Het toevoegen van docetaxel bij primair gemetastaseerd hormoongevoelig

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Het toevoegen van docetaxel bij primair gemetastaseerd hormoongevoelig"

Transcriptie

1 Het toevoegen van docetaxel bij primair gemetastaseerd hormoongevoelig prostaatcarcinoom The addition of docetaxel to the treatment of metastatic hormone-sensitive prostate cancer dr. B. Mostert 1, prof. dr. R. de Wit 2 en dr. M.P.J.K. Lolkema 2 SAMENVATTING Docetaxel geeft bij gemetastaseerd castratieresistent prostaatcarcinoom overlevingswinst, maar ondanks deze en nieuwere behandeling met onder andere cabazitaxel en de anti-androgenen blijft de overleving voor deze mannen teleurstellend. Het vroeger inzetten van docetaxel, in de hormoongevoelige en zelfs de niet-gemetastaseerde setting, is onderzocht in drie gerandomiseerde fase 3-studies. In de twee grootste studies werd een indrukwekkende overlevingswinst van 10 tot 13,6 maanden gezien, de kleinere studie leverde een niet-significante trend in dezelfde richting op. Hiermee verdient docetaxel een plek in de standaardbehandeling van het nieuw gemetastaseerd hormoongevoelig prostaatcarcinoom en dient te worden overwogen bij (kort) voorbehandelde gemetastaseerde en niet-gemetastaseerde ziekte. (NED TIJDSCHR ONCOL 2017;14:270-4) SUMMARY Docetaxel increases survival for patients with metastatic castration-resistant prostate cancer patients, but the overall survival for these men is still disappointing, despite novel therapies such as cabazitaxel and anti-androgens. The earlier use of docetaxel, in the hormone sensitive and even the localized setting, has been described in three randomized phase 3 studies. The two largest studies showed an impressive survival benefit of 10 to 13.6 months, the smaller study showed a non-significant trend pointing to the same phenomenon. These data lead to the positioning of docetaxel as standard-of-care in newly diagnosed metastatic hormone sensitive prostate cancer. Docetaxel treatment should be carefully considered in briefly pretreated metastatic and localized disease. INLEIDING Prostaatcarcinoom heeft het imago een veelvoorkomende, maar relatief milde vorm van kanker te zijn. Toch is het de derde meest frequente oorzaak van sterfte aan kanker in ontwikkelde landen. Bij presentatie is meestal sprake van gelokaliseerde ziekte en wordt, indien er een behandelindicatie is, gestart met lokale behandeling zoals prostatectomie of radiotherapie, al dan niet aangevuld met hormonale therapie. De mediane duur tot het ontstaan van castratieresistente ziekte is maanden. 1 Na het ontstaan van castratie 1 medisch oncoloog i.o., 2 medisch oncoloog, afdeling Interne Oncologie, Erasmus MC Kanker Instituut. Correspondentie graag richten aan mw. dr. B. Mostert, medisch oncoloog i.o., afdeling Interne Oncologie, Erasmus MC Kanker Instituut, locatie Daniel den Hoed, Postbus 5201, 3008 AE Rotterdam, tel.: , adres: b.mostert@erasmusmc.nl Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. Trefwoorden: chemotherapie, docetaxel, gemetastaseerd prostaatcarcinoom, hormoonsensitief Keywords: chemotherapy, docetaxel, hormone sensitive, metastastic prostate cancer

2 OVERZICHTSARTIKELEN THERAPIE ACTUEEL resistente ziekte is docetaxel een goede behandelmogelijkheid die leidt tot een betere overleving. 2,3 Ook sinds het beschikbaar komen van docetaxel is de mediane overleving voor patiënten die zich presenteren met gemetastaseerde ziekte echter beperkt tot 42 maanden. 4 Mogelijk is de overleving van prostaatkankerpatiënten te verbeteren door een bewezen actieve therapie als docetaxel eerder in het ziektebeloop te geven, op het moment dat patiënten in betere conditie zijn en de ziektelast lager is. Daar komt bij dat in een subgroep van patiënten de ziekte slechts heel kort onder controle blijft door androgeendeprivatietherapie (ADT), mogelijk doordat hun tumoren voor hun groei primair onafhankelijk zijn van de androgeenreceptor. Deze patiënten vormen een subgroep die extra baat zou kunnen hebben bij een agressievere behandeling vanaf diagnose. Er zijn recentelijk drie gerandomiseerde fase 3-studies gepubliceerd die zich hebben gericht op de vraag of het toevoegen van docetaxel aan ADT bij het hormoongevoelig prostaatcarcinoom (HSPC) leidt tot een betere overleving. Hoewel de studies op details verschillen wat betreft de geïncludeerde patiëntenpopulatie, geven ze ons voldoende robuuste resultaten om docetaxel een plek te geven in de standaardzorg voor patiënten met nieuw gediagnosticeerd gemetastaseerd HSPC. DOCETAXEL BIJ HET GEMETASTASEERD CASTRATIERESISTENT PROSTAATCARCI- NOOM (MCRPC) Docetaxel staat reeds ruim 10 jaar tot onze beschikking voor patiënten met mcrpc, gebaseerd op het bescheiden maar robuuste overlevingsvoordeel dat werd gezien in twee gelijktijdig gepubliceerde gerandomiseerde fase 3-onderzoeken. 2,3 In de TAX 327-studie was de overleving 2,9 maanden langer in de docetaxel + prednison-groep vergeleken met de mitoxantron + prednison-groep. 3 Daarbij moet worden aangetekend dat een derde van de patiënten in de mitoxantrongroep na progressie over ging op docetaxel. Ook in de Ameri kaanse studie was de overlevingswinst van docetaxel beperkt, 1,9 maanden, maar zowel in studies als in de dagelijkse praktijk vermindert docetaxel klachten en leidt het tot een betere kwaliteit van leven. 2 Dit gaf voldoende aanleiding om de toegevoegde waarde van docetaxel in een vroeger stadium van de ziekte te exploreren. De resultaten van de drie betreffende studies zullen wij hieronder bespreken. CHAARTED De CHAARTED-studie is een open-label gerandomiseerde fase 3-studie verricht bij 790 patiënten, allen met een WHO- performance status van 0 tot 2 en radiologisch bewezen gemetastaseerde ziekte. 5 Zevenhonderdnegentig patiënten werden gerandomiseerd tussen ADT of ADT + zes cycli docetaxel. In de analyse werd gestratificeerd naar hoog- of laagvolumeziekte, waarbij hoogvolumeziekte werd gedefinieerd als de aanwezigheid van viscerale metastasen òf vier of meer ossale metastasen waarvan één of meer buiten de wervelkolom en het bekken. De mediane overleving was 57,6 maanden in de ADT + docetaxel-groep versus 44 maanden in de ADT-groep (HR 0,61; 95%-BI 0,47-0,80; p<0,001). Een nog meer uitgesproken overlevingsvoordeel van 17 maanden werd gezien bij patiënten met hoogvolumeziekte, die 65% vormden van de geïncludeerde patiënten (mediane overleving 49 vs. 32 maanden; HR 0,60; 95%-BI 0,45-0,81; p<0,001). Bij de patiënten met laagvolumeziekte werd de mediane overleving nog niet bereikt, en deze subgroepanalyse volgt formeel nog, maar een laatste update op ESMO 2016 toonde dat de trend richting voordeel van docetaxel zoals in de originele publicatie werd gezien ondertussen is verdwenen (HR 1,04; p=0,86). Kwaliteit van leven nam tijdens behandeling met docetaxel initieel af, maar was na 12 maanden juist significant beter dan bij patiënten die alleen ADT kregen. STAMPEDE STAMPEDE is een gerandomiseerde fase 2/3-studie bij patiënten met nieuw gediagnosticeerde gemetastaseerde, lymfeklierpositieve of lymfekliernegatieve hoogrisicoprostaatkanker. De overkoepelende vraag van deze Britse studie is of de overleving van deze mannen verbetert wanneer behandeling wordt toegevoegd aan ADT. Deze vraag wordt onderzocht in een meerarmige, meerfasische opzet, waarin verschillende behandelingen worden vergeleken met de op dat moment geldende standaardbehandeling. De resultaten van het vergelijk tussen ADT versus ADT + zes cycli docetaxel zijn in 2016 gepubliceerd. 6 Er was geen leeftijdsgrens voor inclusie, wel moesten patiënten fit genoeg zijn voor chemotherapie en geen klinisch significante cardiovasculaire voorgeschiedenis hebben. Er werd vergeleken tussen patiënten in de ADT-groep en 592 patiënten in de docetaxel-groep. Beide groepen bestonden overwegend uit patiënten met nieuw gediagnosticeerde gemetastaseerde ziekte (58% en 59%), 22% had nieuw gediagnosticeerde hoogrisico lymfekliernegatieve ziekte (gedefinieerd als twee van de volgende factoren: T3/4-stadium, Gleason 8-10 en PSA 40 ng/ml) en 15% had nieuw gediagnostiseerde lymfeklierpositieve ziekte. Er werd een overlevingsvoordeel van 10 maanden gezien voor de docetaxel-groep (mediane overleving 81 vs. 71 maanden; HR 0,78; p=0,006). In een vooraf gedefinieerde subgroepanalyse bij patiënten met gemetastaseerde ziekte was de mediane overleving 60 maanden in de docetaxel-groep versus 45 maanden in de ADT-groep (HR 0,76; p=0,005). Eenzelfde 7

