Geachte voorzitter, RIS Aan de voorziter van de commissie Ruimte. Carlo Cornelis. Dienst Stedelijke Ontwikkeling.

Transcriptie

1 Typ teksttyp teksttyp tekst J. Wijsmuller Wethouder van Stadsontwikkeling, Wonen, Duurzaamheid en Cultuur 040 Retouradres: Postbus 12600, 2500 DJ Den Haag Aan de voorziter van de commissie Ruimte Datum 12 december 2017 rm- RIS Contactpersoon Carlo Cornelis Dienst Dienst Stedelijke Ontwikkeling Afdeling Projectmanagement Den Haag Telefoonnummer adres Onderwerp Voortgangsbericht programma Kleinschalig Opdrachtgeverschap Geachte voorzitter, Introductie Het programma Kleinschalig Opdrachtgeverschap is (KO) is in 2012 opgestart. In 2013 heeft dit college programmageld gealloceerd voor deze collegeperiode om ruim baan te geven aan zelfbouw in Den Haag. Hoewel het particulier opdrachtgeverschap ( bouw je eigen droomhuis ) altijd centraal stond was het programma aanvankelijk ook een antwoord op de crisis waardoor gronduitgifte en woningbouwproductie stagneerden. Doel van KO was om nieuw investerend vermogen in de stad aan te boren en de bouwproductie een impuls te geven. Inmiddels is de situatie behoorlijk gewijzigd. De crisis is voorbij en de woningmarkt is goed met name in de grote steden. Het laatste voortgangsbericht over het programma dateert van 2 juni 2016 (RIS ). Ondertussen is er veel werk verzet. Het is daarom een goed moment om terug te kijken naar de afgelopen periode wat er vanuit KO is gerealiseerd en welke nieuwe producten er zijn ontwikkeld. En om vooruit te blikken hoe het programma het beste kan worden voortgezet. In 2018 eindigt immers de programmafinanciering en zonder aanvullend budget kan het programma en de Kavelwinkel niet worden voortgezet. Tenslotte wordt er ingezoomd welke verbeterpunten er nog zijn om de kavelkopers optimaal te bedienen. Haagse aanpak Het programma Kleinschalig Opdrachtgeverschap is een prachtige uitdrukking en praktijkvoorbeeld van Haagse Kracht: mensen maken de stad. De gemeente stelt met heldere spelregels particulieren in staat om zelf hun woonomgeving vorm te geven. Hierbij zijn in hoofdzaak twee producten te onderscheiden: kavels voor nieuwbouwwoningen en klusappartementen in een door de gemeente getransformeerd en casco gerenoveerd bestaand gebouw. De methodiek KO is er op gericht om met een vaste procedure, simpele regels, duidelijke termijnen snel tot zaken te komen met kopers van bouwgrond. De volgende zaken zijn essentieel: - Een vaste grondprijs die niet onderhandelbaar is; - Een kavelpaspoort met simpele maar heldere regels wat er gebouwd kan worden op de kavel; - Qua ontwerp krijgt de koper maximale vrijheid; er mag welstandsvrij gebouwd worden; Gemeente Den Haag Postbus T Spui DJ Den Haag Den Haag

2 - Een procedure met vaste termijnen waarbij de koper zich verder financieel committeert naarmate men verder in traject is (geen refund bij terugtrekken); - Gelijke kansen voor iedereen, tegenwoordig vindt dit plaats middels digitale inschrijving en loting bij de notaris; - Particulieren hebben voorrang boven professionele partijen. Waarom zelfbouw? - Zelfbouw draagt bij aan de diversiteit van het straatbeeld en de omgeving. - Zelfbouwers hebben een grote betrokkenheid bij hun omgeving. - Sociale cohesie (zelfbouwers kennen elkaar al door en door voordat ze er wonen). - Het is een manier om andere doelgroepen naar een bepaalde locatie te halen waardoor er meer differentiatie ontstaat qua bewoners. - Zelfbouwers bouwen vaak (niet altijd) duurzamer. - Circa 10 % woningzoekenden heeft de wens zelf een woning volgens particulier opdrachtgeverschap te realiseren. (zowel landelijk als in Den Haag, blijkt uit onderzoek) - De praktijk wijst uit dat de belangstelling groot is. Bij elke verkoop zijn er overduidelijk meer inschrijvingen dan kavels/klusappartementen en wordt er geloot bij de notaris. In mei 2017 is er vanuit de Kavelwinkel de jaarlijks terugkerende Haagse Kavel- en kluswoningen markt georganiseerd. Dit marketingevenement, waar nieuwe producten en locaties worden aangekondigd, werd net zoals in 2016, zeer druk bezocht. Ik heb daar zelf gespeeddate met een aantal mensen en vele bezoekers gesproken. De belangstelling voor zelfbouw in Den Haag is evident. Voorbeelden Haagse zelfbouwwoningen: 2/9

