Samenvatting Economie Welvaart

Transcriptie

1 Samenvatting Economie Welvaart Samenvatting door een scholier 5843 woorden 5 februari ,2 27 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 4 Collectieve sector (publieke sector) -> de staat, het rijk of de overheid Overheid overheidsorganen hebben het hoogste gezag, alleen zij hebben het recht geweld uit te oefenen (politie en defensie inschakelen) en ze hebben de bevoegdheid om dwingende regels voor te schrijven, waar iedereen zich aan moet houden. Publiekrechterlijke bevoegdheden het recht om regels op te leggen aan het publiek Rijksoverheid (nationale overheid of staat) hierin zijn de belastingplicht en leerplicht opgenomen Omslagstelsel - elk jaar wordt geschat welk bedrag in totaal nodig is voor uitkeringen, vervolgens wordt dit bedrag omgeslagen over de inkomens die in dat jaar worden verdiend. Op die manier kunnen de premies worden vastgesteld Kapitaaldekkingsstelsel een systeem van pensioen opbouw, waarbij je spaart voor een toekomstige uitkering. Collectieve ontvangsten totale ontvangsten van de collectieve sector Collectieve uitgaven totale uitgaven van de collectieve sector Overheidsconsumptie oa. salaris van ambtenaren, kosten van spullen van ambtenaren zoals pennen. -> kort Overheidsinvesteringen oa. Infrastructuur -> geld voor een lange tijd Individuele goederen als de splitsing in individueel leverbare prestaties wel mogelijk is. (er kan een prijs voor gevraagd worden) Collectieve goederen (echte of zuivere collectieve goederen) de overheid betaald, je kan niet zeggen hoeveel mensen en wie er van profiteert zodat je mensen niet apart een prijs kan opdringen. Quasi-collectieve goederen wanneer de overheid de levering van individuele goederen geheel of gedeeltelijk op zich neemt. Overdrachtsuitgaven de bestedingen van de overheid; overheidsconsumptie (salaris en spullen van ambtenaren) overheidsinvesteringen (bv infrastructuur) overdrachten (staat geen tegenprestatie tegenover vb. uitkering, subsidie) Inkomensoverdrachten de overheid draagt geld over van belasting- en premie betalers naar bv de uitkeringsgerechtigen. Profijtbeginsel vb. de dijken, alleen de mensen die erbij wonen hebben er profijt van, terwijl iedereen ervoor betaalt. Pagina 1 van 15

2 Sociale zekerheid verzorgingsmaatschappij (solidariteit) Sociale voorzieningen deze worden betaald uit de algemene middelen (belastingpot) deze zijn bedoeld voor mensen die niet op een andere manier kunnen voorzien in hun levensonderhoud en vormen het vangnet van de sociale zekerheid. De belangrijkste voorziening is de ABW (algemene bijstandswet) Sociale verzekeringen worden betaald uit de premies (werknemers) Volksverzekeringen deze zijn er voor iedereen Werknemersverzekeringen worden uit premies van lonen betaald Waardevaste uitkeringen de koopkracht van de uitkering blijft gelijk -> de uitkering even hard laten stijgen als de prijzen. (stijgt mee met pic) Welvaartsvaste uitkeringen de uitkeringsgerechtigen mogen ook meedelen in de gemiddelde stijging van de welvaart (als maatstaf de gemiddelde loonstijging van cao lonen) Algemene bijstandswet (ABW) deze kent 3 groepen uitkeringsgerechtigen; echtparen of ongehuwd samenwonenden -> 100 % van het minimum loon alleenstaande ouders -> 70% van het minimum loon alleenstaanden -> 50% van het minimum loon deze worden gefinancierd door de Rijksoverheid, en een klein deel moeten de gemeenten betalen Algemene ouderdomswet (AOW) iedereen ouder dan 65 jaar heeft hier recht op. Deze werkt volgens het omslagstelsel. Deze is afgeleid van het minimumloon; alleenstaande bejaarde -> 70% van het minimum loon AOW er gehuwd + partner eveneens 65+er -> totaal 100% van het minimum loon partner geen 65+er -> 50% van het minimum loon, maar er kan een toeslag worden aangevraagd. + vaak ook een aanvullend pensioen. Algemene wet bijzondere ziektekosten (AWBZ) ziekte en arbeidsongeschiktheid kunnen gepaard gaan met hoge kosten. Deze kosten worden niet vergoed door normale ziektekostenverzekeringen. (bv, inrichting, instelling voor gehandicapten en behandeling bij het RIAGG) Algemene nabestaandenwet (ANW) deze regelt het recht op een uitkering voor de naaste verwanten in geval van overlijden. Deze is maximaal 70% van het minimumloon en is afhankelijk van het inkomen. Alleen als de nabestaande niet in staat is zelf voor een inkomen te zorgen -> arbeidsongeschiktheid of kinderen jongen dan 18 jaar. Algemene kinderbijslagwet (AKW) financiële ondersteuning aan opvoeders en verzorgers van het kind. (tot 18 jaar) de hoogte hangt af van de leeftijd van het kind. 18/25 jaar alleen kinderbijslag, kind geen werk, huishouden verzorgden, of geen studiefinancieringen krijgen. Ziektewet (ZW) werd uitgevoerd door publiekrechterlijke organen; zij inden de verzekeringspremies en verstrekten de uitkeringen. Maar deze werd in 1996 geprivatiseerd. -> zie ook Wulbz Ziekenfondswet (ZFW) deze geeft een vergoeding van de normale geneeskundige verzorging. (huisarts, geneesmiddelen) Wet op de arbeidsongeschiktheid (WAO) als een werknemer na een jaar nog steeds niet in staat is om te werken, volgt er een keuring, welke mate de werknemer ongeschikt is. Geheel of gedeeltelijk. De hoogte is afhankelijk van de mate arbeidsongeschikt, maar maximaal 70% van het laatst verdiende loon. Werkeloosheidswet (WW) als een werknemer ontslagen is ontvangt hij deze uitkering. Dit is 70% van zijn laatst verdiende loon, alleen moet de werknemer wel minstens 26 weken in loondienst gewerkt hebben. Duur is afhankelijk van de leeftijd en arbeidsverleden van de werknemer. Pagina 2 van 15

