Economie Elementaire economie 3 VWO

Transcriptie

1 Economie Elementaire economie 3 VWO Les 13 Introductie overheid Ontwerp power point: Henk Douna docent: Jeannette de Beus

2 De komende weken: de overheid Consumenten De markt Producenten Bijvoorbeeld Goederenmarkt Arbeidsmarkt Vermogensmark t Overheid 2

3 De overheid De grote herverdeler van inkomens Ontvangsten: belasting en premies De overheid Uitgaven: uitkeringen en subsidies De grote herverdeler van inkomens 3

4 De Nederlandse overheid Belangrijke begrippen Overheid in enge zin Overheid in ruime zin De collectieve sector (of: publieke sector) Rijksoverheid in Den Haag (11) Ministerie van Financiën Ministerie van Onderwijs Provincies (12)... Sociale zekerheid Uitvoering van de sociale verzekeringen en bijbehorende uitkeringen Voorbeelden: AOW, ANW, AWBZ, WIA Noord- Holland Zuid- Holland Frieslan d... Gemeenten (421) Amsterdam Zaanstad Diemen Weesp Muiden... 4

5 Drie belangrijke ministeries voor de Nederlandse economie Ministerie van Financiën Minister de Jager Opstellen van de begroting van de overheid (inkomsten en uitgaven) Binnen de EMU-normen Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Minister Verhagen Zorgen voor een goed ondernemersklimaat en eerlijke concurrentie Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Minister Kamp Sociale uitkeringen Loononderhandelingen tussen werkgevers en werknemers 5

6 Ministeries worden ondersteund door het CPB, CBS en de SER Centraal Planbureau (CPB) Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) Sociaal-Economische Raad (SER) Kijkt vooruit Maakt voorspellingen van de Nederlandse economie Zorgt voor de financiële onderbouwing van het te voeren beleid Bijvoorbeeld: wat gebeurt er met ontvangsten en uitgaven als de BTW verhoogt wordt van 19% naar 25%? Kijkt terug Verzamelt historische cijfers over de Nederlandse economie (en vele andere zaken) Kijkt terug en vooruit Adviseur van de overheid over sociaaleconomische problemen Bestaat uit werkgevers, werknemers en andere benoemde leden 6

7 Rijksbegroting 2011 Uit de Miljoenennota op Prinsjesdag

8 Nog een keer... Rijksbegroting Overzicht van verwachte ontvangsten en uitgaven Voorstel van regering aan parlement Miljoenennota Samenvatting van de Rijksbegroting Toelichting op het begrotingsbeleid Prinsjesdag Derde dinsdag in september 8

9 Rijksbegroting Belangrijkste ontvangsten en uitgaven Ontvangsten Rijksbegroting Uitgaven Belastingen Inkomstenbelasting: betaald over loon (tot 52%) Vermogensbelasting: betaald over bezit / vermogen Kostprijsverhogende belastingen BTW: belasting als je iets koopt Accijns: belasting op bijvoorbeeld tabak, alcohol, benzine Sociale uitkeringen Bijvoorbeeld: AOW, AWBZ, ANW, AKW, WIA, WW Onderwijs Rente op de staatsschuld Niet-belastingen Winsten van overheidsbedrijven (bijvoorbeeld gaswinning) Bijvoorbeeld boetes voor snelheidsovertredingen Overige uitgaven Ziekenhuizen, verpleeghuizen, etc. ( semi-collectief ) Begrotingstekort: ontvangsten < uitgaven 9

10 Begrotingstekort: maximaal 3% van het nationaal inkomen Rijksbegroting moet binnen de EMU-norm gemaakt worden Verwachte situatie 2011 (volgens Europese Commissie) Ierland Griekenland Spanj e NL Frankrijk Portugal Belgi ë Italië Luxemburg Finlan d Duitslan d Staatsschuld: 160 maximaal 60% van het nationaal inkomen 0 10

11 Het kan altijd nog erger... de staatsschuld van de VS 11

12 Opdrachten 133.1, 133.2, 135.3, ANTWOORDEN 12

13 Economie Elementaire economie 3 VWO Les 15 Belasting betalen (deel 1) Ontwerp power point: Henk Douna

14 52% 14

15 Een van de belangrijkste taken van de overheid Ontvangsten: belasting en premies De overheid Uitgaven: uitkeringen en subsidies De grote herverdeler van inkomens 15

16 Vandaag: inkomstenbelasting en vermogensbelasting Let op: dit staat niet in het boek! Ontvangsten Rijksbegroting Uitgaven Belastingen Inkomstenbelasting: betaald over loon Vermogensbelasting: betaald over bezit / vermogen Kostprijsverhogende belastingen BTW: belasting als je iets koopt Accijns: belasting op bijvoorbeeld tabak, alcohol, benzine Niet-belastingen Winsten van overheidsbedrijven (bijvoorbeeld gaswinning) Bijvoorbeeld boetes voor snelheidsovertredingen Sociale uitkeringen Bijvoorbeeld: AOW, AWBZ, ANW, AKW, WIA, WW Onderwijs Rente op de staatsschuld Overige uitgaven Ziekenhuizen, verpleeghuizen, etc. ( semi-collectief ) Premies sociale verzekeringen Premies volksverzekeringen Premies werknemersverzekeringen Begrotingstekort: ontvangsten < uitgaven 16

17 Belasting betalen Het Nederlandse boxenstelsel Box 1 Belasting over je loon Loonbelasting (en premies volksverzekeringen) Box 2 Belasting voor mensen die meer dan 5% van de aandelen in een bedrijf bezitten (= aanmerkelijk belang) Box 3 Belasting over je spaargeld / vermogen Vermogensbelasting 17

