Scriptie Economie Welvaart

Transcriptie

1 Scriptie Economie Welvaart Scriptie door een scholier 3913 woorden 11 juni ,5 63 keer beoordeeld Vak Methode Economie LWEO Welvaart hfst 1 Vakantie en werken Het CBS is het Centraal Bureau voor Statistiek en verzamelt statistische gegevens over uiteenlopende onderwerpen. Produceren is het toevoegen van waarde door productiefactoren te combineren. Relatief, een goed is schaars in economische zin als er productiefactoren moeten worden geofferd om het te produceren. Schaarse goederen Absoluut, zeldzaam Goederen Vrije goederen zijn al geschikt voor consumptie, zonder dat er productiefactoren zijn geofferd. Productiefactoren Beloning Natuur Pacht Arbeid Loon Kapitaal Rente Ondernemingstalent Winst Micro-economie, het gaat om de keuzes die worden gemaakt op kleine schaal, in (gezins)huishoudens en bedrijven. Economie Meso-economie, houdt zich bezig met het bestuderen van bedrijfstakken. Een bedrijfstak bestaat uit alle bedrijven die zich bezighouden met hetzelfde onderdeel van het productieproces. Macro-economie, houdt zich bezig met de economische keuzes van een heel land of meerdere landen. Vraagstukken die gesteld worden vanuit een nationaal of internationaal gezichtspunt. Welvaart hfst 2 Productie en inkomen Pagina 1 van 15

2 Vanaf het moment dat er ruil plaatsvond waren er markten, vraag en aanbod en prijzen. Directe ruil, goederen tegen goederen Ruil Indirecte ruil, m.b.v. ruilmiddelen, dit zijn goederen die iedereen graag in zijn bezit wil hebben. Door de ruil ging de ontwikkeling van arbeidsverdeling en specialisatie verder. Het productieproces werd steeds verder opgesplitst in deelbewerkingen, er ontstond arbeidsverdeling. Men ging zich concentreren op het produceren van één ding, er ontstond specialisatie. Produceren is volgens het CBS het voortbrengen van goederen of diensten met al doel het verwerven van een geldinkomen door de verkoop van die goederen of diensten. Onder de productiefactor natuur verstaan we niet-geproduceerde productiemiddelen. Ook delfstoffen die niet geëxploiteerd zijn horen bij natuur. Als ze zijn geëxploiteerd noemen we ze kapitaalgoederen, want er heeft productie plaats gevonden. Alle medewerkers van een bedrijf leveren de factordienst arbeid. De ondernemer is degene die het bedrijf opricht en er leiding aangeeft. Het risico op verlies heet ondernemingsrisico. Kapitaalgoederen, goederen waarbij productie heeft plaatsgevonden. Kapitaal Geldkapitaal, het vermogen, het geld dat nodig is om te produceren. De aanschaf van kapitaalgoederen met de bedoeling ermee te produceren heet investeren. Energie is een hulpstof en geen grondstof, omdat het niet meer is terug te vinden in het eindproduct. Toegevoegde waarde is hetzelfde als productiewaarde. Dit is de totale waarde die wordt toegevoegd aan grond- en hulpstoffen. Deze kan je op twee manieren berekenen: 1. Omzet inkoopwaarde grond- en hulpstoffen 2. loon + pacht + huur + rente + winst (dit zijn de factorinkomens, beloningen voor degene die de factordiensten hebben geleverd.) Het toevoegen van waarde leidt dus tot het ontstaan van factorinkomens en tot het ontstaan van productiewaarde. Belangrijke gegevens om de productiewaarde vast te stellen vinden we in de boekhouding of de administratie van een bedrijf. De belangrijkste onderdelen van de administratie zijn de balans en de resultaten rekening. Een balans is een momentopname van de bezittingen van een bedrijf en de manier waarop ze betaald zijn. Balans van onderneming X op 1/ Pagina 2 van 15