3 Resultaten Sinds de start van het programma KO in 2012 zijn er in Den Haag in totaal circa 870 kavels op de markt gebracht waar voor het overgrote deel particulieren op eigen kracht en voor eigen risico hebben geïnvesteerd in de bouw van hun eigen woning. De prognose is dat op de kavels/klusappartementen, die in de periode in verkoop zijn genomen, circa woningen op gaan leveren. Inmiddels zijn woningen gereedgekomen, circa 310 woningen zijn in aanbouw. In 2017 zijn 245 kavels (waarvan 12 klusappartementen) in verkoop gebracht. Hieronder een vergelijking van het aanbod zelfbouwkavels bij een aantal andere gemeentes: - Amsterdam: tussen totaal 755 kavels uitgegeven met 2470 woningen als resultaat. Streven is ca. 400 woningen per jaar in zelfbouw wat voor groot deel CPO is. - Rotterdam: streeft naar 10 % van de woningbouw. In 2017 zijn 230 kavels op de markt gebracht (nieuwbouw, CPO, klusappartementen en cascowoningen). - Utrecht: 70 kavels in 2017 (nieuwbouw). - Papendrecht: 30 kavels in 2017 (nieuwbouw). - Almere: brengt gemiddeld ca. 250 kavels per jaar op de markt. In onderstaande kaart zijn alle KO-locaties in Den Haag aangegeven die in de verschillende jaren in verkoop zijn gebracht en in voorbereiding zijn. Dit is exclusief nieuwe onderzoekslocaties. De grote van de bolletjes correspondeert met het aantal kavels/klusappartementen. 3/9

4 Sinds het laatste voortgangsbericht zijn de volgende locaties in verkoop gebracht: - HALO-locatie, Laan van Poot (Vogelwijk) - Deelplan 20 (Leidschenveen-Ypenburg) - Schapenatjesduin (Kijkduin) - Boomaweg (Vroondaal) - Goudsmidsgaarde (Escamp) - Cannenburglaan (Escamp) - Schimmelweg (Escamp) - Noordpolderkade-Cylinderstraat (Laak) - Witte de Withstraat (Zeeheldenkwartier) - Noordwal (Centrum) De particuliere zelfbouwer centraal Sinds het begin van KO werd de overgrote meerderheid van de kavels al door particulieren afgenomen. Nu de crisis voorbij is, ontwikkelaars en professionele bouwers geen extra stimulans behoeven en kopers zich verdringen op de woningmarkt, is de particuliere zelfbouwer de exclusieve doelgroep van de Kavelwinkel geworden. Alle kavels worden daarom eerst een jaar lang exclusief aangeboden aan particulieren. Hierbij geldt een zelfbewoningsplicht voor drie jaar na oplevering van de woning. De zelfbewoningsplicht is in toenemende mate van belang geworden. In een booming woningmarkt met stijgende huizenprijzen is woningen bouwen lucratief. Om speculatie en het zo snel mogelijk met winst doorverkopen tegen te gaan was in de contracten naast de zelfbewoningsplicht ook al een antispeculatiebeding opgenomen. Handhaving en naleving van deze voorwaarden in het erfpachtcontract is in de huidige markt van toenemend belang. Daarom is een klein aantal maatregelen ingevoerd om de handhaving te bevorderen. Kopers moeten gedurende drie jaar aantonen dat ze op dat adres staan 4/9

5 ingeschreven, woningen zijn speciaal in bestemmingsplanregels benoemd als eengezinswoningen, en in tegenstelling tot gebruikelijk zijn deze woningen niet te splitsen (voor de tijd van het bestemmingsplan, 10 jaar normaliter). De bouwplichtperiode is verkort van drie naar twee jaar omdat de marktomstandigheden zodanig zijn dat het verkrijgen van een hypotheek en eventuele verkoop van de eigen woning geen belemmeringen meer zijn. Door de bouwplichtperiode te verkorten zijn locaties eerder gereed en kan er eerder woonrijp gemaakt worden. De kopers profiteren hiervan doordat ze eerder van bouwactiviteiten en tijdelijke