Twents Netwerk Zoönosen Partners in strijd tegen zoönosen
|
|
- Anita van der Linden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Twents Netwerk Zoönosen Partners in strijd tegen zoönosen Lyme diagnostiek en behandeling Hadewych ter Hofstede Internist-infectioloog
2 Disclosures Geen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties: geen
3 Bespreking 1. Inleiding 2. Diagnose 3. Behandeling 4. Lastige issues 5. Onderzoek: PLEASE studie 6. Casuïstiek (werkgroepen)
4 Oorzaak van Lyme Ziekte van Lyme (4) Bacterie: spirocheet Borrelia burgdorferi (B.burgdorferi, B.afzelii, B.garinii) Overdracht door beet van de Ixodes (teek) (in NL I.ricinus, elders I.pacificus, I.persulcatus, I.scapularis) B.burgdorferi B.afzelii B.garinii anders 4
5 Borreliaspecies
6 Incidentie (RIVM) Tekenbeet consulten bij arts 1994: ; 191 per : : : ; 564 per Erythema migrans 1994: 6.500; 39 per : : : ; 134 per
7 RIVM data EM Gebieden met verhoogd risico op EM: Zuid-Friesland, Achterhoek, Drenthe, Veluwe, Utrechtse Heuvelrug en de duingebieden
8 Besmetting Kans EM: 0.3% - 5,2% Kans asymptomatische seroconversie: 2.9% - 5.2% Besmettingsgraad teken Nederland 0.8% -30% afhankelijk van: levensstadium (larve 3% - nimf 25% - volwassen 21%, Ameland 2008) locatie, seizoen en jaar geen stijgende of dalende trend over de jaren (Wielinga 2006)
9 Uitingen Lyme-borreliose 1. Vroeg lokaal 2. Vroeg gedissemineerd 3. Laat gedissemineerd persisterende infectie: aanwezigheid van klachten, levende Borrelia burgdorferi s.l. en weefselschade en ontsteking ten gevolge van infectie na behandeling voor lymeziekte. chronische infectie: onbehandelde patiënt, klachten langbestaand en tekenen actieve infectie
10 Vroeg lokaal (1): Erythema migrans (EM) dagen maanden na beet (gemiddeld 2-3 weken) ringvormig centrifugaal uitbreidende rode/blauwe vlek of ring, >5 cm, zonder vesiculae, papulae, schilfering of infiltratie lokaal licht branderig of jeukend gevoel (30-59%), dysesthesie (30%)
11 Vroeg lokaal (2) Borrelia-lymfocytoom 2-3% van de gevallen Bijkomende klachten: grieperig beeld bij 23-50% Spier- en gewrichtsklachten Koorts, rillingen Hoofdpijn Moeheid Malaise
12 Andere uitingen van EM
13
14 Vroeg gedissemineerd (1) Vroege Lyme meningitis (meestal B. garinii): pijnlijke radiculitis (75%) perifere facialisparese (40%) zelden meningeale prikkeling incidentie Nederland (2001) geschat op 57 patiënten (3,6 / miljoen inwoners) Lyme artritis: na enkele weken of maanden Noord-Amerika 60% en in Europa 5-8% mono- of oligoarticulair, meestal in grote gewrichten (knie)
15 Vroeg gedissemineerd (2) Maar ook: Multipel EM bij 2-9% Lymecarditis (0,3-4% patiënten met onbehandelde Lyme, 3x meer mannen) uveïtis, panophthalmitis, hepatitis, myositis en orchitis
16 Laat gedissemineerd (1) Chronische artritis Chronische neuroborreliose: langer bestaande encefalitis, encefalomyelitis, meningo-encefalitis, radiculomyelitis, en/of hersenzenuw uitval (met paresthesieën, radiculaire pijn, encefalopathie, geheugenstoornissen en neuropsychologische symptomen) ACA
17 Acrodermatitischronicaatrophicans(ACA) roodblauwe verkleuring geringe zwelling in 70% benen (strekzijde onderbenen en enkels) perifere (sensibele) neuropathie bij 66% inflammatoir -> atrofisch (indien geen Rx) sterk verhoogde IgG titer Borrelia serologie maanden tot jaren na de tekenbeet uiting van Lyme bij 1-3% vooral vrouwen op middelbare leeftijd Agterof & Ter Borg, NJM 2008
18
19
20
21 Diagnostiek Serologie: immunologische respons ziekteactiviteit ELISA screening Antistoffen IgM (na 3 wkn) of IgG (na 6 wkn); spreiding groot! fout positieve uitslagen door kruisreactie (bij autoimmuun-ziekten, lues, EBV) Immunoblot bevestiging IgM of IgG specifieke banden tegen eiwitten van Borrelia Serologie negatief? > Herhalen na enkele weken (alleen als ziekteduur <6-8 weken)
22 Beperkingen diagnostiek Geen serologie bij een typische erythema migrans Effect antibiotica Persisteren van antistoffen Relatie antistoffen en ziekte
23 Aanvullend onderzoek (1) PCR: DNA techniek huidbiopten EM: sensitiviteit 25-90% ACA: beperkte gegevens bloed/serum/plasma/urine: diagnostische waarde onduidelijk Kweek B. Burgdorferi: huidbiopten EM: sensitiviteit 40-80% ACA: iets lager liquor: 13% (Karlsonn 1990) bloed: slechts 1,2% (Maraspin 2001) of 9% (Arnez 2001)
24 Aanvullende onderzoek (2) waarde T cel proliferatietesten (LTT) en immunologische parameters (CD57) onduidelijk Liquor: 1. Lymfocytaire pleiocytose (> 6 cellen/mm3) 2. Verstoorde bloed-liquor barriere bij >85% (verhoogd totaal eiwit of albumine ratio 3. Vroege meningitis: intrathecale (aspecifieke) IgM productie bij >80% Indien alle 3 aanwezig: 70% sens en 98% specificiteit
25 Behandeling (1) EM of Borrelia-lymfocytoom 1 e keus: doxycycline 2 dd 100 mg 10 dagen 2 e keus: amoxicilline 3 dd 500 mg 14 dagen 3 e keus: azitromycine 1 dd 500 mg 5 dagen kinderen < 9 jaar: 1 e keuze: amoxicilline 50 mg/kg/dg in 3 doses PO (max. 3 dd 500 mg) - 14 dagen 2 e keuze: azitromycine 10 mg/kg/dg in 1 dosis PO (max. 1 dd 500 mg) - 5 dagen
26 Behandeling (2) Lyme meningitis Ceftriaxon 1 dd 2 gram i.v. 14 dagen evt 28 dagen bij neurologische uitval / 2x afwijkende liquor 2 e keus: penicilline G (12-20 ME/dag) 14 dagen bij allergie ceftriaxon: doxycycline 1 dd 200 mg 14 dagen Chronische neuroborreliose met pleiocytose: ceftriaxon 1 dd 2 gram i.v. 30 dagen zonder pleiocytose: evt. doxycycline 2 dd 100 mg 30 dgn
27 Behandeling (3) Lyme-artritis doxycycline 2 dd 100 mg - 30 dagen ceftriaxon 1 dd 2 gram i.v dagen (bij falen) Acrodermatitis chronica atrophicans doxycycline 2 dd 100 mg - 30 dagen
28 Falen antibiotische behandeling (1) Vroege lokale Lyme: persisteren/recidief EM, meningitis of gedissemineerde lymeziekte bij 0-9%. circa 2% faalt klachten: persisterende moeheid, spier/gewrichtspijn, geheugen en concentratiestoornis <6 maanden na Rx bij 0-33% (gem. 11%) >6 maanden bij 0-20% (gem.5%) (2,6% bij 4 Europese studies) Na 1 jaar vergelijkbaar met gezonde populatie?
