LOB De investering waard

Transcriptie

1 LOB De investering waard Opbrengsten van drie jaar project Stimulering LOB project Stimulering LOB

2 LOB is een krachtige manier om leerlingen meer zicht op zichzelf te laten krijgen en van daaruit een meer gefundeerde keuze te kunnen laten maken. Goed dat er in is geïnvesteerd. Bron citaat: Slotopmerkingen van directies/ decanen, eindmeting LOB-monitor, 20122

3 Acties en opbrengsten van het project Stimulering LOB Het project Stimulering LOB ondersteunt scholen bij loop baanoriëntatie en -begeleiding (LOB) van leerlingen. Het project werd in 2009 opgezet door de VO-raad en helpt decanen, mentoren en andere leerlingbegeleiders om leerlingen een weloverwogen keuze voor hun vervolg studie of -loopbaan te laten maken. Het project stimuleert daarom regionale samenwerking en probeert de deskundigheid in scholen op dit gebied te vergroten. Daarnaast worden scholen aangemoedigd een helder LOB-beleid te voeren. Het project Stimulering LOB kende sinds de oprichting elk jaar een andere focus. Ook zijn de afgelopen jaren meerdere deel projecten afgerond. Dit zijn de belangrijkste: 2009 Het gesprek over LOB op gang brengen Ontwikkeling van de LOB-scan als instrument om met elkaar in gesprek te gaan. Bewustwordingsbijeenkomsten voor schoolleiders over de samenhang tussen onderwijs en LOB en het vormen van een visie daarop. Congres over studiekeuze en LOB in samenwerking met Studie keuze 123, waarbij 350 mensen uit VO en HO samenkwamen Aan de slag met LOB Deelproject LOB Routekaart met 44 vmbo-scholen, met als centrale vraag: hoe ga ik na de LOB-scan op school aan de slag met visie en implementatie? Bijeenkomsten voor schoolleiders en decanen om het belang van gezamenlijk optrekken bij LOB te duiden. LOB-congres Van stimuleren naar activeren waar 300 betrok kenen uit het VO samenkwamen om over LOB te discus siëren en uit te wisselen. werd gelanceerd, de website waarop scholen zelf materiaal kunnen delen en de LOB-scan digitaal kunnen invullen. LOB De investering waard 1

4 2011 Opbrengsten deelprojecten delen en kwaliteitsslag LOB stimuleren Pilot VO-HO bestaande uit 5 projecten, met als doel LOB samenwerkingsverbanden tussen VO en HO te verstevigen. Verschillende publicaties, waaronder LOB en professionaliseren, LOB implementatiewijzer, Ouderbetrokkenheid en Monitoren en evalueren. Lancering van de Loopbaanbox met praktische tools om binnen de eigen school een LOB kwaliteitstraject te doorlopen LOB en doorstroom Zeven LOB-doorstroompilots vonden plaats met school leiders, schoolbestuurders en decanen. Gekeken werd in hoeverre doorstroomcijfers VO-vervolgonderwijs benut kunnen worden om LOB verder te verstevigen in de school. Er is twee keer een LOB café georganiseerd in samen werking met MBO diensten, waar MBO en VO elkaar informeel troffen om over LOB uit te wisselen. Doorlopend zijn er diverse praktijkverhalen gepubliceerd: bondige boekjes met voorbeelden van scholen, waarin een specifiek thema centraal staat. Daarnaast vonden er geregeld bijeenkomsten plaats met verschillende partners (onder andere NVS-NVL, SPV, Sardes), waarbij deelnemers elkaar ontmoetten en met initiatieven uit het veld in contact kwamen. Verschillende deelprojecten zijn gemonitord door onderzoeks- en adviesbureau Oberon. Centraal ijkpunt is de LOB-monitor, die de stand van zaken en ontwikkelingen rond LOB in Nederland in beeld heeft gebracht met een nul- en eindmeting onder directies en decanen in 2010 en Deze brochure laat zien wat de belangrijkste LOB-opbrengsten zijn van de afgelopen jaren en geeft een vooruitblik: wat valt er nog te doen? 2 LOB De investering waard

