Plan van aanpak. Onderwijs voor begaafde leerlingen als onderdeel van de basisondersteuning. Inleiding. Geactualiseerde versie, april 2018

Transcriptie

1 Plan van aanpak Onderwijs voor begaafde leerlingen als onderdeel van de basisondersteuning Geactualiseerde versie, april 2018 Inleiding Het samenwerkingsverband is in het schooljaar gestart met het herijken van de basisondersteuning. Hiervoor is de werkgroep Herijking basisondersteuning in het leven geroepen. De basisondersteuning is onderverdeeld in een autonoom en een aanvullend deel (zie ook tabel 1): 1. Autonome deel basisondersteuning Zoals aangegeven in de startnotitie kwaliteitszorg voor de periode , die door het bestuur van het samenwerkingsverband (SWV) is vastgesteld, is het de bedoeling dat alle scholen aan het einde van deze periode volledig zelfstandig uitvoering kunnen geven aan het autonome deel van de basisondersteuning. 2. Aanvullende ondersteuning De ondersteuning die uitstijgt boven het autonome deel, de aanvullende ondersteuning, betreft de specifieke expertise en arrangementen die scholen kunnen organiseren voor leerlingen die meer ondersteuning nodig hebben dan binnen het autonome deel geboden wordt, maar voor wie verwijzing naar het speciaal (basis)onderwijs (nog) geen passende oplossing biedt. Doelstelling voor de planperiode Het SWV verwacht van alle scholen dat zij samenwerken binnen een (deel van een) gemeente en zichtbaar werk maken van de verrijking van hun aanbod in de aanvullende ondersteuning. De verantwoordelijkheid voor een lokaal dekkend aanbod en het bieden van maatwerk en creatieve oplossingen ligt bij de school. Om deze doelstelling te realiseren, is er vaste expertise rondom de school beschikbaar in de vorm van onderwijsondersteuners in natura die worden gefaciliteerd vanuit het SWV. Verder is er vanuit het SWV een bedrag van 140,- per leerling beschikbaar om de aanvullende ondersteuning op schoolniveau concreet invulling te geven. De verantwoording voor de inzet van deze middelen vindt plaats via het bestuur waar de school onder valt. Daarnaast draagt het SWV in natura bij met routebegeleiders en onderwijsspecialisten die helpen bij het beantwoorden van de vraag wat er nodig is om aan te sluiten op de ondersteuningsbehoeften van leerlingen en hoe hieraan invulling gegeven kan worden binnen de aanvullende ondersteuning. De hiervoor benodigde expertise die binnen het SWV beschikbaar is, wordt hierdoor vooraan in het traject optimaal ingezet. De onderwijsspecialist is, voorafgaand aan de inzet van de aanvullende ondersteuning en mogelijk ter voorbereiding van een TLV, betrokken bij het ondersteuningsteam. 1

2 Tabel 1 Organisatie en indeling van de basis- en extra ondersteuning binnen het SWV Basisondersteuning Ondersteuningsstructuur op schoolniveau 1. Autonome deel basisondersteuning (basiskwaliteit op alle scholen) In de groep: HGW door de leerkracht In de school: HGW met IB en specialisten van de school 2. Aanvullende ondersteuning Natura: Routebegeleiders Onderwijsondersteuners Onderwijsspecialisten JGT, CJG, GGD Schoolniveau Met inzet van o.a. SWV financiering (bovenop lumpsum) voor alle leerlingen: 140,- per leerling (te verantwoorden via bestuur) Gemeente Met inzet van ondersteuners in natura (leerlingen blijven op eigen school ingeschreven) Extra ondersteuning SBO en SO Regio Uitgangspunten m.b.t. de invulling van de basisondersteuning Ondersteuningsbehoeften zijn leidend: We gaan expliciet uit van de ondersteuningsbehoeften van leerlingen en blijven weg van een indicatie stelsel, dan wel een definitie van voorzieningen; Autonomie voor alle betrokkenen: We streven naar maximale autonomie van een school, bestuur en samenwerking binnen (een deel van) een gemeente/werkeenheid. Zij kiezen zelf hoe zij invulling geven aan de ondersteuningsbehoeften van leerlingen; Helderheid over invulling van ondersteuningsvragen op alle niveaus: We denken goed na over de manier waarop we er in goede samenwerking voor kunnen zorgen dat alle leerlingen zo thuisnabij mogelijk passend onderwijs kunnen genieten. Dit betekent dat we transparantie en duidelijkheid moeten bieden m.b.t. welke ondersteuningsvragen op schoolniveau worden ingevuld, welke op gemeenteniveau en voor welke vragen er met hulp van het samenwerkingsverband naar elders moet worden verwezen; Brede invulling van basisondersteuning: We gaan in de Duin- en Bollenstreek uit van een brede invulling van basisondersteuning. Veel ondersteuningsvragen geven we in het reguliere onderwijs een plek. Rijk onderwijs als basis voor alle leerlingen: We verwachten als samenwerkingsverband dat scholen zelf in staat zijn het stimuleren van talentontwikkeling, persoonlijke ontwikkeling, creativiteit, toekomstgerichte vaardigheden, een strength-based positieve aanpak en andere onderwijs versterkende uitgangspunten vorm en inhoud te geven. Dergelijke ontwikkelingen juichen wij van harte toe en zien wij als belangrijke randvoorwaarde voor verrijkend onderwijs voor alle leerlingen, inclusief begaafde leerlingen. 2

