Armoede bij mensen met beperkingen

Transcriptie

1 Resutaten van onderzoek naar oorzaken, gevogen voor incusie, preventie en benodigde ondersteuning Armoede bij mensen met beperkingen Martin Schuurman, Hans Kröber, Manon Verdonschot

2 Coofon Armoede bij mensen met beperkingen. Resutaten van onderzoek naar oorzaken, gevogen voor incusie, preventie en benodigde ondersteuning. Deze pubicatie en het achteriggende onderzoek werden uitgevoerd door dr. Martin Schuurman (Kaiope Consut), dr. Hans Kröber (Vians en Incusie.nu) en drs. Manon Verdonschot (Vians). Dr. M.I.M. Schuurman Kaiope Consut Rietvedaan GD Nieuwegein kaiopeconsut@ziggo.n Dr. H.R.Th. Kröber Incusie.nu Vijweg AS Dordrecht info@incusie.nu Drs. M.M.L. Verdonschot Vians Postbus RE Utrecht manonverdonschot@gmai.com ISBN: Maart Kaiope Consut/Vians/Incusie.nu Deze rapportage mag worden verveevoudigd, opgesagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij eektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, mits te aen tijde naar de bron wordt verwezen. Dit onderzoek werd mogeijk gemaakt door een financiëe bijdrage van de Nederandse Stichting voor het Gehandicapte Kind (NSGK), het Revaidatiefonds, het Fonds verstandeijk gehandicapten en het VSB Fonds. 2 Armoede bij mensen met beperkingen Handreiking Ondersteuningspannen 1

3 Inhoudsopgave In armoede even, wat betekent dat? Ineiding Aaneiding en vraagsteing van dit project In het onderzoek gebruikte werkwijze en methodieken Over de inhoud van dit rapport 8 2. De omvang van het armoedeprobeem bij mensen met beperkingen Inkomen en koopkracht Vóórkomen van armoede Inkomen, armoede en incusie Samenvatting Oorzaken en gevogen van armoede Oorzaken van armoede Oorzaken in de persoon Oorzaken in de omgeving Gevogen van armoede Gevogen voor de persoon Gevogen voor de omgeving Ontworsteing aan armoede Armoedeparadox Samenvatting Preventie en ondersteuning bij armoede Wetteijke regeingen Informee hup en ondersteuning Formee hup en ondersteuning Samenvatting Aanbeveingen voor beeid en poitiek Beschouwing van de onderzoeksresutaten Agemeen kader voor preventie en ondersteuning bij armoede Aanbeveingen Agemene aanbeveingen Specifieke aanbeveingen Aanbeveingen voor verdere kennisontwikkeing 48 Literatuurverwijzingen Bijagen: Samensteing van de kankbordgroep Uitkomsten digitae enquête onder mensen met beperkingen Conceptuee overzicht van factoren die van invoed zijn op de kans 55 om uit armoede te ontsnappen 4. Websites over inkomensprobematiek en armoede 56

4 In armoede even, wat betekent dat? Jan Bakker komt uit een gezin met vader, moeder en zus. Hij is nu 32 jaar. Hij vogde speciaa onderwijs, wat hij afrondde met een certificaat (VCA). Daarna is hij gaan werken bij een schoonmaakbedrijf. Dat ging goed, hij was bijna chef van de afdeing. Het was een vaste baan, hij werkte vee, soms ae dagen van de week, en verdiende ongeveer 2000 netto per maand. Hij woonde met zijn vrouw, samen kregen ze een dochter. In die jaren ( ) ging het psychisch en gedragsmatig a niet zo goed met hem. Hij gebruikte drugs, was regematig agressief en had een gat in zijn hand. Feiteijk begonnen de probemen na het overijden van zijn vader, in 1999, die pas 50 jaar oud was. Dat overijden heeft hem erg aangegrepen. In 2010 ging er van aes fout. Aaneiding was het overijden van zijn opa. Jan raakte zijn baan kwijt, zijn reatie iep vast en hij kwam op straat te even. Toen heeft hij 1,5 jaar bij zijn oma gewoond, hij heeft haar verzorgd in haar aatste evensfase (zij was dementerend). Een haf jaar geeden is zij overeden, sindsdien woont hij in een fatje dat hij huurt van een zorgaanbieder. Hij wordt zefstandig begeeid. Betaad werk heeft hij niet, hij doet vrijwiigerswerk voor de zorgaanbieder. De afgeopen jaren heeft Jan zijn dochter niet meer gezien, wat hem vee pijn en verdriet geeft. Het kind, dat een eerachterstand heeft, woont nu in een peeggezin. Aan de kinderrechter heeft hij gevraagd of hij zijn dochter weer mag zien. Onangs kwam er een uitspraak: as hij zich komend haf jaar goed gedraagt en stabie is, en het kind het aankan, mag er weer contact zijn. Zijn kind, adus Jan, weet van mijn bestaan niet af. Met zijn verdere famiie heeft hij nauweijks contact. Jan heeft een schud van euro. Hij krijgt een Wajong uitkering van ongeveer 1000 euro per maand. Daarnaast ontvangt hij 2,80 euro per dagdee vrijwiigerswerk. De uitkering gaat in zijn gehee naar Schudbeheer, onderdee van de Kredietbank. Zijn bewindvoerder daar beheert zijn ged en betaat de huur (500 euro) aan de zorgaanbieder. Zef krijgt Jan 75 euro per week van zijn uitkering. Van dat ged betaat hij boodschappen, betegoed en shag. Hij kan even met dit bedrag maar vindt we dat hij armoede ijdt. Want hij kan niet aes doen wat hij wi. Wat hem erg dwars zit, is de ondoorzichtigheid van wat zijn bewindvoerder met de rest van het ged doet. Hij heeft geen overzicht daarvan. Met de schudsanering moet feiteijk nog worden begonnen. Het is hem onduideijk wanneer die begint en hoe dit precies zit. Naast de dagbesteding (het vrijwiigerswerk) zit hij vrijwe atijd thuis. De groep fats heeft een gemeenschappeijke ruimte waar ze met ekaar driemaa per dag koffie drinken. Twee keer per week, op woensdag en vrijdag, eten ze met ekaar, hij hept dan de begeeiding met eten koken. Hij gaat nooit uit, bemoeit zich met niemand. Hij hoeft op dit moment ook niet zo mensen te zien. Soms voet hij zich eenzaam omdat hij zijn dochter niet ziet. Sinds twee jaar heeft Jan een vriendin in Friesand. Ze zien en bezoeken ekaar niet. Dat kost vee te vee ged (50 euro per keer, zovee heeft hij niet). Datzefde gedt voor haar, ze is nog nooit bij hem op bezoek geweest. Ae contact tussen hen gaat via de webcam. Stabiiteit verkrijgen en behouden, daar gaat het voor hem nu om. Met stabiiteit bedoet hij voora: niet agressief zijn. Hij heeft daar medicijnen voor. Er zijn vee dingen die Jan nu niet kan en zou doen as hij meer ged had. Zoas wat meer naar zijn famiie gaan, zijn vriendin in Friesand bezoeken, keren kopen, een fiets of brommer aanschaffen en naar de bioscoop gaan. 2 Armoede bij mensen met beperkingen