29 Falen antibiotische behandeling (2) Persisterende klachten na artritis bij 6-17% (kan reactief) Persisterende klachten na neuroborreliose neurologische afwijkingen bij 9 27% (na 2 jr) neuropathie, sensibiliteitsstoornissen en pareses moeheid, pijn, geheugen- en concentratiestoornissen bij 12 32% (na 1 jr)
30 Behandelingen Lyme-ziekte Radboudumc Doxycycline/minocycline Amoxicilline Azitromycine/claritromycine Claritromcyine + plaquenil Ceftriaxon (iv) Anderen Artemisia Metronidazol Rifampicine Ceferoxim (po) ciprofloxacin
31 Alternatieve behandelingen Bioresonantie Fotonentherapie Acupunctuur Lymfemassage Kaardebol Burbur Ontgifting Catsclaw
32 Lyme disease No Possible Probable Proven
33 Alternatieve diagnosen Multipele sclerose Hemochromatose Syphillis/lues Rheumatoïde artritis Rheumatische aandoeningen (SLE, sclerosermie, M. Wegner) Vitamine B12 deficiëntie Hypo/hyperthyreoidie Rickettsioses, Ehrlichia (anaplasma, bartonella)
34 1. Uitslag of andere huidafwijkingen ter plaatse van de tekenbeet (zoals een EM) 2. Huiduitslag op andere plaatsen 3. Haaruitval 4. Onverklaarbare temperatuur-verhoging, koorts 5. Onverklaarbare koude rillingen 6. Onverklaarbare transpiratie, nachtelijke zweetaanvallen 7. Ernstige vermoeidheid (vgl CVS) 8. Frequente infecties (o.a. sinusitis, luchtweginfecties) 9. Klierzwelling (hals, oksels, liezen) 10. Pijnlijke keel 11. Kortademigheid, hoesten 12. Toegenomen intolerantie voor alcohol, kater 13. Maagklachten, buikpijn 14. Verlies van eetlust 15. Veranderde stoelgang (obstipatie, diarree) 16. Onverklaarbare gewichtsverandering > 3 kg 17. Hartkloppingen, overslaan van het hart 18. Pijn in de borstkas, ribben 19. Pijn en/ of zwelling in gewrichten 20. Pijn in (aanhechting van) spieren en pezen (vgl fibromyalgie) 21. Stijfheid in de nek, kraken van de nek 22. Stijfheid van gewrichten en/of rug 23. Hoofdpijn 24. Tintelingen, dove plekken, plaatselijk branderige of stekende pijn 25. Spiertrekkingen in het gezicht of elders Spierkrampen, restless legs 27. Onverklaarbaar trillen of schokken 28. Halfzijdige gezichtsverlamming (Bell se parese) 29. Zwelling rond de ogen 30. Dubbelzien, tunnelzien, moeite met scherp zien 31. Overgevoeligheid voor licht 32. Pijn of jeuk in oren 33. Oorsuizen, zoemen of fluiten 34. Overgevoeligheid voor geluiden 35. Duizeligheid, evenwichtstoornis, toegenomen reisziekte 36. Licht in het hoofd, problemen met staan/ lopen 37. Stemmingswisselingen, prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen 38. Somberheid en/of angstigheid, piekeren 39. Problemen met slapen (te weinig, te veel), vermoeid wakker 40. Verwardheid, moeite een gedachtespoor vast te houden 41. Moeite met concentratie, nieuwe informatie begrijpen, begrijpend lezen 42. Vergeetachtigheid, slecht korte-termijn geheugen 43. Oriëntatie problemen (verdwalen, dingen kwijt raken) 44. Problemen met spreken (woorden vinden, verkeerde woorden zeggen, stotteren, slecht articuleren) 45. Geïrriteerde blaas, niet kunnen ophouden van urine of juist moeilijk kunnen plassen. 46. Seksuele functiestoornis, verminderde zin in seks 47. Pijn in de onderbuik 48. Alleen mannen: Pijn in de zaadballen 49. Alleen vrouwen: Melkuitvloed uit de borst (galactorrhea) 50. Alleen vrouwen: Onverklaarde onregelmatige menstruatie
35 lyme is de olifant
36 Valkuilen Lyme-ziekte Overtuigingen Frustratie (patient) Irrittatie (arts) Verenigingen Moeizame diagnostiek en wildgroei testen Tijds investering
37 PLEASE Persistent Lyme Empiric Antibiotic Study Europe A prospective, randomised study comparing two prolonged oral antibiotic strategies after initial intravenous ceftriaxone therapy for patients with symptoms of proven or possible persistent Lyme disease
38 Persisterende ziekte van Lyme Nederlandse richtlijn (CBO) Langdurige klachten na antibiotica = post-lyme syndroom Bij chronische klachten, maximaal 2-4 weken antibiotica Amerikaanse (alternatieve) richtlijn (ILADS) Duur behandeling: minimaal 3 maanden op geleide klinisch beeld Vaak meer dan 1 jaar behandeling nodig Doel van deze studie: - Welke richtlijn is beter? - Uniforme en kosteneffectieve aanpak van bewezen / vermoede persisterende Lymeziekte (PLD)
