Spelen, Leren, Communiceren. Muziektherapie voor cliënten met een ernstige meervoudige beperking.
|
|
- Janne Peters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Spelen, Leren, Communiceren. Muziektherapie voor cliënten met een ernstige meervoudige beperking. Zorgprogramma Cliënten met een ernstige meervoudige beperking Prototypische werkvorm Ortho(ped)agogisch 1 Rationale Eén van onze fundamentele levensbehoeften en daarom een essentieel onderdeel van ons mens zijn is onze behoefte aan communicatie 2 (Balkom & Welle Donker-Gimbrère, 2004). Roemer en van Dam (2004) stellen dat dit ook geldt voor mensen met een ernstige meervoudige beperking (EMB) 3, die door ernstige intellectuele, motorische en zintuiglijke handicaps niet kunnen communiceren door middel van gesproken taal, gebaren en/of symbolen (Vlaskamp, Hiemstra & Wiersma, 2005). Zij uiten zich door middel van unieke en vaak subtiele geluiden, bewegingen, fysiologische reacties en gezichtsuitdrukkingen (Roemer et al. 2004; Vlaskamp et al. 2005). De omgeving heeft moeite met de interpretatie van deze uitingen en blijkt in veel gevallen sneller en systematischer te reageren op uitingsvormen met een negatieve betekenis dan op uitingsvormen met een positieve betekenis (van den Berg-Willemsen, Vlutters, Vos & Wymenga, 2000). Communicatief gedrag van mensen met een EMB wordt keer op keer genegeerd en/of verkeerd geïnterpreteerd en dooft uit. Dit leidt uiteindelijk tot een sociaal isolement en vegetatief bestaan (van den Berg-Willemsen et al. 2000). Muziek is net als communicatie een essentieel onderdeel van ons mens zijn, ongeacht ziekte of beperkingen. Hartslag, bewegingen en ademhaling vormen de puls en het ritme. Melodie wordt gevormd door onze verbale en emotionele uitingen (Nordoff &Robbins 2004, in Smeijsters, 2006). Muziektherapie kan bij mensen met een EMB zorgen voor een omgeving waarin spelen, leren en communiceren wordt gestimuleerd (Graham, 2004; Van Colle, 2003). Aldridge, Gustorff & Neugebauer (1994) hebben in hun onderzoek naar het effect van muziektherapie op de ontwikkeling van kinderen met een verstandelijke beperking, een significante verbetering van luisterhouding, oog-hand coördinatie en communicatie gemeten, zowel binnen als buiten de muziektherapiesessies. Communicatie vindt plaats doordat de therapeut de bewegingen en klanken van de cliënt muzikaal ondersteunt en/of nabootst. Door vervolgens veranderingen aan te brengen in de muziek, wordt de cliënt uitgedaagd om de uitingen mee te veranderen. Deze muzikale improvisatie beïnvloedt de fysiologie zodanig dat alertheid, ontspanning en communicatie plaatsvindt en af te lezen is aan de versnelling, vertraging en synchronisatie van de hartslag van de improvisatiepartners (Neugebauer, 2002). Hoe uitgebreider het repertoire aan uitingen, hoe meer mogelijkheden tot aansluiting bij en communicatie met de omgeving (Smeijsters, 2000). Volgens Bruce &Vargas (2007) is de frequentie van intentioneel communicatief gedrag het hoogst bij activiteiten die als plezierig worden ervaren en die meerdere malen per week herhaald worden in de aanwezigheid van een empathische volwassen communicatiepartner. Muzikaal improvisatiespel met stem en instrumenten lokt uit tot communicatief gedrag, geeft zowel de cliënt als de therapeut plezier en voldoening, en leidt tot een wederzijds gevoel van begrijpen en begrepen worden (Wheeler, 1999). Indicaties Cliënten met een ernstige meervoudige beperking die zich niet verstaanbaar kunnen maken aan hun omgeving 4 en daardoor in een sociaal isolement terecht (dreigen te) komen. 1 De ortho(ped)agogische werkvorm (Smeijsters,2000) sluit aan bij de doelgroep; mensen met een verstandelijke beperking. De werkvormen van het Trimbos instituut sluiten minder goed aan omdat die in hun omschrijving een hogere mate van cognitie van de cliënt doen vermoeden (afstand kunnen nemen ten opzichte van de klachten). 2 Gedrag is communicatief, als zij in interactie met de ander plaatsvindt met de intentie iets mee te delen en eventueel de ander daarmee te beïnvloeden. (Velthausz,1987 in Roemer & van Dam, 2004; p.29) 3 Dŏsen (2005) schrijft dat mensen met een EMB een ontwikkelingsleeftijd hebben van minder dan twee jaar bij een IQ lager dan vijfentwintig. Vlaskamp (1999) schrijft dat naast verstandelijke en motorische beperkingen ook zintuiglijke beperkingen, epilepsie, gestoorde spraaktaalontwikkeling en communicatieproblemen voorkomen. Van Gemert (1991) vat de toevoeging ernstig op als een relationeel probleem. Hoe moeilijker verstaanbaar, hoe ernstiger de beperking. 4 Het niet verstaan worden uit zich in uniek en specifiek afsluitend gedrag. Dit gedrag kan benoemd worden als passiviteit, zelfverwondend gedrag, angstig gedrag en/of het maken van stereotype geluiden of bewegingen. Consensus based product muziektherapie. Cinta Belderbos, februari 2011 Pagina 1
2 Contra indicaties Een contra indicatie, bijvoorbeeld bij extreme auditieve overgevoeligheid, wordt pas gesteld nadat de cliënt een aantal therapiesessies heeft gevolgd om te kunnen wennen aan de therapiesituatie. Tijdens dit traject vindt voortdurend multidisciplinaire afstemming plaats. Hoofddoel Het stimuleren van communicatie. Subdoelen De cliënt kan zich ontspannen 5 en voelt zich veilig waardoor angstig gedrag afneemt. De cliënt richt zich naar de omgeving (contact, alertheid) waardoor passiviteit doorbroken wordt. De cliënt ontdekt en ontwikkelt spelenderwijs de eigen mogelijkheden tot communicatie 6 en beleeft hier plezier aan. Door het aanleren van nieuwe vaardigheden wordt oud stereotype gedrag doorbroken. Communicatie wordt mogelijk en de belevingswereld van de cliënt wordt groter. Ondersteuners leren en hanteren de voorwaarden voor communicatie met de cliënt waardoor de communicatie verbetert en een sociaal isolement wordt doorbroken of voorkomen. Interventies Rol