bouwwegen af zijn en van een mooi ingerichte woonomgeving kunnen genieten. Nieuwe producten Zoals eerder al vermeld is het programma Kleinschalig Opdrachtgeverschap aan de slag gegaan om, naast kavels voor een grondgebonden woning en klusappartementen, het palet aan producten uit te breiden. De voornaamste nieuwe producten zijn: 1. De Ik bouw betaalbaar kavel In februari 2016 is met raadsbesluit RIS de startersregeling Ik bouw betaalbaar ingegaan en is besloten om een drietal locaties aan te wijzen voor een pilotproject Ik bouw betaalbaar in Den Haag. Met dit project wordt Kleinschalig Opdrachtgeverschap ( bouw je eigen droomhuis ) betaalbaar gemaakt voor starters op de koopwoningmarkt met een lager of modaal inkomen. Kopers kunnen een eigen woning bouwen voor maandlasten die vergelijkbaar zijn met een sociale huurwoning. Dit is mogelijk door collectief funderen, in één bouwstroom te bouwen, de mogelijkheid te kiezen uit voorbeeldwoningen met een garantieprijs en een gemeentelijke financieringsregeling waardoor extra leencapaciteit ontstaat bovenop de hypotheek. Na een jaar zorgvuldige voorbereiding is de regeling uitgewerkt en operationeel gemaakt. Inmiddels zijn in juni 2017 twee van de drie projecten in verkoop gebracht. Het gaat om kavels gelegen in Deelplan 20 (Leidschenveen-Ypenburg) en aan de Cannenburglaan (Escamp). Ondanks de strikte inschrijfvoorwaarden was de belangstelling zeer groot. De 35 kavels waren direct uitverkocht. Bijzonder aan de woningen in Deelplan 20 is dat de kopers een Nul-op-de-meter woning krijgen. Met een leverancier van installaties en de aannemers is een goed pakket aan geavanceerde installaties samengesteld waardoor de kopers meteen ook een duurzame en comfortabele woning krijgen. Volgens de planning passeren de kavels rond april 2018 bij de notaris en worden de woningen eind 2018 opgeleverd. Medio 2018 gaat ook de derde IBB-locatie in verkoop. Dit zijn geen kavels voor grondgebonden woningen maar is IBB in gestapelde vorm, namelijk een appartementenblok in Petroleumhaven. Daarna zal een evaluatie plaatsvinden van het gehele pilotproject van de drie locaties. 2. Collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO) Zoals in het voortgangsbericht van 2016 al aangekondigd heeft de gemeente Den Haag ook het product Collectief Particulier Opdrachtgeverschap ontwikkeld. CPO wil zeggen het aanbieden van kavels voor bouwgroepen die in eigen beheer en voor eigen risico een appartementengebouw of woningen voor zelfbewoning realiseren. Aanleiding voor het ontwikkelen van CPO was het succes van bouwgroep De Groene Mient waarna er veel belangstelling was vanuit andere groepen dit voorbeeld te volgen. Nadat er een werkwijze en procedure waren ontwikkeld voor CPO bleek bij het op de markt brengen van de eerste CPO-kavel (de HALO-locatie) dat er ook erg grote belangstelling was uit meer commerciële hoek. Dit had enerzijds te maken met de laagdrempeligheid en anderzijds met verschillende interpretaties van het begrip CPO en de regels. Ik heb daarom de inschrijfvoorwaarden en de procedure aangescherpt om de bouwgroepen (particulieren met een gezamenlijke woonwens) te onderscheiden van meer professionele initiatieven en de bouwgroepen een voorrangspositie te geven. Ik heb u hierover reeds geïnformeerd in februari 2017 (RIS ). De Kavelwinkel is ook in gesprek 5/9