39 Methode (1) Studie-opzet 3-armige, gerandomiseerde, dubbelblinde, placebogecontroleerde trial 90 patiënten per arm, totaal 270 Landelijke recrutering > polikliniek Infectieziekten Radboudumc Studie-populatie (inclusie criteria) Patiënten met bewezen of vermoede PLD: musculoskeletale pijn, artritis, neuralgie en/of neuropsychologische beperking, die a. in tijd gerelateerd aan bewezen symptomatische Lyme ziekte (< 4 maanden na bv. erythema migrans), en/of b. vergezeld door een positieve Borrelia IgG of IgM immunoblot
40 Methode (2) Interventie Ceftriaxon i.v. (2 weken, alle patiënten) Gevolgd door: dubbelblinde gerandomiseerde orale therapie 12 weken I. Doxycycline (ILADS variant 1) II. Claritromycine + hydroxychloroquine (ILADS variant 2) III. Placebo
41 Exclusie criteria a. allergie studiemedicatie b. >5 dagen antibiotica met activiteit tegen B. burgdorferi in afgelopen 4 wkn c. diagnose neuroborreliose waarbij iv antibiotica noodzakelijk is d. HIV-seropositiviteit of andere auto-immuunstoornis e. positieve syfilis serologie, tekenen andere spirochetale ziekte f. matige leverfunctiestoornis g. gebruik cisapride/prednison/astemizole/terfenadine/barbituraten/ fenytoine/carbamazepine h. deelname ander geneesmiddelonderzoek i. ernstige co-morbiditeit welke interfereert met studieprotocol j. co-morbiditeit die (deels) klachten kan verklaren (bv. vitamine B12 deficiëntie)
42 startdatum: september 2010 stopdatum: maart 2014
43 Methode (4) Primair eindpunt - gezondheidgerelateerde kwaliteit van leven (Medical Outcomes Study 36-item Short-form General Health Survey: SF-36) op week14 Secundaire eindpunten Vragenlijsten voor pijn, psychologisch / cognitief functioneren, dagelijks leven, sociaal gedrag etc. Kosteneffectiviteit Neuropsychologisch onderzoek Actometer Bloed: cytokine respons van leukocyten + DNA polymorfismen
44 Vragen?
Wanneer zijn teken actief. De periode dat ze voorkomen hangt sterk af van het weer. Van april tot september zijn ze zeker aanwezig.
Teken Teken zijn kleine spinachtige beestjes die vooral in bomen en struiken zitten. Ze variëren in grootte van een halve tot enkele millimeters. Ze worden zelden groter dan een centimeter. Teken zijn
Nadere informatieLymeborreliose. Inleiding. Diagnostiek. Drs. M.V. Starink. De richtlijn dateert uit 2004. De herziene versie kwam uit in 2013.
164 17 Samenvatting Richtlijnen Dermatologie 2015 Lymeborreliose Drs. M.V. Starink De richtlijn dateert uit 2004. De herziene versie kwam uit in 2013. Inleiding Lymeborreliose is een infectieziekte, veroorzaakt
Nadere informatie106 10 Samenvatting Richtlijnen Dermatologie 2012 Lymeborreliose Inleiding Diagnostiek Vroege lymeborreliose
106 10 Samenvatting Richtlijnen Dermatologie 2012 Lymeborreliose Dr. J.J.E. van Everdingen, dr. A.C. Rönnau De richtlijn dateert uit 2004. De herziene versie komt uit in 2012. Inleiding Lymeborreliose
Nadere informatieVolgens laatste inzichten Richard I. Horowitz, MD
Volgens laatste inzichten Richard I. Horowitz, MD Score * 1. Onverklaarbare koorts, verhoging, zweten, koude rillingen, of warmte-aanvallen 2. Onverklaarbare gewichtsverandering: zowel aankomen als afvallen
Nadere informatieBorrelia. Algemeen Medisch Laboratorium Antwerpen. Dr. M. Berth
Algemeen Medisch Laboratorium Antwerpen Dr. M. Berth Lyme disease Borrelia burgdorferi sensu lato Vector-borne zoönose Harde teken, vnl Ixodes ricinus Reservoir: kleine knaagdieren en vogels Mens/groter
Nadere informatieDe ziekte van Lyme is een infectieziekte. Een andere naam die ook wel eens gebruikt wordt, is borreliose.
Ziekte van Lyme Borreliose, Lyme-borreliose, erythema migrans Wat is de ziekte van Lyme? De ziekte van Lyme is een infectieziekte. Een andere naam die ook wel eens gebruikt wordt, is borreliose. Hoe krijgt
Nadere informatieLymeProspect onderzoek naar gevolgen van Lyme-ziekte
LymeProspect onderzoek naar gevolgen van Lyme-ziekte Prospectieve studie naar het vóórkomen van langdurige klachten na behandeling voor Lyme-ziekte en mogelijke oorzaken hiervan. Informatie voor artsen,
Nadere informatieDeze Lyme Zelfcheck is een vragenlijst die bestaat uit vier delen. Beantwoord a.u.b. de vragen zo eerlijk mogelijk.