therapeut De therapeut is responsief, heeft geduld en is vasthoudend in het geloven in en zoeken naar mogelijkheden om aan te sluiten bij de cliënt. Hij of zij is de empathische communicatiepartner die zorgt voor een veilige en uitdagende omgeving 7. Interventies De sessies bestaan uit muzikale improvisaties met stem en muziekinstrumenten. Begin en eind zijn gestructureerd door gebruik van een vaste herkenningsmelodie, tekst of ritueel. De therapeut zorgt voor herhaling binnen de sessies omdat herhaling leidt tot herkenning en daarmee een gevoel van veiligheid en ontspanning teweeg brengt (Timmers-Huigens, 2005). Om een alert contact te krijgen en/of te houden brengt de therapeut veranderingen aan in de structuur van de muziek en/of in materiaalgebruik 8. Ook het aanraken en geven van lichte druk kan helpen om de cliënt te ontspannen of juist alert te maken. De therapeut herkent de parameters ritme,beweging, intensiteit, aantal en vorm in de uitingen van de cliënt en reageert hier op door een muzikaal antwoord te geven waarbij dezelfde parameters ingezet worden. Vanuit dat muzikale samengaan wordt het spel uitgebreid, brengen therapeut en cliënt nieuwe thema s in en verkennen en verleggen grenzen 9. De cliënt wordt uitgedaagd om nieuwe leerervaringen op te doen door een speels aanbod van muzikale, vibratorische en tactiele prikkels 10. Ondersteuners worden betrokken bij de therapie en leren om ontwikkelingsgerichte interactie momenten aan te gaan met de cliënt. Dit gebeurt door actieve deelname aan de therapie, door het bijwonen van besprekingen, door het samen kijken en interpreteren van foto s en video opnames en door het praktisch aan de slag gaan en feedback krijgen op het eigen handelen. 5 Iedere cliënt laat op een andere manier ontspanning, angst, alertheid, etc. zien. Er wordt multidisciplinair overlegd om tot overeenstemming te komen over de betekenis van de uitingen. Er wordt hierbij gebruik gemaakt van foto s en videobeelden. 6 Dit gaat om stemgebruik en expressie, oog-hand coördinatie, het vasthouden en loslaten van materiaal, de grove motoriek die nodig is om zich toe te wenden naar de ander. Ja en nee aangeven bijvoorbeeld door het verbeteren van de hoofdmotoriek, gericht kijken,concentratie, luisterhouding en het uiten van emoties. 7 Zie: interventies. 8 Welke veranderingen dit zijn en wanneer die plaatsvinden is per cliënt en situatie verschillend en wordt bepaald door de therapeut na observatie van de gedragingen van de cliënt en gericht op de gestelde doelen. 9 Empathische, structurerende en uitlokkende technieken (Bruscia, 2001). 10 De oog-hand coördinatie ontwikkelt door het spelen op instrumenten. Luisterhouding en concentratie wordt geoefend door het luisteren naar verschillende muziekstijlen en klanken. Plezier zorgt voor meer stemgebruik en een diepere ademhaling. Gericht kijken wordt geoefend door het aanbieden van voorkeursgeluiden of instrumenten. Het samen bewegen op muziek en het voelen van de vibraties van muziekinstrumenten ondersteunt de ontwikkeling van de motoriek en maakt emoties los. Consensus based product muziektherapie. Cinta Belderbos, februari 2011 Pagina 2
3 Materiaal Instrumenten die duidelijke trillingen afgeven (vibra-tone, klankschaal) zijn geschikt om ervaringen aan het lichaam op te doen. Makkelijk aansprekende instrumenten (trommels met grote slagvellen, bellenbanden, keyboards en andere elektronische instrumenten) zijn geschikt voor cliënten om zelf te spelen. Belangrijk is dat instrumenten een zuivere klank hebben en dat rekening wordt gehouden met de wijze van aanbieden 11. De therapeut kan hiernaast ook gebruikmaken van zintuiglijke materialen. Randvoorwaarden De muziektherapeut heeft een aansprekende stem, observatievermogen, kennis van de sensomotorische ontwikkeling en het epilepsieprotocol als ook de muzikale vaardigheden om aan te kunnen sluiten bij de uitingen van de cliënt. De omgeving werkt samen in het ontwikkelen van kennis en het opdoen en uitwisselen van ervaring over de communicatiemogelijkheden van de cliënt en de omgeving. Behandelduur en frequentie Individuele therapie bij voorkeur twee tot drie wekelijkse sessies van ongeveer twintig minuten. Als dat praktisch niet haalbaar is dan eens per week een sessie van veertig minuten. Dit voor een periode van drie tot zes maanden of tot de gestelde doelen behaald zijn. Subtypen Groepsmuziektherapie waarbij het accent ligt op het laatste subdoel; verbeteren van de communicatie tussen cliënten en ondersteuners. De groepstherapie is voor onbepaalde tijd omdat cliënten voor communicatie altijd afhankelijk blijven van de responsieve sensitiviteit van de omgeving 12. Eindtermen 13 Het afsluitende gedrag van de cliënt is verminderd of verdwenen. De cliënt heeft de eigen mogelijkheden tot communicatie ontwikkeld en uitgebreid. De omgeving heeft de sensitiviteit ontwikkeld om de communicatie van de cliënt te begrijpen. Cliënt en omgeving communiceren samen en voelen zich veilig en ontspannen bij elkaar. Bij iedere cliënt is het verschillend waaraan ontwikkeling, ontspanning, plezier of veilig voelen te zien is. Dat kan gaan om meer en andere geluiden, huilen is bijvoorbeeld zingen geworden. Een andere, meer sprekende mimiek. Een andere houding, bijvoorbeeld het hoofd rechtop in plaats van op de borst gezakt. Ogen open tijdens de sessie in plaats van gesloten. Het vastpakken van materiaal waar het voorheen uit de hand gleed. Het toewenden naar de ander. Giechelen waar voorheen alleen gebrom te horen was. De ademhaling is dieper geworden, de stoelgang is verbeterd. Dit product is tot stand gekomen in het kader van de module productontwikkeling van de opleiding Master of Creative Arts Therapies van de Hogeschool Zuyd, Heerlen. Met dank aan de muziektherapeuten die hun tijd en aandacht hebben besteed aan het lezen en geven van feedback en hun consensus hebben gegeven: Gerlind Starniske, Petra Vaessen, Henk Vermeulen, Peter Rouw, Ellen Bom en Marie Christien Overdulve. 