STICHTING EDS PENSIOENFONDS

Transcriptie

1 STICHTING EDS PENSIOENFONDS PENSIOENBEHEERDER Stichting EDS Pensioenfonds ExcellerateHRO Graadt Van Roggenweg 420 Rivium Quadrant AH Utrecht 2909 LC Capelle aan den IJssel Postbus 2233 Postbus GE Utrecht 2900 AN Capelle aan den IJssel

2 INHOUD Karakteristieken van het pensioenfonds... 1 Profiel...1 Organisatie...1 Meerjarenoverzicht van Kerncijfers en kentallen...6 Verslag van het verantwoordingsorgaan... 7 Bevindingen en conclusies...7 Reactie van het bestuur...8 Bestuursverslag... 9 Hoofdlijnen...9 Goed pensioenfondsbestuur...10 Pensioenparagraaf...14 Beleggingenparagraaf...19 Financiële paragraaf...24 Actuariële paragraaf...26 Risicoparagraaf...28 Toekomstparagraaf...31 Jaarrekening Balans...35 Staat van baten en lasten...36 Kasstroomoverzicht...37 Algemene toelichting...38

3 Toelichting balans...43 Toelichting financiële instrumenten...49 Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen...56 Toelichting staat van baten en lasten...57 Toelichting kasstroomoverzicht...62 Overige gegevens Actuariële verklaring...64 Accountantsverklaring...66

4 KARAKTERISTIEKEN VAN HET PENSIOENFONDS Profiel Stichting EDS Pensioenfonds (EPF), statutair gevestigd te Utrecht is opgericht op 12 oktober Op 18 juni 2008 heeft het bestuur de statuten gewijzigd. Deze moeten nog bij de notaris worden verlijdt. De stichting is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer Het fonds is een ondernemingspensioenfonds en is aangesloten bij koepelorganisatie OPF. Het fonds heeft tot doel uitvoering te geven aan de pensioenreglementen, zoals deze gelden voor de aangesloten onderneming, Electronic Data Systems International B.V. Hiertoe wordt voor de werkgever en 3071 deelnemers en gewezen deelnemers/slapers circa EUR 179 miljoen vermogen belegd. De volgende regelingen worden uitgevoerd: Pensioenregeling I per 1 januari 2001, voor het laatst gewijzigd per 1 januari 2008 voor deelnemers geboren voor Pensioenregeling II per 1 januari 2006, voor het laatst gewijzigd per 1 januari 2008 voor deelnemers met een toetredingsdatum na of geboren op of na Organisatie Bestuur Het EPF wordt beheerd door een bestuur bestaande uit 6 leden. EDS International BV benoemt 3 bestuurders, die geen (gewezen) deelnemer hoeven te zijn. De overige bestuurders worden benoemd op voordracht van de ondernemingsraad door de deelnemersraad, mede rekening houdend met de belangen van de (gewezen) deelnemers en gepensioneerden. Een bestuurder kan niet tevens lid zijn van de deelnemersraad. Bladzijde 1 van 67

5 De bestuurssamenstelling op 31 december 2008 was als volgt: Naam Functie Vertegenwoordiging Lid sinds Aftredend D.P. Markenstein Voorzitter Werkgever J. Vrijenhoek Vice voorzitter Werknemers R. Korevaar Secretaris Werknemers L. Terwel Vice secretaris Werkgever M.F.A.A. Maesschalck Lid Werkgever R.W.M. Smits Lid Werknemers De heer J. Vrijenhoek is per opgevolgd door de heer M. Haagh. Het bestuur van het fonds heeft de dagelijkse uitvoering van de werkzaamheden uitbesteed aan een uitvoeringsorganisatie. Deze werkzaamheden betreffen vermogensbeheer, pensioenadministratie en bestuursondersteuning. Uitgangspunt is dat het bestuur, conform de eisen van de Pensioenwet verantwoordelijk blijft voor de juiste uitvoering van de uitbestede taken. Mevrouw A.G. de Kruijf assisteert het bestuur in de dagelijkse werkzaamheden en de heer drs. J.C. Zijdewind is als adviseur bij het fonds betrokken. Dagelijks bestuur Het dagelijks bestuur van het fonds wordt gevormd door de voorzitter en de secretaris. Alle operationele besluiten worden voorgelegd aan ten minste één medebestuurslid. Het bestuur heeft uitsluitend bevoegdheden conform de statuten en reglementen van het fonds, overeenkomstig de vastlegging in de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN). Bladzijde 2 van 67

6 Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan is op ingesteld en was op 31 december 2008 als volgt samengesteld: Naam Functie Namens M. Lasonder Voorzitter Werkgever P.L.G. Frequin Secretaris Gepensioneerden M.B.P.M. van Haren Vice voorzitter Werknemers R. P. van Maanen Werknemers G. A. van Charante Gepensioneerden De belangrijkste taken van het Verantwoordingsorgaan zijn het beoordelen van de manier waarop het Bestuur het EPF leidt, van het beleid en van de manier waarop het Bestuur het beleid uitvoert. Daarnaast mag het Verantwoordingsorgaan advies uitbrengen over de vaststelling of wijziging van: vergoedingsregelingen voor Bestuursleden, vorm en samenstelling van het intern toezicht, de klachtenprocedure en het communicatiebeleid. Intern toezicht Het bestuur heeft gekozen voor een visitatiecommissie, die eens in de drie jaar (voor het eerst uiterlijk in het jaar 2010) het functioneren van het pensioenfonds zal gaan evalueren en toetsen. Het gaat dan om een beoordeling van de beleid-, bestuursprocedures en processen en de controle omgeving van het fonds. Deelnemersraad De deelnemersraad is samengesteld uit deelnemers (5) en gepensioneerden (1) en vergadert tweemaal per jaar samen met het bestuur. Bij belangrijke wijzigingen, zoals omschreven in de ABTN en het reglement van de deelnemersraad vraagt het bestuur advies aan de deelnemersraad. Bladzijde 3 van 67

7 De deelnemersraad was op als volgt samengesteld: Naam Functie Namens G. A. van Charante Voorzitter Deelnemers A. Terpstra Secretaris Deelnemers C.J.C. van Hees Deelnemers J. Barnouw Gepensioneerden J.T.G. Broekman Deelnemers P.L.G. Frequin Plaatsvervanger Gepensioneerden Vacature Vacature Deelnemers Deelnemers Uitvoeringsorganisatie De uitvoeringsorganisatie is ExcellerateHRO Nederland B.V. De werkzaamheden betreffen pensioenadministratie en bestuursondersteuning. De belangrijkste vermogensbeheerders zijn Aegon Investment Management B.V. en ING Investment Management B.V.. Beleggingscommissie Na de overdracht van het vermogensbeheer naar een externe partij heeft het bestuur een beleggingscommissie opgericht met als mandaat het monitoren van de vermogensbeheerder, het voeren van een beleggingsbeleid ten opzichte van de strategische benchmark en het opstellen van het beleggingsplan. De commissie is samengesteld uit leden van het bestuur, met een stemverhouding conform het bestuursreglement. Daarnaast kunnen externe deskundigen benoemd worden; deze hebben geen stem. Bladzijde 4 van 67