LYME ZELFCHECK Hoe werkt deze zelfcheck? Deze Lyme Zelfcheck is een vragenlijst die bestaat uit vier delen. Beantwoord a.u.b. de vragen zo eerlijk mogelijk. Bij elk van de vier delen tel je de scores voor
Nadere informatieDe ziekte van Lyme anno 2015 Joppe Hovius
De ziekte van Lyme anno 2015 Joppe Hovius Amsterdams Multidisciplinair Lyme Centrum Infectieziekten, AMC www.amc.nl/amlc am Vrouw, 38 jaar Wat zou u doen? A Start doxycycline 10 dagen (2 dd 100 mg) B Start
Nadere informatieSterke klinische verdenking (1) Diagnostiek in serum en liquor (2) Pleiocytose of i.t. antistofproductie bij positieve serum serologie
Richtlijn Neuroborreliose NB: apart stroomdiagram voor kinderen met perifere facialisparese (01.10.2008 houdbaar tot 2018) S.I. van Nes, L.B.S. Gelinck, M.C.Y. de Wit, B.C. Jacobs Sterke klinische verdenking
Nadere informatieManifestaties van Ziekte van Lyme. Albert Vollaard Afd. Infectieziekten LUMC 17 nov 2014
Manifestaties van Ziekte van Lyme Albert Vollaard Afd. Infectieziekten LUMC 17 nov 2014 Casus bespreking 1. Aanloop van enkele weken van malaise en progressieve spierpijn (uitgebreide DD) 2. Geen verhaal
Nadere informatieDermatologie. Lyme-borreliose / Ziekte van Lyme
Dermatologie Lyme-borreliose / Ziekte van Lyme 1 Wat is Lyme-borreliose? Lyme-borreliose is een infectieziekte, die wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. Deze bacterie wordt op de mens
Nadere informatieProtocol diagnostiek en behandeling van NEUROBORRELIOSE
Protocol diagnostiek en behandeling van NEUROBORRELIOSE laatste wijziging: januari 2013 D.C. Velseboer H. Thoonsen Prof. Dr. D van de Beek Eerdere versie: april 2000 Dr. J. de Gans Ad 1: verdenking neuroborreliose
Nadere informatieLyme borreliose Nascholing Maastricht
GGD Amsterdam Lyme borreliose Nascholing Maastricht Alje P.van Dam Afd Medische Microbiologie OLVG + Streeklaboratorium GGD Amsterdam Lyme borreliose Vroege Lyme: erythema migrans Vroege gedissemineerde
Nadere informatieVerdeling Borrelia species
Verdeling Borrelia species in Europa naar an2geniciteit i.e. outer surface proteine (Osp) A, voorkomen in teken, liquor, huid en synoviaal vocht. Species Osp A type Verdeling in teken (%) N=90 Liquor N=43
Nadere informatieDe ziekte van Lyme. Symptomen. Ziekteverschijnselen
De ziekte van Lyme Symptomen Ziekteverschijnselen Een infectie met de bacterie Borrelia Burgdorferi leidt niet altijd tot Lyme-Borreliose. Wanneer er ziekte-verschijnselen ontstaan worden deze in drie
Nadere informatieWat is de ziekte van Lyme?
De ziekte van Lyme Wat is de ziekte van Lyme? De ziekte van Lyme is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. U kunt met deze bacterie besmet raken wanneer u door
Nadere informatieHuisartsensymposium Presentatie dr. J.Schellekens, Lyme-Borreliose 9 november 2010
Huisartsensymposium 2010 Presentatie dr. J.Schellekens, Lyme-Borreliose 9 november 2010 De teek Ixodes ricinus complex 3 stadia 1. Larve 2. Nimf 3. Volwassene Lyme Borreliose Spirocheet Borrelia burgdorferi
Nadere informatievroegeziektevanlyme; vroege gedissemineerde ziekte van Lyme; late ziekte van Lyme; postinfectieuze klachten en symptomen.
2 Ziekte van Lyme A.A.M. Blaauw 2.1 Inleiding De ziekte van Lyme is een infectieziekte, veroorzaakt door de spirocheet Borrelia burgdorferi (B. burgdorferi), die wordt overgedragen door een beet van een
Nadere informatieNieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK
Nieuwsbrief 42 Maart - April 2008 DE WEEK VAN DE TEEK Naar aanleiding van de internationale week van de teek (30 maart tot en met 6 april) is het interessant om de gevaren van teken op landbouwgebied even
Nadere informatieSupplement tabellen casusbespreking dr. Korbee
Supplement tabellen casusbespreking dr. Korbee Klachtenbeeld Patiënte is een 46-jarige vrouw die sinds jaren chronische vermoeidheidsklachten heeft: Gebrek aan energie: moeheid, al bij opstaan; ontstaan
Nadere informatieCasuspresentaties infectieuse serologie: laboratoriumaspecten. Dr. Alex Mewis Klinisch Bioloog Jessa Ziekenhuis - Campus Virga Jesse Hasselt
Casuspresentaties infectieuse serologie: laboratoriumaspecten Dr. Alex Mewis Klinisch Bioloog Jessa Ziekenhuis - Campus Virga Jesse Hasselt Infectieuse serologie Borrelia-serologie (Lyme) Toxoplasma gondii
Nadere informatieSamenvatting multidisciplinaire richtlijn arbeid en lymeziekte
Samenvatting multidisciplinaire richtlijn arbeid en lymeziekte Doel van de richtlijn De richtlijn richt zich op de preventie en gewenste aanpak van lymeziekte bij werkenden en geldt als aanvulling op de
Nadere informatieWorkshop: Lymeziekte. Afke Brandenburg, arts microbioloog, Izore centrum infectieziekten Friesland
Workshop: Lymeziekte Afke Brandenburg, arts microbioloog, Izore centrum infectieziekten Friesland Tom Wolfs, kinderarts infectieziekten WKZ/UMC Utrecht Controverse Lyme ILADS versus IDSA in Europa zelfde
Nadere informatieWerkstuk Biologie De lymneziekte en teken
Werkstuk Biologie De lymneziekte en teken Werkstuk door een scholier 1833 woorden 14 mei 2003 6,3 12 keer beoordeeld Vak Biologie De Lymeziekte Wat is een teek? Teken zijn kleine, geleedpotige (spinachtige)
Nadere informatieBasisinformatie over Lyme-borreliose Door AWB Klusman