11 Veraf of dichtbij, hard of zacht, alleen of in combinatie met andere instrumenten en materialen. Of het laten vallen van stilte. De therapeut observeert steeds de reacties en neemt beslissingen die leiden tot het behalen van de gestelde doelen. 12 Omdat die omgeving steeds wisselt (er komen nieuwe ondersteuners en nieuwe invalkrachten) fungeert de groepsmuziektherapie als rode draad die er voor zorgt dat de communicatie initiatieven van de cliënt niet meteen weer uit doven als de individuele therapie is afgesloten. 13 Eindtermen worden meetbaar en inzichtelijk door het invullen van observatie formulieren, het bekijken en bespreken van videobeelden en het afnemen van testen aan begin en eind van de therapieperiode (door zowel therapeut als ondersteuners/ verwanten). Consensus based product muziektherapie. Cinta Belderbos, februari 2011 Pagina 3
4 Literatuurlijst Aldridge, D., Gustorff, E., Neugebauer, L. (1994). A preliminary study of music therapy in the treatment of children with developmental delay. The Arts in psychotherapy, 22 (3), Balkom, H. van & Welle Donker-Gimbrère, M. (2004). Kiezen voor communicatie, een handboek over communicatie van mensen met een motorische of meervoudige handicap. Nijkerk: Intro Belderbos, J.M. (2010). Indicatiestelling muziektherapie voor kinderen met een ernstige meervoudige beperking. Berg-Willemsen, A. van den, Vlutters, J., Vos, H., Wymenga, S. (2000). Kijk naar wat we zeggen, zorgvraagverduidelijking bij mensen met een ernstige meervoudige handicap. Soesterberg: Projectverslag De Open Ankh. Bruce, S. M. en Vargas, C. (2007). Intentional Communication Acts Expressed by Children with Severe Disabilities in High-rate Contexts. Augmentive and Alternative Communication, Vol. 23 (4), Bruggen-Rufi. M. van (2009). Individuele muziektherapie voor cliënten die lijden aan de ziekte van Huntington ter bevordering en stimulering van communicatie en zelfexpressie. Consensus based product. Bruscia, K. (vertaling Berk A.d. P) (2001). 64 technieken bij improvisatorische muziektherapie. Hogeschool van Utrecht: Reader. Colle, S.J. van (2003). Music therapy process with young people who have severe and multiple disabilities. University of Reading: Academisch proefschrift Cleven, E. (2004). In scène. Dramatherapie en ervaringsgerichte werkvormen in hulpverlening en begeleiding. Houten, Bohn, Stafleu van Loghum. Dŏsen, A. (2005). Psychische stoornissen, gedragsproblemen en verstandelijke handicap. Een integratieve benadering bij kinderen en volwassenen. Assen: van Gorcum. Gemert, E.H.,van (1991). Zorg voor ernstig gehandicapten. Oratie Rijksuniversiteit Groningen. Graham, J. (2004). Communicating with the uncommunicative: Music therapy with pre-verbal adults. British Journal of learning disabilities, 32(1), Hattum, M. van & Hutschemakers, E. (2000). Vakwerk, producttyperingen van vaktherapeuten voor het programma stemmingsstoornissen. Utrecht: trimbos instituut. Koeleman, T. (2001). Ervaar het maar. Zutphen, uitgave in eigen beheer Neugebauer, L. (2002). Communication, heart rate and the musical dialogue. Paper op Bezocht op 22 december Petry, K. & Maes, B. (2006). Identifying expressions of pleasure and displeasure by persons with profound and multiple disabilities. Journal of intellectual & developmental Disability, 31 (1): Roemer, M.H.P.& van Dam, L. (2004). Verstaanbaar maken. Communicatie met mensen met een zeer ernstige verstandelijke (meervoudige) handicap: Inventarisatie en overdracht van ervaringskennis. Universiteit van Maastricht: academisch proefschrift Smeijsters, H. (2010). De kunsten van het leven. Hoe kunst bijdraagt aan een emotioneel gezond leven. Diemen, van Veen. Smeijsters, H. (2000). Handboek creatieve therapie, Bussum: Coutinho. Smeijsters, H. (2006). Handboek muziektherapie. Evidence based practice voor de behandeling van psychische stoornissen, problemen en beperkingen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, Timmers-Huigens, D. (2005). Ervaringsordening. Mogelijkheden voor mensen met een verstandelijke handicap. Maarssen: Elsevier. Timmers-Huigens, D. (1982). Vreugde beleven aan je mens zijn. Lochem-Poperinge, de Tijdstroom. Vlaskamp, C. (1999). Een eigen perspectief, een programma voor mensen met ernstige meervoudige beperkingen. Assen: van Gorcum. Vlaskamp, C., Hiemstra, S., Wiersma, L. (2005). Persoonlijk Activeringsprogramma, handleiding bij het bieden van activiteiten aan mensen met ernstige meervoudige beperkingen. LKNG en Rijksuniversiteit Groningen. Wheeler, B. (1999). Experiencing pleasure in working with severely disabled children. Journal of Music Therapy, Vol. XXXVI (1), Huizen, 15 februari Cinta Belderbos, muziektherapeut Sherpa Consult Consensus based product muziektherapie. Cinta Belderbos, februari 2011 Pagina 4
5 Consensus based product muziektherapie. Cinta Belderbos, februari 2011 Pagina 5
Ernstig meervoudig gehandicapten. muziek
Ernstig meervoudig gehandicapten & muziek Ellen Bom Muziektherapeute De Compaan Den Haag Activiteitencentrum Kijkduin 2007 Inleiding In deze brochure wordt ingegaan op hoe muziek kan worden ingezet om
Nadere informatieINDICATIESTELLING MUZIEKTHERAPIE
December 2010 MASTER OF CREATIVE ARTS THERAPIES INDICATIESTELLING MUZIEKTHERAPIE VOOR KINDEREN MET EEN ERNSTIGE MEERVOUDIGE BEPERKING Cinta Belderbos Muziektherapeut Sherpa Consult Inhoud 1. Voorwoord...
Nadere informatieIn contact door ondersteund communiceren
COCPvg: In contact door ondersteund communiceren Elise Brinkman EMB Congres 6 maart 2014 COCPvg Verbetering van de communicatie tussen niet of nauwelijks sprekende personen met een meervoudige beperking
Nadere informatieGezondheidsraad (1999). Dagbesteding voor mensen met een ernstige meervoudige handicap. Den Haag: Gezondheidsraad.