5 1 Hoe staat het met LOB in Nederland? De LOB-monitor geeft inzicht in de actuele stand van zaken in Nederland en de ontwikkelingen in de afgelopen twee jaar. In 2010 heeft een nulmeting plaatsgevonden, in 2012 een eindmeting, beide onder directies en decanen van alle Nederlandse VO-scholen. Er is vooral ontwikkeling te zien in de vorming van visie en beleid en in de verdeling van rollen, taken en verantwoordelijkheden. Hoe staat het met LOB in Nederland? Actuele LOB-ontwikkelingen: visie en beleid LOB krijgt een duidelijker plaats in het beleid. In 2012 beschikken meer scholen over een visie op LOB dan in 2010 en hebben meer scholen deze vastgelegd. Ook het aantal scholen met een LOB-werkplan is gestegen. visie % vastgelegd 74% aanwezig visie % vastgelegd 84% aanwezig werkplan % aanwezig werkplan % aanwezig Bron: LOB-monitor, metingen 2010 en 2012 LOB De investering waard 3

6 Actuele LOB-ontwikkelingen: rollen, taken, verantwoordelijkheden Traditioneel draagt de decaan de verantwoordelijkheid voor LOB. In 2012 is LOB wat meer doorgedrongen in andere geledingen van de school. Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen ? Op meer scholen hebben mentoren en vakdocenten LOBtaken gekregen. De schoolleiding heeft op meer scholen verantwoordelijkheid genomen voor het LOB-beleid. Meer scholen hebben LOB geïntegreerd in het curriculum. Waarop is minder of geen vooruitgang te zien? De decaan voert nog steeds de meeste LOB-taken uit. Slechts één vijfde van de scholen heeft het LOB-beleid vertaald naar competenties voor het personeel. Hierop is geen grote vooruitgang zichtbaar. Docenten missen de tools om het uit te dragen. Zijn docenten zich voldoende bewust van het belang van LOB? Hierover zijn de meningen verdeeld. Enkele voorbeelden: Er vindt een verschuiving plaats. Door de invoering van LOB worden collega s meegezogen in het proces. Ze worden steeds geïnteresseerder en actiever. Per docent verschilt dit erg. Veel docenten doen hun best maar halen niet het maximale eruit, omdat er nog zo veel andere dingen belangrijk zijn. Bron: LOB-monitor, eindmeting LOB De investering waard

7 Verschillen tussen vmbo- en havo/vwo-scholen Zijn vmbo-scholen en havo/vwo-scholen even ver met LOB of verschillen ze van elkaar? De resultaten van deze schooltypen op de LOB-monitor zijn met elkaar vergeleken. Op verschillende fronten zijn vmbo-scholen verder met LOB dan havo/vwo-scholen: vmbo-scholen hebben de visie op LOB vaker vastgelegd. vmbo-scholen zijn verder met de integratie van LOB in het curriculum. Op meer vmbo-scholen hebben mentoren en vakdocenten LOB-taken. vmbo-scholen werken vaker samen met het bedrijfsleven. Hoe staat het met LOB in Nederland? Havo/vwo-scholen hebben LOB vaker financieel verankerd: Méér havo/vwo-scholen dan vmbo-scholen hebben het LOB-beleid vertaald in financiële middelen. Bron: LOB-monitor, eindmeting 2012 LOB De investering waard 5

8 De LOB-scan: wie vult hem in? Met de LOB-scan kunnen scholen vaststellen waar ze staan en wat hen nog te doen staat wat betreft LOB. Wanneer verschillende geledingen binnen een school de scan invullen, biedt dat ook stof voor discussie: zijn we het met elkaar eens? In november 2011 is onderzocht wie de LOB-scan hebben ingevuld. 112 teamleiders 78 schoolleiders 150 mentoren 6 LOB De investering waard

9 Enkele highlights Op een kwart van alle VO-locaties in Nederland is de LOB-scan ingevuld. De LOB-scan wordt vooral ingevuld door decanen en mentoren, maar ook andere geledingen zijn betrokken. De LOB-scan wordt vaker ingevuld door vmbo-afdelingen dan door havo/vwo-afdelingen van scholen: 71% alle invullers is verbonden aan een vmbo-afdeling. Hoe staat het met LOB in Nederland? 105 vakdocenten 174 decanen Bron: Analyse LOB-scan, november 2011 LOB De investering waard 7

