Samenvatting Economie Hoofdstuk 4, De collectieve sector

Transcriptie

1 Samenvatting Economie Hoofdstuk 4, De collectieve sector Samenvatting door een scholier 1511 woorden 10 juni keer beoordeeld Vak Economie Samenvatting SO Economie Hoofdstuk 4, De collectieve sector Het begrip collectieve sector De overheid bestaat uit overheidsorganen. Deze hebben het hoogste gezag. Zij kunnen mensen bijvoorbeeld regels voor schrijven en hen dwingen zich daaraan te houden. Dit heet publiekrechtelijke bevoegdheid. Instellingen die deze bevoegdheid hebben heten publiekrechtelijke lichamen of organen. Je hebt ook privaatrechtelijke bevoegdheden Het verschil met publiekrechtelijke is dat je bij privaatrechtelijke ergens vrijwillig voor kiest. Overheidsorganen zijn dus publieksrechtelijke organen, in het leven geroepen door een gemeenschap.890 Een bijzonder geval is de sociale zekerheid. Dit is een privaatrechtelijke organistatie met enkele publiekrechtelijke bevoegdheden. Of ze bij de overheid horen is nog veel onenigheid. Het staat wel vast dat ze tot de collectieve sector behoren. De collectieve sector houdt dus in: de overheid en de sociale zekerheid. De uitgaven van de collectieve sector heten collectieve uitgaven en de inkomsten collectieve ontvangsten of middelen. Van de ontvangsten komt het grootste gedeelte terecht bij de Rijksoverheid. Deze bekostigt de meeste voorzieningen en neemt een deel van de sociale zekerheid voor haar rekening. Waar geeft de collectieve sector haar geld aan uit? Bepaalde projecten vallen niet te splitsen in individueel leverbare prestaties, er is geen markt voor. Zo n goed heet een zuiver collectief goed. Kan je een project wel splitsen in individueel leverbare prestaties, dan spreek je van een individueel goed. Het produceren van zuiver collectieve goederen door de overheid is erg belangrijk. Sommigen vinden zelfs dat de overheid alleen maar zuiver collectieve goederen moet produceren, dat heet een nachtwakersstaat. Dat doet de overheid nu niet. Wanneer de overheid de levering van individuele goederen gedeeltelijk of geheel op zich neemt, heet dat quasi-collectief. De productie van zuiver collectieve goederen valt over het algemeen onder direct gezag van de overheid. Pagina 1 van 5

2 Het overheidsgeld wordt op verschillende manieren uitgegeven: De opvattingen over de gewenste omvang van de overheid lopen nogal uiteen: - In de jaren 50 en 60 nam de overheid veel taken over, er werk ook veel genationaliseerd - In de jaren 70 onststaat een samenleving met een grote collectieve sector, een verzorgingstaat. Er ontstaat echter een financieëel tekort en veel mensen zijn voor privatisering. De sociale zekerheid Het stelsel van de sociale zekerheid is gebaseerd op het solidariteitsbeginsel, het gevoel van saamhorigheid. Het doel is om samen risico s te dragen. Er bestaat een tweedeling in de sociale uitkeringen: 1. Inkomensvervangende uitkeringen, om inkomensverlies op te vangen 2. Uitkeringen ter vervanging van hoge kosten, om hoge kosten op te vangen Over de hoogte van de inkomensvervangende uitkeringen bestaat een continue discussie, namelijk die over het sociaal minimum, het bedrag dat iemand nodig heeft om zicht te kunnen redden. In die discussie spelen twee begrippen een rol: 1. Waardevast, dit houdt in dat de koopkracht van een uitkering gelijk blijft, de uitkering stijgt (of daalt) dus mee met de CPI 2. Welvaartsvast, veel mensen vinden dat de uitkeringen ook mee moeten stijgen met de welvaart, dus met de stijging van de lonen A. De sociale voorzieningen Deze worden betaald uit de algemene middelen, de belasing. De belangrijkste sociale voorziening is de bijstand (ABW). Deze kent drie groepen: 1. echtparen of samenwonenden (100% van het minimumloon) 2. alleenstaande ouders (70%) 3. alleenstaanden (50%) Zij worden voor het grootste gedeelte gefinancierd door de Rijksoverheid, een klein gedeelte moet de gemeente slechts betalen. Jongeren tussen de 18 en de 20 krijgen alleen tijdens hun zoektijd naar een baan een uitkering. B. -De volksverzekeringen De volgende risico s worden door de volksverzekeringen gedekt: 1. De financiële gevolgen van ouderdom, iedere Nederlander ouder dan 65 jaar krijgt een AOW-uitkering. Deze kent eveneens drie groepen: alleenstaanden (70% van het minimumloon) echtparen, beiden 65+-ers (beiden 50%) echtparen, één 65+-er, één onder de 65 (50%) Daarnaast krijgen veel ouderen ook nog een pensioen, dit systeem heet het kapitaaldekkingsstelsel. Pagina 2 van 5