3 Wet uitbreiding loondoorbetaling bij ziekte (Wulbz) deze wet verplicht de werkgever om de zieke werknemer gedurende 52 weken 70% van het laatstverdiende loon door te betalen. Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ) - zelfstandige ondernemers en beroepsbeoefenaars kunnen niet terecht bij de WAO. Deelname is verplicht. De hoogte hangt af van de mate van ongeschiktheid en de hoogte van het gederfde inkomen. Arbeidsinkomen voor werknemers is dit het loon en voor zelfstandigen is dit de winst Draagkrachtbeginsel volgens dit beginsel dienen degenen met de meeste draagkracht het zwaarst te worden belast. (sterke schouders dragen de zwaarste lasten) deze wordt toegepast bij het arbeidsinkomen, in schijven. Profijtbeginsel hoogte van de belasting hangt af van het voordeel dat je hebt van de overheidsvoorziening bv. mouterijbelasting. Belastingen verplichte afdrachten aan de overheid, zonder dat daar een directe prestatie tegenover staat. Belastingtarief (gemiddeld of marginaal) marginaal; dit is het percentage dat geldt voor veranderingen in het inkomen; het is de verandering van de belasting gedeeld door de verandering van het inkomen. (het percentage dat je betaalt over de laatst verdiende euro) gemiddeld; de afdracht in procenten van het inkomen. Heffingskorting de heffingen van arbeid en vermogen opgeteld minus de extra kortingen. (algemene heffingskorting = ) De kortingen worden op de heffing in mindering gebracht. Heffing op arbeidsinkomen toepassing van het draagkrachtbeginsel. De verschillende schijftarieven zijn bedoeld om de te nivelleren (verschil steeds kleiner laten worden) Directe belastingen de belasting opgelegd aan personen; heffingen op het loon of het vermogen van personen. Diegene die de belastingen afdraagt is tevens diegenen waarop de belasting drukt. Indirecte belastingen degene die deze belasting afdraagt kan hem doorbereken aan iemand anders. Bv de BTW. Loonheffing de premies volksverzekeringen, en de loonbelastingen zijn samengevoegd tot dit ene bedrag. (hierbij zijn de premies werknemersverzekeringen nog niet bijgevoegd) Inkomensheffing de loonheffing is een voorschot op de inkomensheffing, deze hangt af van het jaarinkomen en kan pas aan het einde van het jaar worden vastgesteld. De belasting wil hier niet zo lang op wachten en houdt maandelijks een loonheffing in. Bruto-inkomen de totale kosten die de werkgever betaalt wanneer hij iemand in loondienst neemt. Maar de loonkosten of arbeidskosten zijn echter hoger dan het bruto loon (dit komt door het werkgeversdeel in de premies van de werkgeversverzekeringen) Marginale druk het percentage dat je betaalt over de laatst verdiende euro (zie ook marginaal tarief) Gemiddelde druk de afdracht in procenten van het inkomen (zie ook gemiddeld tarief) Vermogensinkomen opbrengsten uit het vermogen zoals de rente op spaarrekeningen, de winstuitkering van aandelen, de huur en de pacht. Vermogens rendementheffing de belasting op de vermogensinkomens Wig op de arbeidsmarkt Als gevolg van de belastingen en sociale premies gaapt er een gat tussen het bedrag dat de werkgever betaalt en het bedrag dat de werknemer ontvangt. Dit gat, dat geheel bestaat uit de afdrachten aan de collectieve sector = de wig op de arbeidsmarkt. ( de overheid drijft een wig tussen de arbeidskosten en het nettoloon) Pagina 3 van 15

4 Arbeidskosten (loonkosten) het brutoloon plus het werkgeversaandeel in de sociale premies. (totale wat de werkgever moet betalen) Afkorting Naam voluit Verzekering? Hoogte uitkering AOW Algemene Ouderdomswet volksverzekering sociaal minimum Wulbz Wet uitbreiding loon doorbetaling bij ziekte werknemersverzekering 70% laatste loon ZW Ziekte Wet werknemersverzekering 70% laatste loon ZFW Zieken Fonds Wet werknemersverzekering kosten AWBZ Algemene Bijzondere Ziekte Kosten volksverzekering kosten WAZ Wet arbeidsongeschiktheid verzekering zelfstandigen overige sociale verzekeringen afhankelijk laatste loon WAO Wet Arbeidsongeschiktheid werknemersverzekering 70% laatste loon WW Werkloosheid Wet werknemersverzekering 70% laatste loon ANW Algemene Nabestaande Wet volksverzekering sociaal minimum AKW Algemene Kinderbijslag Wet volksverzekering leeftijd afhankelijk ABW Algemene Bijstands Wet sociale voorziening sociaal minimum De loonheffing die wordt ingehouden op het brutoloon is een voorheffing brutoloon - werknemersaandeel in de premies van de werknemersverzekeringen - loonheffing ( = premies volksverzekeringen + loonbelasting) = nettoloon brutoloon + werkgeversaandeel in de sociale premies = arbeidskosten (of loonkosten) nivellering, van nivellering spreken we als de verhouding tussen de hoge en lage inkomens verandert ten gunste van de lage inkomens. Het gaat hierbij niet om dat hogere inkomenstrekkers meer euro s afdragen, maar dat ze in procenten van hun inkomen meer afdragen. Deze wordt bereikt door aangebrachte progressie (de tarieven lopen op naarmate het inkomen hoger is) bij de tarieven van de heffing op arbeidsinkomen. Proportioneel belastingstelsel, de sterkste schouders dragen de minste lasten, degressief heet het systeem, en de inkomens worden gedenivelleerd vaststellen van de vermogens rendementheffing; opgeven van grootte vermogen aan het begin en het einde van het jaar. Vermogen = waarde van de bezittingen de schulden. Een deel van het vermogen heeft vrijstelling (alleen ,- samen 34034,-) Over de rest van het vermogen moet 4% rente betaald worden. De vermogens rendementsheffing bedraagt 30% van het denkbeeldige rendement van 4%. Het komt er nu op neer dat het vermogen, mna aftrek van de vrijstelling, wordt belast met een heffing van 30% van 4% = 1,2% Pagina 4 van 15

