Notitie over wijksteunpunten informele welzijn en zorg

Transcriptie

1 Concept Notitie over wijksteunpunten informele welzijn en zorg 1. Inleiding: De Stedelijke Wmo-Adviesraad biedt deze notitie aan de Gemeente aan als ongevraagd advies. In de Wmo doet de overheid een dringend beroep op de burger om verantwoordelijkheid te nemen voor eigen welzijn en gezondheid en een bijdrage te leveren aan de civil society door middel van hulp en ondersteuning aan elkaar. In zijn beleidsbrief van april 2011 bevestigt wethouder van der Burgt deze beleidslijn. Ook de WMO Beleidsnota vermeldt dat de gemeente inzet op eigen verantwoordelijkheid en participatie (blz. 16). De eerste en tweede golf van bezuinigingen en de toekomstige demografische ontwikkelingen, (dubbele vergrijzing en ontgroening), versterken deze oproep. Een derde element van verandering is de nieuwe ziektekostenverzekeringswet en de toenemende marktwerking in de zorg met als praktisch resultaat de aldoor oplopende zorgpremie en de verhoging van het eigen risico voor verzekerden. Deze ontwikkelingen maken het urgent zich te bezinnen op de huidige en toekomstige organisatie van welzijn en zorg, zowel professioneel als informeel. De Wmo-Adviesraad is van mening dat burgers van de overheid mogen verwachten dat zij in verband met deze ontwikkelingen maatregelen neemt in termen van adequaat beleid. En dat zij met betrekking tot de eigen verantwoordelijkheid en participatie van de burger goede faciliteiten verschaft om actieve vrijwilligers te stimuleren, ondersteunen en het beschikbare potentieel aan te boren. In aansluiting op de WMO nota hebben wij in deze notitie voorstellen geformuleerd om in 2012 e.v. bij het verdere Uitvoeringsprogramma vrijwillige inzet de kernpunten uit deze notitie op te nemen. 2. Doel van deze notitie Deze notitie wil vanuit het perspectief van de burger een stedelijk kader schetsen met uitgangspunten en randvoorwaarden voor structurele en kwalitatieve wijksteunpunten informele welzijn en zorg in de stadsdelen. Doel is een kwalitatieve impuls te geven aan de stimulering van burgers om zich in te zetten voor: - mensen die tengevolge van hun beperkingen hulp en ondersteuning behoeven, hetzij permanent, hetzij projectmatig; - organisaties (b.v. sportclubs, buurthuizen, zorg- en welzijnsinstellingen) die vrijwilligers nodig hebben om goed te functioneren; - de samenleving in bredere zin, hetzij permanent, hetzij projectmatig. Stedelijke Wmo-Adviesraad Amsterdam, Plantage Middenlaan 14-1, 1018 DD, Amsterdam 1

2 Beoogd wordt door middel van een ondersteuningsstructuur op wijkniveau enerzijds het appèl dat de overheid doet op haar burgers bekend, transparant en toegankelijk te maken en anderzijds de burgers te faciliteren om hun eigen weg daarin te vinden. Tevens moet de beoogde structuur op een efficiënte wijze de koppeling van vraag en aanbod realiseren in een flexibele aansluiting op en afstemming met professionele welzijn en zorg. De gemeente dient hierin een trekkersrol te vervullen. In verschillende stadsdelen wordt reeds beleid ontwikkeld om de ondersteuning en werving van vrijwilligers vorm te geven. Het gaat in dit advies van de WMO Adviesraad niet per se om het creëren van een nieuwe voorziening maar om een model te ontwikkelen dat het mogelijk maakt de grote diversiteit aan informele welzijn en zorg in kaart te brengen. En door middel van een goede organisatie op wijkniveau het aanbod van vrijwilligers en mantelzorgers effectief in te zetten met een maximaal doel als resultaat. Daarbij is het essentieel uit te gaan van de bestaande voorzieningen, deze zo nodig te verbeteren, of stimulansen te geven waar nog geen of te weinig beleid wordt gemaakt. 