Publieke waardenbelangen van (semi)publieke opdrachtgevers in de bouw Resultaten voor deelnemers Studie 1

Transcriptie

1 Publieke waardenbelangen van (semi)publieke opdrachtgevers in de bouw Resultaten voor deelnemers Studie 1 Ir. Lizet Kuitert promovendus Leerstoel Publiek Opdrachtgeverschap in de Bouw Faculteit Bouwkunde Afdeling Management in the Built Environment L.Kuitert@tudelft.nl 1

2 Onderzoeksvragen promotie 1. Welke publieke waarden moeten worden verzekerd door (semi)publieke organisaties die actief zijn in de gebouwde omgeving? 2. Hoe kan het waarborgen van publieke waarden worden gegarandeerd binnen deze opdrachtgevende organisaties? 3. Hoe kunnen deze (semi)publieke opdrachtgevers publieke waarden waarborgen in het proces van publieke dienstverlening? 2

3 Overzicht promotieonderzoek Studie 1 IDENTIFICATIE publieke waarden waardenconflicten Studie 2 ANALYSE governance en management benaderingen Studie 3 VERTALING Framework voor waarborgingsstrategie Stand van zaken Interviews Cases Participatieve ontwerpworkshops 3

4 Doelstelling Studie 1 Identificatie van sectorspecifieke publieke waarden en de manier waarop deze zijn ingebed in publieke opdrachtgevende organisaties. Identificatie van sectorspecifieke publieke waardenconflicten die publieke actoren op verschillende niveaus van de publieke organisatie ervaren in hun opdrachtgevende rol. 4

5 Jørgensen & Bozeman (2007) Van der Wal (2008) De Graaf et al (2013) Hendriks and Drosterij (2012) Talbot (2008) Van der Wal (2008) Meynhardt (2009) Ogunlana and Toor (2010) Gann et al (2003) Dutch Policies Literatuurstudie Bestuurskunde Bestaande literatuurstudies naar publieke waarden Sociaalpolitieke verantwoordelijkheid Beleidsstukken Governance code Publieke waardencreatie in bouwsector Literatuur over organisatiewaarden (waarden van publiek naar privaat) Evaluatie- en meetconcepten, bv.: DQI Beleidsdocumenten, bijv.: omgevingswet Door het samennemen en combineren van de waarden gevonden in de literatuurstudie is een lijst ontwikkeld van 25 publieke waarden die van belang worden geacht in opdrachtgevende taken in de publieke bouwsector. Proceswaarden Rechtmatigheid x x x x x x Verantwoording x x x x x x Samenwerking Participatie x x x x x Transparantie x x x x x x x Integriteit x x x x x Veiligheid Betrouwbaarheid x x x x Gelijkheid x x x x x Eerlijkheid Collegialiteit x Wijsheid x x x x Gezondheid Prestatie en product waarden Efficiëntie x x x x x x Effectiviteit x x Kwaliteit x x x x x Functionaliteit Innovatie x x x Duurzaamheid x x Context Karakter x x Schoonheid x x Integraliteit x x 5 x x x x

6 Kenmerken publieke waarden Pluralisme van der Wal (2008), Bennington (2011) Niet alle waarden kunnen tegelijk worden bereikt: omdat publieke waarden onverenigbaar kunnen zijn. Het nastreven van bepaalde waarden beïnvloedt onvermijdelijk ons vermogen om bepaalde andere waarden na te streven. omdat publieke waarden onmeetbaar kunnen zijn. Er is geen enkele schaal waarop vaak tegenstrijdige waarden kunnen worden gemeten. Waar een conflict zich voordoet kan geen rationele beoordeling worden gemaakt. Ambiguïteit van der Wal (2008) Er bestaan verschillende definities en interpretaties voor dezelfde waarde. Typen Proces Inhoud de Bruijn & Dicke (2006) Proces Prestatie de Graaf & Paanakker (2014) 6

7 Waardenconflicten de Graaf and Paanakker (2014), Clifton and Duffield (2006) Gehoorzamen of snel handelen? Geheimhouding of openheid? Rechtmatigheid versus effectiviteit & efficiëntie Transparantie versus effectiviteit & efficiëntie 7