5 Heffingen op het inkomen; arbeid (box1) vermogens rendementsheffing (box3) Overige directe belastingen; Successierechten belasting na overlijden, het tarief is progressief, bij erfenis naaste verwanten is de minder Kansspelbelasting op een prijs bij een loterij of een ander kansspel Vennootschapbelasting bij grote bedrijven moet er een ander percentage over de winst betaald worden. Indirecte belastingen; BTW accijnzen milieuheffingen invoerrechten overige ontvangsten, zoals retributies, motorrijtuigenbelasting, en inkomsten uit overheidsbezit. Niet-belasting ontvangsten inkomens uit overheidsbezit bijdragen; als je ergens gebruik van maakt retributies; prijzen aan individuen zoals havengeld en parkeergeld. Nivellering verschil in inkomen wordt kleiner Denivelleren verschil in inkomen wordt groter Proportioneel van beide bedragen hetzelfde aantal procenten aftrekken Progressief van het hoogste bedrag ook meer procenten aftrekken (sterkste schouders dragen zwaarste lasten) Degressief van het hoogste loon minder procenten aftrekken H4: Collectieve Sector Stelsel van Sociale Zekerheid: het risico van het verlies van inkomen en/of hoge kosten door bijv. ziekte, ontslag of ouderdom is voor individuen vaak niet te dragen --> uit solidariteit worden deze risico s daarom gezamenlijk gedragen. Collectieve Voorzieningen: voorzieningen die niet via de markt kunnen worden geleverd omdat er geen individuele prijs voor kan worden berekend. Collectieve Voorzieningen kunnen daardoor alleen via de overheid tot stand komen. Sociale verzekeringen: betaald uit premies -> De sociale verzekeringen worden onderscheiden in: Werknemersverzekeringen: gelden alleen voor mensen in loondienst. Volksverzekeringen: geldt voor iedere Nederlander, ongeacht of je premie hebt betaald, en ongeacht de hoogte van je inkomen. --> AOW, ANW en AKW -> gelijk aan sociaal minimum. De overige uitkeringen zijn vergoedingen van hoge kosten. Sociale voorzieningen: betaald uit belastingen--> voorzieningen zijn bedoeld voor mensen die niet op een andere manier kunnen voorzien in hun levensonderhoud. De belangrijkste sociale voorziening is de ABW (Algemene Bijstandswet). --> % van het minimumloon. Pagina 5 van 15

6 Collectieve lasten: Deze omvatten de belastingen, de premies voor de sociale verzekeringen enkele nietbelastingmiddelen zoals de omroepbijdrage, schoolgeld en milieuheffingen. -> Alle verplichte afdrachten aan de collectieve sector. Collectieve lastendruk: De collectieve lasten uitgedrukt in procenten van het binnenlandse product. In Nederland is de collectieve lastendruk rond de 40%. Dat betekent dat voor iedere euro die er verdiend wordt (door inzet van de productiefactoren), 40 eurocent wordt ingehouden aan belasting en premies om de collectieve sector te kunnen betalen. Privatiseren: wanneer de overheidsbedrijven worden afgestoten naar de particuliere sector. Nationaliseren: wanneer de overheid de eigendom en de zeggenschap van particuliere bedrijven overneemt. Brutoloon: loon zonder aftrek van sociale lasten, kortingen enz. Nettoloon: loon dat overblijft na betaling van belasting, sociale premies enz. Loonkosten: het bedrag aan geld dat uitgegeven of bestemd is voor lonen (arbeidskosten). WIG: verschil tussen loonkosten voor de werkgever en het nettosalaris van de werknemer. Collectieve lastendruk = (belasting + premies) / (Loon + Rente + Pacht + Huur + Winst) 4.1 Het begrip collectieve sector. Overheidsorganen hebben het hoogste gezag. Alleen overheidsorganen hebben het recht geweld uit te oefenen, alleen zij mogen de politie of defensie inschakelen. Ook hebben de overheden de bevoegdheid om regels voor te schrijven waaraan iedereen zich moet houden. Degene die het recht hebben om regels op te leggen aan het publiek noemen we publiekrechtelijke lichamen of publiekrechtelijke organen genoemd. De overheid maakt van deze bevoegdheid veel gebruik. Bijvoorbeeld bij het instellen van de leerplicht, of om dichter bij de economie te blijven. Ook een vereniging kan haar leden contributie stellen. Een vereniging heeft echter uitsluitend privaatrechtelijke bevoegdheden, het lidmaatschap van een vereniging is vrijwillig. De belastingplicht en de leerplicht zijn regelingen van de nationale overheid. Naast de nationale overheid kennen we een aantal lagere overheden, dat zijn ook publiekrechtelijke organen. De provincies, de gemeenten en de waterschappen vallen hieronder. Om het werk van de waterschappen te kunnen financieren mogen ze heffingen opleggen aan de bewoners van hun gebied. Overheidsorganen zijn publiekrechtelijke organen, in feite is de overheid een verzameling van publiekrechtelijke organen, in leven geroepen door de gemeenschap. Er zijn ook organen die niet helemaal publiekgerechtelijk zijn maar wel enkele publiekgerechtelijke bevoegdheden hebben. In de uitvoering van de sociale zekerheid bestaan deze organen. De sociale zekerheidwetten worden gedeeltelijk uitgevoerd door Centra voor Werk en Inkomen (CWI), instellingen die door werkgevers en werknemers werden opgericht. Het zijn private instellingen die van de politiek enkele publiekrechtelijke bevoegdheden hebben gekregen, bijvoorbeeld de bevoegdheid om sociale premies te innen bij de bedrijven. In de begroting van de Rijksoverheid worden ze niet als overheid gezien, terwijl het Centraal Planbureau (CPB) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) ze er wel toe rekenen. In elk geval behoren ze tot de collectieve sector. De collectieve sector bestaat dus uit alle overheidsorganen, inclusief de instellingen voor de sociale Pagina 6 van 15