10 VMBO Routekaartscholen zijn verder Binnen het traject VMBO Routekaart hebben groepen scholen binnen een regio gewerkt aan een LOB-implementatieplan. Het traject is gevolgd met een voor-, tussen- en nameting. Plan is er en wordt uitgevoerd Een jaar na deelname aan het VMBO Routekaarttraject beschikken bijna alle deelnemende scholen over een LOBimplementatieplan en voeren de meeste scholen het plan ook uit. VMBO Routekaartscholen hebben in vergelijking met andere vmbo-scholen hun visie op LOB vaker vastgelegd. vaker een LOB-werkplan. vaker hun LOB-beleid geëvalueerd om het op basis daarvan bij te stellen. vaker een schoolleider die verantwoordelijkheid draagt voor LOB. LOB minder in beschouwing als een zaak van de decaan. een sterkere focus op het ontwikkelen van loopbaancompetenties en talentontwikkeling van leerlingen. Volgens de scholen heeft deelname aan het LOB Routekaarttraject geleid tot: inzicht en urgentiebesef voor het thema een lijn van LOB op de vmbo-afdeling, met een aantal concrete projecten die een verbinding leggen tussen lessen en vakken Bron: Monitor LOB-routekaart, eindmeting LOB De investering waard 8 LOB De investering waard

11 2 Waar staan we in het ideale verbetertraject? Het project Stimulering LOB heeft op basis van de verzamelde ervaringen op scholen en de hulpmiddelen in de Loopbaanbox een ideaal verbeter traject geschetst, waarin scholen zeven stappen doorlopen. De resultaten van de eindmeting van de LOB-monitor zijn afgezet tegen dit ideale plaatje. Hoe ver in het ideale traject? Hieronder zijn de resultaten van de LOB-monitor weergegeven in het licht van het ideale traject. Per stap komt in beeld hoeveel scholen de stap gezet hebben. stap 1 Inventariseren Geen corresponderende indicator in monitor stap 2 Visie en beleid formuleren 58% vastgelegde visie stap 3 Prioriteren en draagvlak creëren 63% LOB-werkplan stap 4 Professionalisering organiseren 21% LOB-competenties personeel stap 5 Uitvoering 70% nieuwe LO-ontwikkelingen stap 6 Monitoren en evalueren 58% LOB evalueren en bijstellen stap 7 Verankeren Af te leiden uit stap 1 t/m 6. Hoe meer stappen gezet zijn, hoe meer de school LOB verankerd heeft in het onderwijs (zie volgende figuur). Bron: Secundaire analyse LOB-monitor, eindmeting 2012 LOB De investering waard 9

12 Hoe ver zijn scholen in het ideale verbetertraject? Hieronder wordt in beeld gebracht hoeveel stappen van het ideale verbetertraject scholen gezet hebben: hoe ver hebben zij LOB in hun onderwijsbeleid en -praktijk verankerd? Opvallend is, dat scholen hierin niet de volgorde volgen van de stappen in het ideale traject: een vastgelegde visie gaat zeker niet altijd vooraf aan de andere stappen en LOB-competenties voor personeel blijven structureel achter. Met andere woorden, uit het aantal stappen dat gezet is, is niet af te leiden welke stappen wel en welke niet gezet zijn. Over het geheel genomen zijn vmbo-scholen verder met de verankering dan havo/vwoscholen: vmbo-scholen (43%) hebben vaker dan havo/vwoscholen (26%) vier of vijf stappen gezet. 10% 9% 27% 4 stappen gezet 5 stappen gezet 0 stappen gezet 1 stap gezet 15% 2 stappen gezet 3 stappen gezet 19% 19% Bron: Secundaire analyse LOB-monitor, eindmeting LOB De investering waard

13 3 LOB in de keten: aansluiting vo-vervolgonderwijs In 2011 en 2012 zijn twee pilots uitgevoerd met als thema LOB en aansluiting VO-vervolgonderwijs: e Pilot aansluiting VO-HO: vijf samenwerkingsverbanden uit het voortgezet en hoger onderwijs hebben gewerkt aan de ontwikkeling en uitvoering van gezamenlijke LOBactiviteiten. Aansluiting VO-vervolgonderwijs r Doorstroompilots LOB: zeven besturen en hun scholen kregen rapporten met doorstroomcijfers van hun leerlingen naar het vervolgonderwijs en hebben zich gebogen over de vraag: wat betekent dit voor mijn (LOB-)beleid? LOB De investering waard 11