5 1. Ineiding 1.1 Aaneiding en vraagsteing van dit project Vaker dan voorheen even mensen met ichameijke, verstandeijke en/of psychische beperkingen in armoede, zo ijkt het. Tegeijkertijd weten we weinig van armoede binnen deze specifieke groep en van de gevogen van die armoede voor hun deename aan de sameneving. Dat was reden om het verkennende onderzoek Armoede bij mensen met beperkingen uit te voeren. In dit rapport wordt versag gedaan van de resutaten van dit onderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd door dr. Martin Schuurman (Kaiope Consut), dr. Hans Kröber (Vians en Incusie.nu) en drs. Manon Verdonschot (Vians). Met een groot aanta externe partners is in een kankbordgroep samengewerkt, waaronder beangenorganisaties (LFB, Patform VG, CG-Raad), zorgaanbieders (waaronder Pameijer) en kennisorganisaties (in het bijzonder Nive en Nibud). Tussentijdse bevindingen werden voor commentaar aan deze kankbordgroep voorgeegd (zie voor de samensteing van de groep bijage 1). Met dit rapport richten we ons in het bijzonder tot beeidsmakers, managers, professionas en onderzoekers. Er is ook een samenvatting van het rapport beschikbaar in eenvoudige, toegankeijke taa. Op de achtergrond speet bij dit onderzoek het vogende. De zorg en ondersteuning aan mensen met beperkingen bevinden zich in een proces van ingrijpende veranderingen. De Awbz wordt voor een beangrijk dee overgeheved naar de Wmo, waarvoor de gemeenten de regie hebben. Daarnaast bereidt het ministerie van VWS de ratificatie voor van het VN-Verdrag voor de rechten van mensen met een handicap. Wmo en VN-Verdrag hebben beide as waardeoriëntatie de incusie van mensen met beperkingen in de Nederandse sameneving. As uitgangspunt gedt hier het sociae mode, dat excusie niet ziet as een probeem dat gesitueerd wordt in de persoon met beperkingen, maar as iets waarbij de maatschappeijke context in het geding is. De maatschappij heeft as opdracht de voorwaarden te scheppen waardoor een ieder erbij hoort, kan meedoen en zich kan ontwikkeen in en met de sameneving. Deze benadering suit aan bij de internationae cassificatie van het menseijk functioneren (ICF), die sinds 2001 operationee is. 1 Externe factoren vormen in deze cassificatie een beangrijke groep factoren van het menseijk functioneren. Ondanks de goede bedoeingen van het VN-Verdrag en de Wmo ijkt de kwaiteit van bestaan van mensen met beperkingen steeds meer onder druk te komen as gevog van gedprobemen. Uit onderzoek in Begië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten (Abott & McConkey, 2006; Barnes & Shedon, 2010; Emerson, 2007; GRIP, 2006; Grant, 2008) komt naar voren dat mensen met beperkingen een extra grote kans hebben om onder de armoedegrens te geraken. Een ro speet dat zij vaak ook tot andere risicogroepen behoren, zoas die van aeenstaande ouders in de bijstand, ouderen, etc. Voor mensen met verstandeijke beperkingen is die kans op armoede waarschijnijk nog groter vanwege de geijktijdige werking van diverse armoedefactoren: inteectuee handicap, geen werk en niet of astig in staat zijn om van financiëe regeingen gebruik te maken. Mensen met een ichameijke beperking zijn doorgaans meer zefredzaam en komen meer voor zichzef op. Verschiende organisaties doen in ons and onderzoek naar inkomensprobematiek, waaronder het Sociaa en Cuturee Panbureau (SCP), het Nationaa Instituut voor Budgetvoorichting (Nibud) en het Centraa Bureau voor de Statistiek (CBS). Andere partijen richten zich op de gevogen van armoede (schudhupsanering, voedsebanken, kedingbanken, etc.). Er is echter geen onderbouwd inzicht in armoede bij mensen met beperkingen, c.q. in de omvang en oorzaken daarvan en in de gevogen voor de kwaiteit van hun even en hun deename aan de sameneving. Dergeijk inzicht is noodzakeijk. Ten eerste om tot aanbeveingen en opossingen te komen die kunnen bijdragen tot de incusie van mensen met beperkingen met inkomensprobematiek. Daarbij gaat het voora om aanbeveingen op het terrein van de sociaa poitieke omgeving (wet- en regegeving, financiering). Ten tweede om de toerusting van mensen met beperkingen (hun empowerment en hun netwerk) te kunnen faciiteren. Ten derde om de toerusting van ondersteuners zowe professionas as niet professionas - te faciiteren. 1 Zie voor de Nederandse vertaing van de ICF: WHO-FIC Coaborating Centre (2002) of Armoede bij mensen met beperkingen 3