3 2. Bijzondere ziektekosten, de AWBZ verzekert de gehele bevolking tegen ziektekosten en arbeidsongeschiktheid. Het gaat dan wel om bijzondere ziektekosten. 3. De financiële gevolgen van het overlijden van de kostwinner, dit wordt geregeld door de ANW (70% van het minimumloon) en wordt alleen verstrekt aan mensen die zelf geen geld kunnen verdiennen door arbeidsongeschiktheid en/of kinderen. 4. De kosten van het grootbrengen van kinderen, dit krijgt iedereen met kinderen. Ook hier zijn er weer groepen: kinderen tot en met 5 jaar (70%) kinderen van 6 tot en met 11 (85%) kinderen van 12 tot en met 17 (100%) kinderen van 18 tot en met 24 (100%, als zij of nog leren maar geen studiefinanciering ontvangen, of als zij het huishouden verzorgen of als zijn werkloos zijn) C. De werknemersverzekeringen Deze gelden alleen voor mensen in loondienst. Anders dan bij de volksverzekeringen, bestaat er bij de werknemersverzekeringen een verband tussen de hoogte van de premie en de hoogte van de uitkering. De volgende risico s worden gedekt: 1. Loonverlies als gevolg van ziekte, dit houdt in dat een werknemer volgens de Wulbz gedurende 52 weken 70% van zijn laatstverdiende loon krijgt. In de praktijk komt dat meestal neer op 100%. 2. Ziektekosten, werknemers en uitkeringsgerechtigden met een inkomen lager dan de ziekenfondsgrens zijn verplicht opgenomen in het Ziekenfonds. De ZFW geeft de vergoeding voor een normale behandeling. 3. Loonverlies door arbeidsongeschiktheid, als de zieke werknemer na een jaar nog niet kan werken dan moet hij gekeurd worden. Als blijkt dat hij arbeidsongeschikt is voor alle beroepen, krijgt hij een WAOuitkering van maximaal 70% van het laatstverdiende loon. 4. Loonverlies al gevolg van gedwongen ontslag, als een werknemer gedwongen wordt ontslagen ontvangt hij een WW-uitkering van 70% van zijn laatstverdiende loon. Voorwaarde is wel dat hij minimaal 26 weken in dienst was. D. Overige sociale verzekeringen Zelfstandige ondernemers kunnen niet terecht bij de voorgaande instanties. Daarom is voor hun de WAZ opgericht, waaraan deelname verplicht is. Deze vergoed arbeidsongeschiktheid en is dus een WAO voor zelfstandigen. Waar haalt de collectieve sector haar geld vandaan? De belangrijkste bronnen van inkomen voor de collectieve secotor zijn de belastingen en sociale premies. Deze verdwijnen in de schatkist en vormen de algemene middelen. Belastingen opgelegd aan personen noemen we directe belastingen. Als belastingen niet aan iemand persoonlijk worden opgelegd, spreekt men van indirecte belastingen. Alle afdrachten van de collectieve sector tezamen heten de collectieve lasten. Als je deze uitdrukt in procenten van het binnenlands product, krijg je de collectieve lastendruk of quote. In Nederland is dat Pagina 3 van 5