3 Debet = activa = bezittingen credit = passiva = vermogen Vaste activa gebouw + inventaris Vlottende activa voorraad + debiteuren Liquide activa kas + bank Totaal abcde Eigen vermogen Lang vreemd vermogen hypothecaire lening Kort vreemd vermogen crediteuren + persoonlijke lening + doorlopend krediet + koop op afbetaling + huurkoop Totaal abcde Een balans is altijd in evenwicht. De vaste activa, ook wel vaste kapitaalgoederen, zijn langer dan een jaar in gebruik. Het geld dat binnen een jaar weer vrij komt, de vlottende activa of vlottende kapitaalgoederen, bestaat uit de voorraad of debiteuren. Debiteuren zijn klanten die later betalen. Onderaan de balans staan de betaalmiddelen, de liquide activa. Bovenaan de passivakant staat het eigen vermogen. Dit is het geld dat door de eigenaar in het bedrijf is gestoken en waarover de onderneming blijvend kan beschikken. Al het andere vermogen is vreemd vermogen. Lang vreemd vermogen zijn de schulden die pas na jaren hoeven worden afgelost. Als de termijn van terugbetaling een jaar of minder is, spreken we van kort vreemd vermogen. Bijvoorbeeld crediteuren, dit zijn de schulden die een bedrijf heeft bij leveranciers. Of een bedrijf in een bepaalde periode winst heeft gemaakt, kan je zien op de resultaten rekening. Hierop staan alle opbrengsten en kosten over een bepaald tijdvlak. Resultatenrekening van onderneming X over 2003 Kosten Opbrengsten Inkoop grond- en hulpstoffen Loon Huur Rente Pacht Saldo (winst) Totaal abcde Omzet Saldo (verlies) Totaal abcde Pagina 3 van 15

4 Het saldo is het verschil tussen de opbrengsten en de kosten. De winst komt na aftrek van belasting bij het eigen vermogen van een bedrijf. Verschillen resultatenrekening en balans: RR gaat over een bepaalde periode en een balans is een momentopname. Op RR staan opbrengsten en kosten en op een balans staan bezittingen en vermogen. De waarde van de productie van een heel land noemen we het nationaal product. Al de bedrijven waarin de opeenvolgende productiestadia worden doorlopen vormen samen de bedrijfskolom. De totale productiewaarde van een bedrijfskolom kun je vinden door de toegevoegde waarde van afzonderlijke bedrijven te aggregeren (=samenvoegen). Het begrip bedrijfskolom moet je niet verwarren met het begrip bedrijfstak. Deze wordt gevormd door alle bedrijven die zich bezighouden met eenzelfde deel van het productieproces. Als we de toegevoegde waarde van alle bedrijven aggregeren dan vinden we de totale waarde van de productie van de sector bedrijven. Macro-economisch kun je het productieproces zien als een kringloop van goederen en een tegenovergestelde kringloop van geld. Macro-economische kringloop Markt van consumptiegoederen Gezinnen Bedrijven Markt van productiegoederen Op de markt van consumptiegoederen ontmoeten de vragers (gezinnen) en aanbieders (bedrijven) elkaar. Ze onderhandelen over de prijzen van de consumptiegoederen. De markt van de productiefactoren bestaat ondermeer uit de vermogensmarkt en de arbeidsmarkt. Op de arbeidsmarkt onderhandelen werkgevers en werknemers over de lonen, waarna de werknemers hun arbeidskracht ruilen tegen het overeengekomen loon. Op de vermogensmarkt worden ondermeer leningen en onroerend goed verhandeld, hier komen de rente, huur en pacht tot stand. Naast de particuliere sector onderscheiden we ook nog de collectieve sector. De overheid produceert allerlei goederen en diensten. De overheid verkrijgt het merendeel van haar inkopen niet uit verkopen, maar uit het innen van belastingen. Doordat de overheid haar inkomen veelal uit belastingen krijgt, kun je de productie van de overheid niet op dezelfde manier vaststellen als die van particuliere bedrijven. De waarde van de overheidsproductie wordt gelijkgesteld aan de salarissen van de ambtenaren. Productie van bedrijven Productie van de overheid Pagina 4 van 15

