Leesvaardigheidsexamens moderne vreemde talen in Europees verband

Transcriptie

1 Leesvrdigheidsexmens moderne vreemde tlen in Europees vernd De reltie tussen de centrle exmens leesvrdigheid en het Europees Referentiekder José Noijons, Henk Kuijper juni 6

2 An deze uitgve heen meegewerkt: Ern vn Hest Ton Heuvelmns Gunter Mris Tine Plnt Evelyn Reichrd Dign Smson Normn Verhelst Stichting Cito Instituut voor Toetsontwikkeling Arnhem 6. Auteursrecht voorehouden. Niets uit deze uitgve mg zonder voorfgnde schriftelijke toestemming vn Stichting Cito Instituut voor Toetsontwikkeling worden openr gemkt en/of verveelvoudigd door middel vn druk, fotokopie/fotogrfie, scnning, computersoftwre of ndere elektronische verveelvoudiging of openrmking, microfilm, geluidskopie, film- of videokopie of op welke wijze dn ook. 2

3 Inhoud VOORWOORD WAT IS HET EUROPEES REFERENTIEKADER? KOPPELINGSPROCEDURE FAMILIARISATIE INHOUDELIJKE SPECIFICATIE DE SCHALEN VOOR LEESACTIVITEITEN INHOUDELIJKE EN CONTEXTUELE TEKSTKENMERKEN DE LINGUÏSTISCHE EN COGNITIEVE COMPLEXITEIT VAN TEKSTEN IN DE EXAMENS LEESVAARDIGHEID DE LINGUÏSTISCHE EN COGNITIEVE COMPLEXITEIT VAN OPGAVEN IN DE EXAMENS LEESVAARDIGHEID CONCLUSIES STANDAARDISATIE BEPALING GEMIDDELD VEREISTE MINIMUMNIVEAU PER EXAMEN BEPALING MINIMUMSCORES BIJ ERK-NIVEAUS CONCLUSIES CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN CONCLUSIES AANBEVELINGEN LITERATUUR BIJLAGE: VERDELING VAN SCORES EN CESUREN BIJ DE EXAMENS LEESVAARDIGHEID FRANS, DUITS EN ENGELS

4 4

5 Voorwoord Het Europees Referentiekder (ERK) is de ltste pr jren uitgegroeid tot een elngrijk rmwerk voor het onderwijs in de moderne vreemde tlen (mvt) innen Europ. In Nederlnd vormt het de sis voor een ntl innovtieve ontwikkelingen zols de Tlportfolio's voor het primir onderwijs, het voortgezet onderwijs, het eroepsonderwijs en de volwsseneneductie. De opouw in niveus en de concrete eschrijving vn tlvrdigheden voor de moderne vreemde tlen mken dt het ERK ook zeer goed zou kunnen worden geruikt ls referentiekder voor de eindexmenprogrmm's en de eindexmens. Vndr dt SLO en Cito reeds in 1 op verzoek vn het ministerie vn OCW een oriënterend vooronderzoek gedn heen nr de reltie tussen de Nederlndse exmenprogrmm's en exmens voor Frns, Duits en Engels en het ERK. Druit kwm nr voren dt zowel de huidige exmenprogrmm's ls de exmens mvt onvoldoende nsluiten op de descriptoren vn het ERK. Als een vervolg op het onderzoek uit 1 heen SLO en Cito in opdrcht vn het Ministerie vn OCW in 5 een uitgereid onderzoek uitgevoerd nr de koppeling vn de exmenprogrmm s en de exmens mvt n het ERK. De voorliggende pulictie is een smenvtting vn het deelonderzoek dt is uitgevoerd door Cito. Hierin is met nme de reltie tussen de exmens leesvrdigheid en het ERK onderzocht. Een koppeling vn exmenprogrmm s en exmens n het ERK sluit n ij de ehoefte: (1) om het Nederlndse mvt-onderwijs meer competentiegericht te lten zijn; (2) de exmeneisen ten nzien vn mvt in Nederlnd voor docenten en leerlingen trnsprnter te mken; (3) de mvt-prestties vn Nederlndse leerlingen interntionl vergelijkr te lten zijn. Deze pulictie is in de eerste plts edoeld voor diegenen die dgelijks met de onderwijsprktijk in de moderne vreemde tlen te mken heen: docenten, schoolleiders en lerrenopleiders. Drnst worden er steeds Tips voor de prktijk gegeven die docenten op weg kunnen helpen om hun leesvrdigheidsonderwijs te relteren n het ERK. Het volledige onderzoeksrpport is te krijgen vi Ern vn Hest Hoofd fdeling exmens vmo Cito 5

6 6

7 1 Wt is het Europees Referentiekder? Om goed te kunnen egrijpen wt de reltie tussen de exmens en het Europees Referentiekder (ERK) inhoudt, volgt hier een korte inleiding op het ERK zols die in het koppelingsonderzoek geruikt is. Voor meer uitgereide informtie verwijzen wij u nr de Litertuuropgve chter in deze pulictie. Het ERK etreft het geruik vn de vreemde tl vn lle soorten leerders, in llerlei omstndigheden en ij lle leeftijdsgroepen. Het ERK is ontwikkeld door de Rd vn Europ in het kder vn evordering vn het contct tussen de urgers vn de lidstten. Het is dus niet een product vn de EU, hoewel er ij llerlei ctiviteiten vn de EU-lidstten ndrukkelijk geruik vn het ERK gemkt wordt. Het ERK is in vele tlen vertld. Binnenkort is er ook in een vertling vn delen vn het ERK in het Nederlnds eschikr. Opzet vn het ERK Niveus in tleheersing In het ERK worden drie rede niveus vn tlvrdigheid onderscheiden: A, B en C. Elk niveu is onderverdeeld in een lge knt en een hoge knt. Dit geeft de volgende hoofdindeling vn tlvrdigheidniveus: A Beginnend tlgeruiker A 1 A2 B Onfhnkelijk tlgeruiker B1 B2 C Vrdig tlgeruiker C1 C2 Deze niveu-indeling dekt het volledige geied vn het leren eheersen vn een vreemde tl. Vn het eginniveu: A1, tot en met de volledige eheersing: C2. Bij C2 gt het om een hoog vrdigheidsniveu dt ps ereikt wordt n een ntl jren leven en werken in een lnd wr de vreemde tl gesproken wordt of n een cdemische opleiding in de vreemde tl. 7