Basisinformatie over Lyme-borreliose Door AWB Klusman Inleiding Hierna volgt een overzicht van de relevante evidence based informatie over Lymeborreliose. De informatie is gebaseerd op de in 2004 verschenen
Nadere informatieTwee opvattingen over Lyme-ziekte. Alexander Klusman Psychiater en Lyme-patiënt
Twee opvattingen over Lyme-ziekte Alexander Klusman Psychiater en Lyme-patiënt Oude en Nieuwe opvattingen over Lyme-ziekte Nederlandse CBO richtlijn Lyme-borreliose ILADS richtlijnen voor het management
Nadere informatieZIEKTE VAN LYME, EEN UPDATE
ZIEKTE VAN LYME, EEN UPDATE Recent publiceerde de Belgische Commissie voor de Coördinatie van het Antibioticabeleid (BAPCOC), in samenspraak met de Belgische Vereniging voor Infectiologie en Klinische
Nadere informatieSamenvatting. Een complex beeld
Samenvatting Een complex beeld Vroeg herkende lymeziekte na een tekenbeet is goed te behandelen met antibiotica. Het beeld wordt echter complexer als de symptomen minder duidelijk zijn of als de patiënt
Nadere informatieFTO Lyme. Caroline Swanink. Arts-microbioloog 29 april 2014
FTO Lyme Caroline Swanink Arts-microbioloog 29 april 2014 Borrelia burgdorferi Achtergrond Vector Ixodes ricinus = harde teek of schapenteek In Nederland is 20-50% van de teken besmet met Borrelia burgdorferi
Nadere informatieLyme-borreliose: soms ongrijpbaar, vaak behandelbaar
Overzichtsartikel Lyme-borreliose: soms ongrijpbaar, vaak behandelbaar Auteurs B.H. Postma, dr. H.T. Tjhie en dr. C.M. Verduin, artsen-microbioloog* Samenvatting Lyme-borreliose is een door teken van het
Nadere informatieLyme Borreliose Ziekte, diagnos4ek en therapie. Overveen 26 maart 2014 Dr. Dick Veenendaal Arts- microbioloog
Lyme Borreliose Ziekte, diagnos4ek en therapie Overveen 26 maart 2014 Dr. Dick Veenendaal Arts- microbioloog d.veenendaal@streeklabhaarlem.nl Lyme ziekte, diagnos4ek en therapie 1. Historie 2. Ixodes ricinus
Nadere informatieDe ziekte van Lyme. De ziekte van Lyme.
De ziekte van Lyme. In mijn dagelijks werk word ik vaak geconfronteerd met mensen die de ziekte van Lyme hebben of mogelijk hebben. Een toenemende ziekte die alleen te bestrijden is met een persoonlijk
Nadere informatieNHG-Behandelrichtlijn Tekenbeet en erythema migrans Wichers IM, Verduijn MM, Bouma M
5 NHG-Behandelrichtlijn Tekenbeet en erythema migrans Wichers IM, Verduijn MM, Bouma M 10 15 20 25 30 35 40 Kernboodschappen De kans op de ziekte van Lyme na een tekenbeet is 2 tot 3% en als er ziekte
Nadere informatieInformatie over tekenbeet en de ziekte van Lyme
Ziekte van lyme In het kort De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi (Bb), co-infecties varianten (link) en mutaties door facytose (= een bacterie wordt opgegeten door
Nadere informatieRichtlijn Lymeziekte
Richtlijn Lymeziekte Juli 2013 INITIATIEF: Richtlijnconsortium Nederland ORGANISATIE: CBO MANDATERENDE VERENIGINGEN/INSTANTIES: 1 - Nederlandse Internisten Vereniging - Nederlandse Vereniging van Revalidatieartsen
Nadere informatieCMV, EBV, Toxoplasma. Diagnostiek. Inge Gyssens Dienst infectieziekten Internist infectioloog
CMV, EBV, Toxoplasma Diagnostiek Inge Gyssens Dienst infectieziekten Internist infectioloog Man, 50 jaar Sinds 8d uit Thailand, 1 maand verblijf (nieuwe partner aldaar) Branderig gevoel ter hoogte van
Nadere informatieRICHTLIJNEN BEROEPSZIEKTEN
LYME-BORRELIOSE ICD-10 A69.2 ziekte van Lyme - erythema (chronicum) migrans door Borrelia burgdorferi A69.2 + G01* meningitis A69.2 + G63.0* polyneuropathie A69.2 + M01.2* Lyme-artritis L90.4 acrodermatitis
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/21004 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21004 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Burgel, Nathalie Daniëlle van Title: Host-pathogen interactions in Lyme disease
Nadere informatieConceptrichtlijn Lymeziekte
Conceptrichtlijn Lymeziekte 5 Juli 12 INITIATIEF: Richtlijnconsortium Nederland ORGANISATIE: CBO MANDATERENDE VERENIGINGEN/INSTANTIES: 1 - Centrum Infectieziektebestrijding/RIVM - Nederlands Huisartsen
Nadere informatieInhoudsopgave CARE - 2 -
TEEK Inhoudsopgave CARE De preventie en behandeling van Lyme-Borreliose drs. ing. Herman Aa - 2 - TEEK-CARE TEST en BEWAAR de TEEK www..nl Eigenaar: - 1 - TEEK-CARE TEST en BEWAAR de TEEK Colofon: mede
Nadere informatie(sero) logisch denken
CLINIC ZGV 17 november 2010 (sero) logisch denken Ries Schouten arts-microbioloog reizigersgeneeskundige Infectie en afweer Patient met blaasjes gelaat HSV IgM + IgG 20 VZV IgM + IgG 200 Leishmania Casus
Nadere informatieVragenlijst Specifieke keuring
Vragenlijst Specifieke keuring Personalia Voornaam en achternaam Adres Postcode Woonplaats Telefoonnummer Email adres Geboortedatum Geslacht Man Vrouw Beroep/werkzaamheden Geeft indien nodig toestemming
Nadere informatieKinderneurologie.eu. Neuroborreliose. www.kinderneurologie.eu
Neuroborreliose Wat is neuroborreliose? Neuroborreliose is een ontsteking van het zenuwstelsel als gevolg van een infectie met een klein beestje (spirocheet) die Borrelia wordt genoemd. Hoe wordt neuroborreliose
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro Lyme Artritis Versie 2016 1. WAT IS LYME ARTRITIS 1.1 Wat is het? Lyme artritis is een van de ziekten die veroorzaakt wordt door de bacterie Borrelia burgdorferi