DAGBESTEDING Dagbesteding voor personen met ernstige meervoudige beperkingen is steeds meer en beter uitgewerkt. Dit is een positieve evolutie, gezien het deelnemen aan activiteiten op meerdere manieren
Nadere informatieNederlandse Vereniging voor Muziektherapie
Deze PowerPoint presentatie is gemaakt door het studentlid in het bestuur van de (NVvMT), in het kader van een lezing die zij namens de NVvMT gaf aan een studievereniging. De illustraties en de functies
Nadere informatieBeeldende. kinderen /adolescenten met gedrags- en emotionele problemen De resultaten van een beschrijvende literatuur studie
Beeldende therapie voor LVB kinderen /adolescenten met gedrags- en emotionele problemen De resultaten van een beschrijvende literatuur studie Liesbeth Bosgraaf MAth Dr. Kim Pattiselanno Dr. Marinus Spreen
Nadere informatieGoede zorg voor mensen met EMB: de visie van Middin
Goede zorg voor mensen met EMB: de visie van Middin Doelgroep EMB Mensen met een (zeer) ernstige verstandelijke beperking (EMB) vormen een bijzondere groep binnen Middin. De doelgroep mensen met een ernstige
Nadere informatieBehandeling van depressieve klachten in de vrij gevestigde praktijk. Focaal-inzichtgevend
. Werkveld Prototype werkvorm Behandeling van depressieve klachten in de vrij gevestigde praktijk Focaal-inzichtgevend Rationale Depressieve klachten behoren tot de bekendste psychische klachten in ons
Nadere informatieEffectief afstemmen met de ervaringsordening Ontwikkelingsniveau: Mensen met een verstandelijke beperking
Effectief afstemmen met de ervaringsordening Ontwikkelingsniveau: Mensen met een verstandelijke beperking Eind jaren zeventig werden begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking geconfronteerd
Nadere informatieSamen ondersteund leren communiceren. Met communicatie aan de slag 17 maart 2011
COCPvg: Samen ondersteund leren communiceren Met communicatie aan de slag 17 maart 2011 Overzicht COCPvg-project het COCPvg-programma partnerstrategieën ervaringen uit de praktijk 17 maart 2011 Marjan
Nadere informatieDienst Ambulante Begeleiding. Communicatie bij personen met een verstandelijke beperking.
Dienst Ambulante Begeleiding Communicatie bij personen met een verstandelijke beperking. Voorstelling DAB ambulante en mobiele dienst voor gezinnen met kind, jongere of volwassene met een verstandelijke
Nadere informatieBehandeling. Leven zoals jij dat wilt. Rian leerde voor zichzelf opkomen. Ondersteund door SDW
Behandeling Leven zoals jij dat wilt Rian leerde voor zichzelf opkomen Ondersteund door SDW Welke informatie vind je in deze brochure? SDW helpt je verder pagina 3 Therapie pagina 9 Onderzoek en behandelplan
Nadere informatieWORKSHOP 11 ERVAAR HET MAAR SENSEO-VERHALEN 1 ERVAAR HET MAAR. 1.1 Inleiding (wat is het?)
WORKSHOP 11 ERVAAR HET MAAR SENSEO-VERHALEN 1 ERVAAR HET MAAR 1.1 Inleiding (wat is het?) De methodische werkwijze ervaar het maar is ontwikkeld door Thyra Koeleman binnen een kindercentrum voor kinderen
Nadere informatieJuni 2011 MASTER OF CREATIVE ARTS THERAPIES THEORIEONTWIKKELING. Cinta Belderbos Muziektherapeut Sherpa Consult
Juni 2011 MASTER OF CREATIVE ARTS THERAPIES THEORIEONTWIKKELING Cinta Belderbos Muziektherapeut Sherpa Consult Inhoudsopgave: 1. Inleiding... 3 2. Proces van theorie ontwikkeling... 4 3. Een ernstige meervoudige
Nadere informatieBehandelmodules muziektherapie
Minisymposium Lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg 12 juni 2015 Behandelmodules muziektherapie Voor kinderen met gehechtheidsproblema7ek en een lichte tot ma7ge verstandelijke beperking Odulf Damen
Nadere informatieECTS-fiche. Graduaat Orthopedagogie Module Categoriaal Werken 5
ECTS-fiche Opzet van de ECTS-fiche is om een uitgebreid overzicht te krijgen van de invulling en opbouw van de module. Er bestaat slechts één ECTS-fiche voor elke module. 1. Identificatie Opleiding Graduaat
Nadere informatieCreativiteit & Creatieve therapie. Prof. dr. Henk Smeijsters Hoofd Onderzoek KenVaK
Creativiteit & Creatieve therapie Prof. dr. Henk Smeijsters Hoofd Onderzoek KenVaK Invalshoeken Creatief proces Kunstanaloog proces Zelf-actualiserend proces Analoog proces Creatief proces Behoeftenhiërarchie
Nadere informatieDeel VI Verstandelijke beperking en autisme
Deel VI Inleiding Wat zijn de mogelijkheden van EMDR voor cliënten met een verstandelijke beperking en voor cliënten met een autismespectrumstoornis (ASS)? De combinatie van deze twee in een en hetzelfde
Nadere informatieGehechtheidsproblematiek bij jongvolwassenen met lvb
Gehechtheidsproblematiek bij jongvolwassenen met lvb Een interventieprogramma Monique Boon Ton van der Wiel Psychische en Gedragsproblemen Relatief vaak sprake van psychische en gedragsproblemen. onder
Nadere informatieKennismaking VIB en methode CONTACT Hoe contact bevorderen tussen doofblinde personen en hun communicatiepartners?
Kennismaking VIB en methode CONTACT Hoe contact bevorderen tussen doofblinde personen en hun communicatiepartners? Ingrid Korenstra Bartiméus Expertisecentrum Doofblindheid 19-03-2015 Even voorstellen:
Nadere informatieTherapie met hulp van paarden: een experience-based praktijk? Equine Assisted Therapy: an experience-based practice?
Therapie met hulp van paarden: een experience-based praktijk? Equine Assisted Therapy: an experience-based practice? Lisan Hofman Rijksuniversiteit Groningen Stichting ZorgPK s Presentatie Aanleiding Doel-
Nadere informatieBeleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas
Beleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas 1. Algemene doelstelling cultuureducatie 2. Doelen en visie van de school 3. Visie cultuureducatie 4. Beschrijving van de bestaande situatie 5. Beschrijving van
Nadere informatieOnderzoekers: diverse onderzoekers, in binnen- en buitenland onder leiding van Prof. Dr. C. Vlaskamp, Dr. A. van der Putten & Drs. P.
Alle projecten richten zich op personen met (zeer) ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen en staan onder leiding van Prof. Dr. C. Vlaskamp en/of Dr. A. van der Putten. Lopende projecten 1.