8 Interviewopzet (1) Relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer staat centraal. Dagelijkse praktijk respondent staat centraal: de beslissingen die (dagelijks) genomen worden, welke waarden daarbij een rol spelen en hoe deze waarden zich tot elkaar verhouden. We bespreken waarden vanuit verschillende perspectieven van de opdrachtgevende rol: A. Rol als opdrachtgever en de taken en verantwoordelijkheden m.b.t. het vormgeven van de interactie met de markt. B. Rol als opdrachtgever en de taken en verantwoordelijkheden m.b.t. het aansturen van medewerkers in hun samenwerking met de markt. C. De relatie tussen de opdrachtgevende rol (A+B) in relatie tot de organisatie (en organisatiedoelstellingen). 8

9 Interviewopzet (2) Een aantal standaardvragen over waarden binnen perspectief A en B: Aan welke 3 waarden hecht u veel belang in samenwerking met de markt? Welke 3 waarden raken het makkelijkst ondergesneeuwd in samenwerking met marktpartijen? Welke 3 waarden ziet u het liefst geborgd in samenwerking met marktpartijen? Welke 3 waarden worden nu niet geborgd in samenwerking met marktpartijen? Antwoord op de standaardvragen werd gegeven met 3 waardenkaartjes: Waardenkaartjes op basis van literatuurstudie Altijd de mogelijkheid om zelf een kaartje bij te maken Toelichting vanuit desbetreffende perspectief van de opdrachtgevende rol Aanvullend/waar mogelijk werd er een rangorde gemaakt van alle waardenkaartjes: Van minste belang (-3) tot meest van belang (+3) perspectief A Door het maken van keuzes kwam het gesprek over mogelijke dilemma's op gang. 9

10 Hybride Publiek Participanten verzameld via OGF Onderscheid gemaakt tussen verschillende typen publieke organisaties (wel/niet verplicht tot toepassing aanbestedingsregelgeving) en verschillende opdrachtgevende functies die verschillende besluitvormingsniveaus representeren. Functie / Type organisatie Dir. tak bouw CPO Dir. Ontwikkeling Dir. Beheer en/of Onderhoud (Rijks)overheid 8 organisaties Governed by law 6 organisaties Semipubliek 3 organisaties

11 11

12 Analyse Coderingsstructuur voor analyse interviewtranscripten: begrip en interpretatie. Coderingsgroepen: OG-ON relatie Publieke Waarden Interne factoren Externe factoren Sturing Verantwoording Dilemma/conflict Excel met antwoorden op basis van waardenkaartjes voor analyse van overeenkomsten en verschillen: Type organisatie ((semi)publiek) Verschillende opdrachtgevende functies Verschillende perspectieven: delen van opdrachtgevende rol 12

13 Waardenbelangen Algeheel beeld waardenbelangen Meest van belang Het liefst gewaarborgd Makkelijkst ondergesneeuwd A B A B A B Samenwerking Samenwerking Samenwerking Integriteit Innovatie Innovatie Betrouwbaarheid Integriteit Integriteit Samenwerking Ecologische Samenwerking duurzaamheid Integriteit Kwaliteit Verantwoordelijk Transparantie Samenwerking Participatie heid Transparantie Betrouwbaarheid Transparantie Verantwoordelijk heid Gelijkheid Ecologische duurzaamheid Kwaliteit Transparantie Kwaliteit Kwaliteit Participatie/ Schoonheid o.a. Schoonheid 13

14 Waardenshift Er wordt nog veel over proceswaarden gesproken. Maar bij het bespreken van waarden die sneller ondergesneeuwd raken komen productwaarden, zoals innovatie en duurzaamheid, meer naar voren. Evenals de wens om meer te kunnen sturen op deze nieuwe waarden, waar hier nu nog geen ruimte voor is en deze waarden alleen via andere traditionele waarden te bereiken zijn. Rechtmatigheid, integriteit, transparantie worden als vanzelfsprekend gesteld. Rechtmatigheid moet je borgen, innovatie, duurzaamheid wil men meer borgen, maar men weet nog niet hoe. Alignment van de gewenste opdrachtgevende rol en haar waarden en de opdrachtgevende organisatie is nodig. 14

15 Sturing op waardenshift De gewenste waardenshift kan nog niet worden gefaciliteerd door (semi)publieke opdrachtgevers in de bouw. Men werkt aan verandering in sturing op waarden; Zo gaat men van reactief en passief handelen richting de nieuwe waarden op zoek naar een actievere vorm om deze waarden te benaderen. Rechtmatigheid is vanzelfsprekend, bij sturen op waarden wil men deze waarden meer in de context plaatsen om ruimte te maken voor nieuwe waarden. Momenteel is men vooral bezig met het gebruik van andere, nieuwe contractvormen: Lange termijn contracten worden positief geacht voor samenwerking en innovatie. 15