5 + Bruto Binnenlands Product of binnenlands inkomen Ontvangen inkomen uit het buitenland + Betaalde inkomen aan het aan het buitenland Bruto Nationaal Product of nationaal inkomen Het deel van de productie en inkomen waarbij fiscale regels worden overtreden noemt men het officieuze circuit. Welvaart hfst 3 Welvaart Indexcijfers worden gebruikt, omdat het makkelijk is bij het vergelijken. Eén jaar wordt als basisjaar genomen en gelijk gesteld aan 100. Voorbeeld: Waarde Indexcijfer is dus het basisjaar. Eén indexcijfer is /100 = Als het indexcijfer van is dan is de waarde 115 X 2000 = Als de waarde bij is dan is het indexcijfer: : 2000 = 115. Materiele welvaart of welvaart in enge zin. Het is de hoeveelheid goederen en diensten die je tot je beschikking hebt. Welvaart in ruime zin Immateriële welvaart, behoeftes als frisse lucht en gezondheid. Koopkracht hangt af van hoeveel iemand verdient en van de prijzen. Economen maken daarom onderscheid tussen het nominale inkomen, het geldbedrag dat iemand verdient, en het reële inkomen, de koopkracht van het inkomen. Het reele inkomen wordt berekend met behulp van indexcijfers: RIC = NIC : PIC x 100 NIC = (RIC x PIC) : 100 PIC = NIC : RIC x 100 RIC per hoofd = RIC : BIC x 100 Je moet opletten dat de indexcijfers hetzelfde basisjaar hebben. Voorbeeld: Loon + 10% Prijs + 6% Hoeveel meer kan ik kopen? Pagina 5 van 15

6 110 : 106 x 100 = 103,77 de koopkracht is dus met 3,77% gestegen. Men spreekt van economische groei als het reële binnenlands product is gestegen. Dit wordt ook wel een volumestijging genoemd. Om de volumestijging te vinden moet je de nominale stijging corrigeren voor de inflatie. Aanhouden als geld (op een spaarrekening) ontsparen (= uitgeven) Sparen Beleggen in bijv. aandelen Activiteiten die de welvaart vergroten, maar geen geldstroom op gang brengen (bijv. huishoudelijke klussen) vallen onder de niet-geldeconomie of parallelle economie. De niet-betaalde activiteiten die bijdragen aan de welvaart zijn: Huishoudelijke arbeid Zorgarbeid Klussen of doe-het-zelven Vrijwilligerswerk Om een macro-economisch beeld te krijgen van de omvang en samenstelling van de parallelle economie wordt gebruik gemaakt van een tijdsbestedingonderzoek van het SCP. De parallelle economie is niet hetzelfde als het officieuze circuit. Er is echter wel een overeenkomst: beide worden namelijk niet geregistreerd en daarom ontbreken officiële cijfers over productie en inkomen. Zwart werk Informele economie Huishouden, klussen, zorg Huishouden, klussen, zorg Parallelle economie Vrijwilligerswerk Economie Vrijwilligerswerk Formele economie Loondienst Loondienst Geldeconomie Zwart werk Pagina 6 van 15