3 272 subgroepanalyse kon nog niet worden gedaan voor de niet-gemetastaseerde patiënten vanwege immaturiteit van de gegevens. GETUG-AFU 15 De GETUG-studie was een kleinere, open-label, gerandomiseerde fase 3-studie verricht in Frankrijk en België, waarin uitsluitend patiënten met radiologisch bewezen gemetastaseerde ziekte en een Karnofsky-score van 70% of hoger werden geïncludeerd. 7 Er werd gerandomiseerd tussen ADT of ADT + maximaal negen cycli docetaxel. Bij de 385 gerandomiseerde patiënten was de mediane overleving 58,9 maanden in de ADT + docetaxel-groep versus 54,2 maanden in de ADT-groep (HR 1,01; 95%-BI 0,75-1,36; p=0,955). META-ANALYSE Recentelijk werd een systematische review en meta-analyse gepubliceerd van de tot nu toe gepubliceerde studies naar het effect op overleving van het toevoegen van docetaxel aan de standaardbehandeling bij HSPC. 8 Er waren overlevingsresultaten beschikbaar voor van de geïncludeerde patiënten (uit de drie bovenstaande studies) met gemetastaseerde ziekte. 5-7 In deze groep werd een hazard ratio van 0,77 (95%-BI 0,68-0,87; p<0,001) gevonden, wat zich bij een gemiddelde vierjaarsoverleving van 40% vertaalt in een 9% absoluut overlevingsvoordeel van docetaxel. Een meta-analyse van van de geïncludeerde patiënten (uit drie studies) met lokale ziekte leverde een niet-significante hazard ratio van 0,87 op (95%-BI 0,69-1,09; p=0,218), wat zich bij een gemiddelde vierjaarsoverleving van 80% vertaalt in een absoluut voordeel van docetaxel van 2%. 6,9,10 Er werd wel een effect op recidiefvrije overleving gezien (HR 0,70; 95%-BI 0,61-0,81; p<0,0001) en met het matuur worden van deze gegevens zal mogelijk een overlevingsvoordeel duidelijk worden. Er is in deze meta-analyse niet gekeken naar de invloed van het ziektevolume op het effect van docetaxel. Hierover kunnen dan ook geen aanvullende uitspraken worden gedaan. Samenvattend zijn er twee grote studies die een indrukwekkend overlevingsvoordeel laten zien en één kleinere studie die een trend in dezelfde richting laat zien zonder statistische significantie te bereiken. De vraag dringt zich op hoe deze resultaten te vertalen naar de dagelijkse praktijk. VOOR WIE? Welke patiënten komen in aanmerking voor deze vroege behandeling? De meerderheid van de patiënten in de drie besproken studies werd geïncludeerd op het moment van diagnose van synchroon gemetastaseerde ziekte. Voor deze patiëntencategorie zijn de resultaten zeer overtuigend. In de CHAARTED-studie werd gestratificeerd tussen hoogvolume- en laagvolumeziekte, waarbij de laagvolumegroep in de laatste, nog immature analyse geen significant voordeel had van de docetaxel. In de STAMPEDE-studie werd zowel hoog- als laagvolumeziekte behandeld, maar zijn we niet geïnformeerd over in hoeverre de gerapporteerde overlevingswinst wordt bepaald door de patiënten met hoogvolumeziekte. De winst van docetaxel staat duidelijk vast voor patiënten met hoogvolumeziekte, de winst voor patiënten met laagvolumeziekte is minder uitgekristalliseerd. In de STAMPEDE-studie zijn ook niet-gemetastaseerde patiënten behandeld met docetaxel, maar vanwege te korte follow-upduur kan hierop nog geen betrouwbare subgroepanalyse worden gedaan. Meta-analyse van deze en niet-gemetastaseerde patiënten uit twee andere studies leverde wel een sterke trend op wijzend op een gunstig effect van docetaxel in deze setting, maar langere follow-up is nodig voordat een harde aanbeveling voor de praktijk kan worden gedaan. 9,10 Ook voor de subgroep van patiënten die reeds eerder behandeling ondergingen zijn nog geen conclusies te trekken, aangezien deze patiënten een kleine minderheid vormden in de CHAARTED- en STAMPEDE-studies. Patiënten die vroeg refractionair zijn tijdens ADT zijn daarmee castratieresistent en verdienen behandeling met docetaxel. PREDNISON In de CHAARTED-studie werd docetaxel gegeven zonder prednison, in tegenstelling tot de STAMPEDE- en GE TUG-studies. De farmacokinetiek van docetaxel kan worden beïnvloed door steroïden, door inductie van het cytochroom CYP3A4. In de gemetastaseerde setting wordt docetaxel gegeven in combinatie met prednison, ter preventie van het capillary leak -syndroom. 11 Daarnaast lijkt sprake van enige antitumoractiviteit van prednison, met gunstige effecten op pijn en een PSA-respons van 16 tot 28% Er zijn slechts beperkte gegevens over de veiligheid en effectiviteit van het toevoegen van prednison aan docetaxel. Een retrospectieve Deense studie vergeleek 124 patiënten die alleen docetaxel kregen met 234 patiënten (uit een ander centrum) die docetaxel in combinatie met 10 mg prednison per dag kregen. 16 De patiënten die geen prednison kregen hadden vaker perifeer oedeem (32 vs. 15%; p<0,001) en vaker graad 3 niet-hematologische toxiciteit (56 vs. 43%; p=0,022). Daarnaast werden ze vaker opgenomen (53 vs. 41%; p=0,035), met name als gevolg van frequentere febriele neutropenie (25 vs. 10%; p=<0,001). Er werd geen effect op progressievrije of totale overleving gezien. Op basis van deze gegevens is geen definitief advies mogelijk omtrent het gebruik van prednison in deze setting. Op basis van een in

