paperback) D/2010/7849/60 NUR 822 Alle rechten voorbehouden. Behoudens uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de uitgevers.

5 BIJ DE HERUITGAVE VAN R. DEKKERS HANDBOEK BURGERLIJK RECHT Hier ligt dan deel IV van dit Handboek, Huwelijksstelsels, Erfrecht, Giften, bewerkt door H. CASMAN. Hélène CASMAN behaalde op 10 juli 1970 met grote onderscheiding het diploma van doctor in de rechten (oud stelsel) aan de Vrije Universiteit Brussel. Haar werd ook de eerste René-Marcqprijs van de VUB toegekend, kort nadat de ULB en de VUB twee zelfstandige universiteiten waren geworden. De VUB richtte meteen na de start een centrum voor burgerlijk recht op, waarvan ik de leiding kreeg. De eerste wetenschappelijke onderzoeker die er werd aangesteld was H. CASMAN. Ze kreeg aldus de gelegenheid om een aggregaat in het hoger onderwijs te behalen, en zo werd een academische loopbaan in het universitair onderwijs en het daarmee verbonden wetenschappelijk onderzoek voor haar opengesteld. Het aggregaat voor het Hoger Onderwijs was toen een bijzonder zware proef. De recipiendaris, die tevens assistent was en een uitgebreide takenpakket in het onderwijs toevertrouwd kreeg, moest binnen de zes jaar een oorspronkelijk proefschrift schrijven. Daaraan moesten drie bijstellingen worden toegevoegd. Vervolgens moest de recipiendaris het proefschrift en de bijstellingen verdedigen, eerst in besloten vergadering voor de voltallige Faculteitsraad. De jury bepaalde dan het onderwerp van de openbare les, voor de voorbereiding waarvan veertien dagen werden uitgetrokken. Dan vond de openbare verdediging plaats en moest de openbare les worden gegeven. Als onderwerp voor haar proefschrift koos H. CASMAN Het begrip huwelijksvoordelen ; als vanzelfsprekend werd ik haar promotor. Ze heeft in 284 bladzijden de hele problematiek van de huwelijksvoordelen ontleed en besproken, en daarover een originele thesis opgebouwd. Een voorbeeld voor de aantredende doctorandi die nu soms honderden bladzijden nodig blijken te hebben om hun doctorale werkzaamheden weer te geven. v

6 Ten geleide De definitie van het begrip huwelijksvoordelen die H. CASMAN in haar proefschrift voorstelde, stoelde duidelijk op een correcte en originele analyse, die bovendien bijzonder stevig bleek. Haar definitie is immers unaniem door rechtsleer en rechtspraak aanvaard en overgenomen, ook door het Grondwettelijk Hof. De verdere ontwikkeling rond dit begrip en als gevolg daarvan de vernieuwde aandacht voor het begrip aanwinsten, mogen dan ook mede tot de wetenschappelijke verdiensten van H. CASMAN worden gerekend. De Commissie belast met het beoordelen van het proefschrift was van bijzonder hoogstaand niveau. Maakten er deel van uit: R. DEKKERS, J. MATTHIJS, J.E. KRINGS, G. VAN OOSTERWYCK, C. VULLERS, W. DELVA (R.U. Gent) en E.A.A. LUYTEN (K.U. Nijmegen). Ook de bekende Parijse hoogleraar J. CARBONNIER volgde met grote interesse de werkzaamheden ter voorbereiding van dit proefschrift. Op 24 november 1976 vond de privé verdediging plaats. Een maand later overleed, tot ons aller groot verdriet, Prof. René DEKKERS. Op 16 december 1976 vond de openbare verdediging zonder hem plaats. Hij kon aldus het succesrijk einde niet meemaken van de laatste aggregaatsthesis die hij begeleid heeft, en waarover hij met zoveel lof sprak. H. CASMAN verdedigde haar proefschrift en gaf de openbare les over het haar opgelegde onderwerp De beperkte veranderbaarheid van de huwelijksvoorwaarden. In het proces-verbaal van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid werd genotuleerd dat deze les schitterend was. Inmiddels was de wet van 14 juli 1976 tot hervorming van het huwelijksvermogensrecht in werking getreden. Hiermee werd eensdeels het primair huwelijksstelsel hervormd, anderdeels een nieuw wettelijk stelsel ingevoerd. Na lange aarzelingen was de keuze van de wetgever gevallen op een vernieuwde scheiding van goederen met een hervormde gemeenschap van aanwinsten. Het voorstel van algemene gemeenschap, dat Prof. R. DEKKERS en ikzelf hadden uitgewerkt, voortbouwend op het gedachtegoed van Prof. F. LAURENT, was niet aangenomen, maar wel de bestuursregeling die we hadden uitgewerkt. De drievoudige bestuursregeling, gezamenlijk, exclusief en gelijktijdig bestuur werd verder uitgewerkt door de Commissie ingesteld door Minister P. WIGNY ( ). Hetzelfde concept zal men later terugvinden in de Franse en in de Italiaanse wetgevingen. vi