7 zekerheid. De totale uitgaven van de collectieve sector noemen we de collectieve uitgaven. De totale inkomsten noemen we de collectieve ontvangsten of collectieve middelen. Van de collectieve ontvangsten in Nederland komt verreweg het meeste terecht bij de Rijksoverheid. Deze overheid bekostigt ook de meeste voorzieningen en betaalt volop mee aan voorzieningen die gemeenten, provincies en de Europese overheid tot stand brengen. 4.2 De collectieve voorzieningen Collectieve en individuele goederen. Een zuiver collectief goed valt niet te splitsen in individueel leverbare prestaties. Is splitsing in individueel leverbare prestaties wel mogelijk dan is het product een individueel goed. Het produceren van zuiver collectieve goederen is een belangrijke bestaansreden van de overheid. Een dergelijke samenleving waarin de overheid zich beperkt tot de levering van deze goederen noemt men een nachtwakerstaat. De overheid levert meer dan alleen zuivere goederen, ze bemoeit zich ook met de levering van individuele goederen. Ze bemoeit zich o.a. met onderwijs, infrastructuur en het openbaar vervoer. Wanneer de overheid de levering van individuele goederen geheel of gedeeltelijk op zich neemt, noemen we deze goederen quasi-collectief. De productie van de zuiver collectieve goederen is in het algemeen geheel in handen van de overheid. Om collectieve voorzieningen tot stand te brengen trekt de overheid personeel aan, de ambtenaren. De overheidsinstellingen produceren de diensten die worden geleverd aan de gemeenschap. De gemeenschap consumeert de diensten die de overheid produceert. De gemeenschap betaalt geen marktprijs voor de geleverde diensten, dat is niet mogelijk bij een zuiver collectief goed. Ze zijn niet gratis, de gemeenschap betaalt vooral in de vorm van belastingen en sociale premies. Een deel van het overheidsgeld is bestemd voor de overheidsconsumptie (bijvoorbeeld het salaris van de ambtenaren en de kosten die de ambtenaren verbruiken). Daarnaast zijn er de overheidsinvesteringen (bijv. de infrastructuur). We noemen het een investering omdat een weg lange tijd, ook door toekomstige generaties, kan worden gebruikt. Overheidsconsumptie en overheidsinvesteringen vormen samen de bestedingen van de overheid. Ook overdrachten vormen een belangrijke vormen een belangrijke uitgavencategorie. De overheid draagt zowel inkomen als vermogen over. Bij inkomensoverdrachten draagt de overheid geld over van de belasting- en premiebetalers naar bijvoorbeeld de uitkeringsgerechtigden. Kenmerk van inkomensoverdrachten is dat de overheid geen tegenprestatie verwacht. Voorbeelden van vermogensoverdrachten zijn schenkingen en aflossingen van schulden. Als de overheid de eigendom en zeggenschap van particuliere bedrijven overneemt, noemen we dat nationaliseren. In de jaren zeventig ontstond een samenleving met een omvangrijke collectieve sector die ook wel een verzorgingsstaat wordt genoemd. Op een gegeven moment zette de politici het mes in de naar hun mening, te ver uitgedijde overheid. Privatisering werd de trend: overheidsbedrijven werden Pagina 7 van 15

