Bureau voor Maatschappelijke oplossingen. Actief vrijwilligersbeleid. Een goede investering voor gemeenten

Transcriptie

1 Bureau voor Maatschappelijke oplossingen Actief vrijwilligersbeleid Een goede investering voor gemeenten

2 Actief gemeentelijk vrijwilligersbeleid: een goede investering Door bezuinigingen in zorg en welzijn zal meer en meer een beroep worden gedaan op vrijwilligers. Ondanks dat al veel Nederlanders vrijwilligerswerk doen, liggen er kansen voor uitbreiding. Mits gemeenten kiezen voor een actieve aanpak. Een investering die garant staat voor een hoog rendement. Nederland is Europees gezien een koploper in vrijwillige inzet. Veel Nederlanders zetten zich vrijwillig in voor anderen. Het percentage inwoners dat vrijwilligerswerk doet is ongeveer 40% en dit percentage blijft de laatste decennia redelijk constant. Is het genoeg? De komende jaren wordt er zwaar bezuinigd op langdurige zorg. Ouderen, gehandicapten en mensen met een psychiatrische aandoening moeten langer zelfstandig wonen en kunnen daarbij steeds minder rekenen op betaalde ondersteuning. Dat wil uiteraard niet zeggen dat zij geen hulp nodig hebben. Integendeel. Door de vergrijzing zal de behoefte juist toenemen. Het organiseren en betalen van grote delen van zorg en welzijn komt op het bordje van gemeenten. Zij denken na over oplossingsrichtingen in het hele spectrum van wonen, zorg en welzijn. Eén van de mogelijke oplossingen is het vergroten van het aantal vrijwilligers. Omdat er al veel vrijwilligerswerk wordt gedaan, zal het niet eenvoudig zijn om extra mensen te vinden die in het gat willen springen dat ontstaat door de bezuinigingen. Misschien lukt het om meer vrijwilligers te vinden voor zaken als een boodschappendienst, maar voor zwaardere zorgtaken is dit een stuk lastiger. Een probleem is hierbij dat de gemeente haar burgers, afgezien van uitkeringsgerechtigden, niet kan dwingen om vrijwilligerswerk te gaan doen. De vraag is dus welke strategie gemeenten kunnen volgen om dit doel te bereiken. Gemeenten onderschrijven weliswaar het belang van vrijwilligerswerk, maar beperken zich vaak tot een voorwaardenscheppend beleid. Het vinden en ondersteunen van vrijwilligers laten zij over aan een gesubsidieerde organisatie zoals een vrijwilligerscentrale. Daarnaast subsidiëren gemeenten vrijwilligersorganisaties om hun activiteiten uit te voeren en waarderen zij vrijwilligers met bijvoorbeeld een jaarlijks feest. Wij pleiten voor een andere, actievere aanpak. Te beginnen bij het doel. Veel gemeenten hebben als doel het verhogen van het percentage burgers dat vrijwilligerswerk doet. Zij kunnen zich er echter beter op richten dat er meer vrijwilligerswerk wordt gedaan. Dus meer uren vrijwilligerswerk, ongeacht of dit door meer of minder vrijwilligers wordt verricht. Als we het doel anders formuleren, komen er ook andere strategieën in beeld. Vooral bestaande vrijwilligers willen meer doen, aldus onderzoek in Rotterdam. In 2011 was 26% van de Rotterdamse vrijwilligers bereid om meer te doen, terwijl 11% van de niet- vrijwilligers bereid was om in actie te komen. Als dit beeld ook in andere gemeenten geldt, is er dus veel onbenut potentieel. Dat biedt kansen. We stellen daarom voor om vooral in te zetten op het behoud van bestaande vrijwilligers en hen waar mogelijk te vragen extra klussen op te pakken. Hetzelfde onderzoek in Rotterdam wijst uit dat het gros van het vrijwilligersuren door een minderheid wordt verricht. Het behoud van deze harde kern verdient daarom veel aandacht van de gemeente. Hoe organisaties omgaan met vrijwilligers is dan ook niet alleen een zaak van organisaties zelf. Een negatieve bejegening door de coördinator van 2 Actief gemeentelijk vrijwilligersbeleid: een goede investering