6 In het project Armoede bij mensen met beperkingen is gepoogd dit onderbouwde inzicht te verkrijgen. De doesteing van het project is drieedig: 1. Het project wi inzicht geven in de oorzaken, omvang en gevogen van armoede bij mensen met beperkingen. Bij gevogen gaat het voora om de gevogen voor incusie, as onderdee van kwaiteit van bestaan. De uitkomsten van dit onderzoek wien we verspreiden onder geïnteresseerden en in het bijzonder, met aanbeveingen, adresseren aan beeidsmakers. 2. De gevogen van de armoede wien we samen met betrokkenen vertaen in ondersteuningsvragen die uit de armoedeprobematiek naar voren komen. 3. Tot sot is een doe van het project de weg te wijzen naar een fexibe en dynamisch ondersteuningsaanbod voor mensen met beperkingen, hun netwerk en professionas. Een aanbod dat aansuit op de uitkomsten van het onderzoek c.q. de specifieke ondersteuningsvragen. Het onderzoek is verkennend van aard en wi, vanuit zojuist genoemde doesteingen, een antwoord geven op de vogende onderzoeksvragen: a. Wat wordt verstaan onder armoede? b. Weke data zijn er bekend over de omvang van armoede in Nederand en andere Europese anden, in reatie tot mensen met beperkingen? c. Wat zijn de oorzaken van het ontstaan van armoede, agemeen en meer specifiek bij mensen met beperkingen? d. Wat zijn de gevogen van armoede voor de kwaiteit van bestaan (voora op het domein incusie), agemeen en meer specifiek voor mensen met beperkingen? e. Hoe zijn de preventie en ondersteuning georganiseerd om het hoofd te bieden aan de nadeige gevogen van armoede, waar iggen acunes en hoe zou het beter kunnen, in het bijzonder met betrekking tot incusie? Weke goede voorbeeden rond ondersteuning op het gebied van armoede en incusie voor mensen met beperkingen zijn er? f. Weke aanbeveingen en actiepannen kunnen bijdragen aan de bestrijding van de probematiek? Er wordt bij dit aes van uitgegaan dat het onderwerp armoede een gemeenschappeijke zaak is van afzonderijke partijen, ek met specifieke verantwoordeijkheden: van het okae beeid en bestuur, van zorginsteingen en van de andeijke overheid. En niet in de aatste paats van betrokkenen zef en hun netwerk, a naar geang hun mogeijkheden. De beangrijkste begrippen in het onderzoek zijn armoede en incusie. Daarnaast spreken we over mensen met beperkingen en over hun kwaiteit van bestaan. In Box 1 wordt weergegeven wat we onder deze vier begrippen verstaan. Box 1: Omschrijving van in dit rapport gebruikte begrippen Armoede Het begrip armoede kent verschiende dimensies (Baart, 2004). In dit onderzoek igt de nadruk in het bijzonder op de financiëe en participatieve (incusie) dimensie. We suiten aan bij de zogenaamde budgetbenadering. Hierin wordt armoede afgemeten aan de hand van normbedragen die het Sociaa en Cuturee Panbureau in overeg met het Nibud heeft vastgested. Het basisbehoeftenniveau omvat de minimae uitgaven voor voedse, keding en wonen en enkee andere moeiijk te vermijden kosten. Daar zijn kosten voor sociae participatie aan toegevoegd. Met andere woorden, er is sprake van armoede wanneer iemand gedurende een angere periode niet de middeen heeft om te kunnen beschikken over wat in zijn sameneving minimaa noodzakeijk wordt geacht. (CBS & SCP, 2011) 4 Armoede bij mensen met beperkingen

7 Participatie en incusie Onder participatie verstaan we deename van (groepen) burgers aan de sameneving - zoas het hebben van werk, vogen van onderwijs, verrichten van vrijwiigerswerk en betrokken zijn bij de eefbaarheid van de eigen omgeving - op een voor de persoon zinvoe manier. Incusie betekent gewaardeerd worden, iets kunnen betekenen voor een ander, meedoen, erbij horen, ertoe doen. Het gaat om even in de sameneving, met waardevoe persoonijke en sociae netwerken en gebruik makend van voorzieningen die voor aen bedoed zijn. Incusie is voor iedereen van groot beang, dus ook voor mensen met een beperking. Van incusie is sprake in de vogende situatie (Perspectief, 2007): Mensen hebben waardevoe persoonijke en sociae netwerken in de sameneving. Zij maken gebruik van voorzieningen die voor iedereen bedoed zijn. Zij wonen in de sameneving met mensen waarmee zij zich verbonden voeen. Kinderen en jongeren vogen breed toegankeijk, reguier onderwijs dat bijdraagt aan hun ontpooiing. Ieder schoot zich op terreinen waar zijn interesses en ambities iggen. Mensen hebben gerespecteerde werkzaamheden of bezigheden in de sameneving en voeen zich gewaardeerde medewerkers. Zij nemen dee en dragen bij aan het sociae, cuturee, reigieuze en recreatieve even in de sameneving (concerten, cafés, cubs, kerken, verenigingen, sportevenementen, etc.). Zij maken gebruik van wezijn- en gezondheidsvoorzieningen in de paatseijke gemeenschap. Mensen hebben dezefde rechten, kansen en verantwoordeijkheden as iedere burger, ook op het gebied van trouwen, kinderen krijgen, stemmen, steriisatie, orgaandonatie, euthanasie, etc. Voor het bereiken van incusie is essentiee dat aan de voorwaarden wordt vodaan die reaiseren dat mensen daadwerkeijk kunnen deenemen aan voorzieningen die voor iedereen bedoed zijn. Mensen met beperkingen In het begrip beperkingen (in het Enges: disabiities) staat niet het defect, de aandoening of het inteigentietekort centraa, maar het functioneren van mensen in de dageijkse situatie. Dit functioneren vindt paats binnen het spanningsved tussen enerzijds competenties en anderzijds verwachtingen en eisen van de omgeving. Het kan positief worden beïnvoed door ondersteuning. Een handicap is dan ook een functie van aanwezige competenties, omgevingseisen én ondersteuning (Buntinx, 2003). De nieuwe internationae cassificatie van het menseijk functioneren (ICF), die sinds 2001 operationee is, suit hierbij aan. 2 Externe factoren vormen in deze cassificatie, naast medische en persoonijke factoren, een beangrijke groep factoren van het menseijk functioneren. Het functioneren zef, adus de ICF, kan worden beschreven vanuit drie verschiende perspectieven: Het perspectief van de mens as organisme, as ichaam (hoe goed functioneren bijvoorbeed de gewrichten, het hart en de boedvaten, de hersenen en zenuwen, en de ongen van een persoon; zijn ze onbeschadigd). Het perspectief van het menseijk handeen (weke activiteiten voert iemand zef uit en weke zou hij/zij zef kunnen of wien uitvoeren). Het perspectief van participatie, van deename aan het maatschappeijke even (kan iemand meedoen op ae evensterreinen, zoas werk, gezin, hobby; doet hij/zij ook mee, is iemand een vowaardig id van de maatschappij). 2 De ICF (Internationa Cassification of Functioning, Disabiity and Heath) werd op 22 mei 2001 door de WHO goedgekeurd voor internationaa gebruik (WHO, 2001). Armoede bij mensen met beperkingen 5