8 afgestoten naar de particuliere sector. De post- en telefoonbedrijven bijvoorbeeld werden in veel landen geprivatiseerd Het stelstel van sociale zekerheid. Het stelsel van sociale zekerheid is grotendeels gebaseerd op het solidariteitsbeginsel, op het gevoel van samenhorigheid Het risico van het verlies van inkomen en het risico van hoge kosten als gevolg van bijvoorbeeld ziekte, ontlag of ouderdom is voor individuen vaak niet te dragen; uit solidariteit worden deze risico s daarom gezamenlijk gedragen. Mensen die door verschillende omstandigheden in financiële moeilijkheden raken kunnen een uitkering aanvragen op grond van een van de sociale wetten. Een aantal sociale uitkeringen is bedoeld om inkomensverlies op te vangen, we noemen ze inkomensvervangende uitkeringen of ook wel uitkeringen voor inkomensverderving. De overige uitkeringen zijn bedoeld als bijdrage in hoge kosten. Over de hoogte van inkomensvervangende uitkeringen bestaat een voortdurende discussie. De discussie spitst zich toe op de hoogte van het sociaal minimum, het bedrag dat iemand minimaal nodig heeft om zich te kunnen redden in de Nederlandse samenleving. In de discussie spelen de begrippen waardevast en welvaartsvast een rol. Een uitkering is waardevast als de koopkracht van de uitkering gelijk blijft. Dit kan worden bereikt door de uitkering even hard te laten stijgen als de prijzen. Een waardevaste uitkering stijgt mee met het gemiddelde prijsniveau; waardevaste uitkeringen zijn in Nederland gekoppeld aan de consumentenprijsindex (CPI). Veel Nederlanders vinden dat de handhaving van de koopkracht niet voldoende is. Ze vinden dat uitkeringsgerechtigden ook mogen meedelen in de gemiddelde stijging van de welvaart; ze vinden dat uitkeringen welvaartsvast moeten zijn, een veel gebruikte maatstaaf voor de stijging van de welvaart is de gemiddelde loonstijging bij de bedrijven (gemiddelde stijging van de CAO-lonen). Het sociaal minimum is in Nederland een vastgesteld percentage (70%) van het wettelijk minimumloon, het loon dat werknemers minimaal verdienen. Welvaartsvastheid van de uitkeringen kan worden bereikt door het minimumloon even hard te laten stijgen als de lonen. Wanneer het minimum loon wordt gekoppeld aan de lonen in de bedrijven zijn automatisch ook de uitkeringen daaraan gekoppeld, want die zijn immers een vast percentage van het minimumloon. A.De sociale voorzieningen. De sociale uitkeringen bestaan uit voorzieningen en verzekeringen. De voorzieningen worden betaald uit de algemene middelen (de belastingpot), de verzekeringen worden betaald uit premies. De voorzieningen zijn bedoeld voor mensen die niet op een andere manier kunnen voorzien in hun levensonderhoud en vormen het vangnet van de sociale zekerheid. De ABW kent drie groepen uitkeringsgerechtigden: echtparen of ongehuwd samenwonenden ontvangen 100% van het minimumloon, alleenstaande ouders hebben recht op 70% en alleenstaande 50% Pagina 8 van 15

9 Jongeren van 18 tot en met 20 jaar komen vrijwel niet in aanmerking voor een bijstandsuitkering. Als je na het verlaten van school niet verder studeert en binnen een half jaar geen baan vindt, krijg je en garantiebaan aangeboden of een training als voorbereiding op een garantiebaan. Alleen tijdens de zoektijd naar en baan heb je dan recht op een uitkering. Voor een bijstandsuitkering kom je alleen in aanmerking als je niet in staat bent op een andere manier een inkomen te verwerven. De Sociale Dienst onderwerpt daarom elke aanvrager aan een inkomenstoets. Daarnaast kent de bijstand een vermogenstoets. Hierbij wordt nagegaan of je misschien nog voldoende vermogen hebt om vooruit te kunnen. Dat kan ertoe leiden dat je eerst een deel van je spaargeld moet opmaken voordat je een uitkering krijg, of dat je eerst je huis moet verkopen en van de opbrengst moet leven. De Sociale Dienst beperkt zich niet tot het verstrekken van uitkeringen. Ook stimuleert ze de uitkeringsgerechtigden bij het zoeken naar een betaalde baan. B. De volksverzekeringen Voor een verzekering betaal je premie. Het belangrijkste verschil tussen voorzieningen en verzekeringen zit hem dan ook in de wijze van financiering. De sociale voorzieningen worden gefinancierd uit de algemene middelen terwijl de sociale verzekeringen worden betaald uit premies. De sociale verzekeringen zijn grofweg te verdelen in volksverzekeringen en werknemersverzekeringen. Volksverzekeringen zijn er voor het volk, voor iedere Nederlander, ongeacht je premie hebt betaald en ongeacht de hoogte van je inkomen. Je kunt de volksverzekeringen herkennen aan de beginletter: de A van algemeen (dit geldt niet voor de ABW). De hoogte van de uitkeringen voor inkomensderving is bij de volksverzekeringen ook gelijk aan het sociaal minimum. De overige uitkeringen zijn vergoedingen voor hoge kosten. Financiële gevolgen van ouderdom Boven de 65 jaar heb je recht op een AOW uitkering. Veel ouderen ontvangen naast de AOW ook nog een pensioen. Werknemers zijn verplicht te sparen voor een bedrijfspensioen. De bijzondere ziektekosten Via de AWBZ is de bevolking verzekerd tegen het risico van hoge kosten. Het gaat hier om de kosten die niet worden vergoed door de normale ziektekostenverzekering. De financiële gevolgen van het overlijden van de kostwinner De ANW regelt het recht op een uitkering voor de naaste verwanten in geval van overlijden: de weduwe, de weduwnaar, het wezen en het halfwezen. Het is maximaal 70% van het minimum loon en is afhankelijk van het inkomen. Een voorwaarde is wel dat de nabestaande niet zelf instaat is om een inkomen te verdienen. Kosten van het grootbrengen van kinderen De AKW geeft een toeslag aan iedereen die in Nederland kinderen beneden de 18 jaar opvoedt of onderhoud. De hoogte van de uitkering is afhankelijk van de leeftijd van het kind. C. De werknemersverzekering Die zijn alleen voor mensen in loondienst en hebben als doel het opvangen van het verlies. Pagina 9 van 15