16 Invloed karakteristieken opdrachtgever Mate van publiekheid (publiek <> semipubliek): Kwaliteit relatief hoog bij (rijks)overheid. Bij het eigen contact met de markt wordt er meer nadruk gelegd op een bepaald abstractieniveau en het creëren van een bepaalde afstand, waar bij de medewerkers meer aandacht is voor operationalisering van waarden. De sturing op waardenmanagement door medewerkers richt zich vooral op bewustwording, in gesprek blijven en ruimte geven. Dit kan omdat de participanten als rugdekking gelden. Opdrachtgevende functie besluitvormingsniveau: Participate genoemd door CPO s De betekenis die aan waarden wordt gegeven in interactie met de markt wordt door CPO s veelal vanuit de aanbestedingsregelgeving geformuleerd. 16

17 Invloed mate van publiekheid Publiek Governed by law Semipubliek Van grootste belang Samenwerking Samenwerking Samenwerking Betrouwbaarheid Betrouwbaarheid Transparantie Kwaliteit Integriteit Betrouwbaarheid Integriteit Transparantie Integriteit Transparantie Kwaliteit Rechtmatigheid Het liefst gewaarborgd Samenwerking Integriteit Samenwerking Verantwoordelijkheid Samenwerking Rechtmatigheid Integriteit Transparantie Transparantie Betrouwbaarheid Kwaliteit Kwaliteit Transparantie Betrouwbaarheid Verantwoordelijkheid Kwaliteit Makkelijkst ondergesneeuwd Innovatie Innovatie Innovatie Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid Samenwerking Samenwerking Participatie Gelijkheid Gelijkheid Schoonheid Schoonheid Schoonheid Participatie 17

18 Invloed opdrachtgevende functie Dir. Tak bouw CPO Dir. ontwikkeling Dir. Beheer en/of onderhoud Van grootste belang Samenwerking Samenwerking Samenwerking Samenwerking Betrouwbaarheid Betrouwbaarheid Betrouwbaarheid Betrouwbaarheid Integriteit Integriteit Transparantie Integriteit Transparantie Transparantie Integriteit Transparantie Kwaliteit Kwaliteit Kwaliteit Kwaliteit Het liefst gewaarborgd Integriteit Integriteit Samenwerking Verantwoordelijkheid Samenwerking Samenwerking Verantwoordelijkheid Samenwerking Verantwoordelijkheid Verantwoordelijkheid Integriteit Integriteit Kwaliteit Transparantie Transparantie Transparantie Betrouwbaarheid Kwaliteit Kwaliteit Kwaliteit Transparantie Makkelijk ondergesneeuwd Innovatie Innovatie Innovatie Innovatie Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid Samenwerking Samenwerking Gelijkheid Gelijkheid Transparantie Gelijkheid Samenwerking Samenwerking Schoonheid Participatie Schoonheid Schoonheid Schoonheid 18

19 Belangrijke waarden in samenwerking Bij het bespreken van de gewenste opdrachtgever opdrachtnemer relatie is betrouwbaarheid de overkoepelende waarde die naar boven komt, er zijn 2 lijnen te herkennen: Het zijn van een betrouwbare partner: Voorspelbaar zijn voor de markt: Benaderbaarheid: op zoek naar connecties in plaats van contradicties Gelijke duurzame relatie bouwen Gemeenschappelijkheid: Samenwerking op basis van gemeenschappelijke waarden Lange termijn denken, eerdere betrokkenheid van marktpartijen Benaderen van de markt gericht op toekomstige taken en wat de markt kan leveren Het zijn van een betrouwbare entiteit: Transparantie in het uitgangspunt (het beleid) Integriteit essentieel; Gelijke behandeling als randvoorwaarde Daarna ruimte voor andere waarden 19

20 Rollen en verantwoordelijkheden Rollen opdrachtgever en opdrachtnemer: Alleen kunnen we het niet, we hebben allemaal een rol Maar er zijn wel specifieke taken die je als overheid zelf wilt doen De voorspelbaarheid van de opdrachtgever wordt steeds belangrijker: In het zijn van een betrouwbare partner. Er is aandacht voor laagdrempeligheid, benaderbaarheid en aanspreekbaarheid. Verantwoordelijkheden opdrachtgever en opdrachtnemer: De opdrachtgever heeft bepaalde verwachtingen van de opdrachtnemer: Opdrachtgever meer proactief, eigenaarschap tonen is hier een aandachtspunt. De opdrachtgever wil dit faciliteren door samen op te trekken, ook om er zo achter te komen wat de markt te bieden heeft en hierop in te spelen. Opdrachtgevers zijn op zoek naar een andere vorm van leiderschap; dienend leiderschap, volwassenere opdrachtgeversrelatie. 20

