Immunisering van perde- Waarom? Wanneer? Waar? Waarmee?

Transcriptie

1 Immunisering van perde- Waarom? Wanneer? Waar? Waarmee? Deur dr. Barry Coates Buiten goeie bestuur en boerdery, is die tweede beste en meesal die enigste manier om te voorkom dat ons geliefde perde een van die dodelike siektes in omloop kry, is om hulle in te ent. Selfs al werk al die entstowwe nie 100% voorkomend nie, is die minste wat ons kan doen die inenting van ons perde met n goeie kwaliteit entstof sodat ons daardeur tenminste die ernstige graad van n siekte kan verminder. Om die vier W-vrae te beantwoord, is nie altyd so duidelik soos swart op wit nie. Die rede daarvoor is dat verskillende siektes op verskillende tye van die jaar in verskillende dele van die land probleme veroorsaak, daarom is onderstaande riglyne bloot net riglyne! Daarom is dit belangrik om met u veearts te konsulteer oor watter siektes in jou omgewing n risiko is. Dit hang ook af wat jou perd se aktiwiteite behels. n Jong sportperd in Pietermaritzburg het n ander risiko as n middeljarige ryperd in Postmasburg! Kom ons beantwoord die vier W s een vir een: WAAROM? Die antwoord is redelik eenvoudig, ons wil verhoed dat ons perde vrek, maar wil ook siektes, swak gesondheid en swak prestasies voorkom! Afrika perdesiekte (APS) is byvoorbeeld een siekte waarmee ons eenvoudig nie moet kanse waag nie, veral as mens daaraan dink dat (gegrond op hierdie seisoen se statistiek) indien jou perd APS kry, hy n 29% kans staan om te vrek (1 uit 3.5 kans). APS word veroorsaak deur n virus (Orbivirus) wat deur bytende Culicoides spp. muggies oorgedra word. Die siektetekens van APS kan wissel van lusteloosheid en koors vir n paar dae tot die longe wat oornag aangetas word en moontlike vrekte kort

2 daarna (Januarie 2007 se SA Horseman bevat n artikel met meer inligting hieroor). Dit is belangrik om daarop te let dat daar 9 verskillende serotipes van die virus is en die beskikbare kombinasie entstof bevat 7 van die 9 serotipes (stamme). Die entstof (Perdesiekte, Onderstepoort) word verskaf as Kombinasie 1 en Kombinasie 2 en elkeen van hierdie kombinasies bevat totaal verskillende serotipes, die tweede inspuiting (i e Kombinasie 2) is nie n skraagdosis van die eerste inspuiting (Kombinasie 1) nie. Daarom is dit essensieel dat die instruksies noukeurig gevolg word en albei kombinasies 3-4 weke uit mekaar toegedien word. Daar word vermoed dat daar na 3-4 inspuitingreekse (3-4 jare/seisoene) n mate van kruisimmuniteit teen die twee uitstaande perdesiekte virusserotipes sal ontwikkel. Deur gereeld en op die regte tyd in te ent en deur toegewyde muggiekontrole ( n effektiewe insek afweerder), is die enigste manier om te verhoed dat jou perd APS opdoen! Perdegriep is n hoogs aansteeklike, maar tot n mate n voorkombare siekte, wat onlangs die perderesies en - sportwêreld in Suid-Afrika verlam het en die land miljoene rand gekos het met nog etlike perde wat gevrek het van die sekondêre komplikasies van hierdie nare virussiekte. Dit word ook veroorsaak deur n virus (Influenza equi) maar anders as by APS, word dit luglangs en deur nasale/ asemhaling uitskeidings oorgedra. Geen vektor (insek) is betrokke nie. Na n kort inkubasieperiode (die tyd tussen die optel van die virus en die wys van siektetekens) van uur kan die siektetekens wissel van n loopneus en koors vir n paar dae tot n ernstige hoes en boonste lugweginfeksie en selfs dodelike longontsteking en hartspierskade. Om nou n uitbreek te voorkom, moet individuele diere gereeld ingeënt word om te voorkom dat hulle die siekte kry en ook dat hulle die siekte na ander perde versprei. Verder moer die beweging van perde beperk word sodat die siekte tot die kleinste moontlike