10 Loonverlies als gevolg van ziekte Als de werknemer niet instaat is om zijn werk te doen komt hij in de Wulbz. De werkgever is verplicht om de werknemer 52 weken 70% van zijn laatst verdiende loon door te betalen. De werkgever is niet verplicht zich tegen zieke werknemers te verzekeren. De ziektewet is nu een particuliere verzekeringsmaatschappij. Ziektekosten Als je inkomen lager is dan de zogenaamde ziekenfondsgrens ben je verplicht opgenomen in het Ziekenfonds. Die geeft een vergoeding voor normale geneeskundige verzorging. Boven de ziekenfondsgrens zijn niet opgenomen in het Ziekenfonds. Loonverlies door arbeidsongeschiktheid Als je na een jaar nog niet ken werken en ook geen ander beroep kan doen dan kom je in de WAO. De hoogte van de uitkering is naar mate je arbeidsongeschiktheid en is maximaal 70% van het laatst verdiende loon. De duur van de WAO is afhankelijk van de leeftijd en het aantal jaar dat hij in loondienst was. Moet door werkgever. Daardoor zijn werknemersbonden bang dat personen met een vlekjes niet aangenomen word. Loonverlies als gevolg van gedwongen ontslag Ben je werkloos door ontslag dan kom je in de WW je krijgt 70% van je laatst verdiende loon maar je moet wel minstens 26 weken in loondienst hebben gewerkt. De duur van de WAO is afhankelijk van de leeftijd en het aantal jaar dat je in loondienst was. D. Overige sociale verzekeringen Voor zelfstandige ondernemers is er de WAZ. De deelname is verplicht. 4.3 De inkomsten van de collectieve sector Inleiding. Belastingen en sociale premies vormen de belangrijkste bronnen van inkomsten voor de collectieve sector. Belastingen zijn verplichte afdrachten aan de overheid, zonder dat daar een directe prestatie tegenover staat. De belastingen die de overheid int verdwijnen in de schatkist en vormen de zogenaamde algemene middelen. Je weet als belastingbetaler niet wat er met dat geld gebeurd. De overheid legt belastingen op aan personen en ze heft belastingen over (ver)kooptransacties. De belastingen opgelegd aan personen noemen we directe belastingen; het zijn heffingen op het inkomen of op het vermogen van personen. Bij de directe belastingen is degene die de belasting afdraagt tevens degene op wie de belasting drukt. Bij de indirecte belastingen is dat niet het geval: degene die deze belasting afdraagt kan hem doorberekenen aan iemand anders. De belasting toegevoegde waarde (BTW) is een bekende indirecte belasting: de verkoper van een product berekend de BTW door in de verkoopprijs. Vervolgend draagt hij de BTW die hij ontvangt af aan de belastingdienst. De uiteindelijke koper van een product is daarom de drager van deze indirecte belasting. Pagina 10 van 15

11 Alle verplichte afdrachten aan de collectieve sector samen noemen we collectieve lasten. Druk je de collectieve lasten uit in procenten van het binnenlands product dan vind je de collectieve lastendruk of collectieve lastenquote. De ontvangsten van de overheid bestaan voor een groot gedeelte uit de collectieve lasten. Daarnaast heeft de collectieve sector ook nog enkele andere bronnen van inkomsten, die men een verzamelnaam de overige inkomsten of niet-belastingontvangsten worden genoemd. Zo levert de collectieve sector ook diensten waarvoor een prijs wordt gerekend, bijvoorbeeld paspoorten en diverse andere vergunningen. Tenslotte zijn er ook nog de inkomsten uit bedrijven waarvan de overheid geheel of gedeeltelijk eigenaar is. directe belastingen belastingen collectieve lasten indirecte belastingen sociale premies inkomsten van de collectieve sector een deel van de niet belastingmiddelen overige ontvangsten: winsten plus opbrengsten van overheidsdiensten De belastingen De heffingen op inkomen. Als ingezetene van Nederland ben je verplicht de belastingdienst het inkomen te melden dat je in de loop van het jaar hebt ontvangen. De fiscus deelt het inkomen in, in zogenaamde boxen. Er zijn drie boxen. In box 1 wordt het inkomen belast dat werd verdiend met arbeid: het loon voor de werknemers en de winst voor zelfstandigen.. Box 2 is voor degenen die een flink pakket van de aandelen van een bedrijf hebben.in box 3 word het inkomen belast dat werd verdiend met vermogen, dus de rent, de huur, de pacht en de winst. A. De heffing op inkomen uit arbeid: box 1 De loonheffing Op een loonstrookje kun je zien dat de premies volksverzekeringen en de loonbelastingen zijn samengevoegd tot een bedrag: de loonheffing. Wanneer een werknemer en een werkgever een arbeidsovereenkomst aangaan spreken ze een brutoloon af. De totale kosten die een werkgever betaald wanneer hij iemand in loondienst neemt, de loonkosten of arbeidskosten, zijn hoger dan het brutoloon. Dat komt door het werkgeversdeel in de premies van de werknemersverzekeringen. Als gevolg van de belastingen en sociale premies gaapt er een gat tussen het bedrag dat de werkgever betaald en het bedrag dat de werknemer ontvangt. Dit gat, dat geheel bestaat uit afdrachten aan de Pagina 11 van 15