8 In het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap is dit aatste punt verder uitgewerkt (VN, 2006a, 2006b). Ten aanzien van de positie van mensen met beperkingen in de sameneving gaat het Verdrag uit van het sociae mode. Kern van dit mode is dat het hebben van een beperking niet gezien wordt as een individuee probeem, niet as een handicap die jou as mens buiten de sameneving paatst, maar as een probeem dat in de sameneving igt. Het probeem van de handicap is het gevog van maatschappeijke, cuturee of fysieke barrières (Coaitie voor Incusie, 2010). De sameneving moet zich dus aanpassen aan de persoon met beperkingen, niet andersom. Kwaiteit van bestaan Kwaiteit van bestaan is de door mensen zef ervaren kwaiteit van hun even die wordt bepaad door fysieke, psychische en sociae factoren, zoas door persoonijke kenmerken, de kwaiteit van reaties, geesteijk evenwicht, de vervuing van evensdoeen, de mate van aanpassing aan de ontstane situatie in geva van ziekte, beperking of ouderdom, en maatschappeijke participatie. 3 Vaak worden bij de toepassing van het begrip kwaiteit van bestaan de acht domeinen van Schaock gebruikt: Lichameijk webevinden, Psychisch webevinden, Interpersoonijke reaties, Deename aan sameneving, Persoonijke ontwikkeing, Materiee wezijn, Zefbepaing en Beangen. 1.2 In het onderzoek gebruikte werkwijze en methodieken Om de in paragraaf 1.1 genoemde onderzoeksvragen te beantwoorden, is op vijf manieren informatie verzamed. 1. Literatuurstudie. Deze richtte zich op ae onderzoeksvragen a t/m f en bevatte ook een review van bronnen met kwantitatieve data. 2. Interviews met mensen met een aag tot bijzonder aag inkomen waarvan een groot gedeete armoede aan den ijve ervaart of heeft ervaren en met begeeiders en deskundigen op het gebied van financiëe ondersteuning aan mensen met beperkingen. In totaa werden 17 mensen geïnterviewd. De interviews waren specifiek gericht op de beantwoording van de vragen c t/m f en werden gehouden aan de hand van topicijsten die gaandeweg werden verfijnd met verdiepingsvragen. Van de interviews zijn versagen gemaakt die direct na het interview zijn uitgewerkt. Bij de interviews met mensen met beperkingen zijn ook beschrijvende en refectieve fiednotes gemaakt. De versagen en fiednotes vormen de kwaitatieve databronnen van dit onderzoek. 3. Een digitae vragenijst, die is uitgezet onder mensen met icht verstandeijke beperkingen, c.q. de eden van de denktank (de cub van 101 ) van Vians. In deze ijst is ingezoomd op de ervaren financiëe situatie, het omgaan met ged, de deename aan de sameneving en de eventuee begeeiding (onderzoeksvragen c t/m e). Van deze groep werden 75 personen benaderd, waarvan er 30 reageerden, een respons dus van 40%. De 30 personen betreffen 13 mannen en 17 vrouwen. Hun gemiddede eeftijd is 38 jaar. De uitkomsten van deze enquête zijn in bijage 2 opgenomen. 4. Data die, speciaa voor dit onderzoek, werden verzamed in het Pane Samen Leven van het Nive. Het betrof vragen over financiëe situatie, deename aan de sameneving en de ondersteuning daarbij (onderzoeksvragen c t/m e). In totaa werd beschikt over gegevens van 230 personen. 5. Een bijeenkomst met begeeiders, tijdens het Begeeiderscongres Gehandicaptenzorg begin november Hier ging het voora om preventie en ondersteuning (onderzoeksvraag e). 3 Bron: Thesaurus Zorg en Wezijn (Vians). Zie: 4 Tijdens deze bijeenkomst is een Prezi presentatie gehouden over de bevindingen van het onderzoek. Zie: kwetsbare-mensen-en-financiee-probemen/ 6 Armoede bij mensen met beperkingen

9 De informatieverzameing vond paats tegen de achtergrond van een agemeen conceptuee mode, dat werd samengested vanuit de resutaten van de iteratuurstudie en gaandeweg verder werd ontwikked. Dit mode bestaat uit drie onderdeen: de factoren (oorzaken) die, a dan niet in samenhang met ekaar, verantwoordeijk zijn voor het ontstaan van armoede, de gevogen waartoe de armoede eidt en de preventie en ondersteuning die bij armoede worden toegepast of kunnen worden toegepast. Bij ae drie werd binnen het concept onderscheid gemaakt tussen omgeving en persoon (zie figuur 1). Figuur 1: Agemeen mode van armoede bij mensen met beperkingen Het onderzoek evert de vogende vier producten op: 1. Het onderhavige onderzoeksrapport, c.q. een rapportage voor in het bijzonder beeidsmakers. In dit rapport worden de antwoorden op de onderzoeksvragen gepresenteerd. Met een daarop geënt actiepan beogen we de andeijke en okae poitiek meer bewust te maken van het probeem van armoede, de gevogen daarvan en wat op beeidsniveau hieraan gedaan zou kunnen en moeten worden. Daarbij is er ook aandacht voor de reatie met het VN-Verdrag over de rechten van mensen met een handicap. Er is ook een samenvatting van het rapport beschikbaar in eenvoudige, toegankeijke taa. Verder overwegen we om de resutaten op een andere toegankeijke manier te ontsuiten (bijvoorbeed via een fimpje). 2. De digitae Wegwijzer Weg met armoede. Er is een website ontwikked (beschikbaar vanaf maart 2013) die een toegankeijke, informatieve en interactieve wegwijzer is voor mensen met beperkingen en voor hen die bij de ondersteuning van deze mensen zijn betrokken. De site bevat informatie over wat je kunt doen om uit te komen met je ged, wat je kan doen as het mis gaat en hoe je er zovee mogeijk voor kunt zorgen dat je mee bijft doen. Ook bevat zij andeijke informatie (wetten en reges), casuïstiek, inks, goede voorbeeden, regionae en okae informatie (over voedsebank, kedingbank, projecten, gemeenteijke regeingen, etc.) en de mogeijkheid om informatie met ekaar uit te wisseen. 3. Een wetenschappeijk artike. In het kader van kennisontwikkeing is op basis van de verworven inzichten een wetenschappeijke pubicatie verzorgd over het onderwerp armoede en incusie. Onderdee van deze pubicatie is de presentatie van een conceptuee kader rond het onderwerp. 4. Er wordt het initiatief genomen tot één of meerdere bijeenkomsten waarop over het onderwerp Armoede bij mensen met beperkingen za worden gedebatteerd. Armoede bij mensen met beperkingen 7