3 die organisatie is soms de reden dat vrijwilligers afhaken. Gaat een organisatie slecht om met haar vrijwilligers, dan kan dat (potentiële) vrijwilligers afschrikken. Brundney en Meijs pleiten in dit verband voor het veranderen van paradigma, van plundering naar verduurzaming. Dat is in ieders belang. Het zou voor gemeenten reden moeten zijn om zich hier actief mee te bemoeien. Dat kan door voeling te houden met de praktijk en door signalen van vrijwilligers op te pakken en samen met organisaties te werken aan goede praktijken. Een voorbeeld is deskundigheidsbevordering. Veel vrijwilligers willen zich ontwikkelen. Het is bovendien nodig omdat steeds meer van vrijwilligers wordt gevraagd. Er zijn veel hoog opgeleide vrijwilligers, maar ook vrijwilligers die worden gestuurd door de sociale dienst. Een standaardcursus stoot beide groepen af. Er is meer differentiatie nodig. Uit een verkenning die we hielden onder Amsterdamse vrijwilligers blijkt dat zij zeer uiteenlopende wensen hebben met betrekking tot deskundigheidsbevordering. Veel organisaties zijn te klein voor een aanbod op maat. Samenwerking met andere organisaties kan zorgen voor voldoende keuze in trainingen en tegelijk zorgen voor voldoende deelname. De gemeente kan deze samenwerking tot stand brengen. Een ander element is inzetten op de burgers die nog niet als vrijwilliger actief zijn, maar daartoe wel bereid zijn. Deze potentiële vrijwilligers zijn moeilijker te vinden en te verleiden dan de bestaande vrijwilligers. Het vereist dan ook een andere, slimme aanpak om hen over de drempel te krijgen. Een idee is om bepaalde doelgroepen gericht te benaderen. De literatuur noemt verschillende groepen die mogelijk interessant zijn: gepensioneerde babyboomers, gezinnen, studenten, expats etc. Volgens ons gaat het minder om een specifieke groep, maar meer om de benaderingswijze. Onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau wijst uit dat de meeste vrijwilligers jong en oud gestart zijn omdat ze werden gevraagd. Ze zijn erin gerold. Slechts een klein aantal vrijwilligers is zelf op zoek gegaan naar de ideale vrijwilligersbaan. Wie sociaal actiever is, heeft een groter netwerk en loopt daarmee een grotere kans om gevraagd te worden. Of ze ja zeggen is afhankelijk van de eigen motieven en ambities en het aanbod van de organisatie. Vanuit deze kennis kunnen organisaties het vinden en matchen van nieuwe vrijwilligers creatiever aanpakken. Het aanbieden van een vacature op de website van een vrijwilligerscentrale is niet de meest effectieve aanpak. Wie als taak heeft om vrijwilligers te vinden, zal een netwerk moeten opbouwen. Zorgen dat hij of zij de wijk of gemeente kent en omgekeerd. De buurtbewoners hoeven niet allemaal goede vrienden te worden, als je maar weet wie je waarvoor kunt vragen. Dit is wat Granovetter de kracht van zwakke schakels noemt. Wie een uitgebreid netwerk met kennissen (zwakke schakels) heeft, bereikt meer dan wie alleen hechte contacten binnen een kleine, vaste groep onderhoudt. Een ander aspect is het loslaten van het vacaturedenken, zoals ook Brundney en Meijs adviseren. Veel mensen willen wel iets doen als ze gevraagd worden. Dat hoeft echter niet per se de vacature te zijn die de organisatie wil invullen. Wat iemand wil en kan zou het vertrekpunt moeten zijn, in plaats van de behoefte van de organisatie. Als de organisatie niet kan bieden wat de aspirant vrijwilliger wil, zou het de organisatie sieren om hem of haar in contact te brengen met een organisatie waar de aspirant vrijwilliger wel op zijn of haar plek is. We zien een taak voor de gemeente om organisaties te stimuleren op deze manier te werken en om zelf in de wijk aanwezig te zijn om verbindingen te leggen tussen bewoners en organisaties en tussen organisaties onderling. 3 Actief gemeentelijk vrijwilligersbeleid: een goede investering

