7.6. Inkomen HOOFDSTUK 5 SOCIALE ZEKERHEID 5.1 GESCHIEDENIS VAN DE SOCIALE ZEKERHEID 5.2 COLLECTIEF OF PARTICULIER?

Transcriptie

1 Boekverslag door I woorden 22 april keer beoordeeld Vak Economie Inkomen HOOFDSTUK 5 SOCIALE ZEKERHEID 5.1 GESCHIEDENIS VAN DE SOCIALE ZEKERHEID o Sociale zekerheid is eigenlijk het stelsel van sociale uitkeringen. o Tot de 19e eeuw moest men zichzelf redden als men ziek werd of geen werk had. De lonen van de arbeiders waren erg laag en er was geen wettelijk minimumloon. Er was geen bestaanszekerheid, want in geval van ziekte kreeg je geen loon doorbetaald. Pas vanaf te tweede helft van de vorige eeuw kwam daar verandering in, door de druk van de arbeidersbewegingen en socialistische partijen. Door de groeiende welvaart waren werkgevers bereid sociale maatregelen te treffen. Tijdens economische crisis is dit erg moeilijk. o 1874: Kinderwetje van Van Houten. Kinderen tot 12 jaar mochten niet meer werken. Er kwamen ook wetsonderwerpen over arbeidscontracten. Na de WOII begon de overheid met het opbouwen van een verzorgingsstaat. De rol van de oveheid op de vrijemarkteconomie was klein. Bestaansminimun voor elke burger werd gegarandeerd. 1956: AOW (65+ uitkering van de staat). In de jaren 60 WW, WAO en ABW. Sociaal zekerheidsstelsel compleet o Voor de oorlog was armenzorg een gunst. Na de oorlog werd het een recht. 5.2 COLLECTIEF OF PARTICULIER? o Regelingen binnen het sociale zekerheidsstelsel: collectieve regelingen, dus verplicht voor iedereen. Je betaald meer premie als je een hoog inkomen hebt. o Bij particuliere verzekeringen kan de verzekeringsmaatschappij je uitsluiten voor bepaalde verzekeringen. o Bij collectieve verzekeringn speelt solidariteit een rol: iedereen betaalt een even grote premie om de werklozen te voorzien van een uitkering. Er wordt niet gekeken naar het risico dat je loopt om van zo n verzekering gebruik te maken. o Particuliere verzekeringen ontvangen meer aan premies dan ze uitbetalen omdat ze winst moeten maken. o Collectieve verzekeringen beschermen tegen het risico dat je loopt als je niet verzekerd bent, maar ze blijven betaalbaar. o Stijging van premies als gevolg van averechtse selectie is een maatschappelijk nadeel bij particuliere Pagina 1 van 6