8 De gemeenschppelijke referentieniveus: de glole schlen Bij lle onderverdelingen die mogelijk en ook vk wenselijk zijn, is het elngrijk om vst te houden n gemeenschppelijke referentiepunten, opdt in verschillende lnden en in verschillende onderwijssectoren helder lijft wt iemnd kn presteren die een vreemde tl eheerst op ijvooreeld niveu B1. Drtoe iedt het ERK gemeenschppelijke referentieniveus. Die worden in het ERK eerst gepresenteerd in een overzicht vnuit de gedchte dt op die mnier de systemtiek duidelijk te mken is n niet-specilisten. Hieronder volgen de glole schlen uit het ERK. De niveus zijn cumultief, dt wil zeggen dt eheersing op een epld niveu inhoudt dt lles wt eschreven is op de onderliggende niveus ook eheerst wordt. Figuur 1-1 Glole schlen ERK Bsisgeruiker A1 Kn vertrouwde dgelijkse uitdrukkingen en siszinnen gericht op de evrediging vn concrete ehoeften egrijpen en geruiken. Kn zichzelf n nderen voorstellen en kn vrgen stellen en entwoorden over persoonlijke gegevens zols wr hij/zij woont, mensen die hij/zij kent en dingen die hij/zij ezit. Kn op een simpele wijze regeren, ngenomen dt de ndere persoon lngzm en duidelijk prt en ereid is om te helpen. A2 Kn zinnen en regelmtig voorkomende uitdrukkingen egrijpen die vernd heen met zken vn direct elng (ijvooreeld persoonsgegevens, fmilie, winkelen, pltselijke geogrfie, werk). Kn communiceren in simpele en lledgse tken die een eenvoudige en directe uitwisseling over vertrouwde en lledgse kwesties vereisen. Kn in eenvoudige ewoordingen specten vn de eigen chtergrond, de onmiddellijke omgeving en kwesties op het geied vn diverse ehoeften eschrijven. Onfhnkelijk geruiker B1 Kn de elngrijkste punten egrijpen uit duidelijke stndrdteksten over vertrouwde zken die regelmtig voorkomen op het werk, op school en in de vrije tijd. Kn zich redden in de meeste situties die kunnen optreden tijdens het reizen in geieden wr de etreffende tl wordt gesproken. Kn een eenvoudige lopende tekst produceren over onderwerpen die vertrouwd of die vn persoonlijk elng zijn. Kn een eschrijving geven vn ervringen en geeurtenissen, dromen, verwchtingen en mities en kn kort redenen en verklringen geven voor meningen en plnnen. B2 Kn de hoofdgedchte vn een ingewikkelde tekst egrijpen, zowel over concrete ls over strcte onderwerpen, met inegrip vn technische esprekingen in het eigen vkgeied. Kn zo vloeiend en spontn regeren dt een normle uitwisseling met moedertlsprekers mogelijk is zonder dt dit voor een vn de prtijen inspnning met zich meerengt. Kn duidelijke, gedetilleerde tekst produceren over een reed scl vn onderwerpen; kn een stndpunt over een ctuele kwestie uiteenzetten en drij ingn op de voor- en ndelen vn diverse opties. Vrdig geruiker C1 Kn een uitgereid scl vn veeleisende, lnge teksten egrijpen en de impliciete etekenis herkennen. Kn zichzelf vloeiend en spontn uitdrukken zonder drvoor ntoonr nr uitdrukkingen te moeten zoeken. Kn flexiel en effectief met tl omgn ten ehoeve vn socile, cdemische en eroepsmtige doeleinden. Kn een duidelijke, goed gestructureerde en gedetilleerde tekst over complexe onderwerpen produceren en drij geruikmken vn orgnistorische structuren en verindingswoorden. C2 Kn vrijwel lles wt hij hoort of leest gemkkelijk egrijpen. Kn informtie die fkomstig is vn verschillende gesproken en geschreven ronnen smenvtten, rgumenten reconstrueren en hiervn smenhngend verslg doen. Kn zichzelf spontn, vloeiend en precies uitdrukken en kn hierij fijne nunces in etekenis, zelfs in complexere situties onderscheiden. Council of Europe Schem voor zelfevlutie Met de glole schlen ls vertrekpunt kn men zelf een eerste indruk vormen vn het niveu vn tlvrdigheid dt nodig zl zijn om eplde tken in de vreemde tl te kunnen uitvoeren. Een overzicht vn eknopte eschrijvingen per vrdigheid per niveu vinden we in het schem voor zelfevlutie, figuur

9 9 Figuur 1-2 Schem voor zelfevlutie A1 A2 B1 B2 C1 C2 Luisteren Ik kn vertrouwde woorden en siszinnen egrijpen die mezelf, mijn fmilie en directe concrete omgeving etreffen, wnneer de mensen lngzm en duidelijk spreken. Lezen Council of Europe Ik kn vertrouwde nmen, woorden en zeer eenvoudige zinnen egrijpen, ijvooreeld in mededelingen, op posters en in ctlogi. Ik kn zinnen en de meest frequente woorden egrijpen die etrekking heen op geieden die vn direct persoonlijk elng zijn (ijvooreeld sisinformtie over mezelf en mijn fmilie, winkelen, pltselijke omgeving, werk). Ik kn de elngrijkste punten in korte, duidelijke eenvoudige oodschppen en nkondigingen volgen. Ik kn zeer korte eenvoudige teksten lezen. Ik kn specifieke voorspelre informtie vinden in eenvoudige, lledgse teksten zols dvertenties, folders, menu's en dienstregelingen en ik kn korte, eenvoudige, persoonlijke rieven egrijpen. Ik kn de hoofdpunten egrijpen wnneer in duidelijk uitgesproken stndrddilect wordt gesproken over vertrouwde zken die ik regelmtig tegenkom op mijn werk, school, vrije tijd enz. Ik kn de hoofdpunten vn veel rdio- of tvprogrmm s over ctuele zken of over onderwerpen vn persoonlijk of eroepsmtig elng egrijpen, wnneer er etrekkelijk lngzm en duidelijk gesproken wordt. Ik kn teksten egrijpen die hoofdzkelijk estn uit hoogfrequente, lledgse of n mijn werk gerelteerde tl. Ik kn de eschrijving vn geeurtenissen, gevoelens en wensen in persoonlijke rieven egrijpen. Ik kn een lnger etoog en lezingen egrijpen en zelfs complexe redeneringen volgen, wnneer het onderwerp redelijk vertrouwd is. Ik kn de meeste nieuwsen ctuliteitenprogrm m's op de tv egrijpen. Ik kn het grootste deel vn films in stndrddilect egrijpen. Ik kn rtikelen en verslgen lezen die etrekking heen op eigentijdse prolemen, wrij de schrijvers een eplde houding of stndpunt innemen. Ik kn eigentijds literir proz egrijpen Ik kn een lnger etoog egrijpen, zelfs wnneer dit niet duidelijk gestructureerd is en wnneer relties slechts impliciet zijn en niet expliciet worden ngegeven. Ik kn zonder l te veel inspnning tvprogrmm s en films egrijpen. Ik kn lnge en complexe feitelijke en literire teksten egrijpen, en het geruik vn verschillende stijlen wrderen. Ik kn gespeciliseerde rtikelen en lnge technische instructies egrijpen, zelfs wnneer deze geen etrekking heen op mijn terrein. Ik kn moeiteloos gesproken tl egrijpen, in welke vorm dn ook, hetzij in direct contct, hetzij vi rdio of tv, zelfs wnneer in een snel moedertltempo gesproken wordt ls ik tenminste enige tijd he om vertrouwd te rken met het ccent. Ik kn moeiteloos vrijwel lle vormen vn de geschreven tl lezen, inclusief strcte, structureel of linguïstisch complexe teksten, zols hndleidingen, specilistische rtikelen en literire werken. 9

10 1

11 2 Koppelingsprocedure Het ws tot voor kort zo dt (inter)ntionle toetsinstituten ieder op hun eigen wijze relties legden tussen het ERK en hun toetsen. Als gevolg hiervn ws de onderlinge vergelijkrheid vn de onderzoeken prolemtisch. De Rd vn Europ heeft drom een ntl procedures ontwikkeld wrmee men ewijzen kn nvoeren voor de relties vn een exmen met het ERK. In het door Cito uitgevoerde koppelingsonderzoek zijn de volgende fses uit de procedure vn de Rd vn Europ doorlopen: Fmiliristie: iedereen die etrokken werd ij de koppelingsprocedure, diende een gedetilleerde kennis te krijgen vn het doel, de opzet en de niveus vn het ERK; Specifictie: we zijn ngegn in hoeverre de te onderzoeken exmenprogrmm s en de centrle exmens leesvrdigheid de descriptoren vn het ERK dekken; Stndrdistie: we heen deskundigen - tlendocenten, docentopleiders, vertegenwoordigers uit politiek en edrijfsleven - gevrgd om n een selectie vn exmenopgven ERK-niveus toe te wijzen. Op sis drvn kon worden epld welke score een kndidt ij een epld exmen zou moeten ehlen om te kunnen zeggen dt hij/zij een ij dt exmen relevnt ERKniveu eheerst; Empirische vlidtie: het vergelijken vn de gegevens die we in de stndrdistieprocedure heen verzmeld met gegevens uit de onderwijsprktijk in Nederlnd en druiten. Dit onderzoek vindt in 6 plts en komt verder in deze pulictie niet n de orde. In het hiernvolgende schem geven wij n wt de onderlinge reltie is tussen de verschillende fses. Het idee is dt iedere stp in het koppelingsproces de clim versterkt dt een exmen is gekoppeld n het ERK. Figuur 2-1 Vergren vn evidentie voor koppeling vn toetsen en exmens n het ERK Specifictie vn de inhoud vn exmens Stndrdistie vn oordelen Empirische vlidtie door middel vn dt-nlyse vn toetsresultten Clim op koppeling n ERK op sis vn specifictie Versterkte clim op koppeling n ERK op sis vn specifictie EN stndrdistie Bevestiging vn clim op koppeling n ERK op sis vn empirische vlidtie 11