3 Onderwijs voor begaafde leerlingen Tegelijk met het herijken van de basisondersteuning is deze aangevuld met aspecten die ervoor zorgen dat óók begaafde leerlingen binnen het onderwijs dat in de scholen wordt geboden hun talenten zo optimaal mogelijk kunnen ontwikkelen. De indeling van het aanbod voor begaafde leerlingen is op drie niveaus ingevuld: 1. Op schoolniveau (autonome deel basisondersteuning): Wat mag van elke school in ons samenwerkingsverband worden verwacht? 2. (Delen) van gemeente (aanvullend deel basisondersteuning): Wat mag er, eventueel in samenwerking met andere scholen, van besturen of zelfgeorganiseerde voorzieningen binnen de gemeentegrenzen worden verwacht? 3. Samenwerkingsverband: Wat wordt er vanuit het SWV, mogelijk in samenwerking met andere SWV-en, georganiseerd m.b.t. de verwijzing naar specialistische voorzieningen voor alle ondersteuningsvragen die niveau 1 en 2 overstijgen en waarbij begaafdheid (vermoedelijk) een rol speelt? Om tot een optimaal effect met draagvlak in de regio te komen, hanteert de werkgroep Herijking basisondersteuning een aantal uitgangspunten in het formuleren van het beleid: De beschrijving van de doelgroep Ten aanzien van de definitie van de term (hoog)begaafdheid geldt dat het niet mogelijk is om een strikt onderscheid te maken tussen begaafd en hoogbegaafd, aangezien dit een continuüm betreft. Daarom hanteert het Informatiepunt Onderwijs & Talentontwikkeling (SLO) de term (hoog)begaafd en verwijst hiermee naar de circa 10% kinderen met begaafdheidskenmerken (die al dan niet zichtbaar kunnen zijn, mede afhankelijk van persoonlijkheids- en omgevingsfactoren). Deze groep kinderen wordt in dit plan van aanpak aangeduid met begaafde leerlingen. 1 Naast een sterk ontwikkelingspotentieel beschikken begaafde leerlingen over creërend denkvermogen en een sterke gedrevenheid. Het is niet vanzelfsprekend dat dit zich ook uit in uitzonderlijke prestaties op één of meerdere gebieden. Hiervoor is een stimulerende leeromgeving nodig, met onderwijsgevenden die rijk onderwijs vormgeven dat (ook) aansluit bij de specifieke onderwijsbehoeften van deze leerlingen. Er is geen eenduidige wetenschappelijke definitie van (hoog)begaafdheid. Toch bieden de diverse theorieën en modellen relevante aanknopingspunten voor een werkdefinitie die bruikbaar is voor de onderwijspraktijk. We hanteren daarom als algemeen referentiekader een praktische werkdefinitie die consistent is met de belangrijkste aspecten, waarover in de meest bekende theorieën en modellen consensus bestaat, of waarin zij elkaar aanvullen (zie tabel 2 op de volgende pagina) 2. 1 Bron: Houkema, D., Steenbergen, N. en Janssen, Y. (2016). Kwaliteitskaart Stimulerend signaleren. Begaafde leerlingen signaleren en stimuleren binnen een rijke leeromgeving. 2 Bron: Informatiepunt Onderwijs & Talenontwikkeling (SLO) Thema Begaafdheid : 3

