Voorkoming is beter as genesing

Transcriptie

1 BK/CC 2003/051339/23 Dr. G.M. Ferreira (BVSc. M.Med Vet Bov) Veearts/Veterinarian. (Produksiedier Spesialis) Potchefstroom. Tel: (018) Sel: Posbus 6020, Baillie Park Geleë te Hadeda Landgoed, Hoewe 230 Vyfhoek, Potchefstroom Voorkoming is beter as genesing As ons nie vroegtydig die diere se algemene weerstand en immuniteit versterk nie (spoormineraal aanvulling, protein en energie voeding) dan ondervind die diere beperkte voorkomende beskerming teen siektes hoewel die diere geënt word. As ons oor enting van diere praat bedoel ons dat die diere gespuit word met 'n produk,die entstof, en die reaksie van die diere op die spuit van die entstof is immunisering, die opbou van teenligame, teen die siektes waarvoor ons geënt het. 'n Paar belangrikke punte om te onthou voordat daar met 'n entings program begin word sluit in: - Diere moet gesond wees en in goeie algemene kondissie. - Maak seker van die aantal diere sodat daar nie te min entsof gekoop word en sommge diere nie geent word nie. - Vroegtydige aankoop van entstof (voorraad kan skaars word met uitbrake) - Voldoende voeding en diere moet nie besig wees om gewig te verloor nie. - Spoormineraal (Multimin) aanvullings moet op datum wees. - Beperk stress tot minimum. - Ken die siektes in die omgewing waarteen daar beskerming moet verkry word. - Pas die regte spuit tegniek toe (onderhuids, binnespiers) - Korrekte hantering van die entstof (koelhouer met ys, hou uit direkte sonlig) - Regte enstof keuse (lewendig of dooie entstof) - Ken die ouderdom van die lammers wat geënt word (vernietiging van bies immuniteit) - Weet watter diere is dragtig (lewendige entstof kan lei tot aborsies) - Rekordhouding (weet watter diere moet n opvolg enting kry) - Regte tyd van die jaar (weet watter siektes kom watter tyd voor) sodat daar minstens 14 dae, na die enting, aan die diere gegee word om weerstand op te bou voor die siekte verwag word. - Beheer van uitwendige parasiete (dip teen bytende insekte om siekte oordraging te beperk) - Kry inligting tov die kwaliteit van die entstof asook nuwe navorsing wat gedoen word tov doeltreffendheid van verskillende produkte. Siektes waarteen diere geent word, moet ten eerste die siektes wees, wat gewoonlik in die bepaalde area gedurende 'n bepaalde tyd van die jaar voorkom. Daar moet egter gelet word op veranderende

2 omgewings toestande soos 'n verhoogde reënval wat dui op 'n toename van bytende insekte soos muskiete en muggies wat die risiko vir siektes soos Slenkdalkoors en Bloutong verhoog. Daar word gereeld die prys van die entstof en die arbeid in berekening gebring tydens die besluitneming van entings maar het ons al die finasieële imlikasies (nie net die sigbare verliese soos vrektes en aborsies) gaan bereken en wat die implikasie van 'n bepaalde siekte se uitbraak op die volgende jaar se produksie syfers gaan hê. Die spoormineraal aanvullings en entings koste vorm deel van die bedryfskostes soos die versekering van 'n voertuig. Van die mees belangrikste siektes waarvoor daar geënt moet word by skape sluit in: - Longonsteking (Pasteurella) - Bloednier en geasosieerde Clostridium veroorsakende siektes. - Enzootiese aborsie (Chlamydia) - Virus siektes soos Bloutong, Slenkdalkoors, Vuilbek. - Limfklier verswering en absesasie. - Bruselose by ramme. Longonsteking. Dit word veroorsaak deur viruses en bakterie wat gewoonlik in die asemhalings bane van diere voorkom en met ongunstige omgewings toestande na die longe versprei en lei tot longonsteking (Pasteurella) wat veroorsaak word deur onder andere Manheimia haemolytica. In baie gevalle is die diere sub-klinies aangetas en word net verlaagde voer inname en groei gesien met letsels van vashegting van die longe aan die borskas tydens slagting. So dier het 'n beperkte long funksie gehad vir die tyd wat hy gelewe het en so 'n dier is ook meer vatbaar vir herhalende siekte voorkoms. Met die siekte kan ook per-akute vrektes by veral lammers en jong diere gesien word sonder dat enige siekte simptome gesien was. Gewoonlik is daar reeds geweldige verliese gelei voordat die reaksie op enting 3 weke later verkry word. Sommige faktore wat voorkoms van longonsteking verhoog: - Voedings tekorte soos Vit A, Selenium (Se) en Koper (Cu). - Swak bies kwaliteit en inname. - Stres soos met hantering, kraal en vervoer van diere. - Swak ventelasie soos met stof en amoniak. - Oorbevolking en samedromming. - Temperatuur wisselings.(verskil tussen dag en nag temperature) - Swak of geen inentings protokol. Klostridiale siektes. Die klostridia groep van bakterie is 'n baie groot groep van organismes wat verskillende siekte toestande veroorsaak afhangende van die toksiene (gifstowwe) wat hul produseer. Hulle word verdeel in die Sponssiekte groep wat die spiere aantas, die derm groep en die groep wat die senuweestelsel aantas.