12 12

13 3 Fmiliristie De eerste fse in het koppelingsproces is die vn de fmiliristie. Het is vn groot elng is dt iedere etrokkene ij het koppelingsproces zich vertrouwd mkt met het ERK. Alle medewerkers n het project heen een cdemische grd in een of meer vn de etrokken vreemde tlen en een eerste inventristie wees uit dt iedere medewerker in tenminste één vreemde tl functioneerde op miniml B2-niveu. Het fmiliristieproces werd uitgevoerd in vijf stppen: 1. Fmiliristie met de lgemene en specifieke doelen en de functies vn het ERK; 2. Discussie nr nleiding vn de vrgen die n het einde vn ieder hoofdstuk in het ERK worden gesteld over de relevntie vn het etreffende hoofdstuk voor de werksitutie vn de geruiker vn het ERK; 3. Discussie over de glole descriptoren in het ERK en de niveus die drij horen; 4. Het schtten vn het eigen vrdigheidsniveu vn de medewerkers in twee tlen, met ehulp vn het schem voor zelfevlutie (zie hoofdstuk 1); 5. Het sorteren vn meer specifieke descriptoren ehorende ij de vrdigheid lezen, de vrdigheid die getoetst wordt in de centrle eindexmens. Uit de discussies leek dt de etrokken medewerkers het in grote mte eens wren over de ERKniveus die in de verschillende onderwijstypen ehld worden. Hier moet met ndruk worden gewezen op het feit dt deze inschttingen niet wren geseerd op enig ewijs. Het niveu dt ij Frns wordt ereikt, chtte men lger dn ij Duits, dt weer lger wordt ingescht dn ij Engels. Men ws vn mening dt lezen de vrdigheid is wrij de leerlingen het hoogste niveu ereiken. Nogmls: dit is de indruk die de medewerkers hdden, hun oordeel ws niet met onderzoek onderouwd. Echter, voor de voortgng vn het project ws het vn elng dt men vn een gezmenlijk stndpunt uitging. Tips voor de prktijk In de loop vn het jr 6 komt een Nederlndse vertling eschikr vn de elngrijkste gedeelten vn het ERK. Indien u zich voor de prolemtiek vn het ERK interesseert, kunt u goed met de lezing vn deze vertling eginnen. Mocht u geïnteresseerd zijn in de volledige uitgve vn het ERK in een vn de tlen Frns, Duits en Engels (overigens ook in veel ndere Europese tlen is het ERK vertld) dn kunt u die uitgven vi de wesite vn de Rd vn Europ verkrijgen ( Als u in het ERK geïnteresseerd ent en met het ERK wilt gn werken, zou u n lezing vn het ERK, in sectievernd met elkr kunnen espreken welk ERKniveu u in uw lessen n de verschillende niveugroepen feitelijk nstreeft en welk ERK-niveu u denkt dt uw leerlingen feitelijk ehlen. Niet lleen ij het leesvrdigheidsonderwijs (wr deze pulictie etrekking op heeft) mr ook ij de ndere vrdigheden; Vervolgens zou het goed zijn ls u uw inschttingen zou relteren n de resultten vn het onderzoek en n de nieuwe exmenprogrmm s en hndreikingen die voor de moderne vreemde tlen zijn ontwikkeld. In die pulicties wordt nmelijk ook een reltie gelegd met het ERK. 13

14 14

15 4 Inhoudelijke specifictie De tweede fse in het koppelingproces is de specifictiefse. In deze fse zijn de exmens inhoudelijk eschreven n de hnd vn n het ERK ontleende criteri. Op grond vn het ERK zijn de leesvrdigheidsexmens vn 3 en 4 n de hnd vn de volgende drie specten eschreven: leesctiviteiten tekstkenmerken o inhoudelijke en contextuele dimensies o linguïstische en cognitieve complexiteit vn de teksten opgvenkenmerken o vrgtypen o tkdimensies o expliciteitsdimensie o inhoudsdimensie In de volgende prgrfen worden met nme vooreelden geven ij Duits en Engels, omdt om technische redenen niet ltijd Frnse vooreelden voorhnden wren. In het lgemeen geldt dt onderstnde voor lle drie de tlen geldt. Wr dit niet zo is, wordt dit ngegeven. 4.1 De schlen voor leesctiviteiten Een essentieel onderdeel vn de niveueschrijvingen in het ERK voor lezen zijn de illustrtieve schlen voor tlctiviteiten. Elke schl estt uit eschrijvingen vn leesctiviteiten voor de 6 niveus A1 tot C2. Het ERK evt nst een schl voor lgemene leesvrdigheid vier schlen voor communictieve leesctiviteiten: Correspondentie lezen Oriënterend lezen Lezen om informtie op te doen Instructies lezen Vn niveus A1 tot C2 wordt in het ERK een steeds hoger leesvrdigheidsniveu eschreven in de vorm vn eheersingsuitsprken. Het ERK evt in totl zo n 4 eheersingsuitsprken voor lezen, verdeeld over de illustrtieve schlen. Enkele vooreelden vn deze eheersingsuitsprken stn in onderstnde tel (geciteerd uit Tlprofielen zie de Litertuuropgve). Tel 4.1 Vooreelden vn eheersingsuitsprken in het ERK Kn een korte, eenvoudige rief, e-mil of fx Correspondentie lezen niveu A2 egrijpen Kn duidelijk geschreven, onduelzinnige Instructies lezen niveu B1 instructies egrijpen Kn lnge en complexe teksten tot in detil Lezen om informtie op te doen C1 egrijpen, mits moeilijke pssges herlezen kunnen worden. Vn elke leesopgve uit de leesexmens Engels, Duits en Frns is eschreven ij welk vn de vier hieroven genoemde schlen deze het este kn worden ingedeeld. 15