8 De samenstelling van de beleggingscommissie op 31 december 2008 was als volgt: Naam Vanuit J. Vrijenhoek Bestuur M.F.A.A. Maesschalck R.W.M. Smits Bestuur Bestuur De heer L. Terwel heeft per aftredend lid de heer J. Vrijenhoek opgevolgd. Compliance officer Het bestuur heeft ingestemd met de benoeming van de mevrouw A.G. de Kruijf tot compliance officer van het fonds. Externe ondersteuning Het fonds wordt bijgestaan door externe deskundigen voor actuariaat en risicobeheersing op lange termijn, door de externe adviserende actuaris en een gespecialiseerde beleggingsadviseur. Deze deskundigen worden geleverd door Mercer en Towers-Perrin. Daarnaast is het bestuur bijgestaan door drs. J.C. Zijdewind als algemeen adviseur in het verslagjaar. Bladzijde 5 van 67

9 Meerjarenoverzicht van Kerncijfers en kentallen Aantal verzekerden Actieve deelnemers Gewezen deelnemers ('slapers') Gepensioneerden Totaal Reglementvariabelen Indexatie actieven per 1 januari 1,24% 1,85% 0,98% 1,26% 2,03% Indexatie inactieven per 1 januari 0,92% 0,88% 1,60% 1,36% 2,30% Pensioenuitvoering Feitelijke premie DB regeling Kostendekkende premie DB regeling Premie DC regeling Pensioenuitvoeringskosten Uitkeringen Vermogenssituatie en solvabiliteit Pensioenvermogen Pensioenverplichtingen Aanwezige dekkingsgraad 92,9% 122,7% 122,8% 116,9% 105,9% Vereiste dekkingsgraad 123,3% 126,0% 124,5% 124,8% 124,6% Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Overige beleggingen Liquide middelen Beleggingsperformance Beleggingsrendement -0,8% 0,4% 3,7% 14,7% 7,5% Benchmark - 1,4% 4,0% 14,6% 7,0% Bladzijde 6 van 67

10 VERSLAG VAN HET VERANTWOORDINGSORGAAN Bevindingen en conclusies Het tweede bestaansjaar van het Verantwoordingsorgaan was een bijzonder jaar. Door de ontwikkelingen in de financiële markten en de scherpe daling van de dekkingsgraad van het pensioenfonds zijn zowel het pensioenfonds, haar Bestuur, en de samenwerking tussen het Bestuur en Verantwoordingsorgaan op degelijkheid en bestendigheid getest. Beide organen werkten op een positieve manier aan de nadere invulling van hun eigen rol en aan de onderlinge samenwerking. Het Verantwoordingsorgaan is in 2008 regelmatig bijeen geweest, waarvan twee keer in gezamenlijk overleg met het Bestuur. Het Bestuur heeft het Verantwoordingsorgaan geïnformeerd over de ontwikkeling van de financiële positie van het pensioenfonds, de actuele issues binnen het pensioenfonds en het Bestuur, en andere relevante zaken. Het concept-jaarverslag 2008, zoals goedgekeurd door het Bestuur, is in mei 2009 aan het Verantwoordingsorgaan ter beoordeling voorgelegd. Het verantwoordingsorgaan heeft zich een oordeel kunnen vormen aan de hand van het jaarverslag, de bevindingen van de externe accountant en de externe actuaris, diverse bestuursdocumenten en door middel van informatie van diverse bij het pensioenfonds betrokken partijen. Het Verantwoordingsorgaan oordeelt dat het jaarverslag een getrouwe weergave is van de financiële situatie van het fonds en het pensioen-, beleggings- en operationele beleid. Verder stellen wij vast dat de financiële positie (dekkingsgraad) van het Pensioenfonds eind 2008 zorgelijk mag heten, waarbij opgemerkt dient te worden dat deze, in vergelijking met andere pensioenfondsen, zich op een redelijk niveau heeft weten te handhaven. Ondanks de benchmarking blijft er sprake van een situatie van een zorgwekkende onderdekking en heeft het pensioenfonds een herstelplan ingediend bij DNB. Andere onderwerpen van verantwoording welke in het overleg tussen Bestuur en Verantwoordingsorgaan aan de orde zijn geweest: beleggingsbeleid indexatiebeleid communicatie waarborgen voor interne beheersing uitvoeringsovereenkomst financiële en actuariële analyses vooruitzichten. Het Verantwoordingsorgaan is door het Bestuur in openheid geïnformeerd over de gang van zaken in het pensioenfonds. Dit gaf het Verantwoordingsorgaan voldoende mogelijkheid om zich een goed beeld te vormen over de besproken en voornoemde onderwerpen en om tot een afgewogen oordeel Bladzijde 7 van 67

11 te komen. Het Verantwoordingsorgaan heeft daarnaast op alle gestelde vragen een bevredigend antwoord ontvangen. Alles in overweging nemend is het verantwoordingsorgaan van mening dat het Bestuur in de periode waarover verantwoording werd afgelegd (2008) op een evenwichtige wijze met de belangen van alle belanghebbenden rekening heeft gehouden en adequate beleidsbesluiten heeft genomen. Het Verantwoordingsorgaan is van mening dat de communicatie, met name het adequaat informeren van de deelnemers in het fonds, nog meer verbeterd kan worden. In september 2008 heeft het Verantwoordingsorgaan afscheid genomen van haar voorzitter L. Terwel als vertegenwoordiger van de werkgever. Namens de werkgever heeft de heer M. Lasonder de rol van voorzitter overgenomen. Verder zijn tijdens het verslagjaar geen mutaties opgetreden. Opgetekend te Utrecht op 20 mei 2009, Werkgeversvertegenwoordiging M. Lasonder, voorzitter Werknemersvertegenwoordiging M.B.P.M. van Haren, vicevoorzitter R.P. van Maanen Gepensioneerdenvertegenwoordiging G.A. van Charante P. Frequin Reactie van het bestuur. Het bestuur is verheugd met de vaststelling door het Verantwoordingsorgaan dat het bestuur op een evenwichtige wijze met de belangen van alle belanghebbenden rekening heeft gehouden en adequate beleidsbesluiten heeft genomen. Het bestuur zal in de besluitvorming in de komende periode sturen op verdere verbetering van de informatievoorziening. Bladzijde 8 van 67