14 Succesfactoren voor goede samenwerking VO-HO Uitkomsten pilot VO-HO Vanuit de pilot VO-HO zijn succesfactoren opgetekend voor goede samenwerking tussen VO en HO: Samenwerking Goede communicatie, bijvoorbeeld door het instellen van een digitaal platform. Delen van kennis. Het geven en ontvangen van feedback. Betrokkenheid Een houding waarin de bereidheid tot inspanningen ten aanzien van LOB en de samenwerkingsrelatie blijkt. R R Belang van LOB uitdragen, o. a. in de Gedeelde praktijk eigen organisatie. Gedeelde doelen of ten minste kennis nemen van elkaars doelstellingen en verwachtingen. R R Draagvlak creëren in de betrokken organisaties. Gezamenlijke verantwoor delijk heid voor de LOB activiteiten; creëren van samenhang in aanbod. Elkaar leren kennen, zowel op persoonlijk- als instellingsniveau. 12 LOB De investering waard

15 DNA van LOB in de keten Verbeterde studiekeuze Minder studie-uitval Aansluiting VO-vervolgonderwijs Inhoudelijke ontwikkeling LOB in de keten Betrokkenheid en deskundigheid Samenwerking en kennisdeling Bron: Eindrapport LOB-Samenwerken naar een goede overgang van voortgezet naar hoger onderwijs LOB De investering waard 13

16 Hoe vergaat het mijn leerlingen in het vervolgonderwijs? Uitkomsten LOB-doorstroompilots De VO-raad en de AOC-raad hebben zeven LOB-doorstroom pilots voor besturen en scholen geïnitieerd. Binnen deze pilots hebben scholen en besturen doorstroomrapporten over hun oud-leerlingen ontvangen op basis van DUO-gegevens. Vervolgens zijn zij begeleid bij de interpretatie hiervan. Doorstroomindicatoren in de rapporten Doorstroom naar vervolgonderwijs: naar welke sectoren gaan leerlingen, welke niveaus? Tussentijds beeld: hoeveel leerlingen blijven binnen dezelfde sector, hoeveel switchen er, hoeveel hebben het onderwijs verlaten? Eindresultaat: waar bevinden leerlingen zich na vier jaar, welke diploma s hebben zij behaald? Reacties van de deelnemende scholen/besturen op het rapport en het vervolggesprek: Ik wil volgend jaar wel weer zo n rapport. Eigenlijk zou iedere school zo n rapport moeten krijgen. Voor een bestuur geeft het inzicht: stimuleren we onze leerlingen goed genoeg om succesvol door te stromen naar wat belangrijk is? Het past goed binnen de lijn van opbrengstgericht werken. Er is inmiddels een studiemiddag LOB ingepland na de zomer met alle directeuren waarbij ik deze informatie zal gebruiken. Ik zou graag een landelijke benchmark willen: is dit een normaal patroon of wijkt het af? Dan kun je de resultaten beter in perspectief plaatsen. De doorstroom is een gedeelde verantwoordelijkheid van het VO en het vervolgonderwijs. Wij willen de banden met het vervolgonderwijs aanhalen. Bron: Eindrapport LOB-doorstroompilots Binnen Vensters voor Verantwoording wordt gewerkt aan de indicator Doorstroom. De opbrengsten uit de LOB-door stroom pilots worden ter advies meegenomen. In de toekomst zal het dus mogelijk worden zelf (delen van) deze doorstroomcijfers te krijgen en in te zien. Het project Stimulering LOB zal samen met Schoolinfo kijken hoe scholen hier hun voordeel mee kunnen behalen. 14 LOB De investering waard

17 4 Hoe verder? Hoe verder? Alle onderdelen van het project Stimulering LOB en de monitoring daaromheen brengen goed in beeld hoe LOB ervoor staat maar ook wat er nog te doen valt. Wat zijn de thema s voor de toekomst en waarom blijft LOB in de toekomst zo belangrijk? De thema s voor de toekomst Doorlopende leerlijnen LOB realiseren LOB leeft meer in de bovenbouw dan in de onderbouw en er is nog te weinig verbinding tussen het onderwijs en de LOB-visie en doelen. Voornemens van scholen: Doorlopende leerlijn maken van LOB-activiteiten, dus vanaf het eerste leerjaar t/m het examenjaar. LOB integraal onderdeel van het curriculum maken Op veel scholen is LOB nog vooral een zaak van de decaan. Het komt ook wel aan bod in mentorlessen maar veel minder in de vaklessen. Docenten zijn zich nog te weinig bewust van het belang van LOB en geven er geen prioriteit aan. Voornemens van scholen: LOB-activiteiten in curriculum opnemen, doorvertalen naar mentortaak. LOB meer integreren in vaklessen. Professionalisering van docenten decaan in 2e lijn plaatsen Op weinig scholen is LOB opgenomen in de competentieprofielen van docenten; het wordt dan ook niet meegenomen in de POPcyclus. Professionalisering van docenten is nodig, zodat ze goed toegerust zijn om vorm en inhoud te geven aan LOB. LOB De investering waard 15