16 Figuur 4-1 lt zien hoe de opgven Engels, Duits en Frns over de vier schlen zijn verdeeld. Figuur 4.1 Verdeling vn de leesopgven over de vier illustrtieve leesschlen vn het ERK 1 9 E D F E D F Correspondentie lezen E D F Oriënterend lezen Lezen om informtie op te doen E D F Instructies lezen Engels (185 opgven) Duits (2 opgven) Frns (258 opgven) De meeste exmenopgven heen etrekking op de descriptor lezen om informtie op te doen. Bij lle centrle exmens leesvrdigheid ligt het zwrtepunt ij deze leesctiviteit. Dit is ij ongeveer 85% vn de opgven het gevl. Ongeveer 2% vn de opgven heeft etrekking op correspondentie lezen. Op lgere niveus ging het hierij om korte e-mils en eenvoudige (ingezonden) rieven. Op de hogere niveus etrof het ingezonden rieven wrin een stndpunt en rgumenten verwoord worden. Tussen de 5% en 1% vn de opgven heeft etrekking op oriënterend lezen. Alleen in de vmo-exmens komen opgven voor die etrekking heen op instructies lezen. We kunnen constteren dt er een zekere dislns (volgens het ERK) estt wt de verdeling vn leesctiviteiten in de exmens etreft. Dit heeft onder ndere te mken met de opzet vn het oude exmenprogrmm (het exmenprogrmm ws tot nu toe niet n het ERK gelieerd). Tips voor de prktijk U zou ij het verzmelen vn (eigen) leesopdrchten steeds kunnen ngeven welke leesctiviteiten in termen vn het ERK worden evrgd; U kunt er drij op toezien dt een evenwichtige verdeling vn voor het niveu relevnte tken n leerlingen wordt voorgelegd. Weliswr overheerst thns nog in het exmen het lezen om informtie op te doen, mr volgens het vernieuwde exmenprogrmm zullen de ndere leesctiviteiten wt meer n od moeten komen. 4.2 Inhoudelijke en contextuele tekstkenmerken De eschrijving vn de exmens n de hnd vn de illustrtieve schlen vn tlctiviteiten en de ERK-eheersingsuitsprken geven een eerste overzicht vn de mte wrin de in het ERK genoemde 16

17 leesctiviteiten in de exmens vertegenwoordigd zijn. Het ERK noemt drnst ook inhoudelijke en contextuele kenmerken wrmee teksten eschreven kunnen worden: Tekstron: eschrijft de ron wr de teksten vndn komen. Het ERK noemt er ongeveer 4, zols uittreksels, rochures, krnten, tijdschriften etc; Tekstsoort: eschrijft de tekstsoort. Die kn zijn: eschrijvend, verhlend, eschouwend, etogend en instructief; Communictiethem s: het ERK noemt 14 communictiethem s. Enkele vooreelden zijn: dgelijks leven, vrije tijd, gezondheid en lichmsverzorging, eten en drinken, het weer; Domein: het ERK onderscheidt 4 domeinen. Deze zijn: persoonlijk, openr, werk en onderwijs. Deze tekstkenmerken kunnen geruikt worden om de vritie vn teksten en onderwerpen in exmens te eschrijven en te reguleren, fhnkelijk vn het doel en de functie vn de exmens. Tekstron Vn lle exmenteksten in de onderzochte exmens is de tekstron ngegeven. Figuur 4-2 geeft weer welke tekstronnen ten grondslg liggen n de teksten voor de centrle exmens leesvrdigheid Engels. De ndruk ligt op ctuele teksten uit krnten en tijdschriften. Voor Duits en Frns is het eeld vergelijkr. Figuur 4-2 Tekstron vn de teksten in de centrle exmens leesvrdigheid Engels ls percentge f f g g g g g c c f d d h j f h c vmo- vmo-k vmo-gl/tl hvo vwo h uittreksels () reclmemteril () tekst computerscherm (c) instructiemteril (d) rochures (e) tijdschriften (f) krntenrtikelen (g) romns (h) progrmm's (j) non selected Tekstsoort In het ERK treffen we vnf de lgere nr hogere niveus een verschuiving n vn meer feitelijke nr meer eschouwende en rgumenttieve tekstsoorten. De exmenteksten zijn ingedeeld nr tekstsoort om n te gn of deze tendens zich ook in de centrle exmens leesvrdigheid voordoet. 17

18 Figuur 4-3 geeft het resultt vn deze indeling weer voor de exmenteksten Duits. Figuur 4-3 Tekstsoorten per schoolsoort centrle exmens leesvrdigheid Duits in percentges d d eschrijvend () verhlend () eschouwend (c) etogend (d) instructief (e) 1 c e c d e d c vmo- vmo-k vmo-gl/tl hvo vwo e De exmens Duits vmo worden voorl gekenmerkt door de meer feitelijke tekstsoorten, in het hvo en met nme het vwo wordt het ndeel vn de eschouwende en etogende teksten groter. Hetzelfde eeld komt nr voren ij Engels en Frns. Dit is in lijn met het ERK. Communictiethem s Het ERK evt de volgende lijst vn communictiethem s: 1 Persoonlijke identifictie 2 Huiselijke en directe omgeving 3 Dgelijks leven 4 Vrije tijd en ontspnning 5 Reizen 6 Relties met nderen 7 Gezondheid en lichmsverzorging 8 Onderwijs en opleiding 9 Winkelen 1 Eten en drinken 11 Diensten 12 Pltsen 13 Tl 14 Weer Welke vn deze communictiethem s in de exmens voorkomen, kunt u zien in figuur

19 Figuur Communictiethem s in de centrle exmens leesvrdigheid Duits per schoolsoort in percentges h 5 4 h p p 3 1 d f j kmn d d e h m c f e k j c d e g j m vmo- vmo-k vmo-gl/tl hvo vwo dgelijks leven () onderwijs () eten en drinken (c) vrije tijd, ontspnning (d) gezondheid, lich. verz.(e) huis en omgeving (f) tl (g) persoonlijke identifictie (h) relties met nderen (j) diensten (k) reizen (m) weer (n) nders (p) In de centrle exmens Duits komen vrijwel lle communictiethem s uit het ERK voor, zij het dt niet in elk exmen lle them s vertegenwoordigd zijn. Dit eeld geldt ook voor Engels en Frns. Domeinen Uit de indeling vn de teksten in domeinen lijkt dt het overgrote deel vn de exmens etrekking heeft op het persoonlijke domein en in mindere mte op het pulieke domein. Tips voor de prktijk Het ERK geeft een ntl inhoudelijke en contextuele kenmerken wrmee teksten eschreven kunnen worden. Deze kunnen vn nut zijn ij het zoeken nr geschikte teksten die u n uw leerlingen wilt voorleggen; Men onderscheidt drij vier kenmerken: tekstron, tekstsoort, them en domein. U zou ij het verzmelen vn (eigen) tekstmteril steeds kunnen ngeven om welk soort mteril het gt; U kunt er drij op toezien dt een evenwichtige verdeling vn voor het niveu relevnte teksten n leerlingen wordt voorgelegd; U dient drij te edenken dt de moeilijkheid vn een opgve niet lleen wordt epld door de tekst. Bij een ingewikkelde tekst kunnen heel eenvoudige vrgen worden gesteld (wt ntuurlijk niet echt de edoeling is). Er dient een goede lns te zijn tussen de moeilijkheid vn de tekst en de vrgen die ij de tekst worden gesteld. 4.3 De linguïstische en cognitieve complexiteit vn teksten in de exmens leesvrdigheid De oplopende niveus in het ERK vertegenwoordigen een steeds grotere mte vn tlvrdigheid. Tlleerders kunnen, nrmte hun niveu stijgt, met steeds meer tekstsoorten in steeds meer 19

20 domeinen en situties omgn. Tevens groeit hun vrdigheid om met toenemende precisie met linguïstisch en cognitief steeds moeilijker teksten uit de voeten te kunnen. Dit ltste spect vn de tlvrdigheid wordt met nme eschreven in de ERK-schlen voor communictieve competenties. De vrg is in hoeverre de exmens leesvrdigheid vnf vmo tot vwo conform de eschrijvingen in het ERK teksten en opgven evtten die oplopen in moeilijkheidsgrd. Om deze vrg te kunnen entwoorden zijn de teksten genlyseerd n de hnd vn de volgende krkteristieken: mte vn strctie woordenscht grmmticle complexiteit tekstlengte Mte vn strctie Uit de omschrijvingen vn de ERK-niveus kn men opmken dt de mte vn strctie vn leesteksten toeneemt vn niveu A1 tot niveu C2. Willen de exmens deze opouw in het ERK reflecteren, dn moet deze toenme vn strctie in de exmens terugkomen. Figuur 4-5 geeft een indictie vn de mte vn strctie vn de teksten in de centrle exmens leesvrdigheid Engels. Figuur 4-5 Mte vn strctie vn de exmenteksten Engels in percentges c c d vmo- vmo-k vmo-gl/tl hvo vwo d lleen concreet () tmelijk strct (c) Voornmelijk concreet () Voornmelijk strct (d) Het percentge teksten met een concrete inhoud neemt vn vmo tot vwo inderdd f, terwijl er een toenme is vn teksten met een meer strctere inhoud. De strctie vn de exmenteksten neemt toe vn vmo nr vwo. Deze tendens is ook terug te vinden in de exmens Duits en Frns. Woordenscht Volgens het ERK krijgen leesteksten, nrmte het ERK-niveu hoger wordt, een steeds uitgereider voculire. Figuur 4-6 geeft deze tendens voor de leesexmens Duits weer.