4 Tabel 2 Werkdefinitie m.b.t. (hoog)begaafdheid Kenmerk Sterk potentieel Dynamisch Creatief denkvermogen Intrinsieke motivatie Domeinspecifiek Toelichting (Hoog)begaafde leerlingen beschikken over een in aanleg aanwezig potentieel om tot uitzonderlijke prestaties te komen, behorend bij de beste 10%, op één of meerdere begaafdheidsgebieden De ontwikkeling van talent is een langdurig en dynamisch proces. Zowel persoonlijkheidseigenschappen als de interactie met de omgeving zijn mede bepalend voor de mate waarin het aanwezige potentieel tot zijn recht komt (Mönks, Heller en Gagné) Een (hoog)begaafde leerling beschikt over een hoge intelligentie in combinatie met een creatief denkvermogen (Renzulli, Mönks, Sternberg) Daarnaast is er sprake van een intrinsieke motivatie (doorzettingsvermogen) om een taak te volbrengen wat zich onder andere uit in een sterke gedrevenheid wanneer iets hun interesse heeft (Renzulli, Mönks) (Hoog)begaafdheid is domeinspecifiek (Gardner, Heller en Gagné) Meerdimensioneel Kenmerken begaafdheid Zijnskenmerken (Hoog)begaafdheid is geen eendimensionaal begrip dat is uit te drukken in een criterium als een IQ "score" > 130. Een hoge score is wel een sterke indicatie van een hoge intelligentie, maar een lagere score sluit dit niet uit. (Hoog)begaafdheid omvat in ieder geval meer dan een hoge intelligentie en intelligentie omvat meer dan een IQ test meet (Gardner, Sternberg) Op een gemiddelde populatie heeft 10% van de leerlingen kenmerken die kunnen duiden op (hoog)begaafdheid (Mönks, 1995), waaronder indicaties die duiden op een hoge intelligentie De kenmerken die het zijn van een begaafd kind bepalen, zijn: de lat automatisch hoog leggen, kritische instelling, groot rechtvaardigheidsgevoel en gevoeligheid (Kieboom, 2016). We laten het aan de scholen om te bepalen hoe zij hiermee een eigen vertaalslag maken met betrekking tot de invulling van de basisondersteuning op schoolniveau. Aan het einde van de periode waarvoor het ondersteuningsplan geldt, evalueren we samen of het ontbreken van een gezamenlijke definitie en concretisering hiervan als constructief of belemmerend is ervaren. Onderbouwing van de aanpak Het model dat we binnen het samenwerkingsverband hanteren voor onderwijs waarin begaafde leerlingen hun talenten ook optimaal kunnen ontwikkelen, is gebouwd op bestpractices in Nederland. Dit hebben we naast de praktijk in onze eigen regio gelegd om te komen tot een breed gedragen definitie van ondersteuning. Hierin hebben we een balans gezocht tussen het concreet maken wat we van elkaar verwachten, maar voldoende ruimte bieden aan de individuele scholen om hier vorm aan te geven. We stimuleren alle scholen om zich te verdiepen in bestaande theorieën, werkwijzen en inzichten die aansluiten op hun eigen onderwijscontext, om zo tot optimale ondersteuning van deze doelgroep te komen. In de komende jaren blijven we ons verdiepen in de stand van zaken en ontvangen we graag feedback van experts binnen en buiten het samenwerkingsverband om de aanpak aan te scherpen. 4

5 Accent op ondersteuningsbehoeften voor begaafde leerlingen We kiezen er in dit deel van het beleid voor om ons te richten op de specifieke ondersteuningsbehoeften van begaafde leerlingen. Het is aan het onderwijsveld om zelf invulling te geven aan de basis van onderwijs. Juist de diversiteit van onderwijs is een groot goed van het autonome onderwijsbestel. We hechten veel waarde aan het vermogen van scholen om op hun eigen manier flexibel in te spelen op de mogelijkheden en behoeften van begaafde leerlingen, zodat een doorgaande ontwikkeling ook voor hen geborgd is (o.a. differentiëren naar boven binnen alle vakgebieden, maatwerk, of gepersonaliseerd leren). We zijn ons bewust van het gegeven dat uit onderzoek en praktijkervaring blijkt dat versterking van de basisondersteuning door middel van rijk onderwijs juist voor begaafde leerlingen preventief erg belangrijk is. De invulling hiervan behoort echter tot de autonome vrijheid van de school en betreft het onderwijs aan alle leerlingen, niet alleen begaafde leerlingen (zie ook de eerder genoemde uitgangspunten). Werkwijze Werkgroep herijking basisondersteuning De werkgroep basisondersteuning bestaat uit vertegenwoordigers van intern begeleiders, directeuren, onderwijsondersteuners, de OPR en specialisten. De werkgroep heeft een voorstel gemaakt dat in de projectgroep van is besproken en aan het bestuur ter vaststelling is voorgelegd. De input voor het voorstel is opgehaald tijdens een vijftal bijeenkomsten met directeuren en intern begeleiders. Onafhankelijke procesbegeleiders Tijdens deze bijeenkomsten hebben scholen aangegeven, dat zij behoefte hebben aan onafhankelijke procesbegeleiders om het dekkend netwerk voor onderwijs aan begaafde leerlingen binnen (delen van) gemeenten vorm te geven. Het samenwerkingsverband faciliteert deze lichte vorm van procesbegeleiding. Tijdpad Voor de realisatie is een traject ontwikkeld dat is gestart in het schooljaar en wordt voortgezet in het schooljaar Gedurende deze periode zal de werkgroep het proces monitoren. In onderstaand overzicht is de planning weergegeven. 12 april 17 Kick-off voor het traject tijdens de studiedag van het SWV juli 2017 Kwartier maken met procesbegeleiders start voor de grote vakantie december 2017 Inrichting niveau 2 voorjaar 2018 Inrichting terugkoppelen Implementatiefase 5