Nadere informatieMuziek beweegt Neurologische muziektherapie De invloed van muziektherapie & muziek op het brein
Muziek beweegt Neurologische muziektherapie De invloed van muziektherapie & muziek op het brein 15 april 2014 Team muziektherapie Vitalis Judith Bauwens Neurologisch muziektherapeut Ester Alofs Neurologisch
Nadere informatieOnderlinge verbondenheid. begeleiding en zorg voor mensen met een verstandelijke en/of andere beperkingen
Onderlinge verbondenheid begeleiding en zorg voor mensen met een verstandelijke en/of andere beperkingen Onderlinge verbondenheid Alleen in verbondenheid met de ander kan je mens zijn. Door de ander ontdek
Nadere informatieSamen sterk in communicatie
Samen sterk in communicatie Saskia Damen EMB today, 2 juni 2016 Doel en inhoud van deze workshop Doel: Kennis maken met manieren om betekenisoverdracht te bevorderen bij mensen die geen taal tot hun beschikking
Nadere informatieCOCP COCP. Workshop. Doel COCP-programma. Wat is daarvoor nodig? Methodische kern COCP. Inhoudelijke kern. Margriet Heim
Workshop COCP Margriet Heim Marjan Veen Frank Velthausz COCP Communicatieve Ontwikkeling niet-sprekende personen en hun Communicatiepartners Succesvolle methoden, 1 Succesvolle methoden, 2 Doel COCP-programma
Nadere informatieSnoezelen. Veel meer dan alleen dromen. Deel 1: De basis
Snoezelen Veel meer dan alleen dromen Barry Emons Aangepast Spelmateriaal b.v. Hoefslag 11 5411 LS Zeeland (N.Br.) telefoon: 0486-45 26 26 www.barryemons.nl Deel 1: De basis Wat is snoezelen? Snoezelen
Nadere informatieDomeinen onderliggend aan de communicatieve ontwikkeling
ISAAC-NF congres Communicatie in een nieuw perspectief Domeinen onderliggend aan de communicatieve ontwikkeling Prof. Dr. Hans van Balkom, Radboud Nijmegen/Milo/Kentalis Dr. Yvonne van Zaalen, Fontys Paramedische
Nadere informatieProudy. Praktijk voor psychomotorishe kindertherapie
Proudy Praktijk voor psychomotorishe kindertherapie Wat is psychomotorische kindertherapie? Pmkt is een vorm van kindertherapie bedoeld voor kinderen die vast lopen in hun ontwikkeling en dat in hun gedrag
Nadere informatieAnke van den Beuken Straat Postcode Mail. De heer Jansen Kapittelweg EN Nijmegen. Horst,
Anke van den Beuken Straat Postcode Mail De heer Jansen Kapittelweg 33 6525 EN Nijmegen Horst, 13-1-2017 Betreft: terugkoppeling behandeling meneer D*****, 12-**-1988 Geachte Meneer Jansen, Met toestemming
Nadere informatieIn gesprek met ouders. Spel en ontwikkeling! (module 1 en 2) (module 3 en 4) Doel Verkrijgen van inzicht in het belang van spel en
Peuters spelender wijs! Een praktische verdiepingscursus voor pedagogisch medewerkers in peuterspeelzalen en kinderdagverblijven De ontwikkeling van jonge kinderen gaat snel. Ze zijn altijd op ontdekkingstocht
Nadere informatieANDERS. Ik kan niets zeggen. Niet met woorden zeggen wat ik voel, niet uitleggen wat ik bedoel
WORKSHOP 9 MUZIEKTHERAPIE ANDERS Ik kan niets zeggen. Niet met woorden zeggen wat ik voel, niet uitleggen wat ik bedoel Ik kan niet lopen. Niet zoals jullie van hier naar daar, vaak denk ik: kon ik dat
Nadere informatieZiekte van Huntington
Ziekte van Huntington Begrijpen van en omgaan met veranderend gedrag Niels Reinders en Henk Slingerland (psychologen) Huntington Café 27 september 2018 Ziekte van Huntington Erfelijke neurologische ziekte
Nadere informatieDe wereld beleven, een hele belevenis
De wereld beleven, een hele belevenis Rensje Plantinga www.ronzebons.nl mei 2011 2 De wereld beleven, een hele belevenis. De Ronzebons, mei 2011 De wereld beleven. In de gezondheidszog in zijn algemeenheid
Nadere informatieEffectstudie KLINc: Kinderen Leren Initiatieven Nemen in communicatie
: Kinderen Leren Initiatieven Nemen in communicatie drs. Margje van der Schuit Interreg Benelux Middengebied 4-BMG-V-I=31 Interventie Start bij sociale en cognitieve competenties Sensomotorische, multimodale
Nadere informatieHet belang van (ondersteuning van) communicatie bij personen met een verstandelijke handicap
Het belang van (ondersteuning van) communicatie bij personen met een verstandelijke handicap Prof. dr. Bea Maes, Onderzoekseenheid Gezins- en Orthopedagogiek, K.U.Leuven 1. Centrale rol van taal en communicatie
Nadere informatieEMDR EYE MOVEMENT DESENSITIZATION AND REPROCESSING REINA MARCHAND, ORTHOPEDAGOOG-GENERALIST DE TWENTSE ZORGCENTRA
EMDR EYE MOVEMENT DESENSITIZATION AND REPROCESSING REINA MARCHAND, ORTHOPEDAGOOG-GENERALIST DE TWENTSE ZORGCENTRA 2 EMDR WAT IS EMDR? EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing, en is
Nadere informatieBewegen in perspectief Motorische activering bij personen met (zeer) ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen
Bewegen in perspectief Motorische activering bij personen met (zeer) ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen Dr. Annette van der Putten Afdeling orthopedagogiek, Rijksuniversiteit Groningen
Nadere informatie19 november 2015 Waar denk je aan?
19 november 2015 Waar denk je aan? Het herkennen van uitingen gebaseerd op een Bodily Emotional Trace Kitty Bloeming, orthopedagoog Koninklijke Visio Video Welke uiting zie je? Wat is de betekenis hiervan?