21 Figuur Woordenscht vn de exmenteksten Duits in percentges Kopje koppelen n figuur c c vmo- vmo-k vmo-gl/tl hvo vwo Alleen frequent voculire () Tmelijk uitgereid voculire (c) Voornmelijk frequent voculire () Uitgereid voculire (d) De exmens weerspiegelen het ERK. De exmenteksten evtten vnf vmo tot vwo een steeds uitgereidere woordenscht. Vmo-exmens evtten voorl frequente woorden, terwijl de woordenscht in hvo en vwo exmens tmelijk uitgereid tot uitgereid is. Ook ij de exmens Engels en Frns vinden we deze ontwikkeling terug. Grmmticle complexiteit Het ERK veronderstelt een toenme vn de grmmticle complexiteit vn de leesteksten nrmte het ERK-niveu hoger wordt. Figuur 4-7 geeft de grmmticle complexiteit vn de leesteksten in de centrle exmens leesvrdigheid Duits weer. 21

22 Figuur Grmmticle complexiteit vn de exmenteksten Duits in percentges c c 3 1 vmo- vmo-k vmo-gl/tl hvo vwo d lleen eenvoudige structuren () eperkte mte vn complexe structuren (c) voornmelijk eenvoudige structuren () ruime mte vn complexe structuren (d) De exmenteksten evtten vnf vmo tot vwo steeds meer complexe grmmticle structuren. Vmo-exmens evtten voorl eenvoudige grmmticle structuren, de vwo-teksten meer complexe structuren, terwijl de hvo-teksten een tussenpositie innemen. Deze tendens geldt ook voor de exmens leesvrdigheid Engels. Tekstlengte Een ndere dimensie in het ERK die smenhngt met een toenemende leesvrdigheid, is de lengte vn teksten die men moet kunnen egrijpen. Figuur 4-8 geeft de tekstlengte vn de exmenteksten Duits en Engels weer. Figuur 4-8 Gemiddelde tekstlengte in ntl woorden per schoolsoort Engels Duits 1 vmo- vmo-k vmo-gl/tl hvo vwo De exmenteksten in de exmens leesvrdigheid worden vn vmo tot vwo lnger. Opvllend is dt ij Duits de vwo-exmens gemiddeld iets kortere teksten evtten dn de hvo-exmens. Overigens 22

23 moet er op gewezen worden dt er een grens is n de lengte vn exmenteksten. Het is ijvooreeld onmogelijk het lezen vn hele rpporten in het exmen te toetsen. Tips voor de prktijk Het ERK geeft een lijst vn fctoren die de complexiteit vn teksten mede eplen. In het lgemeen zijn dit geen fctoren die de tekstkeuze erg zullen eïnvloeden. Mr het kn toch nuttig zijn op deze kenmerken te letten en leerlingen n te moedigen eens een woordenoek of een grmmtic te rdplegen. Mr drvoor moeten zij dn wel op dit punt uitdgende teksten krijgen voorgelegd. 4.4 De linguïstische en cognitieve complexiteit vn opgven in de exmens leesvrdigheid Tot nu toe is er verslg gedn vn de kenmerken vn de teksten in de exmens. Exmenkndidten mken opgven ij deze teksten. De comintie vn tekst en opgven eplt de moeilijkheid vn de leestk. Vergelijk ijvooreeld deze eheersingsuitsprk op niveu A1: Kn zich een idee vormen vn de inhoud vn een korte tekst, in het ijzonder ls die visueel ondersteund is met de eheersingsuitsprk op niveu C1: Kn lnge en complexe teksten tot in detil egrijpen, mits moeilijke pssges herlezen kunnen worden. Het moge duidelijk zijn dt ook de tken die lezers ij een tekst moeten uitvoeren volgens het ERK oplopen in complexiteit. Het is drom noodzkelijk dt ehlve de teksten ook de exmenopgven of tken worden eschreven. Dit geeurt in deze prgrf. We gn hierij in op de volgende specten vn de leesopgven: het tkspect het informtiespect het inhoudsspect Het tkspect Uit de leesschlen in het ERK vlt op te mken dt op de hogere ERK-niveus de leesopgven meer gericht zijn op het mken vn inferenties, het trekken vn conclusies, en het geven vn oordelen, het mken vn evluties. Op de lgere niveus wordt vker een eroep gedn op directe herkenning vn informtie. Figuur 4-9 geeft een overzicht vn dit tkspect in de exmenopgven Duits. 23

24 Figuur Tkspecten vn de leesopgven Duits per schoolsoort in percentges herkennen () inferenties mken () evlueren (c) 3 1 c c c vmo- vmo-k vmo-gl/tl hvo vwo Bovengenoemde tendens in het ERK is ij Duits duidelijk in de exmens terug te vinden. Bij de vmoexmens is meer sprke vn herkenning, terwijl de opgven in de hvo- en vwo-exmens een eroep doen op het mken vn inferenties. Bij Engels leek het ptroon wt diffuser. Het informtiespect Nrmte het ERK-niveu hoger wordt moeten lezers ook meer in stt zijn tussen de regels door te lezen. Met ndere woorden de informtie wrnr in een leesopgve gevrgd wordt, hoeft niet meer ltijd expliciet in de tekst te stn. Figuur 4-1 geeft weer in hoeverre de leesopgven in de exmens Engels etrekking heen op expliciete of impliciete informtie. 24

25 Figuur 4-1 Ard vn de informtie wr opgven Engels etrekking op heen in percentges c c d vmo- vmo-k vmo-gl/tl hvo vwo d lleen concreet () tmelijk strct (c) Voornmelijk concreet () Voornmelijk strct (d) De leesvrdigheidsexmens Engels doen (ehlve in het vmo-) zowel eroep op het omgn met impliciete ls expliciete informtie. Voor lle exmens Duits geldt drentegen dt de informtie voorl of uitsluitend expliciet in te tekst te vinden is. Inhoudsspect De inhoud wrop leesopgven etrekking heen wordt in het ERK voor de diverse niveus eschreven. De enige duidelijke doch impliciete veronderstelling vn het ERK is dt nrmte het niveu hoger wordt, de vriëteit vn wt iemnd uit een tekst moet egrijpen groter wordt en dt de teksten linguïstisch en cognitief complexer worden. Figuur 4-11 geeft een eschrijving vn de inhoud vn de leesoperties vn de opgven Duits voor de diverse schooltypen. 25