2 verzekeringen. Bij collectieve verzekeringen kan zit ook gevolg zijn van menselijk gedrag. Bijvoorbeeld een fietsverzekering. Je zet je fiets minder snel en goed op slot omdat je weet dat hij verzekerd is. Dit noemt men Moral Hazard, oftewel moreel gevaar, omdat de gemeenschap opdraait voor de kosten. 5.3 DE REGELINGEN VAN SOCIALE ZEKERHEID o Sociale voorzieningen worden betaald uit de belastingpot. Het belangrijkste voorbeeld is de bijstand. o De meeste sociale voorzieningen worden betaald uit sociale premies. o Sociale verzekeringen: werknemersverzekeringen en volksverzekeringen (alle volksverzekeringen beginnen met een A!). o Werknemersverzekeringen gelden alleen voor werknemers die in loondienst werken. -- Werkloosheidwet (WW) - Ziektewet (ZW) - Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA), voorheen WAO - Zorgverzekeringswet (ZVW), deels een werknemersverzekering o De werkloosheidwet vangt inkomensverlies op. Om daarvoor in aanmerking te komen, moet je de laatste weken voor je werkloos werd weken hebben gewerkt. De hoogte van de uitkering bedraagt 70% van je laatst verdiende loon. o De ziektewet dient voor opvangen inkomensverlies voor mensen zonder werkgever. Zwangere vrouwen, flexwerkers en uitzendrachten komen hiervoor in aanmerking. Als je niet in zo n groep zit is je werkgever verplicht 2 jaar 70% van je loon door te betalen. o De AOW (Algemene AuderdomsWet) komt uit premies die de werkende bevolking betaald. Dit is het omslagstelsel. o Aanvullende pensioenen komen uit de opbrengst van belegde premies. Dit is het kapitaaldekkingsstelsel. o Kinderbijslagwet is bijzonder: er worden geen premies over betaald, maar het komt uit de belastingpot: karakter sociale voorziening. o Belangrijkste sociale voorziening is de WWB (Wet Werk en Bijstand). De hoogte is het sociaal minimum. Je hebt er recht op als je geen inkomen hebt en voor geen andere sociale zekerheid in aanmerking komt. o Balkenende 2 heeft een strengere wet gemaakt voor arbeidsongeschiktheid. Als een zieke werknemer na 2 jaar niet meer dan 20% van zijn loon opbrengt, is hij arbeidsongeschikt. De uitkering bedraagt 70% van zijn laatstverdiende loon. o Volksverzekeringen zijn voor iedereen die legaal in Nederland verblijft. - AOW, algemene ouderdomswet + - Anw, algemene nabestaandenwet - AKW, algemene kinderbijslagwet - AWBZ, algemene wet bijzondere ziektekosten o AOW wordt betaald uit premies van mensen die op dat moment werken, oftewel het omslagstelsel. Het aanvullend pensioen komt uit de winst uit de belegde premies: kapitaaldekkingsstelsel o Het sociaal minimum is met de tijd gestegen, omdat het prijspeil hoger is geworden. Als je over een langere tijd hetzelfde verdient, blijft je nominale inkomen gelijk, maar je reeële inkomen daalt. Pagina 2 van 6

3 5.4 DE KOSTEN VAN DE SOCIALE ZEKERHEID o Iedereen die een inkomen ontvangt moet verplicht een deel afstaan in de vorm van sociale premies en belasting. o Werknemersverzekeringen worden alleen door de werknemers en werkgevers betaald. o Belasting en sociale premies samen worden ook wel collectieve lasten genoemd. De overheid gebruikt de inkomsten voor allerlei doeleinden. Sociale premies worden helemaal gebruikt om uitkeringen mee te betalen. o Het inkomen dat je verdient voordat je belasting en sociale premies betaald, heet het bruto-inkomen. Na de aftrek van belasting en sociale premies is netto. o Het bedrag dat de werkgevers kwijt zijn aan de werknemers zijn de loonkosten. Die bestaan uit brutoloon en sociale premies die de werkgever betaald. Het verschil tussen de loonkosten en het nettoloon zijn de belasting en premies (wig). 5.5 ALLEMAAL AAN HET WERK o De regering heeft de WAO vervangen door de WIA. De regering wil namelijk iedereen aan het werk krijgen. o Je kunt sociale zekerheidsuitgaven terugdringen door uitkeringen te verlagen, het aantal mensen dat er een beroep op doet verminderen en regelingen privatiseren )taken afstoten naar particuliere bedrijven). Daardoor worden de uitgaven verlaagd, en daardoor de belastingen en premies. Ook is men veel zelfstandiger geworden dan de vorige eeuw. Men kan nu beter opkomen voor het eigenbelang. o Ook voor arbeidsongeschiktheid is de werkgever verantwoordelijk. Hij betaalt meer premie, als er meer werknemers arbeidsongeschikt worden. De werkgever kan de arbeidomstandigheden verbeteren om de premie laag te houden. o Vergrijzing is één van de oorzaken van de stijgende wig. Dat komt omdat de AOW via het omslagstelsel gefinancierd wordt. Als er een spaarfonds zou komen voor een AOW, en men premie betaald voor dat fonds, kunnen zij later ophouden met werken. Deze manier heet het kapotaaldekkingstelsel. o Meer mensen moeten werken, om het draagvlak voor de sociale zekerheid te vergroten. Er moeten maatregelen komen dat meer mensen zich aanbieden op de arbeidsmarkt, oftewel arbeidsparticipatie. Ook moet men er voor zorgen dat de mensen die zichzelf aanbieden op de arbeidsmarkt, ook aan het werk komen. o Een klein verschil tussen uitkering en loon kan ervoor zorgen dat men niet vrijwillig opzoek gaat naar een baan. Door geld uit te trekken voor kinderopvang en verlofregeling kan de drempel verlaagd worden. o Veel werklozen komen terecht in de armoedeval (je zit vast in de armoede). o Om de baan aantrekkelijker te maken dan een uitkering kan je óf de uitkering verlagen óf het loon verhogen. Het wordt helemaal aantrekkelijk als je de loonkosten verlaagt, maar deze zaak ligt niet eenvoudig. Inkomen HOOFDSTUK 6 DE OVERHEID 6.1 DE INKOMSTEN VAN DE OVERHEID Pagina 3 van 6