6 met verschillende initiatieven op het gebied van groepswonen en wonen met zorg. Initiatiefnemers van woongroepen worden nadrukkelijk uitgenodigd om zicht te registreren als bouwgroep en in te schrijven voor CPO-locaties die worden aangeboden. In 2017 zijn de volgende CPO-locaties in verkoop gebracht. De HALO-locatie aan de Laan van Poot (Vogelwijk), drie appartementenblokken in Deelplan 20 (Leidschenveen-Ypenburg) en 10 kavels voor grondgebonden woningen aan de Goudsmidsgaarde (Escamp). Deze locaties zijn allen door bouwgroepen in optie genomen of gereserveerd. Met deze bouwgroepen wordt periodiek overlegd om de voortgang te bespreken en te faciliteren waar mogelijk. In het voorjaar van 2017 is een vergelijkend onderzoek uitgevoerd naar de aanpak van CPO s in andere gemeentes waarbij ervaringsdeskundigen en deskundigen zijn bevraagd zodat ook deze inzichten kunnen worden meegenomen in de aanpak in Den Haag. CPO is een nog relatief nieuw en onbekend fenomeen in Nederland en ook in Den Haag in tegenstelling tot een land als Duitsland waar dit een aanzienlijk aandeel in de bouwproductie inneemt. Om CPO meer bekendheid te geven en mensen goed te informeren is er een promotiecampagne voor CPO gestart. Er is volop ingezet op social media, het uitbouwen van informatie op de website en er is een promotiefilm voor bouwgroepen geproduceerd waarin ervaringsdeskundigen aan het woord komen. Daarnaast biedt de gemeente een platform waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en informatie kunnen delen zowel op de website als fysiek bij een periodieke Haagse Bouwgroep Borrel waar belangstellenden elkaar kunnen ontmoeten en elkaar kunnen inspireren. Essentieel bij CPO is een snelle en goede start - anders haken mensen af en valt de groep uit elkaar. Daarom heb ik besloten om bouwgroepen te verplichten tot een professionele procesbegeleider die al in een vroeg stadium moet worden aangesteld. Ter stimulering zal de gemeente een voorwaardelijke bijdrage in de procesbegeleiding voor haar rekening nemen gekoppeld aan de voortgang in het proces. Voor volgend jaar staan nieuwe locaties op stapel. Begin volgend jaar wordt voor het eerst een kluscomplex exclusief voor bouwgroepen aan de Wijhestraat (Escamp) aangeboden. Waar de gemeente normaliter casco renoveert en de nieuwe indeling in woningen bepaalt, wordt dit hier geheel aan de bouwgroep overgelaten mits ze maar 6 12 woningen realiseren. In de Trekvlietzone zullen drie bouwgroepenkavels aangeboden worden. Tenslotte worden er twee blokken voor CPO aangeboden in de Petroleumhaven waarvan een voor de IBB-doelgroep zoals onder 1. reeds genoemd. 3. Wonen boven bedrijfsruimte Een ander nieuw product zijn kavels voor het realiseren van een eigen kleinschalige bedrijfsruimte met een eigen woning erboven. Uit onderzoek blijkt er vraag naar kleinschalige bedrijfsruimte in Den Haag. Met dit product stel ik ondernemers in staat hun eigen bedrijfs- en woonruimte te realiseren. Een eerste pilot is in de Petroleumhaven waar tien van deze kavels worden aangeboden in december 2017 start de verkoop. Afhankelijk van de belangstelling en het succes kan deze pilot herhaald of uitgebouwd worden. 4. De bouw-op-elkaar-kavel: zelfbouw in hoogbouw De bouw-op -elkaar-kavel in de Petroleumhaven is een experimenteel project wat een paar jaar geleden opgestart is, maar nog niet tot realisatie is gekomen. In 2013 heeft de gemeente een prijsvraag uitgeschreven met de vraag of zelfbouw ook mogelijk is in hoogbouwvorm? (RIS ). De gemeente wilde onderzoeken hoe een KO-ontwikkeling voor hoogbouw (minimaal 30 meter) eruit zou kunnen zien met daarbij de extra opgave om een visie te geven op organisch bouwen en met verschillende opdrachtgevers zodat het gebouw in de loop der jaren groeit. Na twee rondes zijn door een vakjury drie 6/9

7 plannen als winnaars aangewezen. Echter het juryadvies concludeerde hierbij ook dat de prijsvraag niet direct een haalbaar plan had opgeleverd. En een organisch/gefaseerde bouw bleek technisch, qua bouwlogistiek en financieel niet haalbaar. Ik heb besloten deze prijsvraag wel voort te zetten maar heb voor een variant gekozen waarbij er nadrukkelijk gezocht wordt naar een ontwikkelconcept wat ook uitvoerbaar en te realiseren is. De drie prijswinnaars zijn uitgenodigd voor een laatste ronde in een tenderprocedure. De drie winnaars dienen hiervoor een samenwerking aan te gaan met