26 Figuur 4-11 Inhoud vn de leesoperties wr opgven Duits etrekking op heen in percentges g c e c d e c f g g e e f f d f vmo- vmo-k vmo-gl/tl hvo vwo g hoofdgedchte () detils () opinie (c) houding vn de schrijver (d) conclusies (e) communictieve doel (f) tekststructuur (g) De exmens Duits (en dit geldt ook voor Frns en Engels) vertonen een toenme vn de diversiteit vn de etrokken inhoud vn de leesoperties vn vmo nr vwo, wt overeenkomt met de impliciete strekking vn de niveueschrijvingen in het ERK. Tips voor de prktijk U zou ij het formuleren vn leestken er op kunnen toezien dt u niet lleen vrgt nr wt er letterlijk in de tekst stt, mr - zeker op de hogere niveus - ook vrgt nr impliciete informtie; Juist in niet-exmencontexten verdient het ook neveling om de leerlingen om hun oordeel over eplde pssges te vrgen; De indeling in soorten inhoud ij de leesoperties kn nuttig zijn om voldoende vritie in de soorten vrgen te wrorgen. 4.5 Conclusies Het specificeren vn de exmeninhoud is een eerste stp om een reltie te leggen tussen de exmens leesvrdigheid en het ERK. Voor deze specifictie zijn de teksten en opgven genlyseerd n de hnd vn criteri die n het ERK ontleend zijn. De reltie tussen exmens en het ERK kn nooit glshelder en onduelzinnig zijn. Drvoor is het ERK te uitgereid, terwijl ovendien de eschrijvingen in het ERK innen eplde grenzen voor meerdere interpretties vtr zijn. Ondnks dit voorehoud wijst de specifictie uit dt de exmens inhoudelijk n het ERK gerelteerd zijn. De opgven die etrekking heen op lezen om informtie op te doen heen het grootste ndeel in de leesvrdigheidsexmens. Opgven met etrekking tot correspondentie lezen, oriënterend lezen en instructies lezen komen minder voor. Dit heeft met nme te mken met de voorschriften in de exmenmodellen, die juist n het lezen om informtie op te doen het grootste gewicht toekennen. 26

27 Desondnks lijkt dt de vrdigheden die eschreven worden in de eheersingsuitsprken vn het ERK-leesschlen in voldoende mte in de exmens voor te komen. Zowel ij correspondentie lezen ls ij lezen om informtie op te doen moeten kndidten ijvooreeld in stt zijn hoofdzken en detilinformtie uit teksten te egrijpen. Het is nnemelijk dt wnneer een kndidt over deze vrdigheid eschikt ij het lezen vn een tijdschriftrtikel zols genoemd ij lezen om informtie op te doen hij of zij deze vrdigheid ook heeft ij het lezen vn een correspondentietekst. Het verschil is dus niet zozeer gelegen in de leesctiviteit ls wel in de tekstsoort. Het ERK veronderstelt ij stijging vn het niveu een toenme vn de linguïstische en cognitieve complexiteit vn leesteksten en vn leestken. De inhoudelijke eschrijving vn de exmens leesvrdigheid Duits en Engels lt zien dt deze toenme vn linguïstische en cognitieve complexiteit in de exmens met nme op tekstniveu is terug te vinden. De teksten worden grmmticl complexer, de strctie vn de teksten neemt toe en het woordgeruik wordt steeds uitgereider en gevrieerder. De eschrijvingen vn de opgven wijzen erop dt, nrmte het niveu vn de exmens hoger wordt, exmenkndidten een grotere verscheidenheid n tken moeten kunnen uitvoeren. 27

28 28

29 5 Stndrdistie We heen in hoofdstuk 2 l gezien wt stndrdistie vn oordelen vn deskundigen inhoudt en wr die toe dient. Om de clim op een reltie met het ERK te versterken, vroegen we deskundigen (tlendocenten, docentopleiders, vertegenwoordigers uit politiek en edrijfsleven) om n een selectie vn exmenopgven ERK-niveus te koppelen. Op sis drvn kon worden epld welke score kndidten ij de onderzochte exmens zouden moeten hlen om te kunnen zeggen dt zij een ij die exmens horend ERK-niveu eheersen. Hierij moeten we niet uit het oog verliezen dt de cesuur voldoende/onvoldoende ij een exmen en de gehele cijfergeving die drmee veronden is, tot nu toe onfhnkelijk vn het ERK tot stnd komt. Met ndere woorden: een voldoende voor een exmen (of welk cijfer ook) houdt tot nu toe geen uitsprk over het door de kndidt ereikte ERK-niveu. Ideliter zouden in het onderzoek lle leesopgven uit de vijf centrle exmens leesvrdigheid vn iedere tl vn een epld jr eoordeeld dienen te worden tijdens de stndrdepling. Dit zou etekend heen dt de deskundigen per tl c 25 leesopgven (ij c 5 teksten) zouden heen moeten eoordelen. Het is duidelijk dt dit een te zwre tk zou zijn geweest om tijdens één sessie te doen. Er zijn drom representtieve selecties gemkt uit ieder exmen op een epld niveu. Op deze mnier werden voor ieder vn de drie tlen c 8 opgven geselecteerd. De 1-15 deskundigen per tl kregen een ntl oefenopgven wrmee ze de stndrdistieprocedure konden oefenen. Bij elke opgve werd de volgende opdrcht gegeven: Geef s.v.p. ij elke opgve n welk niveu (A1, A2, B1, B2 of C1+) miniml vereist is om de opgve goed te kunnen mken. (Omcirkel chter elke opgve het getl in de kolom met het ntwoord vn uw keuze). Niveu Tekst Opgve A1 A2 B1 B2 C N de trining kregen de deskundigen exmenteksten en -opgven ngeoden. Deze teksten stonden in een willekeurige volgorde. De deskundigen hdden twee tot drie uur nodig om lle opgven te eoordelen met ehulp vn een eoordelingsformulier wrvn een deel hieroven is fgeeeld. 5.1 Bepling gemiddeld vereiste minimumniveu per exmen N verwerking vn de ntwoorden vn de deskundigen op de vrg welk ERK-niveu miniml vereist is om de opgve goed te kunnen mken, konden we het gemiddeld vereiste minimumniveu erekenen dt een leerling moest heen om de vrgen uit een epld exmen juist te entwoorden. Hieronder ziet u per tl wt de deskundigen ij de tlen Frns, Duits en Engels vonden wt het minimumniveu ws dt nodig ws om de opgven uit een epld exmen juist te entwoorden. 29

30 Figuur 5-1 Gemiddeld vereiste minimumniveu (Frns) Figuur 5-2 Gemiddeld vereiste minimumniveu (Duits) VWO HAVO GLTL KB BB A1 A2 B1 B2 C1 Figuur 5-3 Gemiddeld vereiste minimumniveu (Engels) VWO HAVO GLTL KB BB A1 A2 B1 B2 C1 De deskundigen heen ij lle tlen de opgven uit het exmen op het lgste niveu () gepltst n het lge einde vn de ERK-schl en ze heen de opgven die uit de exmens op de hogere niveus zijn genomen (hvo en vwo) n het hogere einde vn de ERK-schl gepltst. Dit niveuonderscheid in ERK-termen komt overeen met de spreiding in de Nederlndse exmenniveus wr het lgste niveu is en vwo het hoogste. De deskundigen vn uiten lijken dus het (in het exmenprogrmm) gewenste niveuonderscheid in de exmens te ondersteunen. Voor Frns en Engels zijn de deskundigen vn mening dt een oplopend ERK-niveu nodig is om de opgven uit de exmens vn oplopend niveu met succes te entwoorden. Voor Duits lijken de oordelen vn de deskundigen te wijzen op een minder consistente toenme vn de vereiste vrdigheid ij een oplopend niveu vn het exmen. Wt ook opvlt, is dt het gemiddeld vereiste ERK-minimumniveu om de opgven in een exmen op een epld schoolniveu goed te mken in het lgemeen lger ligt ij Frns dn ij Duits; en ij Duits weer lger dn ij Engels. Dit zl veel docenten niet verzen: leerlingen zijn in het lgemeen eter in Engels dn in de ndere tlen, onder ndere omdt ze in het dgelijks leven veel meer met Engels worden geconfronteerd. Het is duidelijk dt in de exmenprktijk de eisen n dit gegeven zijn ngepst. 3