Nadere informatieDe ervaringen met doen alsof van volwassenen met ASS en NT-partners
De ervaringen met doen alsof van volwassenen met ASS en NT-partners Een kwalitatief onderzoek naar Dramatherapie Rik Koot rik.koot@zuyd.nl Presentatie Introductie Methode Resultaten Discussie Introductie
Nadere informatieAu-tomutilatie. Een groot probleem, een grote uitdaging. Carmen van Bussel Orthopedagoog/GZ-psycholoog
Au-tomutilatie Een groot probleem, een grote uitdaging Carmen van Bussel Orthopedagoog/GZ-psycholoog Inhoud Waarom verwonden cliënten zichzelf? Handelingsverlegenheid en machteloosheid bij begeleiders
Nadere informatieZelfevaluatieformulier
Zelfevaluatieformulier Verwijzing naar dit formulier: Mark Schep, Carla van Boxtel & Julia Noordegraaf (2017). Zelfevaluatieformulier voor rondleiders. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Deze zelfevaluatie
Nadere informatieUMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord. Mogelijkheden kinderrevalidatie voor kinderen van 0-4 jaar
UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Mogelijkheden kinderrevalidatie voor kinderen van 0-4 jaar UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Mogelijkheden kinderrevalidatie voor kinderen
Nadere informatiePychiatrische dagbehandeling voor moeder en kind
Centrumlocatie Naar aanleiding van de intake op onze polikliniek blijkt dat u in aanmerking komt voor de dagbehandeling voor vrouwen met psychiatrische problemen en hun baby s tot 1 jaar. In deze folder
Nadere informatieBio (EEG) feedback. Reflecties vanuit de klinische praktijk. Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven
Bio (EEG) feedback Reflecties vanuit de klinische praktijk Kannercyclus 09-05-2011 Dr. EWM (Lisette) Verhoeven Neurofeedback -Een vraag uit de spreekkamer- Minimaal 1500 Literatuur 2008 literatuur search
Nadere informatiePsychiatrie. Therapieprogramma. www.catharinaziekenhuis.nl
Psychiatrie Therapieprogramma www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Het therapieprogramma... 3 Waarom groepstherapie?... 3 De groepsindeling... 4 De observatiegroep... 4 De behandelgroep... 4 Werkwijze therapeuten...
Nadere informatieDans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015
Dans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015 Inleiding 2 INLEIDING DANS Leerlingen in het basisonderwijs dansen graag. Het sluit aan bij hun natuurlijke creativiteit, fantasie en bewegingsdrang.
Nadere informatieVoorstellen Korte kennismaking met Emiliusschool MG-leerlingen / EMG-leerlingen Ontwikkeldomeinen EMG-leerlingen Interregproject:
Agenda Voorstellen Korte kennismaking met Emiliusschool MG-leerlingen / EMG-leerlingen Ontwikkeldomeinen EMG-leerlingen Interregproject: Curriculum / leerlijnen Onderwijs- Zorgplan Vaklokalen voor sensorische
Nadere informatie1. ONDERZOEK. Voorwaarden bij onderzoek:
Charter voor onderzoek en behandeling van spraak-, taal- en communicatieproblemen bij de ziekte van Huntington Versie voor zorgmedewerkers, mantelzorgers en patiënten 1. ONDERZOEK Voorwaarden bij onderzoek:
Nadere informatieRichtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017)
Richtlijn Gezonde slaap en slaapproblemen bij kinderen (2017) Hechtingsrelatie Zelfregulatie en interactie tijdens de nacht Onderdeel van de discussie rond sensitief en responsief ouderschap richt zich
Nadere informatieCerebrale Visuele Stoornissen. Jij maakt het verschil!
Cerebrale Visuele Stoornissen Weet bij jij kinderen wat ik zie? Weet jij wat ik zie? Jij maakt het verschil! Studiedag Carantegroep 20-05-2011 Even voorstellen Marieke Steendam ergotherapeut VVB-team Koninklijke
Nadere informatieMogelijkheden kinderrevalidatie voor kinderen van 0-4 jaar
UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Mogelijkheden kinderrevalidatie voor kinderen van 0-4 jaar Wat staat er in deze folder? Inleiding Inleiding 1 Intake bij de kinderrevalidatiearts 1 Interdisciplinaire
Nadere informatieMEE Utrecht, Gooi & Vecht. Ondersteuning bij leven met een beperking. Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking.
MEE Utrecht, Gooi & Vecht Ondersteuning bij leven met een beperking Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Voor verwijzers Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Veel
Nadere informatieLeerplaatsomschrijving
Leerplaatsomschrijving Locatie/werkplek: De Campinglaan Onderdeel van KDC de Kleine Beer Adres: Postcode en woonplaats Vastgesteld: Campinglaan 1 a 9727 KH Groningen mei-2016 De Kleine Beer Kinderen/jongeren
Nadere informatieKijk naar wat we zeggen + Doorontwikkeling van Kijk naar wat we zeggen, in het kader van Pijler 3 van het Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg
Kijk naar wat we zeggen + Doorontwikkeling van Kijk naar wat we zeggen, in het kader van Pijler 3 van het Kwaliteitskader Gehandicaptenzorg WELKOM! Even voorstellen: Anneke Ellerbroek, kwaliteitsfunctionaris
Nadere informatieJanuari. Voor wie: Ouders, verzorgers en/of grootouders
Januari Woe 7 KinderYoga Wat: Kinderyoga is een combinatie tussen yoga en spel, waarbij plezier voorop staat. De kinderen zijn op een leuke manier bezig met hun lichaam tijdens een kinderyoga les. Voor
Nadere informatieIntegrale lichaamsmassage
Integrale lichaamsmassage Eindtermen theorie: - De therapeut heeft kennis van anatomie/fysiologie en pathologie m.b.t. Integrale lichaamsmassage; - De therapeut is zich ervan bewust dat een massage behandeling
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking. Voor verwijzers
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Voor verwijzers Omgaan met mensen met een licht verstandelijke beperking Veel mensen met een licht
Nadere informatieVoel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008
Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.
Nadere informatieCompetenties. van de rondleider in kunst en -historische musea. De competenties zijn verdeeld over vier hoofdcategorieën.
Competenties van de rondleider in kunst en -historische musea Verwijzing naar deze lijst: Schep, M., Van Boxtel, C., & Noordegraaf, J. (2017). Competent museum guides: defining competencies for use in
Nadere informatieSMTA. Uitgangspunt SMTA. Innovaties in de Geriatrische Revalidatie Symposium UNO-VUmc Martine Verkade en Joost Hurkmans 1
Madeleen de Bruijn, muziektherapeut Martine Verkade, logopedist SMTA SPEECH MUSIC THERAPY FOR APHASIA Speech Music Therapy for Aphasia Uitgangspunt SMTA Combinatiebehandeling van logopedie en muziektherapie
Nadere informatieLichaamstaal en sekspraat. Leonora van der Beek en Esther Keller
Lichaamstaal en sekspraat Leonora van der Beek en Esther Keller Even voorstellen Leonora van der Beek Communicatiedeskundige Kentalis, regio west, Zoetermeer Werkzaam binnen de doelgroep Communicatief
Nadere informatieklantgerichtheid... ... klanteninzicht... ... groepsdynamica... ... omgaan met diversiteit... ... stemgebruik... ... taalvaardigheid... ...