12 BESTUURSVERSLAG Hoofdlijnen Algemeen. In de eerste helft van het verslagjaar 2008 heeft het bestuur een groot aantal organisatorische zaken afgerond. Dit betrof onder andere een statutenwijziging, het inrichten van een geschillen- en een klachtenprocedure. CAO-partijen hebben zoals verwacht in juni een afspraak gemaakt over de voorwaardelijkheid van de indexatie en de indexatieambitie van 75%. Het bestuur was hierdoor in staat het voorlopige indexatiebeleid en financieringsbeleid definitief te maken. De tweede helft van 2008 werd gedomineerd door de gevolgen van de wereldwijde problemen op de financiële markten. In oktober daalde de dekkingsgraad van het fonds onder de 105%. Dit is gemeld bij DNB en er is een kortetermijn herstelplan ingediend. Daarnaast deed zich een belangrijke ontwikkeling voor bij de sponsor van het fonds: EDS werd in augustus overgenomen door Hewlett Packard. Tevens werd een wereldwijde reorganisatie aangekondigd, waarbij ook in Nederland banen komen te vervallen. Het bestuur heeft eind 2008 de eerste informele contacten gelegd met het Hewlett Packard pensioenfonds en is in afwachting van verdere ontwikkelingen. Belangrijke bestuursbesluiten. Instellen geschillencommissie en Commissie van Beroep. In navolging van de principes voor goed pensioenfondsbestuur zijn in 2008 een geschillencommissie en een Commissie van Beroep ingesteld. Nabestaandenpensioen in excedentregeling. Er is de mogelijkheid in de excedentregeling om wel of niet te kiezen voor de dekking van nabestaandenpensioen. Om nieuwe deelnemers voldoende tijd te geven voor deze keuze is besloten de dekking de eerste 3 maanden van het dienstverband toe te kennen voor rekening van de werkgever. Bladzijde 9 van 67

13 Samenwerking met deelnemersraad. De open en constructief kritische wijze waarop de deelnemersraad ook in dit verslagjaar weer heeft samengewerkt met het bestuur, wordt door het bestuur zeer gewaardeerd. Deze houding van de deelnemersraad heeft het ook mogelijk gemaakt enkele besluiten snel te kunnen implementeren. Goed pensioenfondsbestuur Het bestuur onderschrijft de principes voor goed pensioenfondsbestuur die de Stichting van de Arbeid heeft vastgesteld en die in de Pensioenwet zijn opgenomen. Het bestuur streeft er naar om deze principes na te leven. Overeenkomstig de principes voor goed pensioenfondsbestuur heeft het bestuur in zijn statuten een procedure opgenomen teneinde zijn eigen functioneren, zowel van het bestuur als geheel als van de individuele bestuursleden, periodiek te evalueren. Deze zelfevaluatie van het bestuur heeft voor het eerst in het jaar 2008 plaatsgevonden. Het bestuur is van mening dat in het verslagjaar zo veel als mogelijk is voldaan aan de meest recente principes van goed pensioenfondsbestuur en dat het heeft zorg gedragen voor een integere bedrijfsvoering. In 2008 zijn alle belangrijke processen geanalyseerd en zijn werkafspraken gemaakt om de processen te beheersen. Beiden zijn vastgelegd in een AO-IC handboek. Integere bedrijfsvoering Wettelijk is geregeld dat een pensioenfonds maatregelen dient te treffen die goed pensioenfondsbestuur waarborgen. Met de invoering van de Pensioenwet per 1 januari 2007 zijn de STAR-principes voor pension fund governance (PFG) verankerd in het wettelijk kader. Deze 32 principes betreffen de onderdelen zorgvuldig bestuur, transparantie, openheid en communicatie, deskundigheid, verantwoording en intern toezicht. Het beleid van een fonds is gericht op een integere bedrijfsvoering. Deze verantwoordelijkheid is vastgelegd in artikel 143 van de Pensioenwet. Dit houdt onder meer in: Adequate administratieve organisatie en interne controle (AO/IC) en risicobeheersing. Analyse en beheersing van integriteitrisico s. Voorkomen van belangenverstrengeling. Duurzame beheersing van (financiële) risico s. Eenmaal per drie jaar een continuïteitsanalyse. Het bestuur geeft hier invulling aan onder andere door het handboek AO/IC en onderzoekt de wenselijkheid van een FIRM-analyse. Bladzijde 10 van 67

14 Intern toezicht en verantwoordingsorgaan Het bestuur van het fonds besteedt conform de Pensioenwet en de daarin opgenomen eisen voor goed pensioenfondsbestuur veel aandacht aan de opzet en inrichting van de organisatie, inclusief de interne beheersing. Reglementair is bepaald hoe het bestuur omgaat met de rol als bestuur en invulling geeft aan begrippen als goed bestuur, verantwoording en intern toezicht. Vanaf 1 januari 2008 is het verantwoordingsorgaan (VO) actief. Het VO bestaat uit maximaal twee vertegenwoordigers van de werkgever, maximaal twee vertegenwoordigers van de deelnemers (benoemd door de deelnemersraad) en maximaal twee vertegenwoordigers van de pensioengerechtigden (eveneens benoemd door de deelnemersraad). De opbouw is zodanig dat zoveel mogelijk wordt samengewerkt met de deelnemersraad teneinde overlapping te voorkomen. De verantwoording die het bestuur aflegt, is onderdeel van de jaarverslagcyclus en in dat kader ook het formele overleg te voeren tussen het bestuur en VO. Het bestuur heeft over het verslagjaar 2008 verantwoording afgelegd aan het Verantwoordingsorgaan als vertegenwoordiging van de bij het fonds betrokken (gewezen) deelnemers, pensioengerechtigden en de werkgever. In het kader van goed pensioenfondsbestuur zal het bestuur voorts zorgdragen voor intern toezicht. Het bestuur heeft hierbij gekozen voor een visitatiecommissie, die eens in de drie jaar (voor het eerst uiterlijk in het jaar 2010) het functioneren van het pensioenfonds zal gaan evalueren en toetsen. Het gaat dan om een beoordeling van de beleid-, bestuursprocedures en processen en de controle omgeving van het fonds. Tevens behelst het een beoordeling van de wijze waarop het fonds wordt aangestuurd alsmede een beoordeling van de wijze waarop door het bestuur wordt omgegaan met de risico s op de langere termijn. Het bestuur heeft in 2008 de voorbereidingen getroffen om een visitatiecommissie in te stellen, die zal bestaan uit drie onafhankelijke, externe, personen die verder geen banden met het pensioenfonds zullen hebben. De afronding, i.c. de daadwerkelijke benoeming van de commissieleden zal eind 2009 plaatsvinden. Medezeggenschap Al enige jaren is er binnen het fonds een deelnemersraad actief welke gevraagd en ongevraagd het bestuur adviseert over belangrijke (voorgenomen) besluiten. Bladzijde 11 van 67