10 Ter afsuiting van deze paragraaf maken we nog een opmerking over de popuatie waar dit rapport betrekking op heeft. Strikt genomen is deze popuatie zeer omvangrijk. Cijfers van het Sociaa en Cuturee Panbureau (De Kerk e.a., 2012) spreken van mensen met ichte of ernstige verstandeijke beperkingen in Nederand (IQ ager dan 70) en tot zwakbegaafden (IQ tussen 70 en 85). Het aanta mensen met ichameijke beperkingen bedraagt, adus deze pubicatie, enkee mijoenen. Dat aatste gedt ook voor mensen met psychische aandoeningen (website Trimbosinstituut). Gezien deze aantaen kan dit rapport natuurijk geen representatief beed van armoede bij mensen met beperkingen geven. Dat is ook niet de bedoeing, binnen deze popuatie komt armoede ook maar in reatief geringe mate voor. Maar waar zij voorkomt, zijn de gevogen vaak heftig. Dit rapport geeft een verdiepend kader waarmee preventie en ondersteuning aan die mensen vorm kan worden gegeven. 1.3 Over de inhoud van dit rapport Dit rapport is het eerstgenoemde product van de in de vorige paragraaf genoemde reeks van vier. Het doe van het rapport is driedeig: het presenteren van de werkwijze en de resutaten van het onderzoek, het bewust maken van beeidsvoerders en andeijke en okae poitiek van het armoedeprobeem en de gevogen daarvan voor de deename van mensen met beperkingen aan de sameneving en het bewerksteigen van maatregeen voor de preventie van armoede en de versterking van de ondersteuning van mensen die met armoede te maken hebben. Hierna (hoofdstuk 2) gaan we eerst in op de omvang van de inkomensprobematiek en armoede onder mensen met beperkingen in Nederand, in het bijzonder mensen met ichameijke beperkingen, verstandeijke beperkingen en/of psychische probemen. Vervogens presenteren we de resutaten van het onderzoek, aereerst (hoofdstuk 3) die met betrekking tot de oorzaken en gevogen van armoede, daarna (hoofdstuk 4) die over preventie en ondersteuning. We suiten af (hoofdstuk 5) met aanbeveingen voor beeid en poitiek. In tabe 1 is weergegeven weke onderzoeksvragen in wek dee van dit rapport worden beantwoord Tabe 1: Overzicht van de inhoud van dit rapport, in reatie tot de onderzoeksvragen Onderzoeksvraag Onderdee rapport a. Wat wordt verstaan onder armoede Paragraaf 1.1 b. Omvang van het armoedeprobeem Hoofdstuk 2 c. Oorzaken van armoede Paragraaf 3.1 d. Gevogen van armoede, voora op domein incusie Paragraaf 3.2 e. Preventie en ondersteuning bij armoede Hoofdstuk 4 f. Aanbeveingen en actiepannen Hoofdstuk 5 8 Armoede bij mensen met beperkingen

11 2. De omvang van het armoedeprobeem bij mensen met beperkingen Avorens in de vogende hoofdstukken in te gaan op de bevindingen aan de hand van ons onderzoeksmode (zie par. 1.2), geven we in dit hoofdstuk een kwantitatieve beschrijving van inkomensprobematiek en armoede bij mensen met beperkingen in ons and. We doen dit vanuit (de anayse van) gevonden statistische informatie in de Nederandse iteratuur. Omdat wij voornameijk bronnen vonden met betrekking tot mensen met ichameijke en verstandeijke beperkingen, betreffen de bevindingen voora deze twee groepen. 2.1 Inkomen en koopkracht Om te beginnen schenken we aandacht aan het inkomen en de koopkracht. Onder koopkracht verstaan we de waarde van het pakket aan goederen en diensten dat iemand met een bepaad inkomen kan aanschaffen. (Nibud, 2012a). We hebben gebruik gemaakt van informatie die dees actuee is en dees gedateerd. Daar is voor gekozen omdat deze combinatie ons in staat stet patronen waar te nemen met betrekking tot de financiëe situatie van mensen met beperkingen. Informatie van het Nationaa Pane Chronisch zieken en Gehandicapten uit 2007 (Van den Brink-Muinen, 2009) aat zien dat mensen met een chronische ziekte of beperkingen in dat jaar een ager inkomen hadden dan de bevoking as gehee (zie tabe 2). Het gemiddede gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van deze mensen was in dat jaar 65% van het gemiddede inkomen van de gehee bevoking en 75% van het gemiddede inkomen van het niet actieve dee van de bevoking (onderste rij tabe 2). Twee jaar ater, in 2009, was het gemiddede inkomen van de personen uit het pane gestegen tot 1.408,00 per maand (Heijmans e.a., 2011). Tabe 2: Kerncijfers inkomen van mensen met een chronische ziekte of beperkingen in 2008 (tabe, zef samengested op basis van gegevens uit Van den Brink-Muinen, 2009) Indicator Mensen met een chronische ziekte of beperkingen Agemene bevoking Netto inkomen in 2007 (per maand) Bij eenderde (36%) van de huishoudens maximaa 1.300,00 per maand 1.300,00 per maand is geijk aan het netto AOW- bedrag dat gehuwden samen ontvingen (incusief vakantietoesag) Gestandaardiseerd besteedbaar inkomen* in 2007 (per maand) Gemidded 1.276,00 per maand Gehee bevoking 1.950,00 per maand; niet-actieve dee van de bevoking 1.692,00 (schatting CBS) * Huishoudinkomen is met behup van een equivaentiefactor omgerekend naar een gestandaardiseerd inkomen dat voor een éénpersoonshuishouden zou geden. Armoede bij mensen met beperkingen 9

12 Van vee recentere datum zijn de koopkrachtberekeningen van het Nibud voor huishoudens met extra zorgkosten, uitgevoerd naar aaneiding van de Mijoenennota 2013 (Nibud, 2012b). Het Nibud rapport geeft aan dat naast de veranderingen in de zorgkosten die voor iedereen geden, chronisch zieken en gehandicapten in 2013 met enkee extra maatregeen te maken krijgen. Zo worden de tegemoetkomingen in het kader van de Wtcg (Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten) met 2% veraagd. En ondanks dat het maximae eigen risico stijgt, wordt de tegemoetkoming voor dat eigen risico sechts beperkt verhoogd, van 85 naar 94 euro. Voor huishoudens die het voedige eigen risico kwijt zijn, wordt deze grotere betaing gecompenseerd doordat de zorgtoesag stijgt voor agere inkomens. Voor hogere inkomens daat de zorgtoesag. In het pakket van de basisverzekering worden enige onderdeen geschrapt. Meer specifiek zijn door het Nibud koopkrachtmutaties van 2012 naar 2013 berekend voor een groot aanta voorbeeden. In tabe 3 (zef samengested op basis van gegevens uit het rapport) geven we de cijfers voor een aanta typen huishouden waar reatief vee mensen met beperkingen toe behoren. We zien dat de koopkrachtmutaties voor de typen huishoudens variëren van -0,3% tot -4,4%. Tabe 3: Koopkrachtmutaties , voor een aanta huishoudens (tabe, zef samengested op basis van gegevens uit Nibud, 2012b) Huishouden Lage zorgkosten, Hoge zorgkosten, Zonder extra zorgkosten age Wtcg hoge Wtcg Perc. Euro (jaar) Perc. Euro (jaar) Perc. Euro (jaar) Aeenstaand, - 1, , ,2-168 WWB uitkering Aeenstaande, - 1, ,5-228 * * Wajong Paar, 130% WWB - 0, ,6-132 * * uitkering, eigen bijdrage Wmo Paar met kinderen, - 0, , , % WWB uitkering Aeenstaande 65+, - 3, , ,5-840 AOW pensioen Echtpaar 65+, AOW + - 4, , , pensioen * Niet vermed in het Nibud rapport 10 Armoede bij mensen met beperkingen