18 Belasting berekenen in box 1 In drie stappen Getallenvoorbeeld Stap 1: Bepaal belastbaar inkomen Bruto-inkomen Aftrekposten (belangrijkste: hypotheekrente!) Hypotheek Rente is 4% per jaar Belastbaar inkomen Stap 2: Bereken belasting voor kortingen Stap 3: Trek kortingen eraf Schijventarieven Loonbelasting voor kortingen Heffingskortingen Te betalen loonbelasting x van 33 tot 52% x Algemene korting: voor iedereen Arbeidskorting: voor werkenden 18

19 Box 1: loonbelasting Een progressief schijvensysteem (2011) oneindig 4e schijf (schijflengte: oneindig) 52,0% Progressief: je betaalt procentueel meer belasting naarmate je meer verdient e schijf (schijflengte: ) 2e schijf (schijflengte: ) 1e schijf (schijflengte: ) 42,0% 41,95% 33,0% 19

20 Box 1: loonbelasting Voorbeeld: belastbaar inkomen = ,- oneindi g 4e schijf (schijflengte: oneindig) 52,0% e schijf (schijflengte: ) 42,0% 42,0% x = 1.496, e schijf (schijflengte: ) 1e schijf (schijflengte: ) 41,95% 33,0% 41,95% x = 6.211,96 33,0% x = ,

21 Box 1: loonbelasting Voorbeeld: belastbaar inkomen = ,- Belastbaar inkomen Schijventarieven x van 33 tot 52% x Loonbelasting voor kortingen Heffingskortingen Te betalen loonbelasting

22 Belasting berekenen in box 3 Gemiddelde vermogen Getallenvoorbeel d Vrijgesteld vermogen Belastbaar vermogen ,2% x (= 30% x 4%) 1,2% x Vermogensbelasting

23 Antwoorden opdracht #1 Loonbelasting in box 1 Belastbaar inkomen (= ) Inkomen in schijf 1 Inkomen in schijf 2 Inkomen in schijf 3 x 33,0% = x 33,0% = 6.147,24 x 41,95% = x 41,95% = 6.211,96 x 42% = x 42% = 9.348,36 Inkomen in schijf 4 x 52% = x 52% = 2.239,12 + = Loonbelasting voor korting Heffingskortingen = = , Te betalen loonbelasting = ,68 23

24 Antwoorden opdracht #1 Vermogensbelasting in box 3 Gemiddelde vermogen Vrijgesteld vermogen Belastbaar vermogen ,2% x 1,2% x Vermogensbelasting

25 Telegraaf 25

26 Antwoorden opdracht #2 Loonbelasting in box 1 Bruto inkomen Inkomen in schijf 1 Inkomen in schijf 2 Inkomen in schijf 3 x 33,45% = x 32,1% = 4.851,0 x 41,95% = x 36,5% = 5.466,6 x 42% = x 42% = 9.202,6 Inkomen in schijf 4 x 52% = 0 x 52% = 0 + = Loonbelasting (box 1) Heffingskortingen = = , Te betalen loonbelasting = ,20 26

27 Antwoorden opdracht #2 Vermogensbelasting in box 3 Gemiddelde vermogen Vrijgesteld vermogen Belastbaar vermogen ,2% x 1,2% x Vermogensbelasting

28 Zwart en wit werken Wit werken Iemand die wit werkt, betaalt over zijn/haar loon belasting en premies Zwart werken Iemand die zwart werkt, betaalt over zijn/haar loon geen belasting en premies Er is een contract op papier tussen de werkgever en werknemer ( een arbeidsovereenkomst ) Er is geen contract op papier tussen de werkgever en werknemer We noemen dit ook wel: belasting ontduiken 28

29 Opdracht maken ANTWOORDEN 29

30 Economie en politiek Sociaal-democraten Links Liberalen Rechts Economie en de rol van de overheid Overheid bemoeit zich actief met economie Inkomensverschillen tussen burgers mogen niet te groot zijn (voorstander van progressieve belastingheffing) Economie en de rol van de overheid Overheid moet zich zo min mogelijk bemoeien met de economie Een kleine rijksbegroting is de beste begroting 30

31 Progressieve belastingheffing Je betaalt procentueel meer belasting naarmate je meer verdient oneindig 4e schijf (schijflengte: oneindig) 52,0% e schijf (schijflengte: ) 2e schijf (schijflengte: ) 1e schijf (schijflengte: ) 42,0% 41,95% 33,0% 31

32 Verschillen tussen links en rechts zijn groter in de VS 32

33 Links of rechts? 33

34 Vrije markt en de kredietcrisis De kredietcrisis heeft aangetoond dat de vrije markt ernstig kan ontsporen. De oorzaken van de kredietcrisis. Het is niet de vrije markt, maar juist het overheidsingrijpen in die markt dat de huidige crisis heeft veroorzaakt. Ook streeft het liberalisme naar een vrije markt waarin de overheid zich terughoudend opstelt. 34

35 Economie en de rol van de overheid Drie soort goederen Merit-goederen Bemoeigoederen Goederen waarvan het gebruik volgens de overheid moet worden gestimuleerd Voorbeelden: bibliotheken, musea Demerit-goederen Goederen waarvan het gebruik volgens de overheid moet worden ontmoedigd Voorbeelden: tabak en alcohol Collectieve goederen Goederen waarvoor de overheid moet zorgen Voorbeelden: wegen, dijken, rechtspraak, politie 35

36 Opdrachten maken 138.2, 138.3, 139.4, ANTWOORDEN 36