4 o De overheid krijgt directe en indirecte belastingen. - Directe belastingen: belasting die je betaald over inkomen, winst en vermogen. - Indirecte belastingen: doorberekend in prijzen van goederen en diensten: btw, accijns. o De belangrijkste directe belasting op inkomen is de loon- en inkomstenbelasting. Iedereen die werkt betaald loonbelasting, die elke maand automatisch van de loon wordt ingehouden. Inkomstenbelasting wordt eenmaal per jaaar betaald. o Er is ook belasting over inkomen uit bezit (spaarrekening, aandelen, onroerend goed). o Inkomen uit vermogen, zoals rente en huur, wordt ook belast. o Indirecte belasting wordt via bedrijven aan de overheid betaald. De BTW is de belangrijkste indirecte belasting. o Naast btw, heb je ook accijnzen (verbruiksbelasting). De bekendste producten met accijnzen zijn alcohol, sigaretten en benzine. o Belasting op milieu zijn belastingen op stoffen die schadelijk zijn voor het milieu. De overheid stimuleert milieuvriendelijke producten door subsidie te geven. o Een andere kostprijsverhogende belasting is invoerrecht. Hiermee wordt de binnenlandse producent beschermd. Buitenlandse producten worden duurder zodat de Nederlandse producten goedkoper zijn. o Ook motorrijtuigenbelasting wordt tot indirecte belasting gerekend. o NAM (Nederlandsche Aardoliemaatschappij) en DNB (De Nederlandsche Bank) zijn in handen van de overheid. De winsten van deze bedrijven zijn opbrengsten voor de overheid. o Ook de overheid ontvangt geld omdat mensen betalen voor diensten van de overheid, zoals leges, dat je betaalt als je een paspoort koopt. Betaling voor diensten van de overheid noemt men retributies. o De overheid past het profijtbeginsel omdat de mensen betalen voor de diensten en geen belasting hoeven te betalen. o Ook boetes horen tot de niet belastingontvangsten van de overheid. 6.2 DE UITGAVEN VAN DE OVERHEID o De overheidsuitgaven worden verdeeld in overdrachtsuitgaven en overheidsbestedingen. o Overdrachtsuitgaven zijn uitgaven waar géén tegenprestatie tegenover staat, zoals uitkeringen en subsidies. o Overheidsbestedingen zijn uitgaven waar een tegenprestatie tegenover staat, zoals wegen laten aanleggen. o Overheidsbestedingen zijn weer onder te verdelen in investeringen en consumptie. - Overheidsinvesteringen zijn uitgaven aan projecten en kapitaalgoederen waar de samenleving lang profijt van heeft. - Overheidsconsumpties zijn lopende uitgaven, zoals ambtenarensalarissen maar ook uitgaven om de overheid zelf draaiende te houden: verwarming, stoelen, bekertjes DE BEGROTING VAN DE OVERHEID o Op Prinsjesdag maakt de koningin in een troonrede een overzicht van de plannen van de regeringen voor het komende jaar. De minister van Financiën biedt haar de rijksbegroting (verwachte inkomsten en Pagina 4 van 6