15 Deskundigheidsbevordering De eisen voor bestuursleden zijn van toepassing op nieuwe benoemingen of herbenoemingen vanaf 1 januari Voorts moeten pensioenfondsen in de jaarverantwoording over 2008 verslag doen van de activiteiten die zij hebben ontplooid om ervoor te zorgen dat het bestuur als collectief aan de eisen voldoet. In het afgelopen jaar is veel aandacht besteed aan de deskundigheidsbevordering van het bestuur. Het bestuur is hierbij uitgegaan van de eisen die zijn vastgelegd in het plan van aanpak Deskundigheidsbevordering van VB, OPF en UvB d.d. 16 april Naast het op individueel vlak volgen van workshops en cursussen heeft de voorzitter van het bestuur de taak gekregen om de bestuursleden te evalueren op basis van voornoemde eisen. Deze evaluatie heeft plaatsgevonden. In de evaluatie is geconcludeerd dat het bestuur in de breedte over ruim voldoende deskundigheid beschikt. Ieder bestuurscommissie beschikt over voldoende kennis voor uitvoering van de betreffende bestuurstaak. Uiteraard zijn er bij de individuele leden verbeteringsmogelijkheden geïdentificeerd waarvoor een verbeteringstraject is gestart. Naleving wet- en regelgeving Het bestuur heeft geen overtredingen van wet- en regelgeving vastgesteld. Gedragscode Jaarlijks wordt door de bestuursleden de gedragscode getekend. Dit is ook dit jaar gebeurd. Toezichthouder Er is verscheidene malen contact geweest met de relatiebeheerder van DNB, zowel telefonisch, per als in een persoonlijk gesprek. De belangrijkste punten die zijn besproken betreffen de financiële situatie van het fonds en de daarbij behorende herstelplannen, de continuïteitsanalyse en de wijze waarop het fonds omgaat met afdekking van het renterisico. Eind oktober heeft het bestuur een korte termijn herstelplan ingediend dat begin december is goedgekeurd door de toezichthouder. Uitbesteding Het bestuur heeft diverse malen overleg gevoerd met de uitvoeringsorganisatie over de dienstlevering overeenkomstig de service level agreement. Daarnaast heeft het bestuur aanvullende vragen gesteld aan de uitvoeringsorganisatie over bepaalde aspecten van de kwaliteit van de beheersmaatregelen. Er zijn afspraken gemaakt met de uitvoeringsorganisatie over het inzetten van meer personeel om de achterstanden in te lopen. Bladzijde 12 van 67

16 Communicatie In het boekjaar is veel aandacht besteed aan communicatie. Op basis van de beleidsregel toeslagenmatrix en in overeenstemming met de eisen van de Pensioenwet is voor de door het fonds uitgevoerde pensioenregeling het beleid, de ambitie en de financiering van de indexatie vastgesteld. Het pensioenreglement is hiermee in overeenstemming gebracht en de indexatieverwachting is inmiddels naar de deelnemers en pensioengerechtigden uitgesproken. In overeenstemming met de door de koepels geïntroduceerde doelstelling om eenvormige, eenduidige en duidelijke pensioenoverzichten te verstrekken (uniform pensioenoverzicht, UPO), is aan alle deelnemers een pensioenoverzicht op basis van de huidige regeling uitgereikt. Het UPO is voor het eerst in 2008 gebruikt. Het fonds is daarnaast voornemens voor de deelnemers een pensioenplanner in te voeren, waarmee op basis van actuele gegevens verschillende pensioenscenario s kunnen worden doorgerekend. Het bestuur vertrouwt erop hiermee een belangrijke stap voorwaarts in de pensioencommunicatie te zetten/hebben gezet. Bestuursvergaderingen Het bestuur van het fonds heeft het afgelopen jaar achtmaal vergaderd. De financiële positie van het fonds met een steeds verder dalende dekkingsgraad was iedere vergadering een punt van aandacht. Andere belangrijke onderwerpen waren het afronden van de organisatorische inrichting, het beleggingsbeleid en de daarmee samenhangende bevoegdheden van de beleggingscommissie en de gevolgen van de wereldwijde crisis voor het fonds. Bladzijde 13 van 67

17 Pensioenparagraaf In deze paragraaf dient vanaf het verslagjaar 2008 aandacht te worden gegeven aan de inhoud en wijzigingen van de belangrijkste fondsdocumenten: de pensioenovereenkomst, de uitvoeringsovereenkomst en de pensioenregeling. De pensioenovereenkomst is vastgelegd in de Collectieve Arbeidsovereenkomst (CAO) die geldt voor de werknemers van de aangesloten onderneming, EDS. Per 1 januari 2008 dient het fonds te handelen overeenkomstig de Pensioenwet, onder andere op onderstaande onderwerpen: Indexatiematrix. Startbrief voor nieuwe deelnemers. Informatieverplichtingen. Uitruil ouderdomspensioen voor partnerpensioen. Uitvoeringsovereenkomst tussen pensioenfonds en werkgever. Pension Fund Governance (principes voor goed pensioenfondsbestuur). In 2008 heeft bovenstaande de nodige aandacht en invulling gekregen. Elders in dit jaarverslag wordt ingegaan op Pension Fund Governance en het communicatie- en indexatiebeleid. Het indexatielabel dat in 2008 definitief vastgesteld zou worden, is uitgesteld. Het indexatielabel is een zeer vereenvoudigde weergave van de toestand waarin een pensioenfonds zich bevindt en beoogt deelnemers een beeld te geven van de kans dat een fonds in de toekomst indexaties kan toekennen. De tijdelijke uitvoeringsovereenkomst die in 2007 tussen fonds en werkgever gold, is vervangen door een definitieve. Op hoofdlijnen zijn de volgende onderwerpen geregeld: De pensioenpremie voor de basisregeling bedraagt 25% van de pensioengrondslag, maar minimaal de kostendekkende premie. De premie voor de excedentregeling, compensatieregeling, de individuele bijspaarregeling, de bonusregeling, de ANW-hiaat regeling en de WIA-excedentregeling wordt apart afgedragen. De premie voor de laatste twee elementen zal kostendekkend worden doorbelast aan de werkgever. Er geldt een bijstortingsverplichting in geval de dekkingsgraad per 31 december op marktwaarde lager is dan 110% voor 1/3 van het verschil. De betaling van de voorschotpremie geschiedt per kwartaal. Bladzijde 14 van 67