18 Voornemens van scholen: LOB een plaats geven in de competentieontwikkeling van docenten. Docenten tools geven om LOB uit te dragen. Samenwerking met vervolgonderwijs versterken Veel scholen werken wel samen met het vervolgonderwijs maar maken vooral gebruik van bestaand aanbod. Slechts een beperkt deel van de scholen ontwikkelt samen met vervolgopleidingen een programma op maat. Voornemens van scholen: In het Atheneum en Havo besteden we meer aandacht aan het ontwikkelen van academische en HBO-competenties. We starten met een project wetenschapsoriëntatie. Doorstroom naar het vervolgonderwijs in beeld brengen Scholen en besturen die de doorstroom naar het vervolgonderwijs in beeld hebben gekregen, zijn hier enthousiast over. Voornemens van scholen: Wij gaan de uitkomsten opnemen in ons schoolplan. Voor mij als bestuurder is het ook interessant. Het geeft mij een basis om met directeuren in gesprek te gaan. Inzetten op havo/vwo Op verschillende fronten is het vmbo verder dan het havo/vwo. Voor havo/vwo is het echter niet minder essentieel om goed in te zetten op LOB, gezien de steeds hogere eisen die in het HO aan studenten worden gesteld. Voornemens van scholen: Onze havo/vwo-afdeling zou er goed aan doen om de aanpak van vmbo-t te bekijken, Die is met enkele aanpassingen heel goed bruikbaar. Citaten: Toekomstplannen van directies/decanen, LOB-monitor eindmeting LOB De investering waard

19 Hoe verder? Goede LOB wordt steeds belangrijker! Leerlingen moeten leren kijken naar hun eigen ontwikkeling Eigen talenten ontdekken Bewuste keuzes maken Loopbaan bijsturen naar eigen behoefte en mogelijkheden LOB behoort tot de kern van het onderwijs Een school heeft de maatschappe lijke taak om ervoor Dat vraagt om structurele, doorlopende aandacht te zorgen dat leerlingen goed terechtkomen in vervolgopleiding en beroep. voor LOB! De snel veranderende maat schappij vraagt om een actief loop baanbewustzijn. Voor de leerling wordt de noodzaak groter dat hij/zij op een passende plek terechtkomt in het vervolgonderwijs R RDiploma MBO is nodig voor start kwalificatie R R Aanmelddatum vervolgonderwijs zal worden vervroegd naar 1 mei R R Hoger Onderwijs gaat selecteren aan de poort: afbouwen centrale loting, studiekeuzegesprekken over motivatie R R Switchen kost geld (eventuele lang studeerboete) Uiteindelijk draagt goede LOB bij aan het rendement van het onderwijs: betere eindresultaten, betere doorstroom, meer succes in het vervolgonderwijs. LOB De investering waard 17

20 Het project gaat door Zoals hierboven geschetst is het van belang dat LOB nog meer aandacht krijgt en dat de ingezette kwaliteitsverbetering doorgaat. Van 2012 tot en met 2014 zal het project Stimulering LOB dan ook verder gaan. Gezien de stand van zaken, de ontwikkelingen en de behoeftes van de scholen zelf staan de volgende drie thema s komende jaren centraal bij het project Stimulering LOB: e Voortzetten van de ingezette lijn richting de VO-scholen, met de nadruk op havo/vwo r Integrale verantwoordelijkheid Gezamenlijk de verantwoordelijkheid nemen voor LOB met als doel dat de leerling op de juiste plek terechtkomt. Voortgezet onderwijs, vervolgonderwijs, ouders en de leerlingen doen het samen. t Verantwoordelijk en vaardig Er vindt een verschuiving plaats van taken binnen de school. Hoe dit goed op te pakken en er voor te zorgen dat iedereen ook in staat is de nieuwe taken op zich te nemen? Houd de website in de gaten en word daar lid van de nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van ontwikkelingen en de initiatieven die gestart worden in de komende drie jaar. 18 LOB De investering waard