4 Zoals doorklinkt in de voorgestelde lijn, is het nodig dat gemeenten een actieve rol spelen. Nauw contact met organisaties en vrijwilligers is noodzakelijk. De werkvloer van de civil society op, weten wat er leeft, wat er goed gaat en waar zaken blijven steken. Aanwezigheid en aanspreekbaarheid zijn belangrijk. Niet alleen sturen via beschikkingen, maar ook snel en direct op locatie. Bovendien krijgt de gemeente dan een betere feedback op haar beleid, zodat bijstelling mogelijk is. Of er worden vragen gesteld en ideeën meegegeven waar nieuwe initiatieven uit kunnen voortkomen. Als de aanpak gepaard gaat met een oprechte belangstelling en waardering voor organisaties en vrijwilligers, zal het beleid vruchten afwerpen. Waarmee we overigens niet willen zeggen dat feestelijke bijeenkomsten voor vrijwilligers dan maar afgeschaft moeten worden. Integendeel. Kleine en grote waarderingsevenementen vallen in de smaak bij vrijwilligers. Hoe meer waardering en hoe meer communicatie over vrijwillige inzet, hoe beter. Nederland is al koploper vrijwillige inzet. Maar aan de top blijven gaat niet vanzelf. In deze tijden van bezuinigingen zijn gemeenten niet enthousiast over extra inzet en investeringen. Ze gaven volgens de Wmo- benchmark in 2012 minder uit voor ondersteuning van vrijwilligerswerk dan in 2011 en in 2011 minder dan in Een logische gedachte is echter dat een extra investering zichzelf terugverdient. Er zijn verschillende methoden om vrijwilligerswerk economisch te waarderen. In 2009 is becijferd dat de economische waarde van vrijwilligerswerk in Nederland tussen de 5 en 20 miljard euro ligt, afhankelijk van welke methode wordt gehanteerd. Voor een gemiddelde Nederlandse gemeente gaat het om miljoenen. Interessante feiten nu gemeenten zelf een groot deel van de zorg moeten regelen en betalen. Enkele kanttekeningen hierbij zijn wel op hun plaats. Als het betaald zou moeten worden, zou veel vrijwilligerswerk niet meer gebeuren. Bovendien is de ware betekenis van vrijwilligerswerk niet in geld uit te drukken. We willen met de cijfers dan ook slechts illustreren dat de business case van extra inzet voor gemeentelijk vrijwilligersbeleid positief is. Een slimme investeerder laat zo n kans niet voorbij gaan. Tips voor een hoog rendement van gemeentelijk vrijwilligersbeleid 1. Richt u op het uitbreiden van (uren) vrijwillige inzet en niet op uitbreiding van het aantal vrijwilligers. 2. Geef prioriteit aan bestaande vrijwilligers. 3. Stuur op een positieve bejegening van (potentiële) vrijwilligers door organisaties. Maar hier een gezamenlijk belang van. 4. Wees op locatie - aanwezig en aanspreekbaar voor organisaties en vrijwilligers. 5. Stuur op een (re)organisatie van het aanbod aan deskundigheidsbevordering tot een gezamenlijk, gedifferentieerd aanbod van hoge kwaliteit. 6. Vergroot de kans dat nieuwe vrijwilligers erin rollen. Stimuleer organisaties om op een andere manier te werven, bijvoorbeeld door meer te netwerken in de wijk en door het vacaturedenken los te laten. 7. Blijf vrijwilligerswerk als iets waardevols en leuks promoten en waarderen. Auteurs Marcel van Lochem is senior adviseur sociaal beleid bij Transitiepartners, Dianne Geerds is junior adviseur bij Transitiepartners en geeft in opdracht van stadsdeel Amsterdam Oost handen en voeten aan het vrijwilligersbeleid. Albert van Woerden werkte recent, tot zijn pensionering, bij dit stadsdeel en heeft aan de basis gestaan van de nieuwe benadering. 4 Actief gemeentelijk vrijwilligersbeleid: een goede investering

5 Reactie? Mail ons: Referenties Brundney, J.L. en L.C.P.M. Meijs, Een tragedie in vrijwilligerswerk voorkomen: een nieuw paradigma, in: Vrijwillige Inzet Onderzocht, Jaargang 4, supplement (maart 2007), p Brundney, J.L. en L.C.P.M. Meijs, Winning Volunteer Scenarios: The Soul of a New Machine, in: The International Journal of Volunteer Administration, Jaargang 24, nummer 6 (oktober 2007), p Dekker, P. en J. de Hart (red.), Vrijwilligerswerk in meervoud; Civil society en vrijwilligerswerk 5, Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, De Nederlandsche Bank, Dossier: Vrijwilligerswerk, DNB Magazine nr. 6, 2010, p Devilee, J., Vrijwillig verzorgd: over vrijwilligerswerk voor zorgbehoevenden en mantelzorgers buiten de instellingen, Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, Elferink, J., C. Scholten en O. Storms, Binden vanuit de basis: onderzoek naar coördinatie van het vrijwilligerswerk en inspraak van vrijwilligers in zorgorganisaties, Vilans en Movisie, Utrecht, november Graaf, P. de, Vrijwilligerswerk en informele hulp in Rotterdam 2011: resultaten uit het Vrijetijdsonderzoek 2011, Centrum voor Onderzoek en Statistiek, Rotterdam, februari Granovetter, M.S., The Strength of Weak Ties, in: American Journal of Sociology, Vol. 78, nummer 6 (mei 1973), p SGBO, Benchmark Wmo 2012: resultaten over het jaar 2011, Den Haag, november Actief gemeentelijk vrijwilligersbeleid: een goede investering