3. Huidige situatie: Alle welzijns-, zorg- en vrijwilligersorganisaties willen graag goed kunnen inspelen op de vraag van hun cliënten vaak in aansluiting op mantelzorg en/of professionele inzet. Belangrijk is dat vrijwilligersorganisaties voldoende goed gekwalificeerde vrijwilligers kunnen inzetten, tijd hebben om hen te begeleiden en middelen hebben om hen een onkostenvergoeding te verstrekken. Ouderen-, gehandicapten- en migrantenorganisaties draaien vaak volledig op vrijwilligers en hebben de grootste moeite om continuïteit en kwaliteit aan hun werk te geven. Tevens functioneren vrijwilligersorganisaties vaak los van elkaar. Door krachten te bundelen, door een goede organisatie en efficiënte inzet van de beschikbare vrijwilligers in de wijk kan wellicht het rendement van het aanbod worden verhoogd. De Vrijwilligerscentrale Amsterdam (VCA) ondersteunt vrijwilligerswerk op vier plaatsen in de stad. Zij hebben een intermediaire rol tussen mensen die vrijwilligerswerk willen doen en vrijwilligersorganisaties. Maar zij hebben nu niet de capaciteit om hun spreekuren op wijkniveau te houden. En begeleiding en/of training is meestal niet aanwezig. 4. Lokaal én stedelijk niveau Naast de behoefte aan informele welzijn en zorg in de stadsdelen zijn er ook organisaties op stedelijk niveau die deze behoefte hebben (b.v. maatjes-, buddyprojecten, sport). Ook voor hun kunnen wijksteunpunten een rol spelen. 5. Argumenten voor een steunpunt op wijkniveau Wij vinden het van groot belang dat het steunpunt op wijkniveau wordt georganiseerd om de volgende redenen: Een steunpunt in de wijk biedt bewoners een fysieke plek dichtbij huis, zij kunnen het vinden; Het nodigt bewoners het meest uit om vrijwilligerswerk te doen; zeker nu er grotere stadsdelen zijn is het van belang dat bewoners dichtbij huis terecht kunnen. Stedelijke Wmo-Adviesraad Amsterdam, Plantage Middenlaan 14-1, 1018 DD, Amsterdam 2

3 De grootte van het wijkniveau wordt per stadsdeel in overleg met bewoners vastgesteld; belangrijk hierbij is vooral dat bewoners het steunpunt als een natuurlijke, toegankelijke plek in hun wijk ervaren; Op wijkniveau is het steunpunt het best bereikbaar, ook voor ouderen en mensen met een beperking en verlaagt voor hen de drempel om hun vraag te stellen en vrijwillige inzet te realiseren; Op wijkniveau kan gebruik worden gemaakt van de kennis die al aanwezig is over de sterke en de zwakke kanten van een wijk, bijvoorbeeld bij huizen van de buurt, het loket zorg en samenleven, steunpunten van woningcorporaties, enz.; In het steunpunt is bekend welke (ervarings)deskundigen in de wijk bewoners met hun activiteiten kunnen ondersteunen. De vraag naar informele zorg en het aanbod aan vrijwillige inzet is op wijkniveau gemakkelijker te koppelen; het brengt mensen die iets willen doen in de wijk gemakkelijker met elkaar in contact; bewoners in een wijk zien zaken die in hun wijk verbeterd moeten worden; in deze gevallen is het gemakkelijker om met bewoners activiteiten op wijkniveau te organiseren. Voor mensen die zich op stedelijk niveau willen inzetten moet het wijksteunpunt een goede verwijzing kunnen realiseren. Het steunpunt kan een sterke voorbeeldfunctie vervullen en laten zien dat het de gemeente ernst is om de civil society goed vorm te geven. 6. Uitgangspunten van wijksteunpunten informele welzijn en zorg Bij het ontwikkelen van wijksteunpunten informele welzijn en zorg gaan wij uit van de volgende punten: 1 Plezierig leven van bewoners: Het is belangrijk dat bewoners van Amsterdam met en zonder beperking zo lang mogelijk plezierig hun leven kunnen leiden. De inzet van vrijwilligers en bewoners in hun wijk kan de kwaliteit van de samenleving (leefbaarheid, veiligheid, sociale cohesie, zelfredzaamheid) ten goede komen. 