21 Dank De afgelopen drie jaar is er hard gewerkt om het project Stimulering LOB tot een succes te maken. En dat is gelukt! We kunnen met trots terugkijken op het project en op de resultaten die bereikt zijn. Buiten fantastische producten en geslaagde deelprojecten, is de gedeelde visie op goede LOB in het voortgezet onderwijs een van de grote opbrengsten. Al dit was niet haalbaar geweest zonder de inzet van de scholen die in grote aantallen naar bijeenkomsten kwamen, de gedegen expertise van adviseurs en de enorme inzet van het projectteam. Graag wil ik mijn dank uitspreken aan iedereen die aan het project heeft meegewerkt voor zijn of haar grote inzet, enthousiasme en betrokkenheid bij het project. Ik kijk ernaar uit samen dit succes de komende jaren verder uit te rollen. Karen Oostvogel Projectleider Stimulering LOB LOB De investering waard 19

22 Enkele LOB publicaties Praktijkverhalen vo ho loopbaanoriëntatie en -begeleiding Praktijkverhalen loopbaanoriëntatie en -begeleiding project Project Stimulering LOB Postbus 8282 / 3503 RG Utrecht / T / F LOB@vo-raad.nl / / Stimulering LOB project Stimulering LOB project Stimulering LOB WT-LOB-publicatie dtp v4.indd 1 WT-LOB-praktijkverhaal2-cover.indd : :20 LOB Routekaart voor havo / vwo p Van bewustwording naar verbetering LOB en professionaliseren p in verschillende vormen en maten Project Stimulering LOB Postbus 8282 / 3503 RG Utrecht / T / F LOB@vo-raad.nl / / project Stimulering LOB WT_professionaliseringswijzer-cover.indd :00 LOB implementatiewijzer p de juiste aanpak kiezen PRAKTIJKVERHALEN van vmbo naar havo Practices Good Go ood oo o od o P Pr raac acc ct tiiic icc ce es es GG Go ogood od ddpractices PPractices rra tttic project Stimulering LOB WT-LOB-GoodPractice-v3.indd :36 WT_Implementatiewijzer.indd :48 Pijlers van LOB p een inhoudelijke toelichting Ouders en school praktijkverhalen, interviews en antwoorden project Stimulering LOB WT-LOB-ouderboekje-v4.indd 2 Project Stimulering LOB Postbus 8282 / 3503 RG Utrecht / T / F LOB@vo-raad.nl / / project Stimulering LOB :43 LOB Routekaart p Van bewustwording naar verbetering Praktijkverhalen havo vwo loopbaanorëntatie en -begeleiding Project Stimulering LOB Postbus 8282 / 3503 RG Utrecht / T / F LOB@vo-raad.nl / / project Stimulering LOB project Stimulering LOB WT-LOB-praktijkverhaal1-cover.indd :08 WT_LOB-Routekaart_cover.indd LOB De investering waard :40

23 Colofon Dit is een uitgave van het project Stimulering LOB van de VO-raad, mede mogelijk gemakt door het ministerie van OCW. Project Stimulering LOB Postbus 8282 / 3503 RG Utrecht / T LOB@vo-raad.nl / Tekst Claudy Oomen, onderzoeks- en adviesbureau Oberon, Utrecht Ontwerp OSAGE / communicatie en ontwerp, Utrecht Druk Fennema Drukkers, Werkendam LOB De investering waard 3

24 Het project Stimulering LOB heeft de afgelopen drie jaar geïnvesteerd in de versterking van loopbaan oriëntatie en -begeleiding (LOB) op scholen voor het voortgezet onderwijs. Op scholen is een duidelijke groei te zien, vooral op het gebied van visie en beleid. LOB blijft in de toekomst tot de kern van het onderwijs behoren. De komende jaren is het van belang dat LOB nog meer aandacht krijgt en dat de ingezette kwaliteitsverbetering doorgaat. Daarom gaat het project Stimulering LOB van 2012 tot en met 2014 verder door.