12 collectieve sector, noemt men wel de wig op de arbeidsmarkt. De loonheffing die wordt ingehouden op het brutoloon si een voorheffing, een voorschot op de inkomensheffing. De inkomensheffing hangt af van het jaarinkomen en kan pas definitief worden vastgesteld nadat het jaar voorbij is. De belastingdienst wil niet zo lang wachten, en houdt daarom dus al een maandelijkse loonheffing in. Ze baseert de loonheffing op het te verwachten jaarinkomen, ze gaat er dus van uit dat je het hele jaar in loondienst blijft. Ben je het hele jaar in loondienst, dan klopt de berekening van de belastingdienst: het totaalbedrag aan geïnde loonheffingen is gelijk aan de te betalen inkomensheffing. Heb je slechts een gedeelte van het jaar gewerkt, dan hebt je te veel afgedragen en dat kun je dan weer terugvorderen van de belastingdienst. Het schijvensysteem Voor werknemers bestaat het arbeidsinkomen uit het loon en voor zelfstandigen is dit de winst. De belastingplichtige geeft zijn totale inkomen uit arbeid door aan de belastingdienst. Deze berekent de belastingen nadat het bedrag gecorrigeerd is met eventuele aftrekposten. De heffing wordt berekend over het belastbaar arbeidsinkomen: het bruto arbeidsinkomen vermindert met aftrekposten. Het schijvensysteem kent 4 marginale tarieven (blz. 70) 1e 32.35% 2e e 42% 4e 52% B. De vermogensrendementsheffing: box 3. Naast het inkomen uit arbeid kenen we het inkomen uit vermogen. Het gaat hierbij om opbrengsten uit het vermogen zoals de rente op spaarrekeningen, de winstuitkeringen op aandelen, de huur en de pacht. De belasting op deze inkomsten is de vermogensrendementsheffing. Vermogen is waarde van bezittingen min de schulden. Vrijstelling: ,- alleen staande ,-. De vermogensrendementsheffing is 1,2% per jaar van het vermogen. box 1 bruto inkomen uit arbeid - aftrekposten = belastbaar inkomen uit arbeid x schijftarieven = heffing op inkomen uit arbeid box 3 gem. vermogen (exl. Eigen wonong) - vrijgesteld vermogen = belastbaar vermogen x 1,20% = vermogens rendement heffing totale heffingsbedrag - heffingskortingen verschuldigde inkomens heffing De overige directe belastingen Pagina 12 van 15

13 Successierechten Als iemand overlijdt, komt de fiscus klaar successierechten innen over de nalatenschap. Het tarief loopt op naarmate de erfenis groter is. Verder zijn bij een erfenis van naaste verwanten de successierechten lager dan bij erfenissen van verre verwanten of niet verwanten. Kinderen en echtgenoot is 5% -27%. Kinderen jonger dan 23 jaar is het 7.618,- vrijgesteld. Echtgenoot is dat ,-. Kansspelbelasting Als je een prijs wint bij een loterij of een ander kansspel wil de fiscus meedelen in de vreugde boven de 454,- 25% van het bedrag betalen. De vennootschapsbelasting Het Nederlandse rechtssysteem kent verschillende ondernemingsvormen.een daarvan is de eenmanszaak. Bij de eenmanszaak zijn de leiding en de eigendom verenigd als een en dezelfde persoon. De winst van de eenmanszaak wordt daarom gezien als inkomen voor de eigenaar. Grote bedrijven zijn vaak Vennootschappen. Zij worden gezien als een rechtspersoon. Ze moeten belasting betalen over de winst (vennootschapsbelasting) De indirecte belastingen. De indirecte belastingen betaal je als je iets koopt. In tegenstelling tot directe belastingen betaal je deze belastingen niet zelf aan de fiscus. De verkoper draagt ze voor je af nadat hij of zij ze eerst heeft doorberekend in de verkoopprijs. De uiteindelijke koper, de consument, kan de belasting niet doorberekenen en is de uiteindelijke drager van deze belasting. Belasting toegevoegde waarde. Bedrijven dienen bij hun verkopen BTW in rekening te brengen aan de klant. Deze BTW verminderd met de BTW die dat bedrijf bij haar inkopen heeft moeten betalen, moet aan de fiscus worden afgedragen. In Nederland bestaan drie tarieven: Het gangbare tarief is 19% en geldt voor de meeste (niet-alledaagse) goederen en diensten. Het verlaagde tarief van 6% is er voor noodzakelijke levensbehoeften. Het nultarief (0%) geldt bijvoorbeeld voor medische diensten, onderwijs en huur. Accijnzen Dit zijn bijzondere verbruiksbelastingen die worden geheven over bepaalde consumptiegoederen zoals alcohol, suiker, tabak en benzine. Accijnsheffing is een middel van de overheid om de aanschaf van bepaalde producten te ontmoedigen. Milieuheffingen De heffing is bedoeld om verbruikers aan te zetten tot een zuiniger energieverbruik, waardoor vooral de CO2 uitstoot wordt beperkt. De energieheffing wordt ook wel ecotaks genoemd. De opbrengst van de heffing wil de overheid aan de belastingbetalers teruggeven door een verlaging van de heffingen op inkomen. Pagina 13 van 15