P1 VOORBEELD OBSERVATIE-INSTRUMENT GROEP klantgerichtheid klanteninzicht groepsdynamica omgaan met diversiteit PRESENTATIE stemgebruik taalvaardigheid non-verbaal communiceren professionele houding PERSOON
Nadere informatieInhoud 20-10-2011. Gehechtheidstheorie: Cees Janssen Gevaar van chronische stress Bewijs: onderzoek Sterkenburg
1 Inhoud Gehechtheidstheorie: Cees Janssen Gevaar van chronische stress Bewijs: onderzoek Sterkenburg Praktijk: Tineke Pilon Consequenties voor praktijk: alles is liefde 2 Definitie Gehechtheidsband Met
Nadere informatieTherapieën op een rijtje
Therapieën Therapieën op een rijtje Psychomotorische therapie (PMT) P. 4 Psychomotorische gezinstherapie P. 4 Haptotherapie P. 6 Systeemtherapie P. 7 Groepstherapie P. 7 Muziektherapie P. 8 EMDR P. 9 Speltherapie
Nadere informatieCursusspel. GGNet Communicatie
Cursusspel Bij GGNet worden verschillende dingen (activiteiten) gedaan om mensen te helpen. Bepaalde therapieën (zo word het wel genoemd om je ergens mee te leren omgaan) of cursussen. Denk aan muziektherapie,
Nadere informatieOnderzoek in Vaktherapie
Onderzoek in Vaktherapie Dr. Henk Smeijsters, Lector KenVaK Wat zouden we moeten doen? lezing FVB-onderzoek Henk Smeijsters - lectoraat Hs Zuyd Het stappenplan (Hutschemaekers 2003) Definieer wat je doet
Nadere informatieDe Vakman. De leerling hanteert de muzikale parameters en componenten. De leerling leest en schrijft de muziektaal
De Vakman De leerling kan gericht luisteren van intuïtief naar bewust waarnemen luisteren naar het eigen musiceren weten wat je hoort zich de muziek inwendig voorstellen de muzikale parameters en componenten
Nadere informatieKinderen helpen met Focussen
Kinderen helpen met Focussen Enkele raadgevingen voor begeleiders Simon Kilner Vertaling Some Guidelines for Companions door Evelien Kroese En is het Ok om? Hoe zegt je kind nee? Wat is Focussen? Focussen
Nadere informatieBOL OPLEIDINGEN ZORG EN WELZIJN AVENTUS APELDOORN / DEVENTER STUDIEWIJZER
BOL OPLEIDINGEN ZORG EN WELZIJN AVENTUS APELDOORN / DEVENTER STUDIEWIJZER BOL Keuzedeel: Expressief Talent Algemeen INSTROOMVEREISTEN: Om aan deze leereenheid te mogen deelnemen dient de student te voldoen
Nadere informatieOpleiding Creatieve Therapie
Opleiding Creatieve Therapie Kunst van het leven Veel mensen vinden het lastig om te verwoorden wat zij denken, voelen en ervaren. Ze hebben er geen woorden voor of juist zoveel dat ze er geen wijs uit
Nadere informatieJanuari. Voor wie: Kinderen van 4 t/m 9 jaar en 10 t/m 13 jaar
Januari Woe 7 KinderYoga Wat: Kinderyoga is een combinatie tussen yoga en spel, waarbij plezier voorop staat. De kinderen zijn op een leuke manier bezig met hun lichaam tijdens Zo 11 Babysnoezelen Ma 12
Nadere informatieBegeleider gehandicaptenzorg. Oriëntatie op de gehandicaptenzorg. Oriëntatie op de gehandicaptenzorg. Oriëntatie op de gehandicaptenzorg
Begeleider gehandicaptenzorg Thema 1 ORIËNTATIE OP DE GEHANDICAPTENZORG Hoofdstuk 1 CLIËNTEN IN DE GEHANDICAPTENZORG Oriëntatie op de gehandicaptenzorg 1.1 - INLEIDING Mensen met een beperking = functioneringsprobleem
Nadere informatieActiviteitenbeleid 2013
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Hoofdstuk 2: Hoofdstuk 3: Hoofdstuk 4: Hoofdstuk 5: Hoofdstuk 6: Pedagogisch beleid TintelTuin De 6 competenties Visie Activiteitenbeleid binnen het (dag)programma Laat zien
Nadere informatieMogelijkheden in de (non-) verbale communicatie
Mogelijkheden in de (non-) verbale communicatie Non verbaal werken in de AZC s Inleiding In toenemende mate krijgen we in de AZC s te maken met nieuwkomers. Bewoners die onze taal niet spreken en wij,
Nadere informatieWeten is doen en doen is weten
Dr. Annette van der Putten Department of Special Needs Education and Child Care, University of Groningen, the Netherlands s Heeren Loo Weten is doen en doen is weten Kennis mbt motorische activering bij
Nadere informatieFaalangst en rekenen. Agenda. 22 februari 2012 13.30 16.00 uur. Berber Klein b.klein@vu.nl
Faalangst en rekenen 22 februari 2012 13.30 16.00 uur Berber Klein b.klein@vu.nl Agenda 1. Introductie 2. Wat is faalangst 3. (faal) angst bij rekenen 4. Oorzaken van angst bij rekenen 5. Gevolgen van
Nadere informatieOndersteuningsplan JW voor Jan Test. Voorbeeld
Ondersteuningsplan JW voor Jan Test Datum: 28-06-2017 Inhoudsopgave 1. Algemene gegevens.................................................................. 3 2. Wie ben ik..........................................................................