Nadere informatiewww.printo.it/pediatric-rheumatology/nl/intro Lyme Artritis Versie 2016 1. WAT IS LYME ARTRITIS 1.1 Wat is het? Lyme artritis (artritis=gewrichtsonsteking) is een van de ziekten die veroorzaakt wordt door
Nadere informatiebosschap bedrijfsch3p ver. brs en natuur
bosschap bedrijfsch3p ver. brs en natuur Waarom deze voorlichting van het Bosschap? De ziekte van Lyme komt steeds vaker voor. Vooral wie veel in het groen is, loopt risico. ledereen die werkzaam is in
Nadere informatieLYME ARTRITIS
www.pediatric-rheumathology.printo.it LYME ARTRITIS Wat is het? Lyme artritis is één van de ziektes die wordt veroorzaakt door de Borrelia burgdorferi bacterie (Lyme borreliosis) die wordt overgedragen
Nadere informatieRichtlijn Lyme-borreliose
Voor de praktijk Richtlijn Lyme-borreliose p.speelman, b.m.de jongh, th.f.w.wolfs en j.wittenberg* Lyme-borreliose is een door teken overgebrachte infectieziekte die wordt veroorzaakt door spirocheten
Nadere informatieInhoud. Waar komt de teek voor? Hoe ziet een teek eruit? Levenscyclus teek. De teek op jacht
Inhoud 1.Teken en de ziekte van Lyme 2.Ervaringen en onderzoek in de sector 3.Relatie met het werk 4.Preventie Preventie van tekenbeten en de ziekte van Lyme tijdens het werk in de Bos - en Natuursector
Nadere informatieRichtlijn. Lyme-borreliose
Richtlijn Lyme-borreliose Richtlijn Lyme-borreliose Colofon Richtlijn Lyme-borreliose ISBN: 90-76906-89-0 2004, Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO Postbus 20064, 3502 LB Utrecht Internet:
Nadere informatieExtra- and intracellular atypical and cys2c forms of spirochetes in the cerebral cortex of a pa2ent with pathologically and serologically confirmed
Extra- and intracellular atypical and cys2c forms of spirochetes in the cerebral cortex of a pa2ent with pathologically and serologically confirmed chronic Lyme neuroborreliosis where Borrelia burgdorferi
Nadere informatieSta$s$sche analyse van Lyme screening (EIA) ten opzichte van immunoblot.
Sta$s$sche analyse van Lyme screening (EIA) ten opzichte van immunoblot. EIA screening Lyme antistoffen IgM IgG IgM e/o IgG sens 84% 93% 92% spec 64% 85% 51% ppv 28% 55% 39% npv 96% 98% 95% Conclusies
Nadere informatiePlaquenil. (Hydroxychloroquine) Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Bij reumatische aandoeningen
Plaquenil (Hydroxychloroquine) Bij reumatische aandoeningen U heeft in overleg met uw behandelend arts besloten dat u in verband met reumatische klachten Plaquenil gaat gebruiken of u overweegt dit te
Nadere informatieMultidisciplinaire richtlijn arbeid en lymeziekte
Multidisciplinaire richtlijn arbeid en lymeziekte Colofon RIVM en NVAB, 014 Uitgave RIVM en NVAB Auteurs Dr. F. (Fedor) Gassner, bioloog onderzoeker infectieziekten Dr. D.J. (David) Bruinvels, bedrijfsarts
Nadere informatieEen tekenbeet. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Een tekenbeet U bent op de Spoedeisende Hulp (SEH) geweest in verband met een tekenbeet. De arts heeft de teek verwijderd. Noteer de datum in uw agenda en controleer de volgende weken de plaats van de
Nadere informatieRichtlijn Q koorts. versie 14-12-2009 Jeroen Bosch Ziekenhuis. Richtlijn Q koorts
Richtlijn Q koorts versie 14-12-2009 Jeroen Bosch Ziekenhuis Richtlijn Q koorts Verdenking acute Q koorts: Frequente presentatie: Asymptomatisch Griepachtig beeld: Koorts, hoofdpijn, myalgieen, arthritis.
Nadere informatieDe Q koorts epidemie in Nederland
De Q koorts epidemie in Nederland Coxiella burnetii Wim van der Hoek, artsepidemioloog, Centrum Infectieziektebestrijding 1 Huisarts Herpen Toename Q koorts? Microbioloog Huisarts Sint Oedenrode Mei Juni
Nadere informatieLATENTE TUBERCULOSE INFECTIE
LATENTE TUBERCULOSE INFECTIE In deze folder leest u meer over de behandeling van een latente tuberculose infectie voorafgaand aan het gebruik van biologicals. Wat is een latente tuberculose infectie?
Nadere informatieLYME-BORRELIOSE (Infectie met Borrelia) 2016
Werkgroep: Leïla Belkhir, Bénédicte Delaere, Geert De Loof, Paul De Munter, Frédéric Frippiat, Frédérique Jacobs, Benoît Kabamba Mukadi, Patrick Lacor, Tinne Lernout, Koen Magerman, Sophie Quoilin, Hector
Nadere informatieInformatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten.
Informatie over de Ziekte van Lyme en andere tekenbeetziekten. Zie voor nadere beschrijvingen van de tekenbeet co-infecties en de WWW.TEKENBEETZIEKTEN.NL bijbehorende symptomen de website van de Stichting
Nadere informatieVragenlijst voor volwassenen:
Vragenlijst voor volwassenen: Voorletters + achternaam : Adres : Telefoon privé : werk : mobiel : E-mail adres : Geboortedatum : Geslacht : Man / Vrouw Huisarts : 1 Wat is de voornaamste klacht? 2 Wanneer
Nadere informatieTrastuzumab (Herceptin )
Trastuzumab (Herceptin ) Borstkanker (mammacarcinoom) De diagnose borstkanker is bij u vastgesteld. Dit wordt ook wel een mammacarcinoom genoemd. De behandeling van een mammacarcinoom bestaat uit een operatieve
Nadere informatieLeflunomide. (Arava) Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Bij reumatische aandoeningen
Leflunomide (Arava) Bij reumatische aandoeningen In overleg met uw reumatoloog heeft u besloten dat u Leflunomide gaat gebruiken voor behandeling van uw reumatische aandoening of u overweegt dit te doen.