6 Verdere stappen Er is een aantal uit te werken onderdelen voorwaardelijk om de vormgeving, implementatie en borging van het dekkend netwerk op het gebied van onderwijs voor begaafde leerlingen succesvol te laten verlopen. Zowel de scholen, besturen als het samenwerkingsverband hebben hier ieder hun eigen rol en verantwoordelijkheid in. Rol van de schoolbesturen Scholen en hun besturen nemen de verantwoordelijkheid voor het realiseren en borgen van de afspraken over basisondersteuning. Het samenwerkingsverband houdt het overzicht over het dekkend netwerk. Rollen van het samenwerkingsverband 1. Definiëren van de invulling op de drie niveaus (school-gemeente-swv) en formuleren van de doelgroep 2. Monitor inrichten en uitvoeren 3. Inventariseren van de invulling van de speciale ondersteuning en ontwikkelvraag neerleggen bij speciale voorzieningen 4. Kennisniveau binnen SWV op peil brengen en houden bij de Onderwijsspecialisten en de Onderwijsondersteuners 5. Faciliteren van procesbegeleiding om te komen tot een ontwikkelplan per gemeente 6. Financiering en visie op arrangementen ontwikkelen om te bepalen hoe we als SWV hiermee omgaan, eventueel in samenwerking met andere SWV-en 7. Professionaliseren 8. Communiceren met directies en interne begeleiders ad. 1: Definiëren van de invulling op de 3 niveaus (school-gemeente-swv) en formuleren van de doelgroep ad. 2: Monitor inrichten en uitvoeren: doel: het volgen van implementatie van de basisondersteuning inventarisatie proces: basis: zelfevaluatie per (deel) van een gemeente startpunt begeleidingsproces Onderdelen van het implementatieproces: nulmeting T=0 plannen monitor 6

7 ieder (deel) van een gemeente eigen rapportage voor kennisdeling; successen als uitgangspunt specifiek (centraal) aanbod ad. 3: Inventariseren van de invulling van de speciale ondersteuning en ontwikkelvraag neerleggen bij speciale voorzieningen analyse ondersteuningsvragen d.m.v. inventarisatie van casussen dubbelbijzondere kinderen die bekend zijn bij het samenwerkingsverband uitkomsten analyse clusteren op thema s de thema s bespreken in relatie tot de mogelijkheden en grenzen van huidige voorzieningen overig deel als ontwikkelvraag neerleggen bij s(b)o of andere specifieke voorzieningen ad. 4: Kennisniveau SWV zorgen voor deskundige onderwijsspecialisten en onderwijsondersteuners definiëren van het competentieprofiel opstellen van een scholingsaanbod inbedden in huidige POP- en evaluatiecyclus ad. 5: Faciliteren van procesbegeleiding om te komen tot een ontwikkelplan per (deel van) gemeente Uitgangspunten: thuisnabij alle scholen werken HGW elkaars kennis gebruiken kinderen gaan in hun eigen deel van de gemeente naar school behalen definitie niveau 2 kostenvrij Inhoud plan per (deel van) gemeente: aanbod aanbieder elkaars kennis gebruiken definitie compleet route 7

8 tijdspad evaluatie benodigde professionalisering kosten Volgorde: Eerst de inhoudelijke vraag definiëren (kwartier maken). Pas daarna de financiële kant uitwerken. ad. 7: Professionalisering input curriculum verzamelen voor de professionalisering voor het schooljaar in het voorjaar 2018 een professionaliseringsplan opstellen waarvoor het inhoudelijk curriculum door de projectgroep wordt voorbereid en in samenwerking met de (academies van besturen en andere vaste trainers van het samenwerkingsverband), zal worden uitgevoerd. 8