4 THERAPIE ACTUEEL 273 ons centrum lopende studie naar de farmacokinetiek van prednison en docetaxel kunnen we hier in de toekomst hopelijk een duidelijker uitspraak over doen. TOXICITEIT Begrijpelijkerwijs zijn er aarzelingen ten aanzien van de behandeling met docetaxel, die patiënten ondergaan op een moment dat zij vaak nog zonder klachten zijn, dan wel ook in eerste instantie goed reageren op de hormoontherapie. Er zijn enkele aanwijzingen dat de toxiciteit van docetaxel mogelijk meer uitgesproken is in de hormoongevoelige dan in de castratieresistente setting. Recentelijk werd een studie gepubliceerd die de toxiciteit van docetaxel in de dagelijkse praktijk in het Royal Marsden NHS Foundation Trust-instituut beschreef. 17 Met name graad 3/4-neutropenie (36,3%) en febriele neutropenie (18,2%) werden frequent gezien, overigens zonder dat dit leidde tot sterfte. Dit suggereert dat er sprake is van andere farmacokinetiek, een hypothese die wordt gesteund door de bevinding dat de klaring van docetaxel sterk (100%) verhoogd was in gecastreerde ten opzichte van niet-gecastreerde mannen. 18 Daartegenover staat dat de overlevingswinst van docetaxel in de hormoongevoelige setting belangrijk groter is dan in de gemetastaseerde setting (10-14 versus 3 maanden). Zorgvuldige selectie van patiënten die in aanmerking komen voor deze behandeling blijft dan ook noodzakelijk om de optimale balans tussen potentiële winst en toxiciteit te vinden. DOCETAXEL VS. ANTI-ANDROGEEN- RECEPTORBEHANDELING Concluderend hebben we de beschikking over robuuste gegevens uit drie gerandomiseerde fase 3-studies die de winst van docetaxel bij de nieuw gediagnosticeerde gemetastaseerde HSPC-patiënt onderschrijven. Recentelijk is in dezelfde patiëntengroep de effectiviteit van abirateron beschreven. 19,20 De overlevingswinst van abirateron in deze studies benaderde die van docetaxel, maar er is wel een belangrijke aantekening te maken bij de opzet van de LATITUDE-studie. Deze werd dubbelblind uitgevoerd, in tegenstelling tot het open-label design van beide docetaxel-studies. Als gevolg van het dubbelblinde ontwerp werd na progressie van ziekte zeer weinig abirateron gegeven (bij ongeveer 10% van de patiënten), omdat het voor de behandelend arts niet duidelijk was of patiënten al eerder abirateron hadden gehad. Dit terwijl abirateron een duidelijk overlevingsvoordeel geeft in de castratieresistente setting. De CHAARTED- en STAMPE DE-docetaxel-studies waren open-label, en dus werd vaker alsnog docetaxel gegeven (40%). Hiermee kunnen de CHAARTED- en STAMPEDE-studies werkelijk de vraag beantwoorden of docetaxel beter vroeg kan worden gegeven dan laat, terwijl een groter deel van de patiënten in de LATI TUDE-studie die gerandomiseerd werden naar de ADTgroep een actieve behandeling hebben gemist. Het voordeel van abirateron is de orale toediening en het vermijden van de typische chemotherapiegerelateerde toxiciteit. Het nadeel van abirateron is de duur van de behandeling; in de STAMPEDE-abirateron-studie werd abirateron in de gemetastaseerde setting gegeven tot progressie van ziekte (mediaan 33,2 maanden) en bij niet-gemetastaseerde ziekte tot twee jaar of progressie. In de LATITUDE-studie, waarin alleen patiënten met gemetastaseerde ziekte werden behandeld, werd abirateron tot progressie gegeven, wat resulteerde in een mediane behandelduur van 24 maanden. Naast de potentiële toxiciteit van abirateron gedurende mediaan twee jaar, dient al die tijd ook prednison te worden gebruikt in een dosis van eenmaal daags 5 mg. De behandeling met docetaxel daarentegen bestaat uit zes driewekelijkse kuren, met ook alleen tijdens die kuren gebruik van prednison, resulterend in een behandelduur van ruim vier maanden. De optimale sequentie van therapie is nog niet voldoende onderzocht om een harde conclusie te trekken, maar uit preklinische en klinische gegevens valt wel op te maken dat de effectiviteit van docetaxel na anti-ar-behandeling mogelijk verminderd is De keuze voor abirateron of docetaxel dient uiteraard op individuele basis in samenspraak met de patiënt te gebeuren, voornoemde bezwaren tegen abirateron in deze setting meenemend. De vraag of de combinatie van abirateron en docetaxel in de HSPC-setting meerwaarde heeft, zal moeten worden beantwoord door de uitkomsten van de PEACE1-studie, die binnen enkele jaren worden verwacht. CONCLUSIE Het vroeg inzetten van docetaxel levert een belangrijk overlevingsvoordeel op voor patiënten met gemetastaseerd hormoongevoelig prostaatcarcinoom. Zowel patiënten met laagals hoogvolumeziekte komen in aanmerking, maar gezien de potentiële toxiciteit van docetaxel is zorgvuldige patiëntenselectie en afweging samen met de patiënt onmisbaar. De proportionele winst van docetaxel zal groter zijn bij patiënten met hoogvolumeziekte, en daarmee is er sprake van een glijdende schaal wat betreft de verhouding tussen effectiviteit en bijwerkingen. Er zijn sterke aanwijzingen voor vergelijkbare winst in de niet-gemetastaseerde setting, maar langere follow-up is nodig om een harde conclusie te trekken. REFERENTIES 1. Eisenberger MA, Blumenstein BA, Crawford ED, et al. Bilateral orchiectomy with or without flutamide for metastatic prostate cancer. N Engl J Med 1998;339(15):