21 Interne factoren van invloed op waardenbelangen Fase waarin de organisatie zich bevindt: Cultuur: de invloed van de organisatiecultuur (risicomijdend of toekomstgericht) op omgang met integriteitsissues; wel of niet prioriteren proceswaarden. Waarde perspectief: een aantal organisaties is door (huidige) reorganisatie op zoek naar de juiste relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Wisseling van bezetting op sleutelfuncties laat zien wat de invloed is van persoonlijke waarden. Het publieke karakter: Gevoel van verantwoordelijkheid; het merendeel van de participerende organisaties voelt zich door haar publieke karakter verantwoordelijk om voorop te lopen in de waardenshift. Hiervoor moet men zich soms zeer kwetsbaar opstellen omdat publieke organisaties nog vaak afhankelijk zijn van kennis uit de markt. Visie op positie opdrachtgever in de publieke waardenketen : Hier gaat het vooral om de mate van integraliteit die wordt gezocht in de opdrachten, dit beinvloedt vooral de accenten die worden gelegd op waarden. 21

22 Externe factoren van invloed op waardenbelangen Wetten en regelgeving in bouwsector: Europese aanbestedingsrecht Nederlandse beleidsdocumenten energieakkoord, de bouwagenda, Innovatie kaart Ontwikkelingen in de bouwsector Financiële crisis heeft geleid tot meer aandacht voor efficiëntie. Parlementaire enquête heeft geleid tot aandacht voor kerntaak, vooroplopen moeilijker. Initiatieven vanuit de industrie: Marktvisie Het bestuurlijk systeem: Audits controles: tijdelijke specifieke aandacht voor waarden 4 jarige verkiezingsperiode: korte termijn doelen (effectiviteit/efficiëntie) vs. lange termijn doelen (waarden zoals innovatie en duurzaamheid). Maatschappelijke uitdagingen: Complexe taken leiden tot aandacht voor nieuwe waarden. Nieuwe vormen van contracten gericht op samenwerking, want men heeft elkaar nodig om te komen tot oplossingen voor complexe problemen. 22

23 Uitdagingen management van waarden Context beïnvloedt positie waarden, vooral waar de accenten worden geplaatst Projectcontext Bestuurlijke context Dilemma, spanningsveld Publieke opdrachtgevers zijn gericht op het voorkomen van conflicten. Bij het ervaren van moeilijkheden, dilemma s of spanningsvelden valt men vaak nog terug naar de directieve opdrachtgever. 23

24 Dilemma s tussen verschillende (typen) waarden Rechtmatigheid vs. Samenwerking Niet kunnen voortbouwen op eerdere samenwerkingen waarin waarden zijn opgebouwd door aanbestedingsregelgeving. Contractuele verbinding bemoeilijkt samenwerking; schijn gelijkheid. Vernieuwing vs. Publiekheid Sporadisch, experimentele status van innovatie. Effectiviteit en efficiëntie: niet van tevoren kunnen bepalen, uitkomst niet bekend bij innovatie (vernieuwing). Zachte vs. Harde Waarden Geld, kwaliteit, tijd nog steeds bovenliggend. Dit is nodig in de huidige verantwoordingsstructuur. Daarnaast lijkt de markt nog niet klaar voor open vragen die corresponderen met zachtere waarden. 24

25 Dilemma s in het zijn van een publieke opdrachtgever in de bouw Verantwoordelijkheid vs. Gelijkheid Het gaat om verantwoordelijkheid en eigendom vs. gelijkheid in samenwerking Bepaalde afstand nodig vanwege positie publieke partijen. Schijn gelijkheid door contractuele relatie. Transparantie vs. Samenwerking Hoe open kan je zijn? Wederkerigheid in transparantie gewenst, maar voor bepaalde sectoren is dit niet gewenst in de samenwerking vanwege de concurrentiepositie. Continuïteit vs. Incidenten managen Project georiënteerde industrie heeft zowel te maken met korte termijn (project) als lange termijn (ouderorganisatie) belangen. 25

26 Voor meer informatie Nogmaals dank voor uw medewerking. Mocht u nog vragen hebben naar aanleiding van deze verslaglegging of behoefte hebben aan een mondelinge toelichting dan hoor ik het graag. E: L.Kuitert@tudelft.nl M: +31 (0) W: 26