13 2.2 Vóórkomen van armoede In weke mate is in ons and sprake van armoede bij mensen met beperkingen? Door de Basisbeweging Nederand (2010) is, onder de tite Armoede in Nederand, de hupverening door diaconieën, parochiëe caritas insteingen en andere kerkeijke organisaties in beed gebracht. Men deed dit door deze organisaties te benaderen via een vragenijst. Voor de definitie van armoede paste men de benadering van de age inkomensgrens toe. Deze komt het dichtst bij wat de (kerkeijke) beweging ziet as armoedegrens. Zij is afgeeid van het bedrag dat een aeenstaande bijstandsgerechtigde in 1979 ontving. Voor atere jaren is deze norm bijgested via de index voor consumentenprijzen. Dit niveau is niet gekopped aan een bepaad minimaa consumptiepakket. Het wordt verhoogd voor diverse samenevingsvormen: meerpersoonshuishoudens en kinderen. De organisaties werd gevraagd weke groepen naar hun mening het meest te ijden hebben onder armoede. In tabe 4 geven we een overzicht van de groepen die werden genoemd. Mensen met psychische probemen worden door bijna een derde van de respondenten genoemd as groep die financiee in de kne zit, mensen met een chronische ziekte of handicap door ruim een kwart van de respondenten. Tabe 4: Overzicht van groepen die door de respondenten (n=1191) het meest worden genoemd as financiëe knegroep (tabe, zef samengested op basis van gegevens uit Basisbeweging Nederand, 2010) Knegroep Percentage respondenten dat deze groep noemt Aeenstaande ouders met kinderen 51,6 Mensen zonder betaad werk 48,0 Ouderen 35,6 Asiezoekers 34,8 Mensen met psychische probemen 31,8 Mensen met een chronische ziekte of handicap 25,6 Gezinnen waarin sechts één persoon betaad werkt 17,6 Voor ae groepen is nagegaan of er een samenhang is tussen de gepercipieerde armoede en de grootte van de gemeente waar men verbijft. Voor mensen met psychische probemen is die samenhang duideijk aanwezig (in grotere steden hogere percentages), voor mensen met chronische ziekten of beperkingen is er een ichte samenhang (zie tabe 5). Armoede bij mensen met beperkingen 11

14 Tabe 5: Percentages mensen met psychische probemen en mensen met een chronische ziekte of handicap die door de respondenten worden genoemd as groep met financiëe knepunten, naar grootte van gemeente (tabe, zef samengested op basis van gegevens uit Basisbeweging Nederand, 2010) Grootte van gemeente Percentage respondenten dat deze groep noemt Mensen met psychische probemen Mensen met chronische ziekte of handicap < ,2 26, ,9 24, ,7 25, ,9 26, ,0 31,3 > ,6 29,8 Totaa 31,8 25,6 Schuden en een angdurig aag inkomen zijn de twee omstandigheden die, adus dit rapport, mensen het meest in financiëe probemen brengen. Daarna vogen: Onbekendheid met regegeving. Angst of schaamte voor instanties. Ingewikkede formuieren. Onvoorziene hoge uitgaven, of incidentee financiëe tegensag. Wachttijden bij toekenning uitkering. Vastopen in oketten van meerdere instanties. Hoge vaste asten (wonen, energie, verzekeringen). Mensen vaen net buiten aerei regeingen. Structuree hoge bijzondere uitgaven (bijv. bij ziekte of handicap). Probemen met fexwerken/seizoenswerk. In het eerder genoemde Nationaa Pane Chronisch zieken en Gehandicapten (Van den Brink-Muinen, 2009) is in 2008 aan mensen met een chronische ziekte of beperking zef gevraagd hoe zij hun financiëe situatie ervaren. Dit gebeurde op twee manieren, via de indicator sociae deprivatie (zie de vogende paragraaf) en via de indicator moeten interen op spaarged of schuden moeten maken. Eén op de vijf mensen gaf aan dat zij hun spaarged moeten aanwenden om rond te kunnen komen of zefs schuden moeten maken. Eenzefde percentage antwoordde dit een jaar eerder, in Binnen de totae groep van mensen met een chronische ziekte of beperkingen werden zowe in 2007 as in 2008 geen significante verschien aangetroffen tussen subgroepen naar sekse, eeftijd en opeidingsniveau. Ook in Meedoen met beperkingen, de aatst verschenen Rapportage Gehandicapten van het Sociaa en Cuturee Panbureau (SCP), is aandacht geschonken aan de financiëe situatie bij mensen met chronische ziekten en handicaps (De Kerk, 2007). Het betreft gegevens van reatief ang geeden (2004) die wij niettemin beangrijk genoeg vinden om hier te vermeden. Het onderzoek betrof uitsuitend mensen met ichameijke beperkingen. Hen werd gevraagd in hoeverre men kan rondkomen van het huishoudinkomen. In tabe 6 zijn de uitkomsten vermed. 12 Armoede bij mensen met beperkingen

15 Tabe 6: Kunnen rondkomen van het huishoudinkomen, naar ernst van de beperkingen en eeftijdskasse, 16-pussers met beperkingen, 2004 (in procenten) Totae bevoking Ernst beperking Matige/ernstige beperking Licht Matig Ernstig Totaa >64 Totaa Beoordeing van het inkomen Verschien in totaakoom Verschien in totaakoom niet significant significant moet schuden maken spreekt spaarmiddeen aan kan precies rondkomen houdt beetje ged over houdt vee ged over Heeft zich aatste drie maanden Verschien in totaakoom Verschien in totaakoom zorgen gemaakt niet significant significant bijna voortdurend hee vaak een enkee keer nooit (n) De cijfers in deze tabe aten zien dat 39% van de mensen met beperkingen zegt precies te kunnen rondkomen van hun inkomen, 23% zegt spaarmiddeen aan te spreken of schuden te moeten maken en 38% aangeeft ged over te houden. Er zijn geen significante verschien tussen degenen met ichte en die met ernstige beperkingen. Wat we van invoed is, is de deename aan de arbeidsmarkt: van degenen die werken, medt bijvoorbeed 16% te moeten interen op vermogen of schuden te moeten maken, bij degenen zonder werk is dit 36% (niet in de tabe opgenomen). De verschien met de totae bevoking zijn groot: daar zegt 7% schuden te maken of spaarmiddeen aan te spreken (bij degenen met beperkingen 23%) en houdt 47% ged over (38% van degenen met beperkingen). De tabe aat ook zien dat ongeveer de heft van de mensen met beperkingen zich in de drie maanden voorafgaand aan de enquête (we eens) zorgen heeft gemaakt over gedzaken, van wie ongeveer 20% (zeer) vaak en ongeveer 30% soms. Mensen met matige of ernstige beperkingen maken zich vaker zorgen dan mensen met ichte beperkingen. Personen beneden de 65 jaar maken zich vaker zorgen (67%) dan personen jonger dan 65 jaar (32%). Armoede bij mensen met beperkingen 13