5 274 THERAPIE ACTUEEL AANWIJZINGEN VOOR DE PRAKTIJK 1 Voor patiënten met synchroon gemetastaseerd hormoongevoelig prostaatcarcinoom verdient docetaxel een plek als standaardbehandeling, waarbij rekening moet worden gehouden met het ziektevolume en de daarmee samenhangende te verwachten winst van docetaxel. 2 Er is nog onvoldoende bewijs om een harde aanbeveling te doen voor patiënten met gemetastaseerd hormoongevoelig prostaatcarcinoom die reeds eerder werden behandeld met androgeendeprivatietherapie. 3 Voor patiënten met gelokaliseerd hormoongevoelig prostaatcarcinoom dienen de follow-upgegevens van de STAMPEDE- en CHAARTED-studies te worden afgewacht. 2. Petrylak DP, Tangen CM, Hussain MH, et al. Docetaxel and estramustine compared with mitoxantrone and prednisone for advanced refractory prostate cancer. N Engl J Med 2004;351(15): Tannock IF, De Wit R, Berry WR, et al. Docetaxel plus prednisone or mitoxantrone plus prednisone for advanced prostate cancer. N Engl J Med 2004;351(15): James ND, Spears MR, Clarke NW, et al. Survival with newly diagnosed metastatic prostate cancer in the docetaxel era : data from 917 patients in the control arm of the STAMPEDE trial (MRC PR08, CRUK/06/019). Eur Urol 2015;67(6): Sweeney CJ, Chen YH, Carducci M, et al. Chemohormonal therapy in metastatic hormone-sensitive prostate cancer. N Engl J Med 2015;373(8): James ND, Sydes MR, Clarke NW, et al. Addition of docetaxel, zoledronic acid, or both to first-line long-term hormone therapy in prostate cancer (STAM- PEDE): survival results from an adaptive, multiarm, multistage, platform randomised controlled trial. Lancet 2016;387(10024): Gravis G, Fizazi K, Joly F, et al. Androgen-deprivation therapy alone or with docetaxel in non-castrate metastatic prostate cancer (GETUG-AFU 15): a randomised, open-label, phase 3 trial. Lancet Oncol 2013;14(2): Vale CL, Burdett S, Rydzewska LH, et al. Addition of docetaxel or bisphosphonates to standard of care in men with localised or metastatic, hormone-sensitive prostate cancer: a systematic review and meta-analyses of aggregate data. Lancet Oncol 2016;17(2): Fizazi K, Faivre L, Lesaunier F, et al. Androgen deprivation therapy plus docetaxel and estramustine versus androgen deprivation therapy alone for high-risk localised prostate cancer (GETUG 12): a phase 3 randomised controlled trial. Lancet Oncol 2015;16(7): Sandler H, Hu, C, Rosenthal SA, et al. A phase III protocol of androgen suppression (AS) and 3DCRT/IMRT versus AS and 3DCRT/IMRT followed by chemotherapy (CT) with doxetaxel and prednisone for localized, high-risk prostate cancer (RTOG 0521). Proc Am Soc Clin Oncol 2015;33:(abstr LBA5022). 11. Semb KA, Aamdal S, Oian P. Capillary protein leak syndrome appears to explain fluid retention in cancer patients who receive docetaxel treatment. J Clin Oncol 1998;16(10): Fossa SD, Slee PH, Brausi M, et al. Flutamide versus prednisone in patients with prostate cancer symptomatically progressing after androgen-ablative therapy: a phase III study of the European organization for research and treatment of cancer genitourinary group. J Clin Oncol 2001;19(1): Kantoff PW, Halabi S, Conaway M, et al. Hydrocortisone with or without mitoxantrone in men with hormone-refractory prostate cancer: results of the cancer and leukemia group B 9182 study. J Clin Oncol 1999;17(8): Saad F, Fizazi K, Jinga V, et al. Orteronel plus prednisone in patients with chemotherapy-naive metastatic castration-resistant prostate cancer (ELM-PC 4): a double-blind, multicentre, phase 3, randomised, placebo-controlled trial. Lancet Oncol 2015;16(3): Tannock I, Gospodarowicz M, Meakin W, et al. Treatment of metastatic prostatic cancer with low-dose prednisone: evaluation of pain and quality of life as pragmatic indices of response. J Clin Oncol 1989;7(5): Kongsted P, Svane IM, Lindberg H, et al. Low-dose prednisolone in first-line docetaxel for patients with metastatic castration-resistant prostate cancer: is there a clinical benefit? Urol Oncol 2015;33(11):494e Patrikidou A, Uccello M, Tree A, et al. Upfront docetaxel in the post-stam- PEDE world: lessons from an early evaluation of non-trial usage in hormone-sensitive prostate cancer. Clin Oncol (R Coll Radiol) 2017;29(10):e Franke RM, Carducci MA, Rudek MA, et al. Castration-dependent pharmacokinetics of docetaxel in patients with prostate cancer. J Clin Oncol 2010;28(30): Fizazi K, Tran N, Fein L, et al. Abiraterone plus prednisone in metastatic, castration-sensitive prostate cancer. N Engl J Med 2017;377(4): James ND, De Bono JS, Spears MR, et al. Abiraterone for prostate cancer not previously treated with hormone therapy. N Engl J Med 2017; 377(4): Schweizer MT, Zhou XC, Wang H, et al. The influence of prior abiraterone treatment on the clinical activity of docetaxel in men with metastatic castration-resistant prostate cancer. Eur Urol 2014;66(4): Van Soest RJ, De Morree ES, Kweldam CF, et al. Targeting the androgen receptor confers in vivo cross-resistance between enzalutamide and docetaxel, but not cabazitaxel, in castration-resistant prostate cancer. Eur Urol 2015;67(6): Van Soest RJ, Van Royen ME, De Morree ES, et al. Cross-resistance between taxanes and new hormonal agents abiraterone and enzalutamide may affect drug sequence choices in metastatic castration-resistant prostate cancer. Eur J Cancer 2013;49(18): ONTVANGEN 29 AUGUSTUS 2017, GEACCEPTEERD 27 SEPTEMBER 2017.

BOM. Docetaxel toegevoegd aan androgeendeprivatietherapie. prostaatcarcinoom

BOM. Docetaxel toegevoegd aan androgeendeprivatietherapie. prostaatcarcinoom 33 Docetaxel toegevoegd aan androgeendeprivatietherapie bij hormoongevoelig prostaatcarcinoom Inleiding Sinds de 40 er jaren van de vorige eeuw is de standaardbehandeling bij gevorderd of gemetastaseerd

Nadere informatie

de effecten op overleven en kwaliteit van

de effecten op overleven en kwaliteit van Huidige behandelingsmogelijkheden bij castratie resistent prostaatcarcinoom en de effecten op overleven en kwaliteit van leven André Bergman, internist-oncoloog Inhoud Inhoud 1. Introductie prostaat kanker

Nadere informatie

Abirateron in combinatie met androgeendeprivatietherapie bij patiënten met hormoonnaïef gemetastaseerd prostaatcarcinoom

Abirateron in combinatie met androgeendeprivatietherapie bij patiënten met hormoonnaïef gemetastaseerd prostaatcarcinoom Tijdschr Urol (2018) 8:60 66 https://doi.org/10.1007/s13629-017-0196-x ARTIKEL Abirateron in combinatie met androgeendeprivatietherapie bij patiënten met hormoonnaïef gemetastaseerd prostaatcarcinoom Is

Nadere informatie

Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker?

Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker? Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker? Wouter Everaerts Dienst urologie, Uzleuven @EveraertsW 16 september 2017 Natuurlijke evolutie van prostaatkanker PIN Gelokaliseerd

Nadere informatie

Prostaatkanker. - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis

Prostaatkanker. - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Prostaatkanker - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Botmetastasen Lymfeklier-en levermetastasen Gemetastaseerd prostaatkanker Hormoongevoelig Hoeksteen van

Nadere informatie

Castraatresistent prostaatcarcinoom - waar staan we nu? Martijn Lolkema, MD/PhD Medical Oncologist ErasmusMC Cancer Center

Castraatresistent prostaatcarcinoom - waar staan we nu? Martijn Lolkema, MD/PhD Medical Oncologist ErasmusMC Cancer Center Castraatresistent prostaatcarcinoom - waar staan we nu? Martijn Lolkema, MD/PhD Medical Oncologist ErasmusMC Cancer Center Disclosures Research funding from Astellas/ JnJ/ MSD and Sanofi Consultancy fees

Nadere informatie

(Very) High-risk prostaatcarcinoom: belang van multimodale behandeling?

(Very) High-risk prostaatcarcinoom: belang van multimodale behandeling? Sint-Joris-Winge 14 september 2016 (Very) High-risk prostaatcarcinoom: belang van multimodale behandeling? dr. Lodewijk Van Wynsberge Definitie D Amico: indeling PCA volgens risico op metastasering en

Nadere informatie

Prostaatcarcinoom. Nieuwe behandelingen, nieuwe dilemma's. Jeroen Vincent Internist hematoloog-oncoloog

Prostaatcarcinoom. Nieuwe behandelingen, nieuwe dilemma's. Jeroen Vincent Internist hematoloog-oncoloog Prostaatcarcinoom Nieuwe behandelingen, nieuwe dilemma's Jeroen Vincent Internist hematoloog-oncoloog Inhoud Inleiding Castratie sensitief Castratie resistent Hormoontherapie Chemotherapie Radionucleotide

Nadere informatie

Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus?

Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus? Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus? Dr. L. Dirix Medische Oncologie Behandeling van vaste tumoren Adjuverende therapie Uitgezaaide ziekte Gerandomizeerd onderzoek

Nadere informatie

Prostaatkanker: Behandeling door oncoloog. Jarmo Hunting 11-04-2013

Prostaatkanker: Behandeling door oncoloog. Jarmo Hunting 11-04-2013 Prostaatkanker: Behandeling door oncoloog Jarmo Hunting 11-04-2013 Inhoud presentatie Inleiding Anti-hormonale therapie Chemotherapie Targeted therapy (TKI) Supportive care 1 Inleiding Gemetastaseerd prostaatcarcinoom

Nadere informatie

Evolutie Oncologie voorbije 10 jaar - Prostaatkanker. Dirk Schrijvers, MD, PhD Dienst Medische Oncologie ZNA-Middelheim

Evolutie Oncologie voorbije 10 jaar - Prostaatkanker. Dirk Schrijvers, MD, PhD Dienst Medische Oncologie ZNA-Middelheim Evolutie Oncologie voorbije 10 jaar - Prostaatkanker Dirk Schrijvers, MD, PhD Dienst Medische Oncologie ZNA-Middelheim Evolutie Behandeling Prostaatkanker 1563 1864 1920 1930 1940 1941 1950 1960 1960-80

Nadere informatie

CHEMOTHERAPIE. Is behandeling zinvol? Zo ja: bij wie en wanneer? Castraat resistent prostaatcarcinoma

CHEMOTHERAPIE. Is behandeling zinvol? Zo ja: bij wie en wanneer? Castraat resistent prostaatcarcinoma CHEMOTHERAPIE Castraatresistent prostaatcarcinoma Niet Castraatresistent prostaatcarcinoma Castraat resistent prostaatcarcinoma Is behandeling zinvol? Zo ja: bij wie en wanneer? Een vast behandeltraject

Nadere informatie

OLIJFdag 3 oktober 2015

OLIJFdag 3 oktober 2015 OLIJFdag 3 oktober 2015 Nieuwe behandelingen bij eierstokkanker Els Witteveen Internist-oncoloog Huidige en nieuwe inzichten Intraperitoneale toediening Toevoeging van bevacizumab Dose dense toediening

Nadere informatie

Wel of Niet starten?

Wel of Niet starten? Chemotherapie in de palliatieve setting van het pancreascarcinoom Wel of Niet starten? Dick Richel AMC / MST 3 e Verpleegkundig Congres 10 januari 2014 Pancreascarcinoom feiten Incidentie in Nederland

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen bij de behandeling van mcrpc. F. van den Berkmortel Internist-Oncoloog Atrium mc Parkstad, Heerlen

Nieuwe ontwikkelingen bij de behandeling van mcrpc. F. van den Berkmortel Internist-Oncoloog Atrium mc Parkstad, Heerlen Nieuwe ontwikkelingen bij de behandeling van mcrpc F. van den Berkmortel Internist-Oncoloog Atrium mc Parkstad, Heerlen 18 november 2014 Prostaatcarcinoom: Het nieuwe sexy tumortype Prostaat kanker Meest

Nadere informatie

Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST

Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST Het kan helpen om de feiten te kennen; (na)controles en meer Disclosure Belangen Spreker Geen (potentiële) belangenverstengeling

Nadere informatie

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Behandeling op maat Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk C.P. Schröder internist oncoloog Mammacarcinoom en targeted therapy

Nadere informatie

Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut

Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom M. van der Sangen, radiotherapeut Borstkanker in perspectief Borstkanker in Nederland Nieuwe borstkankers per jaar: 15.000 Metastasen bij diagnose: 750 (5%)

Nadere informatie

Samenvatting 129. Samenvatting

Samenvatting 129. Samenvatting Samenvatting 128 Samenvatting 129 Samenvatting Het mammacarcinoom is de meest voorkomende maligniteit bij vrouwen, met wereldwijd een jaarlijkse incidentie van 1,67 miljoen. De prognose van patiënten met

Nadere informatie

Actieve monitoring: gouden standaard voor low-risk tumoren?

Actieve monitoring: gouden standaard voor low-risk tumoren? Symposium State of the Art in Prostate Cancer 14-09-2016 Actieve monitoring: gouden standaard voor low-risk tumoren? Dr. Koen Slabbaert Dienst Urologie, RZ Tienen Active Surveillance : Programma Waarom

Nadere informatie

Maligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie

Maligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie Maligne melanoma Belang van sentinelklierbiopsie Annemie Rutten Medische Oncologie AZ St. Augustinus Maligne melanoma 10% van alle huidkankers, maar meest agressieve. Incidentie van maligne melanoma neemt

Nadere informatie

Disclosure belangen J.L.L.M. Coenen. Lid adviesraad cabazitaxel; Sanofi Sprekersvergoeding Astellas

Disclosure belangen J.L.L.M. Coenen. Lid adviesraad cabazitaxel; Sanofi Sprekersvergoeding Astellas Disclosure belangen J.L.L.M. Coenen Lid adviesraad cabazitaxel; Sanofi Sprekersvergoeding Astellas Behandeling van uitgezaaide prostaatkanker Voorlichtingsavond patiëntenvereniging 17 januari 2017 Prostaatkanker

Nadere informatie

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker M14-361-studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met vergevorderde kleincellige longkanker die behandeld worden met carboplatine en etoposide (standaardbehandeling).

Nadere informatie

Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom

Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Disclosures Ik heb geen belangenverstrengeling in relatie tot deze presentatie Multimodality treatment bij het oesofagus- en maagcarcinoom Bij

Nadere informatie

Oncologische geneesmiddelen langs de lat. Anne-Marie C. Dingemans, longarts AIOS special 28 sept 2017

Oncologische geneesmiddelen langs de lat. Anne-Marie C. Dingemans, longarts AIOS special 28 sept 2017 Oncologische geneesmiddelen langs de lat Anne-Marie C. Dingemans, longarts AIOS special 28 sept 2017 a.dingemans@mumc.nl Nieuwe middelen Dingemans 15 maart 2016 2 Disclosures I attended advisory boards

Nadere informatie

Richtlijn Prostaatcarcinoom 2016

Richtlijn Prostaatcarcinoom 2016 Richtlijn Prostaatcarcinoom 2016 Datum: 22 februari 2016 Verantwoording: Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU) Versie: 2.1 Evidence based Type: Landelijke richtlijn 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Nadere informatie

BOM. Pembrolizumab als monotherapie bij niet-resectabel of gemetastaseerd melanoom

BOM. Pembrolizumab als monotherapie bij niet-resectabel of gemetastaseerd melanoom 49 Pembrolizumab als monotherapie bij niet-resectabel of gemetastaseerd melanoom Introductie De behandeling van niet-resectabel of gemetastaseerd (gevorderd) melanoom is in de laatste 5 jaar sterk verbeterd

Nadere informatie

Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom

Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom Wat is de stand van zaken Frank Jacobs sept 2017 Disclosures Frank Jacobs (potentiële) belangenverstrengeling geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

(Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom. Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam

(Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom. Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam (Neo)adjuvante chemotherapie bij het rectumcarcinoom Prof.dr. Kees Punt afd. Medische Oncologie AMC Amsterdam Adjuvante chemotherapie bij rectumcarcinoom in Nederland Geloof Gewoonte Evidence-based medicine

Nadere informatie

Chemotherapie en stolling

Chemotherapie en stolling Chemotherapie en stolling Therapie, preventie en risicofactoren Karen Geboes UZ Gent 4 december 2015 Avastin en longembolen: hoe behandelen en Avastin al dan niet verder? Chemotherapie en stolling: Therapie,

Nadere informatie

Ontwikkelingen immuuntherapie. C. Steendam C. van der Leest

Ontwikkelingen immuuntherapie. C. Steendam C. van der Leest Ontwikkelingen immuuntherapie C. Steendam C. van der Leest Inhoud Het immuunsysteem De kanker immuniteit cyclus Checkpoint remmers Niet-kleincellige longkanker Kleincellige longkanker (SCLC) Longvlieskanker

Nadere informatie

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst 18 mei 2006 Jaarbeurs Utrecht Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Pancreas Carcinoom Incidencie: 33.730 nieuwe patiënten

Nadere informatie

Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog

Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Doelgerichte therapie bij het lokaal gevorderd en gemetastaseerd

Nadere informatie

HORMONEN OF CYTOSTATICA VOOR HRPC

HORMONEN OF CYTOSTATICA VOOR HRPC Tienen 14/09/2016 HORMONEN OF CYTOSTATICA VOOR HRPC Dr. Lorenzo Tosco Urologie, UZ Leuven Nucleaire Geneeskunde & Moleculaire Beeldvorming, KU Leuven Disclosures Research grants: Bayer, Ferring, Ipsen,

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen in systemische therapie: abiraterone, enzalutamide, chemo of