5 uitgaven van de overheid) aan. o De begroting kan pas uitgevoerd worden als de Eerste en Tweede Kamer goedkeuring hebben gegeven. o De rijksbegroting is een overzicht van inkomsten en uitgaven die de overheid van plan is om te doen in een bepaald jaar. Het komt haast nooit voor dat de inkomsten en uitgaven gelijk zijn. Vaak zijn de uitgaven hoger dan de inkomsten, dan is er een begrotingstekort en moet de overheid geld lenen. Hierdoor neemt de staatsschuld toe. o De overheid leent geld door staatsobligaties ( schuldbewijzen) uit te geven, die een van te voren afgesproken rente hebben en een looptijd. o Ook leent de overheid bij pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen. Ze worden institutionele beleggers genoemd omdat ze veel geld kunnen beleggen. 6.4 BEZUINIGEN o De overheid heeft in de jaren 80 het accent gelegd op verlaging van het financieringstekort, dat mede dankzij economische crisis was gestegen. Veel bedrijven maken veel verlies of aan failliet. Hierdoor loopt de werkloosheid op. Ook moet de overheid dan veel geld lenen. o Om het financieringstekort te verkleinen kan de overheid twee dingen doen: - Belastingen verhogen - Uitgaven matigen (bezuinigen) Inkomen HOOFDSTUK 7 DE INKOMSTENBELASTING 7.1 OVERHEIDSINGRIJPEN IN DE INKOMENSVERDELING o De overheid beïnvloedt personele inkomensverdeling (verdeling over personen of gezinnen) door: - het minimumloon te bepalen, die garandeert werknemers een minimum inkomen - de cao-afspraken algemeen bindend te maken, dus voor iedereen geldend - loonmaatregelen gebruiken (werknemers en werkgevers houden de richtlijnen van de overheid aan o De overheid kan het personele inkomen beïnvloeden via het belastingstelsel en het sociale zekerheidstelsel o Belastingheffing, sociale-premieheffing en sociale uitkeringen beïnvloeden de secundaire inkomensverdeling. Dat is de inkomensverdeling na herverdeling door de overheid en sociale fondsen. 7.2 PROGRESSIEF BELASTINGSTELSEL o De overheid probeert inkomensverschillen te verkleinen (nivelleren). o Het tegenovergestelde van nivelleren is denivelleren (vergroten). o Het Nederlandse belastingstelsel werkt nivellerend omdat de loon- en inkomstenbelasting progressief is: iemand die meer verdient, zal ook een hoger percentage belasting moeten betalen. Dit heet het draagkrachtbeginsel, oftewel de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten. o Proportioneel belastingstelsel: iedereen betaald hetzelfde percentage aan belasting. Pagina 5 van 6

6 o Degressief belastingstelsel: het deel dat je van je inkomen af moet staan aan de belasting wordt kleiner naarmate je meer verdient. 7.3 DE INKOMSTENBELASTING: DRIE BOXEN o Box 1: hierin wordt vooral inkomen uit arbeid belast, net zoals pensioenen en andere uitkeringen. o Box 2: wordt de winst belast van aandeelhouders. (zeldzaam!) o Box 3: inkomens die voortvloeien uit sparen en beleggen. o De inkomensheffing is het bedrag dat je aan premie en belasting over je inkomen betaalt. Als je de inkomensheffing uitdrukt als percentage, heet dat belasting-en premiedruk. Je hoeft niet over iedere euro die je verdient belasting te betalen. De aftrekposten mag je in mindering brengen op je bruto-inkomen. Je houdt nu het belastbaar inkomen over. Over dit bedrag wordt de inkomenshefffing berekend. o De belasting en premies die je in box 1 moet betalen worden uitgerekend aan de hand van het schijventarief, waar je in iedere schijf een ander percentage belasting moet betalen. In de eerste twee schijven betaal je met name premies, daarna betaal je alleen maar belasting. o Iedereen heeft recht op een algemene heffingskorting, ook als je niet werkt. De werkenden hebben ook recht op een arbeidskorting, afhankelijk van het inkomen. Ook kan je recht hebben op kinderkorting, ouderenkorting en gehandicaptenkorting. o Het marginale tarief: het hoogste tarief dat geldt voor een bepaald inkomen. o Het gemiddelde tarief: welk percentage van het bruto-inkomen iemand moet afdragen aaan arbeidsinkomensheffing. Wordt ook wel gemiddelde belastingdruk genoemd. 7.4 LORENZKROMME NA HERVERDELING o Door progressieve belastingheffing wordt de inkomensverdeling gelijker (gedenivilleerder). Zo komt de buik in de Lorenzcurve dichter bij de diagonaal te liggen. o In Nederland is de inkomensverdeling vóór belastingheffing (van de primaire inkomens) gelijker dan de inkomensverdeling ná de belastingheffing (die van de secundaire inkomens: inkomens die ontstaan na ingrijpen van de overheid en van sociale fondsen.) Pagina 6 van 6