3 Sponssiekte groep. Die sindroom bekend as Sponssiekte is 'n gangreneuse infeksie van die spiere wat veroorsaak word deur verskeie Clostridium spesies maar hoofsaaklik deur die Cl. Chauvoei bakterie wat die vel indring soos met skeer, kastrasie en stert amputasie wonde. Die skape ontwikkel koors, mankheid, gasopeenhoping in die spiere en vrekte. Dikkop ontstaan agv Cl novyi wat die vel binnedring veral na wonde soos die baklei van ramme wat lei tot geweldige swellings van die kop area. Baarmoeder sponssiekte word gesien met 'n moeilikke lam proses of met die geboorte van meerlinge waar besmetting van Cl septicum plaasvind en word geken deur 'n blou verkleuring en swelling van die vulva en boudnaat. Die diere vrek gewoonlik baie vinnig. Braxy is 'n toestand van besmetting van Cl septicum van die melkpens nadat die skaap baie koue water of gevriesede voer gevreet het. Die spiere van die melkpens word so beskadig en die bakterie dring die weefsel dan binne. Derm groep (Enterotoksemie) Die siekte bekend as Rooiderm word geasosieer met weidings wat hoog is in protein soos lusern en klawers en veral in die afwesigheid van droë ruvoer. Die veroorsakende organisme is Cl perfringens A en lei tot vinnige vrektes met die dunderm wat gevul is met bloed. Die organisme kan ook vinnige wond infeksies veroorsaak. Bloedpens kom gelokaliseerd voor en word veroorsaak deur Cl perfringens B by lammers binne eerste week na geboorte met buikpyn, bloederige diaree en vinnige vrektes. Bloednier is seker een van mees bekende Klostridiale siektes bekend onder skaap boere. Die diere vrek binne 'n paar dae na 'n voedings verandering of dosering. Die skape vrek baie vining en 'n vinnige ontbinding van die karkas is kenmerkend. Senuwee groep. Klem-in-die-kaak word veroorsaak deur Cl tetani wat gewoonlik diep of suurstof arme wonde besmet soos gesien met die steekwond van 'n spyker in die klou of met wonde soos stert amputasie en kastrasies dmv rekkies. Die bakterie produseer 'n baie sterk gifstof (toksien) wat die senuwee stelsel aantas en die diere vrek agv 'n verlamming van die asemhaling stelsel. Lamsiekte. Die toksien van die bakterie nl, Cl botulinum, veroorsaak Lamsiekte. Die toestand word gesien as diere vreet aan ou bene, skilpad doppe soos met fosfaat tekorte of voer wat besmet was met dooie voëls, of rotte. Simptome van verlamming van die tong, kakebeen, slukderm en bene word binne 2-3 dae na inname van die toksien gesien. Met verloop van tyd begin die diere styf word met beperkte beweging en gevolglikke vrekte agv verlamming van die asemhaling spiere. Lamsiekte entstof is die enigste entstof wat teen n toksien (gifstof) bestaan.

4 Enzootiese aborsie. Die sindroom word veroorsaak deur die besmetting van die vatbare ooie met die bakterie, Chlamydia psittaci, wat gewoonlik afkomstig is van besmette ingekoopte ooie wat die weidings besmet tydens lamming. Dit word geken deur aborsie storms in die laaste maand van dragtigheid, swak en dood gebore lammers. Lammers wat oorleef word geken deur swakheid, vertraagde groei, gewrigontsteking en soms diaree. Let wel dat entings gedoen moet word 4-6 weke voor die begin van paar tyd. Virus siektes. Bloutong word veroorsaak deur 'n virus wat deur bytende insekte oorgedra word en geasosieer is met seisoens veranderinge wanneer die bytende muggies voorkom. Die siekte lei tot wisselende mankhede, kop swellings, bekletsels en breek in die wol agv die koors. Hoewel bokke die virus dra word simptome selde gesien. Die dragtigheid status van die ooie moet ingedagte gehou word tydens enting aangesien die entstof nadelig is en skade aan die fetusse kan veroorsaak. Ramme word na die paar seisoen geënt aangesien die entstof kan lei tot lae vrugbaarheid vir n periode van tot 6 weke. Slenkdalkoors. Ook 'n virus siekte wat oorgedra word deur bytende indekte soos muskiete en muggies. Die virus infeksie kom nie gereeld voor nie en dus word talle diere nie jaarliks daarteen geënt nie en veroorsaak uitbrake geweldige verliese. Dit is ook 'n virus infeksie wat mense kan aantas waneer die mens met die virus of bloed van besmette diere in kontak kom of deur 'n besmette muskiet gebyt word. Die siekte word geken deur 'n aborsie storm, vrektes van jong en volwasse diere met 'n geweldige bloedings neiging. Vuilbek. Orf of Vuilbek ontstaan agv 'n virus infeksie, die virus is baie weerstandige en kan in krale en kampe oorleef. Veral jong diere word aangestas hoewel ouer diere ook aangetas kan word as die immuniteit van die diere nie op standaard is nie. Die toestand word geken deur vratagtige letsels op en in die bek. Die diere toon ongemak met die vreet proses en sekondêre bakteriese infeksies is algemeen. Verhoogde weerstand van die slymvliese van die bek soos verkry word met voldoende Vit A, Selenium en Sink aanvulling sal die genesings proses aanhelp. Absesasie Die mees algemene veroorsakende bakterie, Corynebacterium pseudotuberculosis, dring die skaap binne deur wonde aan die vel soos met skeer, kastrasie, inentings, stert amputasies, dorings, bosluisbyte en garssade wat in die wol vassteek. Dit word geken deur abses vorming wat veral in die limfkliere gesetel is en ook bekend staan as kaasagtige limfklierverswering. Wanneer die absesse oopbreek soos rondom 'n krip sal die etter ook deur vlieë gedra word en dien dan so ook as bron van besmetting.