7 De formele economie is de officieel geregistreerde economie. Vrijwilligerswerk hoort hier ook bij. De productieactiviteiten die buiten de overheidsregels vallen of die zich daaraan onttrekken behoren tot de informele economie. Bij welvaart in ruime zin kijken we ook naar de niet-materiële aspecten. In de traditionele opvattingen over de relatie tussen natuur en economie, wordt de natuur gezien als een voorraadkamer van hulpbronnen waar je naar hartelust uit kunt putten en die je vervolgens ook kunt gebruiken om afval kwijt te raken. Door het terugbrengen van afval in de natuur maakt deze veranderingen door en raakt deze mogelijk aangetast. Nieuwe visie: De economie is een onderdeel van het ecologisch systeem. Als de druk op de natuur te groot wordt, raakt het ecologisch systeem aangetast. Het gevolg kan zijn dat de economie moet inkrimpen. Als de grenzen van de groei worden overschreden teert de mens op natuurlijk kapitaal. De ruimte waarbinnen de economie nog kan groeien heet de milieugebruiksruimte. De omvang daarvan is (nog) niet exact vast te stellen en is niet steeds hetzelfde. Fossiele brandstoffen Beperkt Ertsen Natuurlijke hulpbronnen Planten Onbeperkt Dieren Bij het gebruik van onbeperkte hulpbronnen is ook een beperking: het verbruik van deze bronnen mag niet groter zijn dan de natuurlijke aanmaak. Tenslotte is er een beperking bij de verwerking van afval. Na het gebruik van ertsen en fossiele brandstoffen worden deze stoffen weer toegevoegd aan de ecologische kringloop. Soms gebeurt dit in een andere vorm dan de stof oorspronkelijk was. De capaciteit van de ecologische kringloop om deze stoffen op te vangen is beperkt. Als deze capaciteit wordt overschreden ontstaan ongewenste effecten. De zorg over de toestand van het milieu heeft geleid tot duurzame ontwikkeling. Dit is een economische ontwikkeling die zo is dat ook in de toekomst welvaart mogelijk blijft. De overheid stelt een milieubeleid op. Daarin staat dat de overheid streeft naar een duurzame samenleving binnen een generatie. Het plan heeft verschillende doelen, instrumenten en kosten. Er zijn vier verschillende instrumenten: 1. De gebods- en verbodswetgeving Bepaalde vormen van productie of consumptie worden geboden of juist verboden. 2. Milieuconvenanten met de overheid Pagina 7 van 15

8 Dit zijn overeenkomsten waarin bedrijven zich verplichten de uitstoot van vervuilende stoffen te verminderen, maar waarin ze vrij zijn in de manier waarop ze die vermindering tot stand brengen. 3. Marktconforme aanpak van milieuproblemen Dit wil zeggen dat de kosten van vervuiling worden opgenomen in de prijzen. De prijzen van vervuilde producten stijgen en de vraag en daarmee de productie zal afnemen. Op deze manier verschuift de productie in milieuvriendelijke richting. Hierbij zijn er wel externe effecten. Dit zijn onbedoelde gevolgen van economisch handelen op de omgeving. Deze gevolgen zijn niet opgenomen in de prijs, maar worden alsnog geïnternaliseerd. Externe effecten zijn niet altijd negatief. Marktconforme maatregelen worden nog niet op grote schaal toegepast. Dit heeft verschillende redenen: - externe effecten zijn moeilijk vast te stellen. - vervuiling is voor een belangrijk deel een internationaal probleem, terwijl de overheden nog te nationaal werken. - het blijft onduidelijk in hoeverre toekomstige generatie hinder ondervinden van onze productie. 4. Het systeem van de verhandelbare emissierechten De overheid stelt een maximum aan de toegestane uitstoot van een vervuilende stof, het zogenaamde emissieplafond. Vervolgens verkoopt de overheid vergunningen aan bedrijven om een bepaalde hoeveelheid uit te stoten. Bedrijven kunnen deze vergunningen onderling verhandelen. Welvaart hfst 4 De collectieve sector Overheidsorganen hebben het hoogste gezag. Alleen zij hebben het recht geweld uit te oefenen. Ook hebben ze de bevoegdheid om dwingende regels voor te schrijven, regels waar iedereen zich aan moet houden. Dit recht om regels voor te schrijven noemt men publiekrechtelijke bevoegdheid. Instellingen die dit recht hebben heten publiekrechtelijke lichamen of organen. Een vereniging heeft privaatrechtelijke bevoegdheden, want het lidmaatschap is vrijwillig en deze vrijwilligheid is er niet bij bijvoorbeeld belastingplicht. Naast de nationale overheid zijn er ook de lagere overheden, ook publiekrechtelijke organen. Niet alleen de provincies en gemeentes, maar ook de waterschappen vallen hieronder. De waterschappen zorgen voor de beheersing van het waterpeil en de zuivering van het afvalwater. Overheidsorganen zijn publiekrechtelijke organen, in feite is de overheid een verzameling van publiekrechtelijke organen in het leven geroepen door de gemeenschap. Bij de collectieve sector horen alle overheidsorganen en de instellingen van de sociale zekerheid. De totale uitgaven van de collectieve sector noemen we de collectieve uitgaven. De totale inkomsten noemen we de collectieve ontvangsten of de collectieve middelen. Een voorbeeld van een zuiver collectief goed is een dijk. Het is een goed dat niet opsplitsbaar is in individueel leverbare prestaties. Als een goed wel op te splitsen is in individueel leverbare prestaties noem je het een individueel goed. Het produceren van zuiver collectieve goederen is een belangrijke taak van de overheid. Een samenleving waarin de overheid zich beperkt tot het leveren van veiligheid, rechtspraak en openbaar Pagina 8 van 15