partijen die het gebouw ook daadwerkelijk kunnen ontwikkelen. In de tender wordt een ontwikkelconcept gevraagd waarbij mate van zeggenschap van de eindgebruiker (kopers van de woningen) een zwaarwegend criterium is naast duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit. Op deze wijze wordt onderzocht hoe mensen zo veel mogelijk in staat kunnen worden gesteld om hun eigen woning vorm te geven in hoogbouw. Volgens de huidige planning kan er in maart 2018 een winnende partij met een ontwikkelingsconcept worden aangewezen die als eerste een optie mag nemen op de kavel en in de gelegenheid wordt gesteld het plan te realiseren. Indien succesvol dan kan zeggenschap van de eindgebruiker een extra criterium zijn dat bij tenders met marktpartijen ingezet kan worden zodat er met de wensen van de klant rekening gehouden wordt. 5. Waterkavels In de Petroleumhaven start nog een ander nieuw product: de waterkavel. Dit zijn circa 12 kavels op het water waar een woning op palen gebouwd kan worden. De start verkoop staat gepland voor tweede helft Duurzaamheid Duurzaamheid is vanaf de start van het KO-programma al een centraal thema. In algemene zin kan geconstateerd worden dat zelfbouwers vaak duurzamer bouwen. Dat is op zich niet zo verrassend aangezien de mensen er uiteraard zelf gaan wonen. Daardoor valt bij de afweging om meer bij de bouw te investeren in duurzaamheid versus de toekomstige maandlasten aan gas en elektra, het besluit vaak in het voordeel van duurzaamheid en besluit de zelfbouwer die extra investering te doen. De gemeente stimuleert in het KO-programma duurzaamheid op verschillende manieren. - Er wordt onderzoek verricht bij elke locatie naar duurzaamheidskansen. - Bij de optantenavond worden kopers voorgelicht naar mogelijkheden en kansen per locatie. - Elke zelfbouwer krijgt een voucher ter waarde van 150 euro voor een eerste gratis duurzaamheidsadvies door deskundige adviseurs bij de Woonwijzerwinkel. - Presentatie en advies door de mobiliteitsmakelaar aan bouwgroepen (voor o.a. collectieve auto- en fietssystemen). - Bij kluspanden worden duurzaamheidsmaatregelen zoveel mogelijk al collectief mee genomen bij het casco renoveren door de gemeente van het pand en doorberekend aan de kopers. Hiernaast heeft het programma ook een aantal locaties specifiek aangewezen met een bijzondere duurzaamheidsambitie: - Erasmushove. Hier is als eis voor alle woningen gesteld dat iedereen een energieneutrale woning (EPC 0) moest bouwen. Op een paar kavels na is deze locatie gereed. - Bij Schapenatjesduin is ook als eis energieneutrale woning (EPC 0) meegegeven. Deze kavels zijn in november 2017 in verkoop gebracht. Om kopers op weg te helpen zijn er, zoals bij veel KO-locaties, architecten gevraagd om voorbeeldwoningen aan te bieden en deze staan op de website. Daarnaast krijgen alle kopers een duurzaamheidsadvies ter waarde van 1500 euro. - Kluscomplex Noordwal (11 appartementen) is door de gemeente op de stadsverwarming aangesloten en daarmee gasloos. - Het kleine kluscomplex Schlegelstraat (3 woningen) wordt als voorbeeldproject gebruikt om te tonen dat oude gebouwen getransformeerd kunnen worden naar energieneutrale woningen. 7/9

8 Dienstverlening en nazorg Ik ben mij ervan bewust dat zelf bouwen voor particulieren een groot avontuur blijft - zo niet een van de grootste avonturen van hun leven. Dit is een andere doelgroep dan de professionele vastgoedontwikkelaar. Het verkopen van gemeentelijke bouwgrond aan particulieren betekent een bijzondere verantwoordelijkheid. Dit vereist een andere benadering en behandeling door de gemeente dan bij een professionele vastgoedpartij. De Haagse keuze om een fysieke Kavelwinkel te hebben als zenuwcentrum van zelfbouw waar kopers worden bijgestaan door koperscoaches is daarbij cruciaal en vindt ook in andere gemeentes navolging. Ik hecht er daarom groot belang aan