18 Kenmerken van de regelingen De volgende regelingen worden uitgevoerd: Pensioenregeling I per 1 januari 2001, voor het laatst gewijzigd per 1 januari 2008 voor deelnemers geboren voor Pensioenregeling II per 1 januari 2006, voor het laatst gewijzigd per 1 januari 2008 voor deelnemers met een toetredingsdatum na of geboren op of na De belangrijkste kenmerken van de beide regelingen zijn als volgt: Pensioensysteem Toeslagverlening Pensioenregeling I Basisregeling (middenloon) tot Excedentregeling (premie) vanaf Voorwaardelijk Pensioenregeling II Pensioenleeftijd Pensioengevend salaris Jaarsalaris inclusief vakantietoeslag, eindejaarsuitkering en ploegentoeslag Franchise Pensioengrondslag Basisregeling: jaarsalaris franchise (max ) Excedentregeling: jaarsalaris Vakantietoeslag 8,0% (zie CAO EDS 2008) Eindejaarsuitkering 7,0% (zie CAO EDS 2008) Opbouwpercentage 2,0% Nabestaandenpensioen Wezenpensioen ANW-aanvulling WIA-excedentregeling Eigen bijdrage Overbruggingspensioen Op risicobasis 70% van het te bereiken pensioen op pensioenleeftijd Op risicobasis Op risicobasis 8%, 14% of 18% van het 10% van het te bereiken pensioen pensioensalaris voor respectievelijk op pensioenleeftijd per kind met een 1, 2 en 3 of meer kinderen op basis maximum van 70% totaal van het maximaal te bereiken aantal deelnemersjaren op pensioenleeftijd De hoogte van de uitkering wordt vastgesteld op basis van de mate van arbeidsongeschiktheid in de zin van de WIA. Basisregeling: 3,1% (zie CAO EDS 2008) Excedentregeling: 50% van de premie Per deelnemersjaar 1/37 van de n.v.t. franchise Bladzijde 15 van 67

19 Indexatiebeleid De op 1 januari opgebouwde pensioenrechten van pensioengerechtigden en de op 1 januari opgebouwde pensioenaanspraken van de gewezen deelnemers kunnen jaarlijks per die datum worden geïndexeerd met maximaal de stijging van de afgeleide consumentenprijsindex voor alle huishoudens tussen oktober en oktober daaraan voorafgaand, zoals vastgesteld door het CBS. De op 1 januari opgebouwde pensioenaanspraken van de deelnemers kunnen jaarlijks per die datum worden geïndexeerd met maximaal de stijging van de CAO lonen (inclusief bijzondere beloningen) van volwassen werknemers in het particuliere bedrijf tussen oktober en oktober daaraan voorafgaand, zoals vastgesteld door het CBS. Het bestuur beslist echter jaarlijks in hoeverre pensioenrechten en pensioenaanspraken worden aangepast. Ter financiering van deze voorwaardelijke indexatietoezeggingen is geen bestemmingsreserve gevormd en wordt geen premie betaald. Deze indexatie zal slechts worden verleend indien en voor zover de middelen van het fonds dit toelaten. Het indexatiebeleid zal hierbij tevens gericht zijn op het aanwezig zijn van voldoende middelen na verlening van de indexatie. Jaarlijks stelt het bestuur, na ter zake advies van de adviserend actuaris te hebben ingewonnen, vast of de financiële positie van het fonds het toelaat om de in het voorgaande beschreven indexatie toe te kennen. Verwachte wijzigingen in het komend jaar Op basis van de uitkomsten van het arbeidsvoorwaardenoverleg tussen werkgever en vakorganisaties zullen het fonds en de onderneming bezien in hoeverre de bestaande uitvoeringsovereenkomst herzien en waar nodig aangepast dient te worden op de overeengekomen pensioentoezegging. Bladzijde 16 van 67

20 Mutatieoverzicht deelnemers Actieven en arbeidongeschikten Beginstand Nieuwe toetredingen Ontslag Ingang pensioen Overlijden Andere oorzaken Eindstand Gewezen deelnemer Beginstand Ontslag Waardeoverdracht Ingang pensioen Overlijden Andere oorzaken Eindstand Ingegaan ouderdomspensioen Beginstand Ingang pensioen Overlijden Andere oorzaken Eindstand Bladzijde 17 van 67

21 Ingegaan nabestaandenpensioen Beginstand Ingang pensioen Overlijden Andere oorzaken Eindstand Ingegaan wezenpensioen Beginstand Ingang pensioen Expiratie Andere oorzaken Eindstand Bladzijde 18 van 67

22 Beleggingenparagraaf Strategisch beleggingsbeleid Omdat sinds de invoering van het financiële toetsingskader (FTK) de directe beleggingsopbrengsten geïnterpreteerd dienen te worden in het licht van de ontwikkelingen van de rentestand, worden deze twee aspecten gezamenlijk besproken in deze paragraaf. Het in 2007 vastgestelde strategisch beleggingsbeleid is in 2008 grotendeels gehandhaafd. Alleen de afdekking van het renterisico is aangepast naar een bandbreedte van %. In onderstaande tabel is dit beleid weergeven: Beleggingscategorie Strategisch beleid Aandelen ontwikkelde markten 50% Aandelen opkomende markten 5% Staatsobligaties 28% Bedrijfsobligaties 7% Obligaties opkomende markten 5% Hedge fund of funds 5% Renterisicoafdekking % Wel is er in 2008 besloten uit tactische overwegingen grote verschillen tussen het strategisch beleid en de actuele beleggingen te laten ontstaan. Dit wordt in de volgende paragraaf beschreven. Tactisch beleggingsbeleid Het tactisch beleid is gebaseerd op een analyse welke risico s en beslissingen de grootste invloed op het beleggingsresultaat hebben. Daarmee wordt geprobeerd de aandacht vooral te richten op die aspecten waarmee de meeste invloed op het beleggingsresultaat wordt bereikt. Uit analyses blijkt dat circa 80 tot 90% van het resultaat van beleggingsbeleid wordt bepaald door de verdeling van het te beleggen vermogen over de verschillende beleggingscategorieën zoals aandelen, obligaties, onroerend goed en hedgefondsen. De resterende 10 tot 20% wordt bepaald door zaken als het kiezen van de optimale vermogensbeheerder. Overigens variëren deze percentages wel per markt: In sommige vermogenscategorieën is een groter deel van het resultaat toe te schrijven aan de prestaties van de vermogensbeheerder dan in andere categorieën. Uit deze benadering zijn in 2008 de volgende aandachtsgebieden op het gebied van beleggingen bepaald: De verdeling van het vermogen over de verschillende vermogenscategorieën en de mate Bladzijde 19 van 67