Nieuwe ontwikkelingen in systemische therapie: abiraterone, enzalutamide, chemo of Nieuwe ontwikkelingen in systemische therapie: abiraterone, enzalutamide, chemo of Seminarie over prostaatkanker Zaterdag 16 september 2017 Dr. Christophe Orye Medicamenteuze therapie Hormonale therapie

Nadere informatie

Marlies Peters. Workshop Vermoeidheid

Marlies Peters. Workshop Vermoeidheid Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren

Nadere informatie

Symposium Borstkanker bij jong en oud. Chemotherapie bij jonge patiënten K. Punie

Symposium Borstkanker bij jong en oud. Chemotherapie bij jonge patiënten K. Punie Symposium Borstkanker bij jong en oud 15-10-2016 K. Punie Algemene Medische Oncologie Multidisciplinair Borstcentrum UZ Leuven - Gasthuisberg Mortality rate reduction in breast cancer EBCTCG, Lancet 2012;

Nadere informatie

Nieuwe therapeutische mogelijkheden voor de behandeling van gemetastaseerd prostaatcarcinoom

Nieuwe therapeutische mogelijkheden voor de behandeling van gemetastaseerd prostaatcarcinoom 6 Nieuwe therapeutische mogelijkheden voor de behandeling van gemetastaseerd prostaatcarcinoom New therapeutic options for the treatment of metastatic prostate cancer dr. A.M. Bergman Samenvatting Het

Nadere informatie

Overbehandeling in radiotherapie. Prof. Dr. Caroline Weltens

Overbehandeling in radiotherapie. Prof. Dr. Caroline Weltens Overbehandeling in radiotherapie Prof. Dr. Caroline Weltens 29-09-2018 veilig de lokale therapie verminderen zonder de uitkomst te compromiteren Juiste balans tussen benefit en neveneffecten Bij combinatie

Nadere informatie

Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker. Judith Herder 2017

Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker. Judith Herder 2017 Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker Judith Herder 2017 Deze presentatie Enkele feiten over kanker Wat is longkanker nou eigenlijk? Behandeling bij uitgezaaid longkanker

Nadere informatie

DoNaMo GU Blaascarcinoom. André Bergman & Martijn Kerst 9 september 2015 NKI-AVL

DoNaMo GU Blaascarcinoom. André Bergman & Martijn Kerst 9 september 2015 NKI-AVL DoNaMo GU Blaascarcinoom André Bergman & Martijn Kerst 9 september 2015 NKI-AVL Paulus Potter Pissende koe (ca. 1650) 1632-1723 Casus Tijdens het Uro-Oncologisch overleg wordt een 65 jarige patiënt besproken

Nadere informatie

Notulen eerste vergadering voltallige DUOS werkgroep Castratie Resistent Prostaatcarcinoom

Notulen eerste vergadering voltallige DUOS werkgroep Castratie Resistent Prostaatcarcinoom Notulen eerste vergadering voltallige DUOS werkgroep Castratie Resistent Prostaatcarcinoom Datum: dinsdag 30 september 2014 Lokatie: IKNL, Utrecht Aanwezig: Aart Beeker (Spaarne Ziekenhuis), Pieter van

Nadere informatie

TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden

TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden Triple negatief borstkanker TNBC Geen ER Geen PR Geen HER2 (Nog) geen target

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008

Nadere informatie

ILC > 3 cm: neoadjuvante chemotherapie heeft geen nut! Sabine C. Linn, MD PhD Divisies Medische Oncologie en Moleculaire Biologie

ILC > 3 cm: neoadjuvante chemotherapie heeft geen nut! Sabine C. Linn, MD PhD Divisies Medische Oncologie en Moleculaire Biologie ILC > 3 cm: neoadjuvante chemotherapie heeft geen nut! Sabine C. Linn, MD PhD Divisies Medische Oncologie en Moleculaire Biologie Heeft neoadjuvant chemotherapie nut bij ILC > 3 cm? Ja Nee Weet niet/geen

Nadere informatie

Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog

Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog Nieuwe antikanker medicijnen, hoge kosten Waarom ontsporen cellen in ons lichaam? De normale cel bevat 46 chromosomen, ook wel DNA genoemd - het DNA vormt ons genetisch

Nadere informatie

Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline?

Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Welke behandeling voor obese type 2 patiënten? Gewoon insuline? Joost Hoekstra, internist, AMC Potentiële belangenverstrengeling Klinische Diabetologie AMC ontvangt sponsoring van cq doet projecten met

Nadere informatie

Werkgroep gemetastaseerd prostaatcarcinoom: van idee naar lopend onderzoek, voorstellen en protocollen in ontwikkeling

Werkgroep gemetastaseerd prostaatcarcinoom: van idee naar lopend onderzoek, voorstellen en protocollen in ontwikkeling Werkgroep gemetastaseerd prostaatcarcinoom: van idee naar lopend onderzoek, voorstellen en protocollen in ontwikkeling André Bergman NKI-AVL Namens de werkgroep gemetastaseerd prostaatcarcinoom Werkgroep

Nadere informatie

Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online

Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online 3 de Mammacongres Harderwijk Stella Mook Radiotherapeut i.o. Prognostische waarde LN status LN status

Nadere informatie

Multidisciplinaire behandeling van renaalcelcarcinoom Heelkunde : nefrectomie, metastasectomie

Multidisciplinaire behandeling van renaalcelcarcinoom Heelkunde : nefrectomie, metastasectomie Multidisciplinaire behandeling van renaalcelcarcinoom Heelkunde : nefrectomie, metastasectomie Dr. Lucien Hoekx, urologie UZA Medisch coördinator urologische oncologie MOCA Inleiding hematurie flankpijn

Nadere informatie

Lage tractus digestivus. Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum

Lage tractus digestivus. Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum Lage tractus digestivus Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Gynaecologisch-oncologische Studies. Gynaecongres 11 november Focus Radiotherapie. R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT

Gynaecologisch-oncologische Studies. Gynaecongres 11 november Focus Radiotherapie. R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT Gynaecologisch-oncologische Studies Gynaecongres 11 november 2010 Focus Radiotherapie R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT Overzicht: Focus Radiotherapie Cervix Lopend EORTC Embrace Nieuw Outback

Nadere informatie

BOM. Nivolumab gecombineerd met ipilimumab bij nietresectabel of gemetastaseerd melanoom

BOM. Nivolumab gecombineerd met ipilimumab bij nietresectabel of gemetastaseerd melanoom 43 Nivolumab gecombineerd met ipilimumab bij nietresectabel of gemetastaseerd melanoom Inleiding De behandeling van niet-resectabel of gemetastaseerd (gevorderd) melanoom is in de laatste 5 jaar sterk

Nadere informatie

Post-ASCO 2014 Nieuwe geneesmiddelen. Hans Gelderblom

Post-ASCO 2014 Nieuwe geneesmiddelen. Hans Gelderblom Post-ASCO 2014 Nieuwe geneesmiddelen Hans Gelderblom Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld

Nadere informatie

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting

CHAPTER XII. Nederlandse Samenvatting CHAPTER XII Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift behelst een aantal klinische en translationele studies met betrekking tot de behandeling van het primair operabel mammacarcinoom. Zowel aspecten van

Nadere informatie

ONTWIKKELINGEN IN NEOADJUVANTE CHEMORADIOTHERAPIE OESOPHAGUSCARCINOOM. 5D s, 8 februari 2018 Francine Voncken

ONTWIKKELINGEN IN NEOADJUVANTE CHEMORADIOTHERAPIE OESOPHAGUSCARCINOOM. 5D s, 8 februari 2018 Francine Voncken ONTWIKKELINGEN IN NEOADJUVANTE CHEMORADIOTHERAPIE OESOPHAGUSCARCINOOM 5D s, 8 februari 2018 Francine Voncken GEEN DISCLOSURES NEOADJUVANT CHEMORADIOTHERAPIE OESOPHAGUS [TEKST] [tekst] 5y OS 33% vs 47%