dat de Kavelwinkel wordt voortgezet en verhuist van de kelder naar een zichtbare en toegankelijke plek in het te herinrichten Atrium van het Stadhuis. In het kader van excellente dienstverlening start de Kavelwinkel vanaf 1 januari 2018 met een periodiek spreekuur met de bouwinspecteur voor zelfbouwers om de vergunningsaanvraag te bespreken. Daarnaast is er een handboek zelfbouw opgesteld en online beschikbaar gesteld zowel voor individueel als collectief om mensen zo goed mogelijk voor te bereiden aan het avontuur waar ze aan willen beginnen. Hierin staan praktische tips voor mensen waar men allemaal aan moet denken maar met dit handboek ook de verwachtingen gemanaged waar de gemeente voor aanspreekbaar is en waar men zelf verantwoordelijk voor is. Hoe goed zaken ook geregeld zijn, er kan altijd een verschil van interpretatie of discussie ontstaan. Hiervoor dient een simpele en overzichtelijke klachtenprocedure ontwikkeld te worden zodat kopers snel duidelijkheid krijgen en weten waar ze aan toe zijn mocht er een discussie zijn ontstaan. Deze procedure zal in het eerste kwartaal 2018 worden ingesteld. Vooruitblik 2018 en verder Verschillende locaties zijn op dit moment in voorbereiding om in 2018 in verkoop te brengen; onder andere de Petroleumhaven, de Trekvlietzone, en de kluscomplexen Wijhestraat, Capadosestraat en Schlegelstraat. Voor de jaren daarna worden verschillende locaties (zowel kluscomplexen als nieuwbouwkavels) onderzocht om het programma verder te vullen om de doelstelling van 200 kavels per jaar te halen. Op dit moment is de bouwproductie in Den Haag ongekend hoog zoals u kunt lezen in het voortgangsbericht Agenda Ruimte voor de Stad, woningbouwopgave en planvoorraad Den Haag. Den Haag ziet zich gesteld voor een grote uitdaging. Eén van de opgaves uit de Agenda is het accommoderen van de groei van de stad. Deze opgave heeft een grote ruimtelijke impact en raakt ook aan andere opgaves. De groei van het aantal inwoners van de stad legt druk op de ruimte en de leefbaarheid in de stad. Een hoge woningbouwopgave en verdichtingsopgave zijn het gevolg. Dit betekent dat de ruimte voor kavels voor grondgebonden woningen steeds schaarser wordt en daarmee een knelpunt vormt voor het jaarlijkse aanbod van de Kavelwinkel. Hier is al op geanticipeerd met het verruimen van het aanbod met CPO-kavels voor bouwgroepen, waarbij het veelal om gestapelde woningbouw gaat. Vanwege de verdichtingsopgave zal het kavelaanbod steeds meer verschuiven van individuele kavels voor grondgebonden woningen naar CPO-kavels voor een appartementengebouw om toch de wens voor zelfbouw zo veel mogelijk te faciliteren. Naarmate er meer CPO-kavels worden uitgegeven zal het aantal kavels en het aantal gerealiseerde woningen steeds verder uiteenlopen immers er wordt aan een bouwgroep slechts één grote kavel uitgegeven maar er worden meerdere woningen gerealiseerd. Bij de HALO-locatie Laan van Poot bijvoorbeeld wel tot 40 appartementen terwijl er maar één kavel is uitgegeven. Daarom is het verstandig om in het geval van CPO het woningaantal te tellen in plaats van de kavel. Daarbij kan worden vastgelegd dat er nooit meer dan de helft van het aanbod als CPO wordt aangeboden waardoor 100 individuele kavels (voor grondgebonden woningen) dus een ondergrens is. 8/9

9 De vraag naar zelfbouwkavels en klusappartementen in Den Haag blijkt zowel uit onderzoek als uit de daadwerkelijke inschrijvingen bij de Kavelwinkel, die het aanbod ruim overstijgen. Het Haagse programma Kleinschalig Opdrachtgeverschap heeft inmiddels ruime ervaring opgedaan en een deugdelijk instrumentarium ontwikkeld om de wens voor zelfbouw op een professionele manier te faciliteren. Daarom ligt het in de rede dat particulier opdrachtgeverschap ook door het volgende college omarmd wordt en Den Haag dit succes kan voortzetten. Met vriendelijke groet, Joris Wijsmuller 9/9