23 van afdekking van het renterisico zijn als verreweg de belangrijkste onderwerpen gesteld. Daarnaast is er enige aandacht gegeven aan het vaststellen welke vermogensbeheerders het bestuur wil inschakelen en in welke mate het valutarisico moet worden afgedekt. In 2007 was er een nieuw strategisch beleggingsbeleid vastgesteld. Omdat de beleggingen tot op dat moment volgens een andere verdeling werden belegd, kwam de actuele verdeling van het vermogen over de mogelijke vermogenscategorieën niet overeen met het strategisch plan. De beleggingscommissie was van plan geschikte vermogensbeheerders te selecteren voor de nieuwe vermogenscategorieën en vervolgens het vermogen zodanig over de categorieën te verdelen dat voldaan zou worden aan de strategische beleggingsmix. Aan het begin van 2008 werd echter vastgesteld dat er grote veranderingen plaatsvonden op veel beleggingsmarkten, waarop de beleggingscommissie van het bestuur instemming heeft gekregen om voorlopig geen veranderingen in de portefeuille aan te brengen. Tevens is afgesproken alle ontvangen premies op een bankrekening aan te houden totdat er voldoende duidelijkheid zou ontstaan op welke manier deze gelden het best konden worden belegd. In november 2008 heeft het bestuur het voorstel van de beleggingscommissie overgenomen om een belangrijke wijziging in het beleggingsbeleid door te voeren. De sterke daling van de aandelenbeurzen in 2008 heeft tot veel lagere aandelen geleid. Behalve dat het beleggingsrendement hiervan zwaar te lijden heeft gehad, biedt dit op termijn ook kansen. Ofschoon noch het bestuur noch de beleggingscommissie meent te kunnen bepalen waar de bodem van de aandelenkoersen ligt, achtte de beleggingscommissie de kans dat de aandelenkoersen op een termijn van drie tot vijf jaar (aanzienlijk) hoger zouden staan dan de koers per eind november veel groter dan de kans dat op die termijn de aandelenkoersen lager zouden staan. Daarom is, na overleg met DNB, besloten om geleidelijk de verdeling van het vermogen over de beleggingscategorieën weer veel dichter in de buurt van de strategische verhoudingen te brengen dan de actuele verhoudingen per eind november. Hierdoor neemt het belang van aandelen in de beleggingsportefeuille aanzienlijk toe. Binnen de obligatiecategorieën wordt de beoogde 5% in obligaties van opkomende economieën als te riskant gezien in de economische situatie van eind Daarvoor in de plaats is eind december besloten een groter gedeelte van het vermogen dat in obligaties wordt belegd, aan te wenden voor het aankopen van bedrijfsobligaties. Aangezien deze order per eind 2008 aan de vermogensbeheerder is gegeven, zijn de gevolgen hiervan nog niet zichtbaar in de beleggingsportefeuille per eind De beleggingscommissie heeft een actief rentebeleid gevoerd in Wanneer de kans op een rentedaling groter werd geacht dan de kans op een rentestijging, werd meer dan 100% afgedekt en was de visie andersom, dan werd minder dan 100% afgedekt. Voor het kunnen bereiken van deze mate van afdekking is de looptijd van de obligatieportefeuille verlengd. Daarnaast is het percentage belegging in het Long Duration Overlay (LDO) fonds gevarieerd om de gewenste mate van afdekking te bereiken. Bladzijde 20 van 67

24 De invulling van het rentebeleid is in augustus geëvalueerd door de beleggingscommissie. Er is besloten om naar een iets langere termijn van de renteverwachting te kijken, en hierop de mate van afdekking van het renterisico te bepalen. Na evaluatie van het INI aandelenfonds waarin ons pensioenfonds haar aandelenbeleggingen deed, is besloten de belegging in aandelen die wereldwijd gespreid zijn, onder te brengen bij een fonds dat veel dichter bij de index blijft. Daardoor worden de kosten beperkt en zijn de te verwachten afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde (de index) aanzienlijk kleiner. In 2008 is het vermogen van het INI beleggingsfonds in twee stappen overgebracht naar het ING (L) enhanced index fonds. Een korte analyse van het valutarisico dat door het pensioenfonds wordt gelopen, heeft opgeleverd dat er vrijwel geen valutarisico in de obligatieportefeuille zit, omdat dit bijna volledig beleggingen in euro-obligaties betreft. Het hedge fund of funds heeft binnen het fonds de valutarisico s afgedekt. In het aandelenfonds zijn de valutarisico s echter niet afgedekt. Het grootste deel van het valutarisico in dit fonds is bepaald door de aandelen die in dollars of aan de dollar gerelateerde valuta noteren. Op langere termijn wordt dit risico als ongewenst beschouwd. Een argument dat meespeelt om het valutarisico af te dekken is, dat wanneer zowel opwaarts neerwaarts potentieel worden afgedekt, de kosten van de afdekking zeer gering zijn. Daarom is in de loop van 2008 een mechanisme vormgegeven waarmee dit risico kan worden verlaagd middels valutatermijntransacties. Eind 2008 is hiermee 10% van het dollarrisico van de aandelenportefeuille afgedekt. De unieke omstandigheden die in 2008 zijn opgetreden hebben tevens geleid tot de overweging of het als veilig te beschouwen is het contant aangehouden vermogen bij de ING op rekening courant en deposito aan te houden. Als ING failliet zou gaan, bestaat de mogelijkheid dat dit geld verloren gaat. Waar de mogelijkheid dat een bank als ING failliet zou gaan een jaar geleden als bijna onbestaanbaar zou zijn afgedaan, is rond eind 2008 geoordeeld dat dit risico wel moet worden afgewogen. Uit deze afweging is echter naar voren gekomen dat als ING failliet zou gaan, de kans erg groot zou zijn dat er veel meer banken failliet zouden gaan. Omdat de kans dat andere banken failliet zouden gaan als groter is beschouwd dan de kans dat ING failliet zou gaan, zou spreiding van het contante bedrag over meerdere banken het risico alleen hebben doen toenemen. Omdat er geen alternatief is gevonden dat tegen een acceptabele prijs tot minder risico zou leiden en de planning was het contante vermogen op korte termijn om te zetten in aandelen, is besloten in 2008 geen actie te nemen ten aanzien van dit risico. (Zie ook de toekomstparagraaf.) De genoemde beslissingen hebben geresulteerd in de volgende verdeling van de beleggingen per eind 2008: Bladzijde 21 van 67

25 Beleggingscategorie Verdeling per eind 2008 Aandelen ontwikkelde markten 25,3% Aandelen opkomende markten - Staatsobligaties (incl LDO) 52,1% Bedrijfsobligaties 10,9% Obligaties opkomende markten - Hedge fund of funds 4,5% Cash (rekening courant) 7,2% In onderstaande tabel is de mate van afdekking van risico s per eind 2008 weer gegeven: Risicoafdekking Per eind 2008 Rente 110% Valuta 10% van het dollarrisico Bladzijde 22 van 67