7 Ten geleide Onmiddellijk was H. CASMAN, samen met M. VAN LOOK, begonnen aan de publicatie van een commentaar Huwelijksvermogenrecht in afleveringen, naar een eigen origineel basisconcept van artikelsgewijze commentaar. Dit werd later aangevuld met topics die door gespecialiseerde medewerkers worden behandeld. Nu (2009) telt dit werk vijf banden waarin zijn opgenomen, de bespreking van de wetsartikelen op basis van de parlementaire voorbereiding, de rechtsleer en de rechtspraak, maar ook de belangrijkste rechtspraak en de reeds vermelde topics. Een schat aan kennis en bronnenmateriaal, dat ook nog dagdagelijks in de praktijk ter hand wordt genomen en waaruit uitvoerig wordt geciteerd. Prof. R. DEKKERS was ook een groot pleitbezorger van de invoering van een reservatair erfrecht voor de langstlevende echtgenoot. De wet van 14 mei 1981 voerde dit eindelijk in. Samen met A. VASTERSAVENDTS schreef H. CASMAN een uitvoerig commentaar over deze wet, en haar vele implicaties, ook op het huwelijksvermogensrecht (1982). Ondertussen had ze ook beslist dat haar theoretische kennis moest worden aangevuld met ervaring in de rechtspraktijk, en koos ze voor een notariële loopbaan. Ze behaalde het diploma van licentiaat in het notariaat voor de Centrale Examencommissie aan de R.U.G., liep stage en werd notaris in januari Ze leidde één van de grote Antwerpse notariskantoren, maar bleef ondertussen verbonden aan de VUB waar ze onder meer het vak Notarieel Familierecht doceerde, in opvolging van G. VAN OOSTERWYCK. Haar kennis, ervaring en inzicht over dit vak schreef ze neer in een boek dat bijzonder nuttig en encyclopedisch bleek te zijn Notarieel familierecht In 1991 gepubliceerd maar nu nog heel veel geciteerd. Ze doceerde ook het vak Goederenrecht aan de VUB, en later ook aan de Universiteit van Antwerpen, en nam bijna tien jaar geleden ook één van mijn vakken over, dat sedertdien nog werd uitgebreid, zodat het hele gezinsrecht en het familiaal vermogensrecht erin vervat zijn. Aan de ULB doceert ze ook al vele jaren Organisation du notariat et déontologie de la profession. Aldus is ze tot haar grote voldoening Professeur aux Universités Libres de Bruxelles, een titel die ze blij is in opvolging van Prof. R. DEKKERS te mogen voeren. In haar academische loopbaan mocht ze ook de taken vervullen van decaan van de Faculteit die onder haar impuls nu de naam draagt van vii