9 bestuur heet een nachtwakerstaat. De huidige overheid levert ook een groot aantal individuele goederen (onderwijs, infrastructuur). Als de overheid de levering van individuele goederen geheel of gedeeltelijk op zich neemt heten deze goederen quasi-collectieve goederen. De productie van zuiver collectieve goederen is geheel in handen van de overheid. De gemeenschap consumeert de diensten die de overheid produceert. Hiervoor wordt betaald in de vorm van belastingen en sociale premies. De overheid besteedt haar geld aan verschillende dingen: Overheidsconsumptie: Salaris van ambtenaren en de kosten die zij maken. Overheidsinvesteringen: bijvoorbeeld de infrastructuur. Overdrachten: de overheid draagt geld over van de belasting- en premiebetalers naar bijvoorbeeld de uitkeringsgerechtigden. Overdrachten Soorten uitgaven van de collectieve sector overheidsinvesteringen Overheidsbestedingen Overheidsconsumptie Als de overheid de eigendom en zeggenschap van particuliere bedrijven overneemt heet dit nationaliseren. In de jaren 70 ontstond de verzorgingsstaat. In die periode kregen overheden ook te maken met financiële tekorten en dus gingen ze privatiseren, overheidsbedrijven werden afgestoten naar de particuliere sector. Er zijn veel sociale zekerheden geprivatiseerd. Er zijn waardevaste en welvaartsvaste uitkeringen. Een uitkering is waardevast als de koopkracht gelijk blijft. Dit kan door de uitkeringen mee te laten stijgen met de prijzen. Een welvaartsvaste uitkering stijgt mee met de CAO-lonen. Sociale voorzieningen betaald uit belastingen (ABW) Sociale zekerheid Werknemersverzekeringen - alleen voor werknemer - werkgever en werknemer betalen premie (WW, ZW, ZWF, WAO) Sociale verzekeringen betaald uit premies Pagina 9 van 15