14 Invoerrechten Als goederen worden geïmporteerd kunnen ze aan de grens duurder worden gemaakt door het heffen van invoerrechten. De opbrengsten die aan de nationale grenzen binnen komen moeten afgedragen worden aan de EU. Motorrijtuigenbelasting Dit is een belasting voor het gebruik van een overheidsvoorziening (autoweg). De overheid kan vaststellen dat je gebruikt maakt van de voorziening, maar niet in welke mate je er gebruik van maakt. De hoogte van de heffing hangt af van de zwaarte van het voertuig. Het wordt gebruikt voor onderhoud van de wegen De overige ontvangsten De ontvangsten van de Rijksoverheid die niet tot de belastingen worden gerekend, worden ook wel de niet-belasting ontvangsten genoemd. Je kunt het in enkele groepen verdelen: - Retributies: individueel toegerekende prijzen voor het gebruik van een overheidsvoorziening. Als de overheid in staat is een individuele prijs toe te rekenen aan degene die gebruik maakt van een voorziening vraagt ze een retributie. Bv parkeergeld, havengeld, marktgeld leges bij paspoorten en kentekenbewijzen. - Inkomsten uit overheidsbezit. De overheid ontvangt winst (dividend) van overheidsbedrijven. De belangrijkste inkomstenbron zijn de aardgasopbrengsten De sociale premies. De financiering van de sociale voorzieningen in Nederland is gebaseerd op het omslagstelsel. Dit houdt in dat jaarlijks voor elke verzekering wordt geschat welk bedrag nodig zal zijn voor uitkeringen; dit benodigde bedrag wordt vervolgens omgeslagen over de verwachte inkomens en zo komt een premiepercentage tot stand. Het omslagstelsel heeft tot gevolg dat de personen die op dit moment een inkomen verdienen de AOW-uitkeringen van de huidige bejaarden betalen, dat de werkenden in loondienst de uitkering betalen voor de huidige werklozen enzovoorts. Naast het omslagstelsel bestaat er nog een manier om uitkeringen te financieren: het kapitaaldekkingstelsel. Bij dit systeem betaalt iedere persoon in zijn actieve loopbaan premie voor zijn toekomstige uitkering. Een vorm van sparen voor de toekomst dus. Het kapitaaldekkingsysteem wordt toegepast bij de (aanvullende) bedrijfspensioenen. Wanneer blijkt dat de premies te laag zijn vastgesteld ontstaan er tekorten bij de sociale fondsen. Deze tekorten worden aangevuld uit de schatkist. Wat opvalt, is dat voor de AKW geen premie is vermeld. Dat komt doordat de overheid enkele jaren geleden heeft besloten deze premiebetaling voor haar rekening te nemen. De AKW wordt dus gefinancierd uit de schatkist. Toch wordt de AKW nog steeds beschouwd als een sociale verzekering en niet als en sociale voorziening. De premie bestaat uit twee delen. De basispremie geldt voor alle bedrijven. De premieopbrengst is bestemd voor alle WAO-gevallen. De rekenpremie is bestemd voor nieuwe gevallen. De hoogte van de rekenpremie verschilt per bedrijf en hangt af van het aantal werknemers van een bedrijf dat in het verleden in de WAO terechtkwam (het WAO-risico)Net als het ziekterisico kunnen werkgevers het risico op Pagina 14 van 15

15 arbeidsongeschiktheid onderbrengen bij particuliere verzekeraars Heffingsbeginselen. Het draagkrachtbeginsel. Volgens dit beginsel dienen degenen met de meeste draagkracht het zwaarst te worden belast. Toepassing van het draagkrachtbeginsel vind je vooral bij de heffing op het arbeidsinkomen: de verschillende schijventarieven zijn bedoeld om inkomens te nivelleren. We spreken van nivellering als de verhouding tussen de hoge en de lage inkomens verandert ten gunsten van de lage inkomens. Dit wordt bereikt door hoge inkomens tegen een hoger tarief te belasten dan de lage inkomens. Het gaat er bij nivellering niet om dat de hogere inkomenstrekkers meer euro s afdragen, maar dat ze in procenten van hun inkomen meer afdragen. In Nederland wordt de nivellering van inkomens bereikt door de aangebrachte progressie bij de tarieven van de heffing op arbeidsinkomen. Progressie houdt in dat de tarieven oplopen naarmate het inkomen hoger is. In sommige landen betaald iedereen hetzelfde tarief; die landen hebben een proportioneel belastingstelsel. In theorie is het ook denkbaar dat de sterkste schouders de minste lasten dragen; het systeem heet in dat geval degressief en heeft tot gevolg dat de inkomens worden gedenivelleerd. Het doelmatigheidsbeginsel. Veel mensen doen er zo veel mogelijk aan om zo min mogelijk belasting te hoeven betalen. De bereidheid om belasting te betalen noemen we de belastingmoraal. De overheid dient bij de inrichting van het belastingstelsel rekening te houden met de belastingmoraal. De overheid hanteert het doelmatigheidsbeginsel; de inningskosten moeten opwegen tegen het te ontvangen belastingbedrag. Belastingadviseurs proberen de belastingafdracht te verkleinen, zonder daarbij de wet te overtreden. Behalve me ontwijkgedrag kampt de fiscus ook met belastingontduiking. Terwijl je bij ontwijken nog binnen de wettelijke mogelijkheden blijft, treed je bij ontduiken buiten de wet. Hier is sprake van fraude. Als gevolg van belastingontduiking ontstaat zwart verdiend inkomen; inkomen waarover geen belasting is betaald. De FIOD houdt zich bezig met het opsporen en bestraffen van belastingfraudeurs. Naast ontwijking en ontduiking van belasting is er nog een derde probleem bij de belastingheffing: de afwenteling. Bij afwenteling laat degen voor wie belastingen zijn bedoeld, ze dragen door iemand anders. Het profijtbeginsel Aanhangers van dit beginsel streven ernaar degene die profiteren van een voorziening ook zoveel mogelijk daarvoor te laten betalen. Pagina 15 van 15