8 Ten geleide Faculteit Recht en Criminologie, en, sinds vorig jaar, van vicerector studentenbeleid van de Vrije Universiteit Brussel. En nu ligt hier voor, deel IV van het Handboek Burgerlijk Recht van R. DEKKERS. Van hem die ook van de Traité élémentaire du droit civil de delen VIII en IX, 1 en 2 helemaal voor zijn rekening had genomen, op verzoek van H. DE PAGE. In zijn voetsporen heeft H. CASMAN het deel herwerkt over Huwelijksstelsels, Erfrecht en Giften. Ze heeft het helemaal bijgewerkt en onder meer het hele nieuw huwelijksvermogensrecht erin toegelicht, ook de ondertussen nog heel recent opnieuw gewijzigde principe van de veranderbaarheid. Zo ook voor het nieuwe erfrecht van de langstlevende echtgenoot en van de langstlevende wettelijk samenwonende partner. Naast huwelijkscontracten bespreekt ze ook samenwoningscontracten. Ze heeft dit deel IV herdacht en herschreven, maar ze is trouw gebleven aan de stijl van R. DEKKERS. Ze heeft zijn benadering van de problemen overgenomen, ze heeft de oplossingen aangereikt zoals zij dacht dat hij dat zou gedaan hebben. Ze is zich in sommige opzichten gaan vereenzelvigen met R. DEKKERS. Hiermee is de buitengewone opdracht om dit Handboek Burgerlijk Recht in een actuele versie te herwerken volbracht. Hiervoor werd beroep gedaan op vier auteurs, die elk met hun buitengewone kennis en grondigheid een helder handboek ter beschikking van de actuele jurist stellen. Een werk waarvoor ze alle lof en dank verdienen. Een werk dat ik met grote tevredenheid heb gevolgd, zoals ik in elk voorwoord bij elk deel ervan heb uiteengezet. Ik ben een gelukkig man. Ik werd immers betrokken bij deze heruitgave van het opus magnum van mijn oud-professor ( ), van mijn promotor in de Academie (1962) en van mijn co-auteur van het ontwerp voor het nieuw wettelijk huwelijksvermogensstelsel ( ). Het was voor mij een bron van grote vreugde om René Dekkers te kennen en om door hem gewaardeerd te worden. Prof. em. G. BAETEMAN Galmaarden, 1 december 2009 viii

9 INHOUD BOEK VIII. HUWELIJKSSTELSELS Inleiding... 3 TITEL I HET HUWELIJKSCONTRACT Hoofdstuk I. Inleiding Hoofdstuk II. Inhoud van het huwelijkscontract Afdeling I. Huwelijksovereenkomsten Afdeling II. Giften Afdeling III. Clausules vreemd aan het huwelijkstelsel Hoofdstuk III. Geldigheidsvereisten van het huwelijkscontract. 24 Afdeling I. De vorm Afdeling II. De bekwaamheid Afdeling III. De wijzigbaarheid van het huwelijksstelsel Hoofdstuk IV. Ongeldigheid van het huwelijkscontract TITEL II DE VERSCHILLENDE HUWELIJKSSTELSELS Hoofdstuk I. Het gemeenschapsstelsel Hoofdstuk II. Het wettelijk stelsel Afdeling I. Samenstelling Baten van de eigen vermogens Baten van het gemeenschappelijk vermogen Schulden in het wettelijk stelsel Lasten van de eigen vermogens Lasten van het gemeenschappelijk vermogen Rechten van de schuldeisers ix

10 Inhoud Afdeling II. Bestuur Algemeen Gemeenschappelijk vermogen A. Afzonderlijk bestuur B. Exclusief bestuur C. Gezamenlijk bestuur Eigen vermogens Ontneming van bestuursbevoegdheden Andere maatregelen met weerslag op de bestuursbevoegdheden Afdeling III. Ontbinding van het huwelijksstelsel Oorzaken van ontbinding A. Overlijden van een echtgenoot B. Echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting C. Echtscheiding door onderlinge toestemming D. Scheiding van tafel en bed E. Gerechtelijke scheiding van goederen F. Conventionele overgang naar een ander stelsel G. Nietigverklaring van het huwelijk Gevolgen van de ontbinding Boedelbeschrijving Vergoedingen Beheer van de onverdeeldheid Verrekening van de lasten Verdeling Schulden tussen echtgenoten Faillissement van een echtgenoot Collectieve schuldenregeling Hoofdstuk III. Conventionele gemeenschap Afdeling I. Uitbreiding van de gemeenschap Beding van inbreng Algehele gemeenschap Afdeling II. Inkrimping van de gemeenschap Afdeling III. Clausules van vereffening en verdeling Vooruitmaking Ongelijke verdeling Huwelijksvoordelen x