26 Beleggingsresultaat In onderstaande tabel worden de afzonderlijke componenten van het beleggingsresultaat weergegeven. Categorie Resultaat (%) Benchmark Resultaat ( * 1000) Effect op dekkingsgraad Aandelen -39,0% -41,0% ,6% Valuta afdekking 211 0,1% Obligaties (excl effect van renteverandering) 4,4% ,8% Cash 4,1% 551 0,3% Renteafdekking ,3% Hedge fund of funds -18,2% Effect rente op verplichtingen -23,3% / ,0% +7,2% ,1% Hieruit blijkt dat het beleggingsresultaat niet los kan worden gezien van de invloed van de rente. De grootste impact wordt veroorzaakt door de sterk gedaalde aandelenkoersen, het effect van de gedaalde rente op de verplichtingen en de gedeeltelijke afdekking van het renterisico. In deze tabel zijn niet de overige effecten op de dekkingsgraad weergegeven, welke buiten de sfeer van de beleggingen vallen, zoals de ontvangst van premie en de toename van de verplichtingen door oprenting. In zijn totaal is de dekkingsgraad van het fonds in 2008 gedaald van 122,7% naar 92,9% waarvan heet grootste deel wordt veroorzaakt door de bovenstaande resultaten op beleggingen. Een daling van 30 procentpunten maakt dat dit een heel slecht beleggingsjaar was voor het EPF. Een schrale troost is dat veel pensioenfondsen in 2008 nog grotere klappen hebben opgelopen. Deze opmerking is overigens niet bedoeld om te suggereren dat het wel meeviel met het resultaat, want in de vooruitblik op 2009 wordt ingegaan op de consequenties van dit uiterst teleurstellende resultaat. 1 Wordt alleen gegeven inclusief effect van renteverandering, hetgeen hier niet relevant is 2 In US dollars, HFR composite / US T-bill + 5-7% Bladzijde 23 van 67

27 Financiële paragraaf Samenvatting van de financiële positie van het fonds en ontwikkelingen gedurende het jaar Dekkingsgraad Verloop Stand per 1 januari ,7% Nieuwe aanspraken 125,3% 2,6% Uitkeringen 125,7% 0,4% Indexatie 124,4% -1,3% Wijziging RTS, gevolgen VPV 99,3% -25,1% Beleggingsresultaat 92,9% -6,4% Overige oorzaken 92,9% % Stand per 31 december ,9% De daling van de dekkingsgraad is voornamelijk het gevolg van het sterk negatieve rendement op aandelen en de daling van de rente, waarvoor slechts een gedeeltelijke afdekking bestond (zie ook beleggingenparagraaf). Ultimo 2008 bedraagt de marktrente circa 3,44% (2007: 4,93%). Het saldo van baten en lasten over de afgelopen jaren kan als volgt worden geanalyseerd: Premieresultaat Interestresultaat Overig resultaat Totaal De vergelijkende cijfers zijn gecorrigeerd voor het effect van de per 1 januari 2007 doorgevoerde stelselwijziging. Doordat het positieve premieresultaat hoger is dan de solvabiliteitsopslag op de premie, duidt dit op een meer dan kostendekkende premie. In de jaren 2004 en 2005 zijn begrepen extra betalingen in verband met het geldende herstelplan Bladzijde 24 van 67

28 Het bestuur stelt vast dat de actuele dekkingsgraad beneden de in de ABTN vastgelegde minimumgrens van 110% ligt en dat daarom in het kader van de ABTN een additionele premie noodzakelijk zal zijn. De dekkingsgraad per 31 december (op basis van de jaarrekening) heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld: Dekkingsgraad per 31 december 92,9% 122,7% 115,9% 116,9% 109,9% 1 De dekkingsgraden voor de jaren zijn herrekend naar Marktwaarde en op basis van overlevingstafels GBM/GBV De vereiste dekkingsgraad en de minimale dekkingsgraad zoals die voortvloeien uit de solvabiliteitsvoorschriften volgens de Pensioenwet bedragen respectievelijk 123,3% en 105%. Ultimo 2008 is daarom sprake van een reservetekort en een dekkingstekort. Het fonds heeft in zijn toeslagbeleid vastgelegd dat ruimte voor indexering bestaat indien de nominale dekkingsgraad (waarbij in de waardering van de pensioenverplichtingen geen rekening wordt gehouden met de inflatie) groter is dan 110%. Ultimo 2008 is de nominale dekkingsgraad 92,9%. Het bestuur heeft in 2009 besloten om per 1 januari 2009 geen indexatie te verlenen. Dit besluit was gebaseerd op een voorlopige schatting. Bladzijde 25 van 67

29 Actuariële paragraaf Actuariële analyse De actuariële analyse van het saldo van baten en lasten kan als volgt worden weergegeven: Premieresultaat Premiebijdragen Pensioenopbouw Beleggingsresultaat Directe beleggingsopbrengsten Rentetoevoeging voorziening pensioenverplichtingen Wijziging marktrente Indexatie Sterfte Resultaat langlevenrisico Resultaat overlijdensrisico Arbeidsongeschiktheid Premie In- en revalidering Kosten Onttrekking uit voorziening pensioenverplichtingen voor pensioenuitvoeringskosten Pensioenuitvoeringskosten Uitkeringen Mutaties / diversen Overdrachten Overig Totaal saldo van baten en lasten Op grond van bovenstaande kan worden vastgesteld dat sprake is van een kostendekkende premie. Bladzijde 26 van 67

30 Uitkomsten van de solvabiliteitstoets Voor de vaststelling van het Vereist Vermogen is de voorgeschreven systematiek gehanteerd zoals beschreven in wet en regelgeving. In onderstaande tabel zijn de basisgegevens en de uitkomsten gekwantificeerd. Bedrag bij strategische beleggingsmix Bedrag bij huidige beleggingsmix S1 Renterisico S2 Zakelijke waarden risico S3 Valutarisico S4 Commodities risico S5 Kredietrisico S6 Verzekeringstechnisch risico Vereist Vermogen VPV Ultimo Percentage 23,3% 10,1% Bladzijde 27 van 67

31 Risicoparagraaf Risico- en beheersingsbeleid Het bestuur heeft zijn beleid verwoord in de ABTN. Algemene leidraad voor het uitvoeren van zijn beheerstaken is risicomijdend operationeel management. Onderstaand treft u de risico s aan die het bestuur met prioriteit heeft aangepakt: Beleggingsrisico s. Actuariële risico s. Renterisico. Beleggingsrisico s In het strategisch beleggingsbeleid is een optimale mix tussen rendement en te lopen risico nagestreefd. Hierbij zijn de beleggingen gespreid over verschillende beleggingscategorieën en regio s. Op langere termijn zijn de rendementen tussen deze categorieën lager gecorreleerd dan 1. In het afgelopen jaar is bevestigd dat in geval van een stress scenario de correlaties wel snel oplopen. Het strategisch beleggingsbeleid is gebaseerd op modellen en gemiddelde verwachtte rendementen. Om het beleggingsbeleid niet te baseren op theoretische inzichten, maar te kunnen handelen naar praktisch inzicht wanneer zich situaties voordoen, wordt bij het bepalen van het tactisch beleggingsbeleid waar nodig afgeweken van het strategisch beleid. Hierbij wordt vermeden dat de gelopen risico s te hoog oplopen, door steeds te beoordelen of de acceptabele risicoruimte niet wordt overschreden. De belangrijkste beleggingsrisico s zijn markt-, prijs-, valuta- en kredietrisico. Zie voor een getalmatige invulling van dit onderwerp de beleggingenparagraaf. Actuariële risico s Verzekeringstechnische risico's hebben betrekking op de risico's van het fonds indien relevante aannamen en veronderstellingen niet overeenkomen met de werkelijkheid. In 2007 zijn de zogenaamde generatietafels AG beschikbaar gekomen. Deze tafels geven aan hoe oud mensen gemiddeld worden, waarbij rekening wordt gehouden met de trend dat mensen steeds ouder worden. Daarom wordt ieder jaar een kolom opgeschoven in de tafel. Door gebruik te maken van de generatietafels wordt zowel rekening gehouden met de toegenomen overlevingskansen van dit moment, als de verwachtte toename van de overlevingskansen in de Bladzijde 28 van 67