31 Tips voor de prktijk U kunt eens kijken of u het met de deskundigen eens ent over het vereiste minimumniveu vn de exmens op de verschillende schoolniveus. Soms zult u zich misschien niet ewust zijn vn de precieze verschillen in exmenniveus omdt u in een schooltype werkzm ent, wr exmens niet op lle niveus worden ngeoden; U kunt het ovenstnde ook met uw colleg s in ndere tlsecties doen en zo ontdekken wt de verschillen tussen de tlenexmens inhouden; Door eens te kijken nr de opgven in exmens wrmee u niet dgelijks werkt, kunt u zien wt in de prktijk tken op een epld ERK-niveu feitelijk inhouden; Ook kunt u in groter vernd ngn hoe ij ndere tlen ij een epld ERKniveu tken en opdrchten zijn geformuleerd. Drij dient men rekening te houden met het feit dt voor de verschillende tlen ij hetzelfde schooltype verschillende ERK-niveus zijn gevonden. 5.2 Bepling minimumscores ij ERK-niveus De volgende stp in de dt-nlyse ws het eplen vn de minimumscores op een centrl exmen leesvrdigheid die een kndidt diende te ehlen om te kunnen climen dt hij zich op een epld ERK-niveu evond. Drij ws het interessnt deze score te vergelijken met de door CEVO eplde cesuur voor voldoende/onvoldoende ij ieder exmen vn een epld jr en deze cesuurscore te interpreteren in termen vn ERK-niveus. Wij gn er hier wt dieper op in n de hnd vn een vooreeld. Wij kijken nr het in het onderzoek geruikte exmen gl/tl Frns. We zgen in figuur 5-1 dt ij dt exmen de deskundigen vonden dt het minimle ERK-niveu dt nodig ws om de opgven met succes te kunnen mken, ligt tussen A2 en B1. Uit ndere nlyses (uitgevoerd door de SLO) ij de specifictie vn de exmenprogrmm s weten we dt gl/tl -exmens edoeld zijn voor een niveu dt overeenkomt met ERK-niveu B1. Wij menen drom dt voor het gl/tl -exmen de meest relevnte ERK-cesuur moet liggen tussen A2 en B1. Bij zo n cesuur geven we n welke minimumscore de kndidt nodig heeft om te ewijzen dt hij functioneert op niveu B1. Op dit moment eplt CEVO voor elk exmen de cesuur voldoende/onvoldoende. Er is nog geen sprke vn ERK-exmens. Als zulke exmens in de toekomst eschikr komen, dn zl het mogelijk zijn dt leerlingen ij een eplde score kunnen climen dt zij een relevnt ERK-niveu heen ehld. Als leerlingen ij de huidige exmens een voldoende heen ehld op een exmen dt voor een epld ERK-niveu is edoeld, wil dt nog niet zeggen dt zij dt ERK-niveu ook heen ehld. Dn zouden ze ook een score moeten heen ehld die overeenkomt met de minimumscore die ij het relevnte ERK-niveu hoort. We zullen echter hiern zien dt er een verschil kn zijn tussen de score die ehoort ij de CEVO-cesuur (voldoende/onvoldoende) en de cesuur die ehoort ij het relevnte ERK-niveu vn een exmen. In de volgende figuren zullen we illustreren wr CEVO-cesuren en relevnte ERK-cesuren zich volgens ons onderzoek evinden. We doen dt hier n de hnd vn steeds één vooreeld per tl. In de ijlge vindt u lle door ons erekende cesuren ij lle door ons onderzochte exmens. 31

32 Resultten Stndrdepling Frns In figuur 5-4 is de verdeling ngegeven vn scores en cesuren ij het gl/tl exmen Frns. Figuur 5-4 Verdeling vn scores en cesuren gl/tl-exmen Frns GL/TL Frns Cumultieve percentges Scores (mx score = 48) Scoreverdeling A1/A2 CEVO A2/B1 De kromme lijn etreft de verdeling vn de scores vn de kndidten op dit exmen. We zien dt c % vn de kndidten een score vn 22, en c 4% vn de kndidten een score vn 25 punten heeft gehld. In deze figuur zien we ook dt er twee ERK-cesuren zijn erekend en dt ook de CEVO-cesuur is ngegeven. Eerst iets over de CEVO-cesuur. Deze is epld op een score vn 26. Dt wil zeggen dt kndidten 26 of meer scorepunten moeten heen ehld om een voldoende te krijgen. Deze cesuur is epld volgens de ij de CEVO gehnteerde methode die tot nu toe geen reltie heeft met het ERK. Vervolgens zien we dt er twee relevnte ERK-niveus zijn erekend op sis vn de oordelen vn de deskundigen: een cesuur A1/A2 en een cesuur A2/B1. We zien dt de cesuur A1/A2 vrijwel gelijk ligt met de CEVO-cesuur. Echter, voor dit exmen - zeggen de deskundigen ligt het minimum vrdigheidsniveu om de vrgen goed entwoorden hlverwege tussen A2 en B1 (zie figuur 5-1). De eslissing ij dit exmen of iemnd A1 of A2 is dus minder relevnt. We moeten voorl kijken nr de cesuur A2/B1: ij welke score he je een niveu ereikt dt relevnt is voor dit exmen, ij welke score en je nog A2 en ij welke score en je B1. Het is duidelijk dt de CEVO-cesuur nzienlijk lger ligt dn deze cesuur A2/B1. Op dit exmen kunnen kndidten een voldoende ehlen terwijl ze een niveu heen dt lger ligt dn wt ls minimum vereist ERK-niveu is gescht tijdens de stndrdepling door de deskundigen. De verdeling vn scores en de ERK-cesuurepling ij de overige exmens Frns wordt ehndeld in de ijlge. Resultten Stndrdepling Duits Hieronder illustreren we met een vooreeld wr CEVO-cesuren en relevnte ERK-cesuren zich voor Duits evinden. We doen dt n de hnd vn één vooreeld. In de ijlge vindt u lle door ons erekende cesuren ij lle exmens Duits. 32

33 Figuur 5-5 Verdeling vn scores en cesuren -exmen Duits BB Duits Cumultieve percentges Scoreverdeling A1/A2 CEVO Scores (mx score = 41) Uit figuur 5-5 lijkt dt de CEVO-cesuur ngenoeg smenvlt met de relevnte ERK-cesuur A1/A2. Een kndidt die precies voldoende heeft gescoord (score is 24), evindt zich ook ngenoeg op het relevnte A2-niveu. Zijn score moet miniml 25 zijn, willen we kunnen zeggen dt hij werkelijk het niveu A2 heeft ehld. Alle scores die zich rechts vn de A1/A2 cesuur evinden, geven n dt de leerling zich op A2 niveu evindt. Resultten Stndrdepling Engels Hieronder illustreren we met een vooreeld wr CEVO-cesuren en relevnte ERK-cesuren zich voor Engels evinden. We doen dt n de hnd vn één vooreeld. In de ijlge vindt u lle door ons erekende cesuren ij lle exmens Engels. Figuur 5-6 Verdeling vn scores en cesuren hvo-exmen Engels HAVO Engels 1 Cumultvie percentges Scoreverdeling A2/B1 CEVO B1/B2 Scores (mx score = 51) In figuur 5-6 zien we dt twee cesuren voor ERK-niveus zijn erekend: A2/B1 en B1/B2. Dt wil zeggen dt de scores rechts vn de cesuurlijn A2/B1, dus scores vn 19 en hoger, horen ij het B1-niveu. Echter, op sis vn de oordelen vn de deskundigen tijdens de stndrdepling en volgens het onderzoek nr de niveus vn de exmenprogrmm s konden we concluderen dt dit exmen voorl geruikt moet worden om te eslissen of iemnd nog B1 is of l B2. Welnu, we zien dt scores die hoger zijn dn 42 duiden op een niveu vn B2. We constteren dt de CEVO-cesuur (om een voldoende te krijgen) zich ook in dit geied evindt. Wel is het zo dt studenten een 33