11 Inhoud Hoofdstuk IV. Scheiding van goederen Aanhangsel. Overgangsrecht van de wet huwelijksvermogensstelsels (1976). 229 TITEL III VERMOGENSSTELSELS VAN SAMENWONENDEN Inleiding Hoofdstuk I. Wettelijk samenwonenden Hoofdstuk II. Feitelijk samenwonenden BOEK IX. ERFRECHT Inleiding TITEL I ERFGERECHTIGDHEID Hoofdstuk I. Erfbekwaamheid Hoofdstuk II. Wettelijke erfgenamen Afdeling I. Afstammelingen Afdeling II. Bevoorrechte zijverwanten en ascendenten Afdeling III. Gewone ascendenten Afdeling IV. Gewone zijverwanten Samenvatting Hoofdstuk III. De langstlevende echtgenoot Hoofdstuk IV. De langstlevende wettelijk samenwonende levensgenoot Hoofdstuk V. Staat als onregelmatige erfopvolger xi

12 Inhoud Hoofdstuk VI. Anomale erfopvolging TITEL II HOE DE NALATENSCHAP VERKREGEN WORDT Hoofdstuk I. Bezit van de nalatenschap Afdeling I. Saisine van de wettelijke erfgenamen Afdeling II. Inbezitstelling van de Staat Hoofdstuk II. Eigendom van de nalatenschap Afdeling I. Erfgerechtigd zijn Afdeling II. Keuzerecht van de erfgerechtigde Afdeling III. Aanvaarding Algemeen Zuivere aanvaarding A. Vorm B. Gevolgen van de zuivere aanvaarding Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving Afdeling IV. Verwerping Afdeling V. Onbeheerde nalatenschap Hoofdstuk III. Opeising van de nalatenschap TITEL III VEREFFENING VAN DE NALATENSCHAP Inleiding Hoofdstuk I. Een enkele erfgenaam Afdeling I. Algemeen Afdeling II. Voorrecht van boedelbeschrijving Afscheiding van de boedels als gevolg van de beneficiaire aanvaarding A. Rechten van de schuldeisers en legatarissen B. Rechten en plichten van de erfgenaam tegenover de nalatenschap Beheer van de nalatenschap Betaling van de schulden en lasten xii

13 Inhoud 4. Aansprakelijkheid en zekerheden Einde van de lasten van de beneficiaire aanvaarding Afdeling III. Afscheiding van de boedels op vordering van schuldeisers Hoofdstuk II. Meerdere erfgenamen Afdeling I. Soorten verdeling Afdeling II. Minnelijke verdeling onder rechterlijk toezicht Afdeling III. Gerechtelijke verdeling Afdeling IV. Vordering tot verdeling Afdeling V. Deelgenoten Afdeling VI. Verloop van de gerechtelijke verdeling Afdeling VII. Erfuitkoop Afdeling VIII. Inbreng Inbreng van giften Inbreng van schulden Afdeling IX. Verdeling van schuldvorderingen en van schulden Schuldvorderingen A. Verhouding tussen erfgenamen en schuldenaar B. De erfgenamen onderling Schulden A. Verhouding tussen erfgenamen en schuldeiser B. De erfgenamen onderling Afdeling X. Gevolgen van de verdeling Declaratief karakter van de verdeling Vrijwaring van de kavels Afdeling XI. Tenietgaan van de verdeling Hoofdstuk III. Vereffening van de onbeheerde nalatenschap. 512 Aanhangsel. Contestatie van ons erfrecht BOEK X. GIFTEN Inleiding xiii

14 Inhoud TITEL I GIFTEN IN HET ALGEMEEN Hoofdstuk I. Toestemming Afdeling I. Art. 901 B.W Afdeling II. Wilsgebreken Hoofdstuk II. Bekwaamheid Afdeling I. Onbekwaamheid om te schenken Afdeling II. Onbekwaamheid om te krijgen Niet bestaande of onbepaalde personen Gewone onbekwamen Rechtspersonen Bijzondere onbekwaamheden Omzeiling van problemen als de legataris onbekwaam of onbepaald is Hoofdstuk III. Voorwerp Hoofdstuk IV. Oorzaak Hoofdstuk V. Voorwaarden Hoofdstuk VI. Bescherming van de schuldeisers Hoofdstuk VII. Verdere bijzondere regels TITEL II SCHENKINGEN Hoofdstuk I. Eigenlijke schenking Afdeling I. Algemeen Afdeling II. Schenkingscontract Afdeling III. Vormvoorschriften Afdeling IV. Nietigheid Afdeling V. Onherroepelijkheid van de schenking Schenkingen in strijd met de regel Schenkingen die niet met de regel strijden xiv