10 Volksverzekeringen - voor iedereen - werknemers betalen premie (AOW, ANW, AWBZ, AAW, AKW) De overheid stelt geen prijzen vast voor de diensten die ze leveren. Belastingen en sociale premies vormen belangrijke inkomsten voor de overheid. Belastingen zijn verplichte afdrachten aan de overheid, zonder dat daarvoor een directe prestatie tegenover staat. Het geld hiervan verdwijnt in de schatkist, de zogenaamde algemene middelen. Directe: heffingen op inkomen en vermogen van personen. Belastingen Indirecte: degene die belasting afdraagt kan het doorbereken aan iemand anders (BTW) Alle verplichte afdrachten aan de collectieve sector noemen we de collectieve lasten. Als je deze uitdrukt in procenten van het BBP krijg je de collectieve lastendruk of de collectieve lastenquote. De andere inkomsten van de collectieve sector heten de niet-belastingontvangsten. Indirect Belastingen Direct Collectieve lasten Sociale premies Inkomsten Collectieve sector Overige ontvangsten: winsten over overheidsbedrijven + opbrengsten van overheidsdiensten (bijv. levering paspoorten) De fiscus verdeelt het inkomen in drie boxen: Box 1: Inkomen verdient met arbeid Box 2: Aandelen van een bedrijf (minstens 5%) Box 3: Inkomen verdient met vermogen (rente, huur, pacht, winst) Wat de werknemer ontvangt: Brutoloon - werknemersaandeel in premies werknemersverzekeringen - loonheffing (= premies volksverzekeringen en loonsbelasting) Pagina 10 van 15

11 = nettoloon Wat de werkgever kwijt is: Brutoloon + werkgeversaandeel in sociale premies = arbeidskosten (of loonkosten) Tussen het bedrag dat de werknemer ontvangt en de werkgever betaalt zit een gat. Dit is het gevolg van belastingen en sociale premies. Dit gat bestaat geheel uit afdrachten aan de collectieve sector. Het heet WIG (arbeidskosten nettoloon). De loonheffing die wordt ingehouden op het brutoloon is een voorheffing. Het bedrag dat je moet afdragen kan pas definitief worden vastgesteld als het jaar voorbij is. De belastingdienst baseert de loonheffing op het verwachte jaarinkomen. Als je minder dan een jaar hebt gewerkt kan je een deel terugvragen. Voor werknemers bestaat het arbeidsinkomen uit loon en voor zelfstandigen uit winst. De belastingdienst berekent de belasting nadat het bedrag is gecorrigeerd met aftrekposten en bijtellingen. De heffingen worden berekend over het belastbaar arbeidsinkomen, dat is het bruto arbeidsinkomen verminderd met aftrekposten. Dit inkomen wordt gesplitst in 4 delen, de belastingschijven. Box 3: Naast het inkomen uit arbeid is er het inkomen uit vermogen. De belasting op deze inkomsten is de vermogensrendementheffing. Belastingplichtigen geven op hoe groot hun vermogen begin en eind van het jaar was en de fiscus stelt het gemiddelde vast. Het vermogen bestaat uit de waarde van de bezittingen verminderd met de schulden, de waarde van de eigen woning telt niet mee. De vermogensrendementsheffing is 1,2% Op het totale bedrag van de boxen worden kortingen gegeven, de heffingskortingen. Dan blijft de verschuldigde inkomensheffing over. - = x = - = x = Naast loonbelasting zijn er nog 3 directe belastingen: Successierechten betaal je over de erfenis. Kansspelbelasting betaal je als je een prijs wint in de loterij of bij een kansspel. Vennootschapsbelasting moet worden betaalt over de winst van een BV of NV. Pagina 11 van 15