Nadere informatievoor de Gezondheidszorg
c2014.034 ECLI:NL:TGZCTG:2014:332 CENTRAAL TUCHTCOLLEGE VOOR DE GEZONDHEIDSZORG Beslissing in de zaak onder nummer van: c2014.034 C E N T R A A L T U C H T C O L L E G E voor de Gezondheidszorg Beslissing
Nadere informatieLyme Centrum Apeldoorn STZ Expertise centrum
Lyme Centrum Apeldoorn STZ Expertise centrum U bent gebeten door een teek of er is het vermoeden dat dit is gebeurd. Op deze website kunt u lezen wat het Lyme centrum Apeldoorn (LCA) voor u kan doen. Een
Nadere informatieDit formulier wordt anoniem verstuurd en op basis van het patiëntnummer aan uw dossier gekoppeld. Ter controle graag uw geboortedatum: / / Beroep:
Datum: Intakeformulier Patiëntnummer: Geachte heer/mevrouw, Ter voorbereiding op onze afspraak wil ik u vragen om de onderstaande vragenlijst zo nauwkeurig mogelijk te beantwoorden. Bij het intakegesprek
Nadere informatieProblemen in de diagnose en behandeling van Lyme-borreliose in Nederland
Problemen in de diagnose en behandeling van Lyme-borreliose in Nederland AMC227 Periode 5, 2006 Opdrachtgever: Begeleidend opdrachtgever: Ronald Vorenhout Namens de NVLP In opdracht van: Bram ten Cate
Nadere informatieIcterus na tropenbezoek. Sophie Willemse Maag-Darm-Leverarts Academisch Medisch Centrum
Icterus na tropenbezoek Sophie Willemse Maag-Darm-Leverarts Academisch Medisch Centrum Casus 1 Man, 51 jaar Voorgeschiedenis Niertransplantatie prednison, cellcept en tacrolimus M. Bechterew etanercept
Nadere informatieDeze lijst kan bijvoorbeeld bij een arts, specialist, verzekering of advocaat, erg behulpzaam zijn om duidelijk te maken wat voor klachten u hebt.
LIJST De symptomen zijn onderverdeeld in 16 subgroepen, te weten: algemeen, hart, hoofd, mond en kaken, oren, ogen, nek/rug en schouders, armen en benen, handen en voeten, geheugen, karakterwijziging,
Nadere informatieVVK Wintervergadering Sectie Neonatologie 18 januari 2013
VVK Wintervergadering Sectie Neonatologie 18 januari 2013 Congenitale Toxoplasmose: Hoe gebruik je de diagnostische informatie op een zinvolle manier? Filip Cools, MD, PhD Neonatologie, UZ Brussel Scenario
Nadere informatieZiekte van Lyme: diagnose en therapie
Ziekte van Lyme: diagnose en therapie Dorien Kegelaers 1, Koen De Schrijver 2 Samenvatting De ziekte van Lyme of Lymeborreliose is de belangrijkste vectorovergedragen ziekte in Europa. Het is een multisysteemaandoening
Nadere informatieLegionella. Annemarie Essink Longziekten 05-03-2014
Legionella Annemarie Essink Longziekten 05-03-2014 Indeling Historie Epidemiologie en pathogenese Klinische presentatie en beloop Microbiologische diagnose Behandeling Maatregelen naar aanleiding van een
Nadere informatieOverzicht aanbevelingen richtlijn Urineweginfecties bij kwetsbare ouderen (2018)
Overzicht aanbevelingen richtlijn Urineweginfecties bij kwetsbare ouderen (2018) Klinische verschijnselen Aspecifieke klachten en symptomen bij kwetsbare ouderen kunnen niet worden toegeschreven aan een
Nadere informatieInterpretatie van laboratoriumtesten: microbiologie
Interpretatie van laboratoriumtesten: microbiologie Jens Van Praet Dienst Nierziekten, Infectieziekten en Algemeen inwendige ziekten HIV referentiecentrum Travel clinic Casus 1: Kris Labo-diagnostiek:
Nadere informatieCyclofosfamide (Endoxan ) infuus bij reumatische aandoeningen
Cyclofosfamide (Endoxan ) infuus bij reumatische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel cyclofosfamide te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit
Nadere informatieDisease morbidities 1; Polyneuropathy, Bing Neel, Amyloid
International Waldentrom s Patient Meeting 9 oct 2016, Amsterdam Disease morbidities 1; Polyneuropathy, Bing Neel, Amyloid Monique Minnema, internist-hematoloog Morbus Waldenström Kankercellen : Waldenström
Nadere informatieSpreekbeurt Nederlands Ziekte van Lyme
Spreekbeurt Nederlands Ziekte van Lyme Spreekbeurt door een scholier 2614 woorden 19 maart 2006 6,8 116 keer beoordeeld Vak Nederlands De geschiedenis van de ziekte Veel mensen denken dat de ziekte van
Nadere informatieInleiding 3. Hoe werkt het medicijn? 3. Voor welke aandoeningen wordt het gebruikt? 3. Hoe moet ik het gebruiken? 3. Hoe moet ik het bewaren?
Apremilast Otezla Inhoud Inleiding 3 Hoe werkt het medicijn? 3 Voor welke aandoeningen wordt het gebruikt? 3 Hoe moet ik het gebruiken? 3 Hoe moet ik het bewaren? 4 Wat zijn mogelijke bijwerkingen? 4 Zijn
Nadere informatieGeachte mevrouw /meneer, verzorger(s),
Geachte mevrouw /meneer, verzorger(s), Wilt u onderstaande vragen aandachtig doorlezen en zo nauwkeurig mogelijk beantwoorden. Bij het intakegesprek zullen de gegevens met u worden besproken. Uiteraard
Nadere informatieChronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) en ziekte van Lyme
Academiejaar 2015-2017 Chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) en ziekte van Lyme Ine LIETAER Promotor: Prof. Dr. Dirk Vogelaers Co-promotor: Prof. Dr. An Mariman Begeleider: Liesbeth Delesie Masterproef
Nadere informatieWetenschap en CVS/ME 7 mei 2017 Joris Vernooij Internist. Vermoeidheid&PijnCentrum
Wetenschap en CVS/ME 7 mei 2017 Joris Vernooij Internist Vermoeidheid&PijnCentrum Salaris Belangen Vermoeidheid en Pijncentrum Vitamine B12 kliniek Farmaceuten Subsidie Oorzaak en gevolg Wetenschap Oorzaak
Nadere informatieTeken en de ziekte van Lyme Vragen & Antwoorden Informatie over teken en de ziekte van Lyme
Teken en de ziekte van Lyme Vragen & Antwoorden Informatie over teken en de ziekte van Lyme Een tekenbeet is meestal onschuldig, maar kán u ziek maken als de teek langer dan 24 uur op uw huid zit. Geef
Nadere informatieFase 1: Verwijzing, aanmelding en initiële hypothese. Screening. Hypothese: Er is mogelijk sprake van liespijn als gevolg van rode vlaggen.