15 Inhoud 3. Schenking in strijd met de regel, maar toch door de wet toegestaan Afdeling VI. Gevolgen van de schenking Overdracht van eigendom Verplichtingen van de schenker Verplichtingen van de begiftigde Afdeling VII. Herroeping van de schenking Niet-vervulling van de lasten Ondankbaarheid Hoofdstuk II. Bijzondere soorten van schenkingen Afdeling I. Onrechtstreekse schenking Afdeling II. Vermomde schenking Afdeling III. Handgift Afdeling IV. Schenking met last Afdeling V. Vergeldende schenking Afdeling VI. Schenking ten voordele van het huwelijk Schenking door een derde Schenking tussen (aanstaande) echtgenoten bij huwelijkscontract Afdeling VII. Schenking tussen echtgenoten buiten huwelijkscontract Afdeling VIII. Enkele andere soorten schenkingen Afdeling IX. Handelingen die geen schenkingen zijn TITEL III LEGATEN Hoofdstuk I. Het testament Afdeling I. Inhoud Afdeling II. Testamentaire en wettelijke erfopvolging Afdeling III. Kenmerken van het testament Afdeling IV. Vormen Eigenhandig testament A. Geldigheidsvereisten B. Bewaring C. Verlies van het testament Authentiek testament xv

16 Inhoud 3. Testament in internationale vorm Bevoorrechte testamenten Afdeling V. Bewijskracht Eigenhandig testament Authentiek testament Afdeling VI Sanctie Afdeling VII. Het codicil Afdeling VIII. Interpretatie van het testament Afdeling IX. Strafbeding Afdeling X. De testamentuitvoerder Hoofdstuk II. Het legaat Afdeling I. Aanwijzing van de legataris Afdeling II. Omvang van het legaat Algemeen legaat Legaat onder algemene titel Bijzonder legaat Afdeling III. Allerlei legaten Afdeling IV. Keuze van de legataris Afdeling V. Rechten van de legataris Eigendom van het legaat Bezit van het legaat A. Vordering tot afgifte B. Saisine van de algemene legataris Recht op de vruchten Rechtsvorderingen Afdeling VI. Verplichtingen van de legataris Betaling van de schulden van de nalatenschap Betaling van de legaten Afdeling VII. Tenietgaan van de legaten Nietigheid Herroeping A. Vrijwillige herroeping B. Gerechtelijke herroeping Verval Gevolgen van het tenietgaan xvi

17 Inhoud TITEL IV VOORBEHOUDEN EN BESCHIKBAAR DEEL Inleiding Hoofdstuk I. Inrichting van de reserve Afdeling I. Wie kan aanspraak maken op een voorbehouden erfdeel? Afdeling II. Omvang van het voorbehouden deel Hoofdstuk II. Basisbeginselen Afdeling I. Een stuk erfrecht Afdeling II. De reserve wordt enkel tegen giften beschermd Afdeling III. Het beschikbare deel Hoofdstuk III. Werking van de reserve Afdeling I. Hersamenstelling van het vermogen Aanwezige goederen Schenkingen Schulden Afdeling II. Aanrekening van de giften Aanrekening op het voorbehouden deel Aanrekening op het beschikbare deel Afdeling III. Inkorting Vordering tot inkorting Volgorde bij de inkorting Gevolgen van de inkorting Hoofdstuk IV. Voorbehouden deel van de langstlevende echtgenoot TITEL V BIJZONDERE SOORTEN VAN GIFTEN Hoofdstuk I. Contractuele erfstelling Afdeling I. Toepassingsgebied Personen Geschonken goederen xvii

18 Inhoud Afdeling II. Gevolgen Ze steunt op een schenking Ze verschaft erfrecht Afdeling III. Schenking van tegenwoordige of toekomstige goederen Hoofdstuk II. Ascendentenverdeling Afdeling I. Algemene regels Afdeling II. Ascendentenverdeling bij schenking Bijzondere vereisten Gevolgen Afdeling III. Ascendentenverdeling bij testament Bijzondere vereisten Gronden van ongeldigheid Hoofdstuk III. Erfstelling over de hand Trefwoordenregister xviii