Nadere informatie

PSA-screening To do or not to do? Dr. Ludo Vanden Bussche uroloog

PSA-screening To do or not to do? Dr. Ludo Vanden Bussche uroloog PSA-screening To do or not to do? Dr. Ludo Vanden Bussche uroloog CIJFERS VLAANDEREN 2010 - MANNEN AANTAL STERFTE OVERLEVING 5 JAAR STERFTE > 80 JAAR PROSTAAT 5651 916 93% 54% LONG 3348 2937 14% 25,6%

Nadere informatie

Samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2

Samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2 Samenvatting 125 Samenvatting Hoofdstuk 1 Gedurende de laatste 20 jaar is binnen de IVF de aandacht voornamelijk uitgegaan naar de verbetering van zwangerschapsresultaten. Hierdoor is er te weinig aandacht

Nadere informatie

Nieuwe middelen voor sarcomen

Nieuwe middelen voor sarcomen Nieuwe middelen voor sarcomen Anneke Westermann, internist-oncoloog AMC Amsterdam Contactdag Sarcomen 26 mei 2018 Vooruitgang behandeling wekedelensarcoom Vooruitgang behandeling botsarcoom Chemotherapie

Nadere informatie

Zorg voor Uitkomst. Analyse en Rapportage. Dr. ir.w.f. (Wim) van den Bosch 7 februari Disclosure belangen van spreker

Zorg voor Uitkomst. Analyse en Rapportage. Dr. ir.w.f. (Wim) van den Bosch 7 februari Disclosure belangen van spreker Zorg voor Uitkomst Analyse en Rapportage Disclosure belangen van spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Dr. ir.w.f. (Wim) van den Bosch 7 februari 2014 Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties

Nadere informatie

Radium 223 therapie bij botmetastasen

Radium 223 therapie bij botmetastasen Radium 223 therapie bij botmetastasen PKS nov 2017 Dr. J. Lavalaye Nucleaire Geneeskunde Disclosure belangen spreker: lavalaye Bijeenkomst titel en datum: PKS (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Staat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC?

Staat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC? Staat de radiotherapie indicatie ook vast na een complete respons op NAC? Nina Bijker, radiotherapeut AMC BBB symposium 7 september 2017 No conflict of interest Focus op postmastectomie radiotherapie (PMRT)

Nadere informatie

Pneumocystis jirovecii pneumonie Behandeling met corticosteroïden. Teske Schoffelen, arts-assistent IC

Pneumocystis jirovecii pneumonie Behandeling met corticosteroïden. Teske Schoffelen, arts-assistent IC Pneumocystis jirovecii pneumonie Behandeling met corticosteroïden Teske Schoffelen, arts-assistent IC 28-02-2019 Casus Vrouw, 67 jaar Presentatie Koorts, niet-productieve hoest, dyspnoe Acuut hypoxisch

Nadere informatie

Werkafspraken prostaatkanker, IKNL regionale werkgroep urologische tumoren locatie Amsterdam.

Werkafspraken prostaatkanker, IKNL regionale werkgroep urologische tumoren locatie Amsterdam. Werkafspraken prostaatkanker, IKNL regionale werkgroep urologische tumoren locatie Amsterdam. Uitgangspunt. Vaststellen kernpunten van de richtlijn prostaatcarcinoom (april 2014) en toepasbaar maken voor

Nadere informatie

Borstkanker behandeling bij ouderen: One size fits all? Nienke de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie

Borstkanker behandeling bij ouderen: One size fits all? Nienke de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie Borstkanker behandeling bij ouderen: One size fits all? Nienke de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie Borstkanker bij ouderen ~ 40% van pa?ënten is 65+ bij diagnose 2 IKNL: www.cijfersoverkanker.nl

Nadere informatie

Lamotrigine in bipolar depression Loos, Marcus Lambertus Maria van der

Lamotrigine in bipolar depression Loos, Marcus Lambertus Maria van der Lamotrigine in bipolar depression Loos, Marcus Lambertus Maria van der IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the

Nadere informatie

Geïndividualiseerde behandeling van oudere patiënten met borstkanker. Dr. N.A. de Glas

Geïndividualiseerde behandeling van oudere patiënten met borstkanker. Dr. N.A. de Glas Young Investigator Award 2018 Geïndividualiseerde behandeling van oudere patiënten met borstkanker Dr. N.A. de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie LUMC Geen (potentiële) belangenverstengeling

Nadere informatie

Zijn patiënten met gelokaliseerd prostaatkanker voldoende geïnformeerd om een behandeling te kiezen zonder spijt te krijgen?

Zijn patiënten met gelokaliseerd prostaatkanker voldoende geïnformeerd om een behandeling te kiezen zonder spijt te krijgen? Resultaten uit het Prokeusonderzoek Zijn patiënten met gelokaliseerd prostaatkanker voldoende geïnformeerd om een behandeling te kiezen zonder spijt te krijgen? Dr. Marie-Anne van Stam Gedragswetenschappelijk

Nadere informatie

Oncologische zorg bij ouderen

Oncologische zorg bij ouderen Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom

Nadere informatie

Flash: chemotherapie en allergie

Flash: chemotherapie en allergie Flash: chemotherapie en allergie Karen Geboes UZ Gent 4 december 2015 Opbouw Herkennen/graderen Bij welke producten/wanneer Behandeling Preventie? 2 Herkennen/graderen 3 4 5 6 Allergy 2013 7 Bij welke

Nadere informatie

Hormonale therapie bij prostaatkanker

Hormonale therapie bij prostaatkanker Hormonale therapie bij prostaatkanker Harm Westdorp internist i.o. Mette Benoist ziekenhuisapotheker i.o. 03-09-2015 Een farmacotherapeutische uitdaging Ins and outs Epidemiologie Primaire androgeen onderdrukkende

Nadere informatie

Update sarcomen inclusief GIST Jan Keizer symposium 2017

Update sarcomen inclusief GIST Jan Keizer symposium 2017 Update sarcomen inclusief GIST Jan Keizer symposium 2017 Hans Gelderblom 1 Jan Keizer symposium 2017 Conflict of interest Geen persoonlijke financiële banden LUMC ontvangt wel onderzoeksgeld van diverse

Nadere informatie

Ontwikkelingen behandeling gemetastaseerd prostaatcarcinoom

Ontwikkelingen behandeling gemetastaseerd prostaatcarcinoom Wij apothekers weten heel goed dat de behoefte aan medicijnen niet ophoudt buiten kantooruren. Pijnen, angsten en infecties openbaren zich dikwijls pas ná zonsondergang en leiden dan tot een acute behoefte

Nadere informatie

Ontwikkelingen in de systemische behandeling van castratieresistent prostaatkanker

Ontwikkelingen in de systemische behandeling van castratieresistent prostaatkanker 4 Ontwikkelingen in de systemische behandeling van castratieresistent prostaatkanker Developments in systemic treatment of castration resistent prostate cancer A.M. Bergman en J.M. Kerst Samenvatting Prostaatkanker

Nadere informatie

Locally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg

Locally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg Locally advanced rectum carcinoom: wat gaat er veranderen na de RAPIDO studie? Dr B. van Etten, Oncologisch GE-Chirurg Geen Disclosures Locally advanced rectum carcinoom Definitie o.b.v. MRI ct3 MRF+ ct4a/b

Nadere informatie

PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE?

PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE? PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE? Astrid Demandt Internist-hematoloog OMC 10 November 2011 CHEMOTHERAPIE/ TARGETED THERAPY Curatief (Neo)-adjuvant Palliatief: geen locale therapie mogelijk of gemetastaseerde

Nadere informatie

Het imagen van tumor heterogeniteit bij een patiënte met borstkanker: FEScinerend

Het imagen van tumor heterogeniteit bij een patiënte met borstkanker: FEScinerend Het imagen van tumor heterogeniteit bij een patiënte met borstkanker: FEScinerend Lemonitsa Mammatas, internist-oncoloog in opleiding NVMO Nascholing Targeted Therapy, 31 maart 2015 Geen belangenverstrengeling

Nadere informatie

IMMUNOTHERAPIE BIJ LONGTUMOREN

IMMUNOTHERAPIE BIJ LONGTUMOREN IMMUNOTHERAPIE BIJ LONGTUMOREN HET GLAS IS NIET LANGER LEEG Paul Germonpré Pneumoloog Oncoloog geintegreerd Kankercentrum Gent Klinische Studiedienst Oncologie Disclaimer In the past I received unrestricted

Nadere informatie

Landelijk Contactdag 2017

Landelijk Contactdag 2017 Landelijk Contactdag 2017 Radiotherapie voor Blaaskanker Bradley Pieters Academisch Medisch Centrum/ Universiteit van Amsterdam 2 Typen Blaaskanker Niet-spierinvasief Spierinvasief Behandelingen Verwijderen

Nadere informatie

KIEZEN VOOR MEER OF MINDER STRALING BIJ DE BEHANDELING VAN PROSTAATKANKER

KIEZEN VOOR MEER OF MINDER STRALING BIJ DE BEHANDELING VAN PROSTAATKANKER KIEZEN VOOR MEER OF MINDER STRALING BIJ DE BEHANDELING VAN PROSTAATKANKER Informatie voor patiënten die betrokken willen worden bij de keuze tussen twee behandelplannen Afweging Bij het bestralen moet

Nadere informatie

Als er vragen zijn over een specifieke studie neem gerust contact op met de desbetreffende contactpersoon.

Als er vragen zijn over een specifieke studie neem gerust contact op met de desbetreffende contactpersoon. Beste collega s, Mede op verzoek van een aantal verwijzende centra sturen we jullie een overzicht van onze lopende studies op slokdarm/maag gebied. Zo zijn jullie op de hoogte van de belangrijkste studies

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/28765 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/28765 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28765 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Wissing, Michel Daniël Title: Improving therapy options for patients with metastatic

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Chapter 8: Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Colorectale kanker (kanker aan de dikke darm of endeldarm) is de belangrijkste oorzaak van uitzaaiingen (metastasen)

Nadere informatie

Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek

Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht j.j.m.vandelden@umcutrecht.nl Inleiding Medisch-wetenschappelijk

Nadere informatie

Radiotherapie bij het gemetastaseerd niercelcarcinoom. Dr Nathalie Meireson Universitaire Radiotherapie Antwerpen 28/02/2013

Radiotherapie bij het gemetastaseerd niercelcarcinoom. Dr Nathalie Meireson Universitaire Radiotherapie Antwerpen 28/02/2013 Radiotherapie bij het gemetastaseerd niercelcarcinoom Dr Nathalie Meireson Universitaire Radiotherapie Antwerpen 28/02/2013 inleiding casus heden toekomst radiotherapie en new drugs Inleiding Wat doet

Nadere informatie

Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer ZA/2011103170 mw. J.E. de Boer (020) 797 85 23

Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer ZA/2011103170 mw. J.E. de Boer (020) 797 85 23 De Nederlandse Zorgautoriteit NZa T.a.v. mr. drs. T.W. Langejan Postbus 3017 3502 GA Utrecht Uw brief van Uw kenmerk Datum --- --- 13 oktober 2011 Ons kenmerk Behandeld door Doorkiesnummer ZA/2011103170

Nadere informatie

Landelijk Diabetes Congres 2016

Landelijk Diabetes Congres 2016 Landelijk Diabetes Congres 2016 Insuline Pompen, zelfcontrole en sensoren, need to know Thomas van Bemmel, Internist Gelre Ziekenhuis Apeldoorn Disclosures (potentiële) belangenverstrengeling zie hieronder

Nadere informatie

Voortgezette behandeling van longembolie in 2016 visie van de 1.5 lijn Menno Huisman. Afdeling Trombose en Hemostase LUMC Leiden

Voortgezette behandeling van longembolie in 2016 visie van de 1.5 lijn Menno Huisman. Afdeling Trombose en Hemostase LUMC Leiden Voortgezette behandeling van longembolie in 2016 visie van de 1.5 lijn Menno Huisman Afdeling Trombose en Hemostase LUMC Leiden Traditionele behandeling van VTE UFH LMWH Fondap. Vitamin-K antagonists Vitamin-K

Nadere informatie

Prostaatkanker en Abiraterone

Prostaatkanker en Abiraterone Prostaatkanker en Abiraterone Presentatie voor medisch personeel Melinda, Tree of Life Melinda s artwork reflects her journey living with HIV. Updated Jan 2018 Inhoudstafel 1. Prostaatkanker 2. Abiraterone

Nadere informatie

Muziektherapie in de oncologie

Muziektherapie in de oncologie Muziektherapie in de oncologie Wetenschap en praktijk combineren Tom Abrahams 26 mei 2015 Wat is muziektherapie? Een vorm van vaktherapie Ervaringsgericht Interventies binnen muzikale context Waar wordt

Nadere informatie

Studies bij ouderen. Overwegingen, eindpunten en een praktijkvoorbeeld uit de regio

Studies bij ouderen. Overwegingen, eindpunten en een praktijkvoorbeeld uit de regio Studies bij ouderen Overwegingen, eindpunten en een praktijkvoorbeeld uit de regio Disclosures Geen Veroudering maakt een mens uniek Agenda Achtergronden Overwegingen studie bij ouderen Geriatrisch Assessment

Nadere informatie

De rol van apc en steroiden. Intensive Care, UMC St Radboud Nijmegen

De rol van apc en steroiden. Intensive Care, UMC St Radboud Nijmegen De rol van apc en steroiden Peter Pickkers Intensive Care, UMC St Radboud Nijmegen NIVAS 2012 De controverse omtrent APC, Eli-Lilly en de Surviving Sepsis Campaign De studies De sponsering Het commentaar

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Cardiovasculaire Beoordeling na Hypertensieve Afwijkingen van de Zwangerschap Hypertensieve zwangerschapscomplicaties rondom de uitgerekende datum zijn veelvoorkomende complicaties.

Nadere informatie

Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom M. Wumkes, Medische Oncologie VUmc

Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom M. Wumkes, Medische Oncologie VUmc Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom 2017 M. Wumkes, 21-09-2017 Medische Oncologie VUmc 1 Te bespreken Standaardbehandeling Studiebehandeling Ontwikkeling nieuwe medicijnen

Nadere informatie

Prof. dr. Lieven Annemans Gezondheidseconomische aspecten van bevolkingsonderzoek naar kanker UGent & VUB

Prof. dr. Lieven Annemans Gezondheidseconomische aspecten van bevolkingsonderzoek naar kanker UGent & VUB Prof. dr. Lieven Annemans Gezondheidseconomische aspecten van bevolkingsonderzoek naar kanker UGent & VUB Een systematische review van de kosteneffectiviteit van bevolkingsonderzoek naar baarmoederhals,

Nadere informatie

Nieuwe Ontwikkelingen in de Behandeling van Prostaatkanker

Nieuwe Ontwikkelingen in de Behandeling van Prostaatkanker Nieuwe Ontwikkelingen in de Behandeling van Prostaatkanker Prostaatkanker = chronische ziekte Radiotherapie Prostatectomie Hormonen Prostaatkanker = chronische ziekte Stijgend PSA: diagnostiek: MRI, PET-choline

Nadere informatie

HOVON 93 (Leukemie, AML) / acute myeloïde leukemie

HOVON 93 (Leukemie, AML) / acute myeloïde leukemie HOVON 93 (Leukemie, AML) / acute myeloïde leukemie Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met acute leukemie (acute myeloïde leukemie (AML) of myelodysplasie (MDS) type RAEB of RAEB-t) die

Nadere informatie