4 40%. Naast belastingen en premies zijn er ook nog een aantal overige inkomsten. Een voorbeeld daarvan zijn diensten waarvoor een prijs betaald wordt, bijvoorbeeld een paspoort. Daarnaast zijn er ook nog inkomsten uit bedrijven waarvan de overheid geheel of gedeeltelijk eigenaar is. De heffingen op inkomen opgelegd aan personen Dit inkomen wordt opgedeeld in drie zogenaamde boxen: - Box 1, inkomen dat verdiend werd met arbeid - Box 2, voor mensen die veel aandelen (> 5%) van een bedrijf hebben - Box 3, inkomen verdiend uit vermogen (rente, huur, etc.) A. De heffing op arbeid, Box 1 De loonheffing Als je ergens gaat werken, spreek je met je werkgever een brutoloon af. Daar wordt echter wel het één en ander vanaf getrokken, zoals premies en belastingen. Als gevolg daarvan gaapt er een gat tussen het bedrag dat de werkgever betaald en het bedrag dat de werknemer ontvangt, de zogenaamde wig op de arbeidsmarkt. De loonheffing die wordt ingehouden is een voorheffing. Als je jaarloon bruot minder dan 7000,- bedraagt, hoef je daarover geen loonheffing te betalen. Het schrijvensysteem De persoon in kwestie geeft zijn totale inkomen uit arbeid (loon of winst) door aan de belastingdienst. Deze berekent de belastigen daarover, nadat het bedrag gecorrigeerd is met eventuele aftrekposten en bijtellingen. De heffing wordt vervolgens berekend over het belastbaar arbeidsinkomen (bruton inkomen aftrekposten + bijtellingen). Daarmee worden schijven gevuld. Over elke schijf wordt een bepaald percentage belasting betaald. Voor de 4e (en hoogte) schijf geldt het marchinale tarief. B. De vermogensrendementheffing, Box 3 Over je vermogen moet je ook belasting betalen. Je moet aan het begin en aan het eind van het jaar je vermogen opgeven, exclusief je huis. De fiscus neemt daar het gemiddelde van. Dan wordt er een bedrag vanaf getrokken. Over het bedrag van overblijft wordt 1,2% belasting verrekend. Heffingskortingen Op het bedrag waarover je uiteindelijk belasting moet betalen worden tevens enkele heffingskortingen gegeven. Er is een vaste heffingskorting en daarnaast zijn er ook nog een aantal variabele. Pagina 4 van 5

5 Overige directe belastingen Er zijn nog een aantal directe belastingen: - Successierechten, belasting over een erfenis. - Kansspelbelasting, belasting over prijzen gewonnen door middel van kansspelen. - Vennootschapsbelasting, een vennootschap wordt gezien als een rechtspersoon en moet dus belasting betalen over de winst die wordt gemaakt. Indirecte belastingen Naast directe belastingen zijn er ook nog een aantal indirecte belastingen: - BTW, wordt geheven over producten die worden gekocht. Er zijn een aantal tarieven: o Het gangbare tarief (19%) o Het verlaagde tarief (6%) o Het nultarief (0%) - Accijnzen, bijzondere (en zeer hoge) verbruiksbelastingen. Worden meestal geheven als men de consumptie van bepaalde producten wil verlagen. - Milieuheffingen (ecotaks), belastingen over het gebruik van aardgas en elektriciteit. Men wil de mensen zo aanzetten tot een schonere leefwijze. - Motorrijtuigenbelasting, belasting voor het gebruik van een motorrijtuig. De sociale premies De financiering van de sociale premies gaat via het omslagstelsel. Er wordt gekeken hoeveel geld nodig is en dat wordt naar de premies van de werkenden verrekend. Het kan echter zijn dat er tekorten ontstaan. Deze worden dan aangevuld uit de schatkist. Daarnaast bestaat het kapitaaldekkingsstelsel. Dit houdt in dat mensen zelf sparen voor hun pensioen. Voor de AKW wordt geen premie betaald, die krijg je cadeau. Ouderen in de AOW betalen daar geen premie voor. Hun uitkering wordt gezien als hun inkomen uit arbeid. De WAO bestaat uit twee delen: 1. Een basis-premie 2. Een rekenpremie (bestemd voor nieuwe gevallen) Pagina 5 van 5