2 Wijkanalyse: het is noodzakelijk bij het opzetten van het wijksteunpunt om een feitelijke analyse te maken van de wijk met sterke en zwakkere kanten: een sociale kaart van de wijk met alle professionele voorzieningen en sleutelfiguren (o.a. wijkagent, buurtconciërge, wijkverpleegkundige, opbouwwerker, jongerenwerker). Hierbij worden ook alle vrijwilligersorganisaties en bewonersgroepen, de betrokkenheid van bewoners en hun subjectieve beleving van de wijk in beeld gebracht. Verder moet bij de vormgeving en het beleid gebruik gemaakt kunnen worden van data die bij gemeente/ stadsdelen, zorgverzekeraars en organisaties beschikbaar zijn. 3 Serieus nemen van de wensen, behoeften en interesses van burgers Serieus nemen van de wensen, behoeften en interesses van burgers die mogelijk vrijwilligerswerk willen gaan doen is essentieel. Vrijwilligers willen ook invloed op het vrijwilligerswerkbeleid. Zij willen helderheid over hun taak, een duidelijke omschrijving van hun positie en hun rechten. Een klant- en vraaggerichte opstelling is een vereiste. Het wijksteunpunt richt zich op de capaciteiten van burgers die de behoefte hebben zich als vrijwilliger in te zetten en op burgers die op zoek zijn naar nieuwe sociale contacten en een nieuwe maatschappelijke rol. 4 Uitgaan van het bestaande in relatie tot de gewenste vorm Essentieel in de ontwikkeling van de wijksteunpunten is te inventariseren wat er op dit gebied al in de wijken aanwezig is. Daar waar lacunes bestaan ten Stedelijke Wmo-Adviesraad Amsterdam, Plantage Middenlaan 14-1, 1018 DD, Amsterdam 3

4 opzichte van de nieuwe vorm dient aanvulling/uitbreiding te worden gerealiseerd. Daarbij spreekt het vanzelf dat de aanwezige vrijwilligersorganisaties en -afdelingen van instellingen worden uitgenodigd om hun aandeel in dit proces bij te dragen. Ook burgers die de ambitie hebben om in de uitvoering een rol te vervullen dienen betrokken te worden in de vormgeving. Tevens verdient het aanbeveling de huidige steunpunten te evalueren gericht op de beoordeling of deze voldoen aan het gewenste resultaat. Met andere woorden: onderzoeken of door middel van de bestaande wijksteunpunten het gewenste effect wordt bereikt met de inzet van vrijwilligers en mantelzorgers. 7. Plaatsbepaling en subsidiëring van het wijksteunpunt Wij bepleiten het wijksteunpunt te koppelen aan de uitvoering van het Basispakket collectieve welzijnsdiensten,waaronder het Loket Zorg en Samenleven. Het stimuleren van informele netwerken voor hulp en steun staat centraal. De voorwaarden voor de subsidiëring van bewonersinitiatieven dient transparant te zijn. Tevens dient duidelijk te zijn op welke wijze het beschikbare budget wordt ingezet en wat de uitkomst is van de besteding van de middelen. 8. Taken: Het wijksteunpunt: verzamelt informatie m.b.t. bewoners die een vraag hebben en bewoners die een aanbod (willen) doen; bemiddelt tussen de behoefte aan informele welzijn en zorg en het aanbod aan vrijwillige hulp; biedt professionele ondersteuning aan vrijwilligers en bemiddelt tussen vraag en aanbod van vrijwilligerswerk. biedt ondersteuning aan bestaande vrijwilligersorganisaties ter versterking van sociale netwerken; ondersteunt bewonersinitiatieven die bijdragen aan de leefbaarheid en sociale cohesie in de wijk; leidt toe naar scholing en training van vrijwilligers (o.a.vrijwilligersacademie) biedt ondersteuning bij de werving van nieuwe vrijwilligers wijst de weg naar goede faciliteiten voor vrijwilligers en laagdrempelige ruimtes voor vrijwilligers in de wijk; heeft een signaleringsfunctie met betrekking tot het beleid van gemeente en stadsdelen; inventariseert vragen of noden van bewoners die de gemeente of het stadsdeel moet oppakken. zet zich via verschillende communicatiemiddelen in om burgers te informeren over ondersteuningsmogelijkheden van hun initiatief. Is op de hoogte van vraag aanbod op stedelijk niveau en kan daarin bemiddelen. 9. Voorwaarden waaraan wijksteunpunten informele welzijn en zorg moeten voldoen 1. In het steunpunt werken professionals die een goede antenne hebben voor wat er aan problemen in de wijk speelt en die weten wie daar iets aan kan doen. Zij kunnen bewoners enthousiast maken om zich vrijwillig in te zetten en zijn in staat om een goede samenwerkingsrelatie op te bouwen met het professionele aanbod welzijn en zorg. Stedelijke Wmo-Adviesraad Amsterdam, Plantage Middenlaan 14-1, 1018 DD, Amsterdam 4