16 2.3 Inkomen, armoede en incusie Vervogens schenken we aandacht aan de reatie tussen inkomen, armoede en incusie. Naar deze reatie is, waar het gaat om mensen met beperkingen, weinig onderzoek gedaan. We geven de bevindingen uit drie bronnen. De eerste bron is het zojuist genoemde rapport van het SCP (De Kerk, 2007). In het achteriggende onderzoek werd mensen gevraagd of zij vodoende ged hebben om bepaade activiteiten uit te voeren. Ongeveer een derde van de mensen met beperkingen gaf aan geen ged te hebben om eens per veertien dagen een avond uit te gaan, vrijetijdsspuen te kopen of meubes te vervangen en ongeveer een kwart zegt geen ged te hebben om jaarijks een week op vakantie te gaan of het idmaatschap van een vereniging te kunnen betaen (zie tabe 7). Over het agemeen hebben degenen met ernstige beperkingen vaker onvodoende ged om bepaade zaken te doen of aan te schaffen dan degenen met ichte beperkingen. Dit komt overeen met het eerder geschetste beed dat voora de mensen met ernstige beperkingen een gering inkomen hebben. De 65-minners met matige of ernstige beperkingen geven vaker te kennen dat ze bepaade zaken niet kunnen betaen (uitgaan, meubes vervangen, keding kopen), maar dat gedt niet voor het kopen van vrijetijdsspuen en op vakantie gaan. Mogeijk speet hier ook een verschiend behoeftepatroon van jongere en oudere mensen met beperkingen mee en wien jongeren meer, waardoor zij vaker financiëe beemmeringen tegenkomen. Ook ging men na in hoeverre er sprake is van zogenoemde sociae deprivatie. Deze indicator gaat uit van het feit dat mensen geen ged hebben om een aanta goederen aan te schaffen of activiteiten te verrichten waarvan verwacht kan worden dat mensen deze nodig hebben om in de maatschappij sociaa te kunnen functioneren. Dit soort goederen of activiteiten komen waarschijnijk as eerste in aanmerking voor bezuiniging as men een kein budget heeft. Omdat niet iedereen aan ae zaken behoefte za hebben, wordt van sociae deprivatie gesproken as een persoon minimaa drie van de in tabe 7 genoemde activiteiten of goederen niet kan verrichten of kan aanschaffen. Bij ongeveer een derde van de personen met beperkingen is er sprake van sociae deprivatie (zie één na onderste rij in tabe 7). Dit speet vee vaker bij degenen met ernstige beperkingen (49%) dan bij degenen met ichte beperkingen (24%). Opvaend is dat er geen verschien zijn tussen de 65-minners en de 65-pussers, terwij dat verschi er eerder bij een aanta afzonderijke activiteiten we was. Dit komt waarschijnijk doordat 65-pussers minder vaak behoefte hebben aan bepaade activiteiten. Tabe 7: Geen ged om bepaade activiteiten te kunnen verrichten, naar ernst van de beperkingen en eeftijdskasse, 16-pussers met ichameijke beperkingen, 2004 (in procenten) * Geen ged om Ernst beperking Matige/ernstige beperking Licht Matig Ernstig Totaa >64 Totaa 1x per 14 dagen avond uit te gaan sign sign Vrijetijdsspuen te kopen sign n.s. Meubes te vervangen sign sign Jaarijks een week met vakantie te gaan sign n.s. Lidmaatschap vereniging te betaen sign n.s. Regematig nieuwe keren te kopen sign sign 1 x per maand mensen te eten te vragen sign n.s. Cadeautje voor vrienden te kopen sign n.s. Te kunnen teefoneren n.s n.s. Sociae deprivatie sign n.s. (n) * In de totaakoommen: sign=significant, n.s.=niet significant 14 Armoede bij mensen met beperkingen

17 De tweede bron over armoede en participatie is de Rapportage participatiemonitor 2011 van het Nive, die dee uitmaakt van het Nationaa Pane Chronisch zieken en Gehandicapten. Het betreft cijfers uit 2010 (Meuenkamp e.a. 2011). In deze participatiemonitor werden de vogende indicatoren voor participatie gebruikt (zie tabe 8). 5 Tabe 8: Indicatoren voor participatie Indicatoren Participatie voor mensen met een ichameijke beperking, ouderen ( 65 jaar) en de agemene bevoking Indicatoren Participatie voor mensen met een ichte of matige verstandeijke beperking 1. Gebruik van buurtvoorzieningen (minimaa twee regematig) 2. Buitenshuis komen (dageijks) 3. Gebruik van openbaar vervoer (we eens) 4. Doen van betaad werk ( 12 uur per week) 5. Doen van vrijwiigerswerk 6. Vogen van een opeiding en/of werkgereateerde cursus 7. Bezoeken van uitgaansgeegenheid (minimaa maandeijks) 8. Ondernemen van georganiseerde activiteiten of verenigingsactiviteiten (minimaa maandeijks) 9. Vrienden ontmoeten (minimaa maandeijks) 1. Woonvorm (woonwijk of insteingsterrein) 2. Gebruik van buurtvoorzieningen (minimaa twee regematig; aeen bevraagd aan naasten) 3. Buitenshuis komen (dageijks) 4. Gebruik van openbaar vervoer (we eens) 5. Naar dagactiviteitencentrum en/of (on)betaad werk doen 6. Vogen van een opeiding en/of werkgereateerde cursus 7. Activiteiten in vrije tijd (minimaa maandeijks) 8. Vrienden ontmoeten (minimaa maandeijks) Extra onderdee bij ae vragen met uitzondering van gebruik buurtvoorzieningen en buitenshuis komen : participeert iemand (ook) met mensen zonder verstandeijke beperking? Binnen deze monitor is aan mensen met ichameijke beperkingen die vaker ergens naar toe wien gaan dan ze nu doen, verschiende vormen van ondersteuning voorgeegd, steeds met de vraag of ze deze ondersteuning nodig hebben om dit te kunnen. De soort ondersteuning die het meest werd genoemd, was financiëe ondersteuning (bij 738 respondenten, zijnde 33% van het totaa). Bij mensen met een ichte of matige verstandeijke beperking werd een soortgeijke vraag gested. Financiëe ondersteuning werd in 5% van de gevaen genoemd, vee minder dan hup van partner/famiie/vrienden/bekenden (55%), hup van begeeider (48%) en gebruik van speciae vervoersvoorzieningen (46%). In totaa deden 500 mensen met verstandeijke beperkingen mee. De derde bron is het eerder genoemde andere rapport van het Nationaa Pane Chronisch zieken en Gehandicapten (Van den Brink-Muinen, 2009). In het betreffende onderzoek, in 2008, is aan mensen met een chronische ziekte of beperking zef gevraagd hoe zij hun financiëe situatie ervaren. Net as in het onderzoek van het SCP gebeurde dit aan de hand van de indicator sociae deprivatie. Het percentage mensen dat as sociaa gedepriveerd moet worden aangemerkt, wordt in dit rapport geschat op 14%. Dit percentage is vergeijkbaar met het percentage dat een jaar eerder in dit onderzoek werd gevonden, nameijk 15%. 5 De gekozen indicatoren suiten aan bij het onderdee Activiteiten en participatie uit de Internationae Cassificatie van het menseijke Functioneren (WHO, 2001) Armoede bij mensen met beperkingen 15