Nadere informatieProject Kofferbak. Een muziektherapeutische interventie in het jongerenwerk gericht op empowerment van kwetsbare jongeren
Een muziektherapeutische interventie in het jongerenwerk gericht op empowerment van kwetsbare jongeren juni 2013 Een muziektherapeutische interventie in het jongerenwerk gericht op empowerment van kwetsbare
Nadere informatieB6 ReAttach: een multimodale benadering met verrassende effecten bij mensen met NAH of dementie. Multimodale benadering van verwerking
HersenletselCongres 1 3 november Disclosure belangen sprekers B ReAttach: een multimodale benadering met verrassende effecten bij mensen met NAH of dementie (potentiële) belangenverstrengeling Geen De
Nadere informatieZieZo Observatiemethode Handleiding
ZieZo Observatiemethode Handleiding Ellen Eelman Marjolein Kuiper Marieke Steendam Inhoud 1. Inleiding 3 1.1. Doel 3 1.2. Gebruikers 3 1.3. Samenstelling 3 2. Verantwoording 4 3. Visuele basisvaardigheden
Nadere informatieOuderen en AutismeSpectrumStoornissen. Rosalien Wilting, klinisch psycholoog - psychotherapeut
Ouderen en AutismeSpectrumStoornissen Rosalien Wilting, klinisch psycholoog - psychotherapeut 1 Autisme? AutismeSpectrumStoornis (ASS) Een andere manier van informatie verwerken We spreken niet meer van
Nadere informatieErnstig meervoudig beperkt binnen het bewegen
Ernstig meervoudig beperkt binnen het bewegen Net even anders Maar o zo het zelfde. Cor Niks, docent PMT/BA Tina Bellemans, docent PMT/BA Leo Wiltvank, bewegingsagoog Frion CONTACT: C.NIKS@WINDESHEIM.NL
Nadere informatieKim Santegoets, Revalidatiearts. 04 oktober 2018 Neurologica, Intensive Care Kinderen. Het probleem
Kim Santegoets, Revalidatiearts 04 oktober 2018 Neurologica, Intensive Care Kinderen Het probleem Per jaar: 15000 kinderen traumatische hersenletsel 4000 kinderen niet-traumatisch hersenletsel 300 kinderen
Nadere informatieGecompliceerde rouw na verlies van een dierbare. basis-ggz
Gecompliceerde rouw na verlies van een dierbare Denk biedt hulp aan mensen tussen de 18 en 75 jaar met lichte en matig-ernstige psychische klachten. Behandeling bij Denk past binnen de generalistische.
Nadere informatieANDERS. Ik kan niets zeggen. Niet met woorden zeggen wat ik voel, niet uitleggen wat ik bedoel
WORKSHOP 7 MUZIEKTHERAPIE EN KLANKGEORIËNTEERD ZINGEN ANDERS Ik kan niets zeggen. Niet met woorden zeggen wat ik voel, niet uitleggen wat ik bedoel Ik kan niet lopen. Niet zoals jullie van hier naar daar,
Nadere informatieAffectieve betrokkenheid
Affectieve betrokkenheid het delen van emoties als basis voor ontwikkeling Marga Martens EMB congres 6 maart 2014 Filmpje Papier versnipperen (1) 2 Inhoud van de workshop Aanleiding Wat is affectieve betrokkenheid
Nadere informatieCommunicatie: wat en waarom
TOTALE COMMUNICATIE FILOSOFIE, VISIE EN BASISHOUDING Wilma Scheres Esther Oskam Communicatie: wat en waarom Veel definities gaan over de vorm en het proces van communicatie. Wij waren met name geïnteresseerd
Nadere informatieProfiel 1, VSO Belevingsgerichte dagbesteding 1. Algemeen
1. Algemeen Mytylschool Prins Johan Friso te Haren Onderwijscentrum De Springplank te Emmen Leerlingen worden, onder andere, in Profiel 1 geplaatst vanwege hun verstandelijke beperking. Cognitief niveau:
Nadere informatieEen overzicht van indicatiegebieden voor vaktherapie bij mensen met een licht verstandelijke beperking
Een overzicht van indicatiegebieden voor vaktherapie bij mensen met een licht verstandelijke beperking Resultaten uit Fase 1 van het onderzoeksproject (Be)Leef in de wijk Inhoudsopgave Voorwoord 04 1.
Nadere informatieVaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep
Vaktherapie en groepstrainingen bij De Hoenderloo Groep Therapie en training, iets voor jou? Als je bij De Hoenderloo Groep komt wonen, heb je vaak al veel meegemaakt in je leven. Het valt niet altijd
Nadere informatieE M D R een inleiding
E M D R een inleiding Lucinda Meihuizen GZ-psycholoog Zorgpartners Midden-Holland lucinda.meihuizen@zorgpartners.nl Wietske Soeteman GZ-psycholoog Pro Persona w.soeteman@propersona.nl Wat haal je uit deze
Nadere informatieMuzische opvoeding. Muzikale opvoeding. klas: doelen deelleerplan VSKO 1999
Muzische opvoeding Muzikale opvoeding klas: doelen deelleerplan VSKO 1999 1. Het kind musiceert met klank en muziek 3 1.1 Musiceren en experimenteren met de stem, met aandacht voor een goed stemgebruik
Nadere informatieTerugkoppelingsrapport
Terugkoppelingsrapport LKK januari 2018 Inleiding De kwaliteit van de kinderopvang in Nederland is overwegend positief, zo blijkt uit de eerste meting van de Landelijke Kwaliteitsmonitor Kinderopvang (LKK).
Nadere informatieEr wel/niet zijn voor je pleegkind. Symposium Pleegzorg Waar blijft het kind 19 juni 2014 Ede
Er wel/niet zijn voor je pleegkind Symposium Pleegzorg Waar blijft het kind 19 juni 2014 Ede 22-6-2014 de Zeeuw & Brok Inhoud 1. Lawaaiboek 2. Zorg voor het kind: houdt rekening met gevolgen van Verlating
Nadere informatieBeeldend therapeutische observatie bij jongeren met mogelijk 1 een autismespectrumstoornis (ASS)
Beeldend therapeutische observatie bij jongeren met mogelijk 1 een autismespectrumstoornis (ASS) Dimphy Fikke (2012) Zorgprogramma Algemene jeugdpsychiatrie (12-18 jaar) Prototype werkvorm Dit product
Nadere informatieSeksueel misbruik bij mensen met een verstandelijke beperking
1 Seksueel misbruik bij mensen met een verstandelijke beperking Onbestaanbaar waar. We kunnen en willen het niet geloven. Tegelijkertijd willen we helpen; maar hoe? Hoe voorkom je de impasse waarin iedereen
Nadere informatieGroepsbehandeling voor jongeren met een depressieve stoornis en
Groepsbehandeling voor jongeren met een depressieve stoornis en comorbiditeit ASS 10/05/2012 Dr. Corine Faché Lemke Leyman UCKJA Waarom een groepsbehandeling Het belang van peers Het leren van elkaar,
Nadere informatieHEIJKOOP KIJKT ANDERS
HEIJKOOP KIJKT ANDERS Notitie over vergelijking Methode Heijkoop en VHT/VIB Jaap van der Giessen, juni 2005 Aanleiding Als AIT-opleidingscoördinator voor de Gehandicaptenzorg kom ik regelmatig collega
Nadere informatie