3 area beperk bly. Een van die belangrikste faktore wat in gedagte gehou moet word wanneer n Perdegriep entstof gekies word, is dat die entstof die mees onlangse stam of tipe van die virus bevat dit is essensieel. Om die waarheid te sê, deur n entstof te gebruik wat een van die ouer stamme bevat, kan perde selfs meer vatbaar word vir die nuwe stamme! Perde Herpes virus (EHV 1 & EHV 4) is nog n belangrike siekte wat nie net asemhalingsiekte soortgelyk aan griep veroorsaak nie, maar wat ook aborsies in teelmerries kan meebring. Inenting teen EHV word sterk aanbeveel, veral vir perde wat vir teeldoeleindes gebruik word. Om n perd wat klem-in-die-kaak (Tetanus) het te sien ly, is een van die onaangenaamste gesigte wat n mens kan sien. Behalwe die mens, is die perd die soogdier wat die meeste vatbaar is vir die tetanustoksien! Nadat die spore van Clostridium tetani deur n diep wond opgedoen is en n inkubasieperiode van ongeveer 2 weke verloop het, begin die dier siektetekens toon: Ore en stert staan regop, neusgate ruk en vergroot. Derde ooglede peul uit, loop en draai moeilik, intense sametrekkings van die nek- en rugsenuwees, sawhorse houding (bene styf en uitgestrek), sweet oormatig, spierspasmas wat die asemhaling en hartklop affekteer en kongestie van slymvliese (rooi tandvleise). In 80% van gevalle waar tetanus ten volle ontwikkel, vrek die dier. Weereens kan gereelde inenting met n kwaliteit entstof die siekte voorkom, of tenminste minder ernstig maak. Nuwesiekte / Strangles (Streptococcus equi) is die laaste van die vyf belangrikste siektes in Suid-Afrika wat deur inenting voorkom of beheer kan word. Nuwesiekte is een van daardie siektes wat dalk nie n hoë mortaliteit het nie, maar die ongemak en lyding wat n perd met nuwesiekte moet deurgaan is merkwaardig en die perde wat wel vrek as gevolg van nuwesiekte beleef n afskuwelike en ontstellende lyding. Ofskoon mens deur inenting dikwels volkome beskerming teen

4 nuwesiekte verkry, is die hoofdoel van inenting om die siektetekens van die siekte merkbaar te verminder. Perde is ook vatbaar vir ander siektes soos hondsdolheid, lamsiekte, brein- en rugmurgontsteking en miltsiekte, maar die nodigheid om in jou area teen hierdie siektes in te ent, moet met jou plaaslike veearts bespreek word. n Paar baie belangrike feite om te onthou in verband met inenting programme: Eerstens, maak baie seker dat jy die instruksies aangaande die roete van toediening noukeurig volg (binnespiers of onderhuids baie NB!) en ook watter stadium van die merrie se dragtigheid die veiligste is om die entstof toe te dien. Tweedens, skraagdosisse (of dit kwartaalliks, tweemaal per jaar of jaarliks is) is absoluut noodsaaklik. Immuunsisteme het n geheue en dit het konstante herinnering nodig! Buitendien, deur nie gereelde skraagdosisse te gee nie, maak dit die oorspronklike inenting n mors van tyd en geld. Derdens, jou plaaslike veearts behoort die beste op hoogte te wees van watter siekte waar voorkom. Die WAAROM? van die vier W s is miskien die belangrikste, die WANNEER?, WAT? En WAAR? word kortliks in die bygaande riglyn vir immuniseringsprogramme verskaf: Primêre immuniseringsprogram vir vullens en perde wat nog nie voorheen ingeënt is nie TYD of OUDERDOM ENTSTOF ROETE Vullens van vatbare, nie- Perdesiekte Kombinasie 1 O/H Geïmmuniseerde merries kan op 3-4 weke later opgevolg met enige ouderdom ingeënt word Perdesiekte Kombinasie 2 (veral tydens n uitbreek, maar verkieslik op 1-2 m.o.) Perdesiekte (Onderstepoort OBP) Vullens van geïmmuniseerde Soos hierbo O/H Merries behoort op 5-6 m.o. Ingeënt te word en weer In vroeë lente (Julie tot September) Perdesiekte (Onderstepoort OBP) Vullens van vatbare (nie-ge Perdegriep met skraagdosis B/S Ïmmuniseerde) merries kan so van dieselfde entstof 4 jonk as 2 weke oud ingeënt word. Weke later (i.e. 6 weke oud) (met n uitbreek en ondeker van merrie se immuunstatus) Vullens ouer as 4 m.o. en nie- Nuwesiekte met skraagdosis 4 Binnekant

5 Geïmmuniseerde perde weke later van bolip Vullens van geïmmuniseerde Merries behoort op 5-6 m.o. Perdegriep met skraagdosis B/S Ingeënt te word 4 weke later (i.e. op 6-7 maande) Tetanus met skraagdosis (op 6-7 m.o.) Vullens behoort 6 maande Perdegriep en Tetanus (i.e. B/S Na laaste inenting ingeënt op ± een jaar oud) Te word. Jaarlikse inentingsprogram Skraagdosis TYD en OUDERDOM ENTSTOF ROETE Jaarliks in vroeë lente (Julie Perdesiekte O/H Tot September) (Vermy Kombinasie 1 Inenting van dragtige gevolg met Kombinasie Merries In eerste trimester 2, 3-4 weke later van dragtigheid) Tweemaal per jaar, Perdegriep B/S enige tyd van jaar Jaarliks tot tweejaarliks Tetanus B/S (afhangende van risiko en area) Jaarliks tot tweejaarliks Nuwesiekte Binnekant (afhangende van risiko van bolip en area) B/S = Binnespiers O/H = Onderhuids m.o.= maande oud Geskryf deur dr. Barry Coates, Intervet