5 2. Het steunpunt moet vooral geen bureaucratische organisatie zijn, maar moet als een spin zijn in het web van allerlei initiatieven in de wijk en in het stadsdeel: soepel, flexibel en concreet vrijwilligerswerk stimuleren. 3. We zien het wijksteunpunt als het centrale ondersteuningspunt voor vrijwilligers- en mantelzorgorganisaties in de wijk in alle sectoren; niet alleen gericht op ondersteuning van mensen in een kwetsbare positie, maar ook op de versterking van de eigen kracht van bewoners en de versterking van sociale netwerken in de wijk. 4. Het wijksteunpunt moet zijn: een laagdrempelige en uitnodigende ontmoetingsplek van en voor bewoners. 5. Het moet voor bewoners goed te vinden zijn en fysiek toegankelijk: bereikbaar, toegankelijk en bruikbaar. Bewoners moeten er gemakkelijk kunnen binnenlopen voor een vraag en er een luisterend oor vinden. Bewoners moeten het kunnen ervaren als de centrale plek in hun wijk en er ook zelf verantwoordelijkheid voor nemen, omdat het mede van henzelf is. 6. Bewoners moeten goed vertegenwoordigd zijn in het bestuur van het steunpunt. 7. Het wijksteunpunt heeft een toegankelijke digitale databank waarin het aanwezige vrijwilligerswerk in beeld wordt gebracht; een eigen interactieve website, waar het aanbod van de vrijwilligersvacatures staan vermeld en waarmee bewoners kunnen aangeven: Ik wil graag en hun behoefte aan eigen activiteiten of ondersteuning kunnen aangeven. Deze databank heeft een stedelijk bereik. 8. De wijksteunpunten werken ten behoeve van diverse doelgroepen in de wijk. 9. De feitelijke opzet en invulling van het steunpunt moet zoveel mogelijk lokaal met bewoners, welzijnsinstellingen, zorginstellingen en vrijwilligersorganisaties gebeuren, en worden georganiseerd en gefaciliteerd door het stadsdeel; 10. De kenmerken en de cultuur van de wijk moeten bij de opzet betrokken worden. 11. Verder biedt het wijksteunpunt; toegang tot ICT, een goede PR, werving en publiciteit; 12. Het stadsdeel biedt: budget voor het stimuleren van lokaal vrijwilligerswerk, accommodaties, faciliteiten voor vrijwilligers en een toegankelijke ruimte voor mensen met beperkingen. 10.Kritische factor: Bij de promotie van het steunpunt en het werven van bewoners op wijkniveau om hun steentje bij te dragen aan hen die hulp behoeven moet rekening worden gehouden met emotionele weerstand die daarbij een rol kan spelen. Met name in het vrijwilligerswerk is dit een belangrijk aandachtspunt omdat daarbij (tot nu toe) over het algemeen geen zakelijke overeenkomst bestaat. Zowel bij de vragende partij als degenen die hulp bieden kan er sprake zijn van gêne; vragers kunnen het bijvoorbeeld moeilijk vinden om zich ten opzichte van een andere wijkbewoner kwetsbaar op te stellen of er kan sprake zijn van het ontbreken van persoonlijke chemie. Ook het niet respecteren van de privacy door degenen die hulp bieden kan een match doen mislukken. In de ontwikkeling van dit proces is het essentieel met dit soort fenomenen rekening te houden en passende voorzorgsmaatregelen te nemen bijvoorbeeld door vragers ruimte te geven hun reserves te verwoorden, vrijwilligers vertrouwd te maken met de geheimhoudingscode of betrokkenen gelegenheid te geven in een andere wijk hun diensten aan te bieden. Stedelijke Wmo-Adviesraad Amsterdam, Plantage Middenlaan 14-1, 1018 DD, Amsterdam 5