32 toekomst. Door toepassing van deze prognosetafels is het langlevenrisico voor het fonds sterk gereduceerd. Het overlijdensrisico betekent dat het fonds in geval van overlijden mogelijk een nabestaandenpensioen moet toekennen. Voor dit risico heeft het fonds een herverzekering bij Zwitserleven afgesloten. Omdat deze verzekering een hoog eigen behoud (= eigen risico) kent, draagt het fonds een flink deel van dit risico zelf. Voor dit risico wordt jaarlijks een risicopremie in rekening gebracht. Het verschil tussen de risicopremie en de werkelijke kosten wordt verwerkt via het resultaat. Het arbeidsongeschiktheidsrisico betreft het risico dat het fonds geen premie meer ontvangt voor deelnemers die arbeidsongeschikt zijn geworden en een pensioen moet uitkeren aan deelnemers die arbeidsongeschikt zijn geworden. Voor dit risico heeft het fonds een herverzekering bij Zwitserleven afgesloten. Omdat deze verzekering een hoog eigen behoud (= eigen risico) kent, draagt het fonds een flink deel van dit risico zelf. Voor dit risico wordt jaarlijks een risicopremie in rekening gebracht. Het verschil tussen de risicopremie en de werkelijke kosten wordt verwerkt via het resultaat. Het pensioenfonds wordt pas geïnformeerd over de deelnemers die ziek zijn op het moment dat zij ook daadwerkelijk arbeidsongeschikt zijn. Een deelnemer is arbeidsongeschikt na twee jaar ziekte. Hierdoor loopt het fonds het risico dat er nog zieke werknemers zijn in de afgelopen twee jaar voorafgaande aan het boekjaar, aan wie het pensioenfonds premievrijstelling bij arbeidsongeschiktheid moet verlenen en een arbeidsongeschiktheidspensioen moet uitkeren. Met ingang van 2008 is een bedrag in de voorziening opgenomen dat rekening houdt met dit risico. Deze voorziening is gelijk aan twee jaar de risicopremie voor het arbeidsongeschiktheidsrisico. Elk jaar zal de nieuwe risicopremie voor het jaar worden toegevoegd, terwijl de reservering van twee jaar ervoor vrijvalt. De werkelijke schade en de vrijval worden via het resultaat verwerkt. Renterisico Wanneer de looptijd van de beleggingen van het fonds niet gelijk is aan de looptijd van de verplichtingen, is er sprake van een gevoeligheid van het fonds voor rentewijzigingen. Als de rente dan immers daalt of stijgt, zal deze wijziging een groter gevolg hebben voor de verplichtingen dan voor de bezittingen, of andersom. Bij de bepaling van het beleggingsbeleid weegt het bestuur zorgvuldig de voordelen (meer zekerheid) en nadelen (minder rendement) van meer of minder duration matching af ten opzichte van alternatieve strategieën. Hierbij speelt ook de visie van de beleggingscommissie over de waarschijnlijkheid van een rentedaling of stijging een belangrijke rol. Valutarisico De verplichtingen van het pensioenfonds luiden in euro s. Wanneer een deel van de beleggingen wordt gewaardeerd in andere valuta, bestaat het risico dat schommelingen in de valutakoersen tot positieve of negatieve resultaten leiden. Het grootste risico op dit vlak betreffen de Bladzijde 29 van 67

33 aandelenbeleggingen in US dollars. Een mechanisme waarmee dit risico kan worden afgedekt is gevonden in de vorm van valutatermijntransacties. De resterende risico s veroorzaakt door beleggingen in andere valuta worden vooralsnog geaccepteerd. Bladzijde 30 van 67

34 Toekomstparagraaf De economische crisis heeft grote impact gehad op de financiële positie van het fonds. De dekkingsgraad is gedaald tot 92,9%. Doordat de dekkingsgraad van het fonds in 2008 onder de 105% is gedaald, dienen alle beslissingen op beleggingsgebied in 2009 mede in het licht van het korte- en langetermijn herstelplan te worden beschouwd. Herstelplannen In het kortetermijn herstelplan groeit de dekkingsgraad naar 104% eind De berekeningen gaan uit van gemiddelde rendementen en een dekkingsgraad van 95,4% per eind 2008, hetgeen achteraf te optimistisch is gebleken. In het eerste kwartaal 2009 is een langetermijn herstelplan opgesteld. De toezichthouder is deze aan het beoordelen. Het vermogensherstel wordt gerealiseerd door: de beleggingen meer in lijn te brengen met de strategische beleggingsmix, teneinde een hoger rendement te realiseren extra stortingen door de sponsor in de jaren dat de dekkingsgraad lager is dan 110% het niet of beperkt toekennen van toeslagen. Het bestuur heeft voor 2009 besloten geen toeslagen te verlenen en verwacht op grond van de continuïteitsanalyse een indexatierealisatie van minder dan 50%. De premie zal de komende jaren ook stijgen van 25% naar ruim 28%. Deze zal echter net kostendekkend zijn en slechts in geringe mate bijdragen aan het herstel. Alle maatregelen zorgen er voor dat het pensioenfonds de nominale pensioenen zal kunnen blijven betalen, echter door geen of beperkte indexatie neemt de reële waarde van de pensioenen wel af. Beleggingen In de uitvoeringsovereenkomst is vastgelegd dat op basis van de dekkingsgraad en verplichtingen per eind 2008 de sponsor in 2009 een extra bijstorting betaalt van 11,3 miljoen euro. Met de gedaalde rente is de afgesproken premie nog maar net kostendekkend. Het herstel zal daarom vooral van de bijstortingen, het niet of slechts gedeeltelijk verlenen van toeslag en het gerealiseerde rendement moeten komen. Dit is een van de redenen dat het bestuur heeft besloten om de beleggingen meer in lijn te brengen met de strategische beleggingsmix. Zoals al genoemd in de paragraaf over het tactisch beleggingsbeleid, heeft het bestuur op voorstel van de beleggingscommissie besloten in 2009 de beleggingsmix sterk aan te passen in de richting van het strategisch beleid. Hiermee wordt vooral ingespeeld op de overtuiging dat de komende jaren de kans op een stijging van de aandelenbeurzen veel groter is dan de kans op een verdere daling. Bladzijde 31 van 67