12 Indirecte belastingen betaal je als je iets koopt. De verkoper draagt ze af nadat hij ze had doorberekend in de verkoopprijs. Er zijn verschillende soorten indirecte belasting: BTW, in NL zijn er drie tarieven: - gangbaar tarief: 19% - verlaagd tarief: 6% - nultarief: 0% Accijnzen zijn een bijzondere verbruiksbelasting. Een aanpak van de overheid om het verbruik van een goed te verminderen. Milieuheffingen werden ingevoerd in de jaren 90. In het kader van milieubeleid werd er een heffing op aardgas en elektriciteit gezet. De energieheffing wordt ook wel ecotaks genoemd. Invoerrechten worden aan de grens betaald voor bepaalde goederen. Dan zijn er nog de niet-belastingontvangsten. Deze kan je indelen in een paar groepen: Retributies zijn individueel toegerekende prijzen voor het gebruik van overheidsvoorzieningen. Motorrijtuigenbelasting is een betaling voor het gebruik van een overheidsvoorziening (autoweg). Inkomsten uit overheidsbezit, de winst die de overheid ontvangt uit overheidsbedrijven. De financiering van de sociale verzekeringen in NL is gebaseerd op het omslagstelsel. Dit houdt in dat jaarlijks wordt geschat welk bedrag er nodig is. Dit benodigde bedrag wordt omgeslagen over de verwachte inkomens en zo komt een premiepercentage tot stand. Het stelsel houdt ook in dat degene die nu werken de uitkeringen voor de mensen betalen die nu niet kunnen werken. Naast het omslagstelsel bestaat er nog een manier om uitkeringen te financieren: het kapitaaldekkingsstelsel. Hierbij betaalt iedereen tijdens zijn loopbaan premie voor zijn toekomstige uitkering. Dit systeem wordt toegepast bij aanvullende bedrijfspensioenen. De WAO regeling is pas vernieuwd. Deze bestaat nu uit een basisdeel voor alle bedrijven en een rekenpremie voor de bedrijven met een hoog WAO-risico. Heffingen kunnen worden gebaseerd op het draagkrachtbeginsel. Volgens die beginsel dragen de sterkste schouders de zwaarste lasten. Een voorbeeld hiervan is de heffing op arbeidsinkomen. De verschillende schijventarieven zijn bedoeld om de inkomens te nivelleren. We spreken van nivellering als de verhouding tussen de inkomens verandert ten gunste van de laagste inkomens. De afdracht in procenten van het inkomen is hoger. De afdracht in procenten noemen we ook wel de gemiddelde heffingsdruk. In NL is er sprake van progressie bij de schijventarieven, de tarieven lopen op naarmate het inkomen hoger is. Naast ons progressieve belastingstelsel bestaat er nog het proportionele belastingstelsel, iedereen betaalt evenveel en het degressieve stelsel, de inkomens denivelleren. Het marginale tarief is het percentage dat je betaalt over je laatst verdiende euro. Een systeem met oplopende marginale tarieven heeft ook een oplopend gemiddeld tarief. Want het tarief dat je betaalt over een toename van het inkomen is altijd het marginale tarief en dat is even hoog of hoger dan het gemiddelde tarief tot nu toe. Het nieuwe gemiddelde wordt daardoor ook hoger. Pagina 12 van 15

13 Aftrekposten hebben een denivellerende werking, omdat die voor iedereen gelijk zijn. Voor iemand in het hoogste tarief betekent zo n korting meer dan voor iemand in een lager tarief. De belastingdienst heeft jaarlijks een inflatiecorrectie. De omvang van de schijven en de heffingskortingen worden dan verhoogd met het percentage waarmee ook de prijzen stegen. De bereidheid om belasting te betalen noemen we de belastingmoraal. De overheid dient hier rekening mee te houden. De overheid hanteert het doelmatigheidsbeginsel: de inningskosten moeten opwegen tegen het te ontvangen bedrag. De fiscus kampt met belastingontwijking (legaal) en belastingontduiking (illegaal). belastingopbrengst 0% 100% belastingdruk Model van Laffer. Als laatste is er het profijtbeginsel. Aanhangers van dit beginsel streven er naar degenen die profiteren van een voorziening ook zoveel mogelijk daarvoor te talen betalen. Welvaart hfst 5 Verdeling en herverdeling De Nederlandse overheid heeft als doel te zorgen voor een rechtvaardige inkomensverdeling. Er zijn twee soorten verschillen in vermogen: - tussen beroepen - binnen beroepen Op grond van het beginsel van rechtvaardigheid voert de overheid een inkomensbeleid met als doel de inkomens te nivelleren. Er zijn verschillende meningen over inkomensverschillen. Zo zijn er mensen die zeggen dat inkomensverschillen een gunstige, prikkelende werking op de economische activiteit leveren en dat een uitgebreid stelsel van sociale zekerheid demotiverend werkt. Er zijn ook mensen die vinden dat grote inkomensverschillen zorgen voor criminaliteit en een slechte volksgezondheid. De inkomens die voortkomen uit een directe bijdrage aan het productieproces noemen we de primaire inkomens. Het zijn de brutobedragen van loon, rente, winst, pacht en huur. In economische publicaties wordt de inkomensverdeling vaak weergegeven in procenten. Het is moeilijk om de mate van ongelijkheid uit een tabel af te lezen. Er wordt daarom vaak een lorenzcurve getekend. De kromme geeft een beeld van de mate van scheefheid van de personele inkomensverdeling. % Inkomen cumulatief % personen cumulatief Pagina 13 van 15