34 voldoende kunnen krijgen zonder dt B2-niveu te ehlen. Slechts een klein gedeelte vn de kndidten (c 5%) hlt het relevnte B2-niveu ij dit exmen. Tips voor de prktijk. Bekijk met uw colleg s eens een of meer exmens en proeer per opgve vst te stellen wt de moeilijkheidsgrd vn iedere opgve is in termen vn het ERK. Geruik drvoor de vrdigheidsschlen die te vinden zijn het schem voor de zelfeoordeling vn het ERK (zie hoofdstuk 1); U kunt het ovenstnde ook goed doen met de toetsen en opgven die u zelf of uw colleg s heen gemkt; Als u leerlingen leesvrdigheidsopdrchten geeft (die dus niet genomen zijn uit de eindexmens), geef dn voortn n welk ERK-niveu u denkt dt die opgven heen; G eens n wt de ERK-prestties vn uw leerlingen zijn geweest op een epld eindexmen. Drvoor moet u over de scores vn de leerlingen eschikken of die kunnen herleiden uit de cijfers op het centrle eindexmen. Hoewel ERK-cesuren vn jr tot jr wt kunnen verschillen, kunt u toch wel zien in welke mte uw leerlingen een epld eoogd ERK-niveu heen ehld. 5.3 Conclusies Bij het eplen vn het gemiddelde minimumniveu vn elk exmen is geleken dt de deskundigen die n de stndrdepling heen meegedn vn oordeel zijn dt de exmens per tl in moeilijkheidsgrd oplopen. Ntuurlijk eschikken CEVO en Cito over de eindexmenresultten wr dit ook uit lijkt. Het ijzondere is dt de deskundigen zich heen geseerd op wt het ERK zegt dt moeilijk en minder moeilijk is. Dn lijkt dus dt de oplopende grd in moeilijkheid die CEVO en Cito nstreven in de eindexmens weerspiegeld wordt in een oplopend vereist minimum ERK-niveu. Wederom volgens de deskundigen: het gemiddelde vereiste ERK-minimumniveu om de opgven in een exmen op hetzelfde schoolniveu goed te mken ligt in het lgemeen lger ij Frns dn ij Duits; en ij Duits weer lger dn ij Engels. Bij de stndrdepling is weer eens ngetoond dt leerlingen in het lgemeen eter in Engels zijn dn in de ndere tlen, onder ndere omdt ze in het dgelijks leven veel meer met Engels worden geconfronteerd. In het licht vn het ovenstnde is het wel goed te concluderen dt het verschil in moeilijkheidsgrd vn de exmens voor de eindexmenresultten verder geen ernstige consequenties heeft. Het is niet zo dt er voor Frns nzienlijke lgere cijfers gehld worden dn voor Engels. Dit is omdt de moeilijkheidsgrd vn de exmens en de cesuur vn de CEVO per tl verschillen. Echter, ls we een onfhnkelijke mt ls het ERK nemen, dn moeten we wel concluderen dt leerlingen in Frns en Duits minder presteren dn in Engels. Dt komt onder ndere omdt ons vreemdetlenonderwijs voor de verschillende tlen niet lnger gelijke eindniveus nstreeft. We moeten concluderen dt ls we leerlingen in Frns en Duits een gelijke kns op eenzelfde ERK-eindniveu ls ij Engels willen geven, wij meer tijd en ndcht vn docenten en leerlingen moeten vrgen. Dit zou met nme kunnen gn spelen ls interntionl voor vervolgopleidingen etc. minimle ERK-niveus vereist gn worden. De cesuur voldoende/onvoldoende die de CEVO hnteert, hoeft niet smen te vllen met de voor dt exmen relevnte ERK-cesuur (zols epld tijdens de stndrdepling en in het SLOonderzoek). Als een leerling een voldoende ehlt op een exmen, hoeft dt niet in te houden dt de leerling het relevnte ERK-niveu vn dt exmen ook heeft ehld. 34

35 Steeds is n de deskundigen gevrgd welk minimumniveu nodig ws om een eplde vrg juist te entwoorden. Het simpele feit dt een kndidt een vrg goed entwoordt is niet genoeg om te zeggen dt die kndidt het ijehorende niveu heeft ehld. Drvoor zl die persoon in (veel) meer gevllen moeten tonen dt hij vrgen op dt niveu eheerst. De ERKcesuren corresponderen met sttistische vrdigheidsniveus vereist voor het entwoorden vn een voldoende ntl opgven uit een representtief domein vn opgven. Tips voor de prktijk. U doet er goed n te zorgen dt kndidten, niet lleen ij de toetsing vn lezen, mr ij de toetsing vn lle tlvrdigheden, voldoende relevnte opgven krijgen voorgelegd. In het gevl vn lezen etekent dit dt opgven verschillende soorten leesctiviteiten moeten toetsen ij verschillende soorten teksten; Wilt u toetsen in ERK-vernd, dn wordt de keuze vn teksten en leesctiviteiten mede epld door het (vernieuwde) exmenprogrmm en het etreffende ERK-niveu. 35

36 36

37 6 Conclusies en nevelingen In opdrcht vn het Ministerie vn OCW heen SLO en Cito een project uitgevoerd dt onder ndere de volgende doelstelling hd: het koppelen vn de estnde exmenprogrmm s en centrle exmens leesvrdigheid voor Frns, Duits en Engels n het ERK. 6.1 Conclusies Hieronder geven wij een overzicht vn enige elngrijke conclusies die wij in het onderzoek heen kunnen trekken. Wij tekenen drij n dt het onze tk ws om de estnde centrle exmens leesvrdigheid Frns, Duits en Engels te koppelen n het ERK. Het is n nderen om hier consequenties n te verinden voor de inhoud en het niveu vn de exmenprogrmm s en de centrle exmens leesvrdigheid. Uit de inhoudelijke specifictie lijkt dt de ndruk in de exmens leesvrdigheid ligt op de lgemene descriptor lezen om informtie op te doen. Wnneer men ook de specifieke descriptoren vn het ERK en Tlprofielen in nmerking neemt, lijkt dt deze specifieke descriptoren in redelijke mte in de exmens voorkomen; De exmens evtten een vritie n tekstronnen, tekstsoorten en onderwerpen die in het ERK vermeld worden; De exmenteksten weerspiegelen de in het ERK veronderstelde toenme vn linguïstische en cognitieve complexiteit ij het stijgen vn het niveu vn de exmens; De vritie in leestken die kndidten ij leesteksten moeten kunnen uitvoeren neemt toe vn vmo nr vwo; De CEVO-cesuren (voldoende/onvoldoende) vllen in veel gevllen niet smen met de door deskundigen eplde cesuren ij relevnte ERK-niveus. 6.2 Anevelingen Het vlt te overwegen om in de exmens wt meer teksten op te nemen rondom correspondentie lezen en het lezen vn instructies, dit ltste met nme op de lgere, vmo-niveus. Er dient met uitenlndse toetsorgnisties contct opgenomen te worden ten ehoeve vn empirische vlidtie (het in de prktijk toetsen vn onze evindingen). Een ntl vn deze instellingen heeft reeds elngstelling getoond om te komen tot vormen vn smenwerking ij de empirische vlidtie. Voor Arisch, Russisch, Spns en Turks zou een vergelijkr koppelingsonderzoek uitgevoerd moeten worden (het Ministerie vn OCW heeft dr inmiddels susidie voor verleend). 37