5 Bruselose. Brucella ovis veroorsaak bybal - ontsteking (epididymitis) by jong ramme met gevolglikke swak semen produksie, lae vrugbaarheid tot totale onvrugbaarheid. Verspreiding is agv dekking, lek aan geslagsdele en vlieë. Die bakterie dring die ram binne deur die slymvliese van die bek, oog, geslagsorgane of rektum. All besmette ramme moet uitgeskot word en jong ramme word eenmalig geënt op speenouderdom. Al bogenoemde siekte toestande asook vele ander kan deur enting beheer word. Dit is noodsaaklik dat die regte entstof prosedure gevolg word om aborsies te voorkom. Alle jong diere wat vir die eertse keer geent word met 'n dooie entstof soos die Bloednier groep moet 4-6 weke later weer geent word wat dan dien as 'n skraagdosis. Deur deeglik die toestande op die plaas te bestudeer asook die verskillende entstowwe wat in die handel beskikbaar is kan van die uiters goeie kombinasie entstowwe gebruik gemaak word om sodoende vir meer as een siekte gelyktydig te ent en so koste en tyd bespaar. Volg te alle tye die voorskrifte van die vervaardigende maatskapy tov die gebruik en aanwending van die produk wat u gekoop het.

6 Opsomming van die posisionering van entstowwe by skape. Tyd. Groep Entstof teen siekte Komentaar. Speen Lammers Multiklostridium entstof Speen en herhaal 21 dae later. Speen Miltsiekte & Lamsiekte Speen. Sept / Okt/ Nov Bloutong Speen en voltooi al 3 entings. Aug-Okt Slenkdalkoors (Lewendig) Speen. Speen Pasteurella longonsteking Speen en voor hoë risiko tyd. Speen en jaarliks Kaasagtige limfverswering Speen en herhaal soos nodig. Jaarliks Vuibek Kan ent van dag oud. Speen Brusella Rev1 vir ramme Stoet ram lammers op speen.gevaarlik vir mense. Elke 6 Ooie Multiklostridiale entstof 4-6 weke voor lam. maande 4 weke voor Miltsiekte Jaarliks maar nie tydens laat dragtigheid nie. skeer Sept-Nov Bloutong Jaarliks maar nie dragtige ooie. Jaarliks Enzootiese aborsie 4-6 weke voor paring. (Chlamydia) Jaarliks Kaasagtige limfverswering 4-6 weke voor skeertyd. Jaarliks 4 weke voor Pasteurella longontsteking 4 weke voor verdagte probleem tyd soos winter. stress Jaarliks Lamsiekte Jaarliks veral met fosfaat tekort Jaarliks Vuilbek Soos nodig jaarliks. Ramme Multiklostridiale entstof Jaarliks. Jaarliks Bloutong Jaarliks na dek seisoen. Jaarliks Pasteurella Saam met ooie 4 weke voor skeer Lam/ Milt/ Kaas agtige verswering Saam met ooie Die is net 'n hulpmiddel vir skaap boerdery maar sal verskil van plaas tot plaas. Maak net seker dat die spoormineraal aanvullings gedoen word minstens 4 weke voor die aanvang van die entings. As ons weet wat die risikos is en weet wat om te doen, en dit agterwee laat kan ons nie sukses verwag nie.

7 (Soos in die Grootboek staan: Ellende wag vir die herder wat alles verkeerd doen en die skape in die steek laat.- Sagaria 11:17 ) Vir enige navrae kontak Dr GM Ferreira by Morvet ( of )