Stroomdiagram Liespijn Onderstaand stroomdiagram kan worden gebruikt voor het diagnostisch proces, bij patiënten met liespijn. Hierbij wordt de nadruk gelegd op artrogene problematiek. Niet atrogene aandoeningen
Nadere informatiePolymyalgia reumatica (PMR), niet altijd wat het lijkt. C. De Gendt
Polymyalgia reumatica (PMR), niet altijd wat het lijkt C. De Gendt Diagnose In 1964 moest US Supreme Court rechter Potter Stewart, gewiekst met woorden, toegeven dat een definitie van harde pornogafie
Nadere informatieInformatieblad. Veilig en gezond werken. Lyme-ziekte. bron: website RIVM
Informatieblad Lyme-ziekte Veilig en gezond werken bron: website RIVM Wat u moet weten van tekenbeten en Lyme- ziekte Iedereen die op de één of andere manier met de natuur in aanraking komt, moet rekening
Nadere informatieSulfasalazine (Salazopyrine ) Voorgeschreven door de reumatoloog
Sulfasalazine (Salazopyrine ) Voorgeschreven door de reumatoloog Albert Schweitzer ziekenhuis februari 2011 pavo 0909 Inleiding De reumatoloog heeft met u besproken dat u sulfasalazine gaat gebruiken.
Nadere informatieHartkwalen Gasping. Aandoeningen v/h hart. Aandoeningen v/h hart. Aandoeningen v/h hart. Aandoeningen v/h hart. Aandoeningen v/h hart 22-1-2012
Hartkwalen Gasping De belangrijkste klachten zijn: vermoeidheid kortademigheid (vooral bij inspanning) opgezette benen en enkels onrustig slapen en s nachts vaak plassen 4 Hartfalen sen Hartspierziekte
Nadere informatieWat is de hoofdklacht waarvoor u behandeling zoekt? (bijkomende klachten kunt u verderop vermelden)
Vragenlijst osteopathie Geachte mevrouw, meneer Een goede diagnose is een startpunt voor een succesvolle behandeling. En voor een goede diagnose is het van belang om van alles te weten over uw klacht en
Nadere informatie(Hoe) krijgen we met een One Health-aanpak Lyme-ziekte onder de knie? Hein Sprong
(Hoe) krijgen we met een One Health-aanpak Lyme-ziekte onder de knie? Hein Sprong One Health: Gezonde mensen en gezonde dieren in een gezonde natuur Gezondheid betekent voor mensen is iets anders dan gezondheid
Nadere informatieOsteopathie Leeuwarden Harlingerstraatweg CN Leeuwarden Tel
INTAKEGESPREK Datum: Intakegesprek en behandeling op: Geachte mevrouw, heer, Harlingerstraatweg 86 8915 CN Leeuwarden Tel. 058 2998095 www.osteopathie-leeuwarden.nl Wilt u de volgende vragen aandachtig
Nadere informatieOverzicht Hormonen. LYMEHERSTEL Gerrie Hasselaar Hollandsestraat GJ Amersfoort
Oestrogeen Oestrogeen laag Oestrogeen Hoog / Dominant Betekent tekort Progesteron Osteoporose / osteopenie Droge ogen/huid/mond Nachtzweten Opvliegers Cholesterol hoog Hart- en vaatproblemen Onregelmatig
Nadere informatieNAPROXEN 500 MG TEVA zetpillen. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 28 november : Bijsluiter Bladzijde : 1
1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 Samenstelling BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Naproxen 500 mg Teva, à 500 mg naproxen. Werking Naproxen heeft een ontstekingsremmende, pijnstillende en koortsverlagende
Nadere informatieIk heb een tekenbeet In het kort
TEKENBEET Ik heb een tekenbeet In het kort In de natuur geweest? Controleer uzelf en uw kinderen op teken, vooral de oksels, liezen, knieholtes, bilspleet, nek en achter de oren. Verwijder teken zo snel
Nadere informatieFibromyalgie. De abnormale pijnverwerking beïnvloedt ook de slaap, de stemming en de energie, de zin om dingen te doen. % van de bevolking
Fibromyalgie Fibromyalgie is een aandoening waarbij mensen langdurig, langer dan drie maanden pijn hebben. Dit is pijn op veel plekken, links en rechts, boven en onder de gordel. Daarbij komen vaak moeheid
Nadere informatieDe teek. Weetje! vrouwtje. mannetje. eitjes. Bijna mensen worden jaarlijks besmet met de borrelia (Lyme) bacterie
Ziekte van Lyme Ziektes die overgebracht worden door een teek, waarvan de ziekte van Lyme de bekendste is, komen steeds vaker voor in Nederland. Alleen al in Nederland worden jaarlijks ruim 1 miljoen mensen
Nadere informatieUGP-folders. Tekenbeten
UGP-folders Tekenbeten Controleer de huid, na verblijf in de natuur, dagelijks zorgvuldig op de aanwezigheid van teken. Bekijk met extra aandacht de oksels, liezen, bilspleet en knieholten. Verwijder teken
Nadere informatieDe 10 Dagen Detox Test
De 10 Dagen Detox Test In deze moderne tijd staat je natuurlijke detox systeem onder druk. De kans is groot dat toxische stoffen zich opstapelen in je lichaam. Om voor jezelf vast te stellen hoe het er
Nadere informatieM. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling
M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling Dr. D. Leemreis, MDL-arts 8 mei 2019 IBD Inflammatory Bowel Disease (IBD)= Inflammatoire darmziekten= Chronische ontsteking
Nadere informatie