14 De meeste curves houden met een paar dingen geen rekening: - werklozen - het aantal personen dat moet rondkomen van een inkomen - het aantal inkomens per gezin Van het primaire inkomen wordt een deel afgedragen aan de collectieve sector. Deze afdrachten zijn niet voor iedereen even hoog en op deze manier leidt het bestaan van de collectieve sector tot de herverdeling van inkomens. Persoonsgebonden heffingen: inkomensheffingen en sociale premies Afdrachten aan de collectieve sector Consumptiegebonden heffingen: indirecte belastingen en niet-belastingontvangsten Met de uitgaven van de collectieve sector worden de collectieve goederen betaald. Deze goederen vergroten de welvaart Zuiver collectieve goederen: iedereen profiteert in dezelfde mate Collectieve goederen Persoonsgebonden: sociale uitkeringen Quasi-collectieve goederen Consumptiegebonden: subsidies Het secundaire inkomen is het primaire inkomen persoonsgebonden betalingen aan de collectieve sector + persoonsgebonden ontvangsten van de collectieve sector. Dit inkomen wordt ook wel het besteedbaar inkomen genoemd, het geldinkomen dat vrij besteedbaar is. Primair inkomen - directe belastingen en sociale premies + sociale uitkeringen Secundair inkomen De verdeling van de secundaire inkomens noemen we de secundaire inkomensverdeling. De hoogte van iemands secundaire inkomen is moeilijk vast te stellen, omdat het gaat om sommen geld die betaald worden aan de collectieve sector of van die sector worden ontvangen. Het tertiair inkomen bestaat uit het secundair inkomen de consumptiegebonden betalingen aan de Pagina 14 van 15

15 collectieve sector + de consumptiegebonden ontvangsten van de collectieve sector. Primair inkomen - directe belastingen en sociale premies + sociale uitkeringen Secundair inkomen - indirecte belastingen + prijsverlagende subsidies Tertiair inkomen Het tertiaire inkomen van iemand is moeilijk vast te stellen, omdat je moet weten aan welke producten iemand zijn inkomen besteedt en vervolgens moet nagaan welke belastingen en subsidies erop zitten. Inkomensbeleid met het doel nivellering gebeurt door het opvijzelen van de laagste inkomens en het beteugelen van de hoogste inkomens. Hierbij wordt de wet minimumloon gebruikt. De progressie in de inkomensverdeling zorgt dat de secundaire inkomensverdeling minder scheef is dan de primaire. Ook de sociale uitkeringen werken nivellerend. De WKA heeft als hoofdregel dat het minimumloon elk half jaar wordt aangepast. Er zijn echter twee afwijkingsmogelijkheden: 1) Als de lonen te hard stijgen 2) Als de uitkeringsgerechtigden te hard stijgen vergeleken met de premiebetalers. Hierbij wordt gekeken naar de i/a ratio, het aantal inactieven per 100 actieven. Bij het kijken naar armoede wordt er gelet op het aantal jaren dat iemand met een minimumuitkering moet zien rond te koken. Er is een nieuwe maatstaf ontwikkeld om te kunnen bepalen of armoede duurzaam is: de lage-inkomensgrens. Als iemand vier jaar of langer een inkomen heeft beneden deze grens noemen de onderzoekers het duurzame armoede. Pagina 15 van 15