6 Amsterdam, september Bijlage bij Notitie over wijksteunpunten informele welzijn en zorg 1. Maatschappelijke veranderingen, die een wijksteunpunt noodzakelijk maken Er wordt verwacht dat mensen langer zelfstandig thuis wonen en dat zij zichzelf met enige hulp en voorzieningen kunnen redden. Met de komst van de Wmo in 2007 is er meer aandacht gekomen voor de noodzaak om mantelzorg en informele zorg van goede organisatie en ondersteuning te voorzien. Voor veel mensen blijkt de professionele hulp te beperkt: zij hebben ook behoefte aan andere vormen van ondersteuning in hun dagelijks leven. Zij hebben bijvoorbeeld iemand nodig die een boodschap doet, iemand die een korte wandeling maakt of iemand die op bezoek komt en de weg wijst naar bestaande activiteiten. In Amsterdam wonen veel mensen alleen en hebben in hun directe omgeving weinig of geen mensen die hen bij kleine of grotere vragen terzijde kunnen staan. Mensen die in een sociaal isolement komen lopen de kans de regie over eigen leven kwijt te raken. Dit kan leiden toenemende problemen op het gebied van welzijn en gezondheid. Doordat mensen langer zelfstandig thuis blijven wonen, wordt de behoefte aan hoogwaardig vrijwilligerswerk op welzijnsterrein en in de informele zorg groter en diverser. Vrijwilligerswerk in informele welzijn en zorg kan enkele fundamentele aspecten toevoegen aan de professionele zorg, namelijk persoonlijke betrokkenheid, aandacht en aanbod van hand- en spandiensten op momenten en in situaties waarin de professionele dienstverlening en zorg worden afgebakend en begrensd of afwezig is. 2. In beeld brengen van de behoeften van vragers en vrijwilligers/ mantelzorgers De behoefte van cliënten aan vrijwillige en mantelzorg verandert, net als de wensen van vrijwilligers/ mantelzorgers. Coördinatoren in de informele zorg stellen zich de vraag: sluiten de behoeften van mijn cliënten en mijn vrijwilligers/ mantelzorgers nog wel op elkaar aan? Om het aanbod goed te kunnen afstemmen, is er inzicht nodig in de wensen en behoeften van beide partijen. Alleen dan kunnen vraag en aanbod goed aansluiten en kan er vraaggericht worden gewerkt. (zie factsheets Movisie) 3. Buurtinitiatieven Voortkomende uit de Wmo spelen ook andere maatschappelijke thema s als actief burgerschap, de leefbare buurt, maatschappelijke stage, maatschappelijk betrokken ondernemen, sociale activering en inburgering een rol: zo kunnen diverse mensen echt mee gaan doen. Ook via persoonlijke initiatieven of door buurt- en wijkinitiatieven wordt vrijwilligerswerk gedaan. Het is zeer belangrijk dat bewoners die zaken in hun buurt willen verbeteren hiertoe de mogelijkheden en faciliteiten krijgen. 4. Vrijwillige inzet als onderdeel van de civil society Er zijn veel mensen die iets voor een ander willen doen of bijdragen aan een betere buurt of stad. De vrijwillige inzet van burgers en de mantelzorg vormen Stedelijke Wmo-Adviesraad Amsterdam, Plantage Middenlaan 14-1, 1018 DD, Amsterdam 6

7 een onmisbaar deel van de civil society. Zowel informeel (kleinschalig burgerinitiatief) als in georganiseerd verband (vrijwilligers/ mantelzorgorganisaties en bijvoorbeeld sport). Informele inzet is ook bij uitstek het voertuig voor burgers om verantwoordelijkheid te nemen en niet alles van een ander of de overheid te verwachten. Met zijn vrijwillige inzet is de burger niet slechts consument van publieke diensten, maar levert hij actief een bijdrage. Hij geeft niet alleen zijn eigen meedoen vorm, maar draagt ook bij aan het meedoen van kwetsbare groepen. De doelstelling van de Wmo is immers meedoen in den brede zin van het woord. 5. Definities: Vrijwillige inzet, ook wel vrijwilligerswerk genoemd, is werk dat in enig georganiseerd verband onbetaald wordt verricht ten behoeve van anderen of de samenleving. De vrijwillige inzet voor andere mensen of voor maatschappelijke doelen komt in Amsterdam voor in vele verschillende vormen. Mantelzorg is zorg die wordt gegeven aan iemand met beperkingen door één of meerdere leden uit diens naaste omgeving waarbij de zorg direct voortvloeit uit de sociale relatie. Juist in de diversiteit en veelkleurigheid versterken vrijwilligerswerk en mantelzorg de onderlinge verbanden tussen mensen en hebben deze belangrijke maatschappelijke betekenis in de zin van: Meedoen in Amsterdam. Stedelijke Wmo-Adviesraad Amsterdam, Plantage Middenlaan 14-1, 1018 DD, Amsterdam 7