18 2.4 Samenvatting De beangrijkste bevindingen uit de voorafgaande paragrafen zijn in het vogende overzicht bijeengebracht. Mensen met een chronische ziekte of beperkingen zijn financiee kwetsbaar. Zij hebben meerkosten en hebben een vee grotere geschatte achteruitgang in koopkracht in 2013 dan de gemiddede Nederander. Om rond te kunnen komen, moet men veea spaarged aanspreken en/of schuden maken. Hupvereners schatten dat van ae mensen met psychische beperkingen bijna een derde en van ae mensen met chronische ziekte of handicaps ruim een kwart in financiëe moeiijkheden verkeert. De top drie van omstandigheden die mensen in dergeijke probemen brengen zijn: schuden en een angdurig aag inkomen, onbekendheid met regegeving, en angst en schaamte voor instanties. Een recente schatting van het percentage mensen met beperkingen dat sociaa gedepriveerd is, ontbreekt. Onderzoek van enkee jaren geeden aat zien dat dit percentage, bij verschiende groepen mensen met beperkingen, varieert van 14% (Nationaa Pane Chronisch zieken en Gehandicapten uit 2008) tot 33% (Rapportage Gehandicapten 2007). Opvaend is dat er nauweijks onderzoeksdata zijn over de reatie tussen enerzijds inkomen, meerkosten en armoede, anderzijds participatie en incusie. In andeijk, macro-onderzoek van CBS en/of SCP zijn die data er we, maar zij hebben dan betrekking op andere groepen, zoas eenoudergezinnen, mensen van buitenandse afkomst, mensen in de bijstand of personen zonder werk. Mensen met beperkingen komen in deze macrostudies as aparte groepering vrijwe niet voor. 16 Armoede bij mensen met beperkingen

19 3. Oorzaken en gevogen van armoede In dit hoofdstuk geven we de onderzoeksresutaten over de oorzaken die maken dat iemand met beperkingen in financiëe probemen komt en over de gevogen voor incusie. We maken hierbij gebruik van de resutaten van zowe de interviews en de iteratuurstudie as de twee aanvuende databestanden (de eigen digitae enquête en het Pane Samen Leven van het Nive). 3.1 Oorzaken van armoede In deze paragraaf gaan we in op de oorzaken die maken dat iemand met beperkingen in financiëe probemen komt. In ons conceptuee mode gaat het dus om het dee inksboven (donkerbauw in Figuur 2). Figuur 2: Het in deze paragraaf besproken dee van het mode van armoede bij mensen met beperkingen We hebben twee soorten oorzaken onderscheiden: oorzaken die direct samenhangen met kenmerken van de persoon en oorzaken die te meer maken hebben met de mate waarin de omgeving toegankeijk is voor en aansuit bij mensen met beperkingen. Weke oorzaken iggen in de persoon en weke zijn toe te schrijven aan de omgeving? We zien dat oorzaken vaak niet echt te scheiden zijn van gevogen. Zij open door ekaar heen. Zie bijvoorbeed sociae deprivatie, die kun je as gevog zien maar ook as oorzaak. Dit wijst ons er op dat het bij armoede vaak gaat om processen, cyci en spiraabewegingen Oorzaken in de persoon Uit ons onderzoek komt naar voren dat het ontstaan van armoede samenhangt met verschiende kenmerken van de persoon zef. Vaak zijn meerdere kenmerken tegeijkertijd van toepassing. We maken onderscheid tussen primaire en secundaire oorzaken. Armoede bij mensen met beperkingen 17

20 Primaire oorzaken Primaire oorzaken voor armoede bijken te zijn: a. Ontbrekende competenties om de eigen financiëe huishouding op orde te houden. Met competenties bedoeen we kennis, houding en vaardigheden. b. Niet de weg weten te vinden naar passende regeingen en ondersteuning. Ad a. Ontbrekende competenties om de financiëe huishouding op orde te houden De bevindingen van ons onderzoek, in het bijzonder uit de interviews, aten zien dat de afwezigheid van competenties de beangrijkste primaire persoonijke oorzaak is van financiëe probematiek en de eventuee daaruit voortvoeiende armoede. In onderzoek naar de invoed van persoonijke factoren komt Nibud (2012c) tot zeven factoren - drie houdingen en vier vaardigheden - die van invoed zijn op het omgaan met de eigen financiën. Aan ae factoren zit een positieve en een negatieve kant. Het begrip positief is aan de houding c.q. de vaardigheid gehangen as zij zodanig is dat zij het risico op financiëe probemen verkeint. Het is negatief as dit risico juist wordt vergroot. In tabe 9 worden de betreffende houdingen en vaardigheden weergegeven. Tabe 9: Negatieve en positieve houdingen en vaardigheden in verband met omgaan met ged (tabe, zef samengested op basis van gegevens uit Nibud, 2012c) Negatief Positief Houdingen Geen spaarbehoefte Korte-termijngericht Vereidinggevoeig Spaarbehoefte Lange-termijngericht Niet vereidinggevoeig Vaardigheden Houdt de administratie niet bij Heeft geen overzicht over inkomsten en uitgaven Is niet prijsbewust Doet zijn aankopen niet bewust Houdt de administratie bij Heeft overzicht over inkomsten en uitgaven Is prijsbewust Doet zijn aankopen bewust Uit onze interviews bijkt dat vee mensen, as gevog van de beperkingen of het ziektebeed, niet over deze door genoemde competenties beschikken. Het gaat dan in het bijzonder om: Een gat in de hand hebben. Niet begrijpen hoe je met ged om moet gaan. Men heeft weinig inzicht, in zichzef en in zaken betreffende eefdomeinen, bijvoorbeed op het gebied van wonen op de kosten die dat met zich meebrengt. Door het hebben van een bepaad ziektebeed kan men voedig in de war raken en grip op de (financiëe) werkeijkheid veriezen. Zich aten vereiden tot aankopen. Mensen met (verstandeijke) beperkingen aten zich noga eens vereiden tot aankopen zonder dat ze de consequenties ervan overzien. Zo wi men zef óók een I-Phone, mooie sportschoenen, etc. De goedgeovigheid van vee mensen is groot, ze ezen de keine ettertjes niet en zijn erg beïnvoedbaar. Op de achtergrond speet vaak dat ze zo graag mee wien doen, graag zo gewoon mogeijk wien even en bereid zijn hun positie in de sameneving te kopen. Zie de voorbeeden in Box Armoede bij mensen met beperkingen