Tegengaan van segregatie in het basisonderwijs

Transcriptie

1 Tegengaan van segregatie in het basisonderwijs Mogelijkheden en beperkingen van het instellen van voedingsgebieden Project 7206 In opdracht van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling drs. Jolijn Broekhuizen drs. Marcel Jansen drs. Jeroen Slot Weesperstraat 79 Postbus VN Amsterdam 1000 AR Amsterdam Telefoon Fax Amsterdam, september 2008

2 2

3 Inhoud Hoofdrapport 5 Bijlage I Locatie concentratiescholen per stadsdeel 25 Bijlage II Literatuurverkenning 111 Bijlage III Simulatie 121 3

4 4

5 Hoofdrapport Inhoud Inleiding 7 1 Praktische haalbaarheid van het instellen van voedingsgebieden 9 2 Samenvatting en aanbeveling 15 Bijlage Kiezen voor een wittere school per buurtcombinatie 19 Literatuurlijst 23 5

6 6

7 Inleiding De stad Amsterdam kent een grote diversiteit. Mensen van verschillende culturen, gezindten en sociaal-economische achtergronden leven samen in deze stad. In een zo diverse omgeving is sociale cohesie en goed samenleven erg belangrijk. Nu leven te veel Amsterdamse kinderen in gescheiden werelden, stelt de gemeente Amsterdam in het convenant Kleurrijke Basisscholen dat tot doel heeft de segregatie in het basisonderwijs tegen te gaan. Het streven van het convenant is dat de basisscholen in Amsterdam een afspiegeling van de buurt zijn. Er zijn zeven maatregelen in het convenant opgenomen: plaatsingsbeleid, pilots, ondersteuning van initiatieven van scholen en ouders, ondersteuning van projecten in het kader van vriendschapsscholen, woningbouwbeleid, maximale en minimale schoolgrootte en een werkgroep segregatie. Ook op landelijk niveau staat de bestrijding van segregatie in het basisonderwijs in de belangstelling (Dijksma aan de Tweede Kamer, 8 februari 2008). In 2008 zijn in de vier grote steden en in Eindhoven, Deventer en Nijmegen pilots gestart, gesubsidieerd door het ministerie van OC&W, om in de praktijk te onderzoeken welke maatregelen het beste werken om segregatie in het basisonderwijs tegen te gaan (Dijksma aan de Tweede Kamer, 13 mei 2008). Om meer inzicht te krijgen in de segregatie in het Amsterdamse basisonderwijs heeft de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling van de gemeente Amsterdam (DMO) begin 2008 aan de van de gemeente Amsterdam (O+S) gevraagd de mate van segregatie in kaart te brengen. In dit reeds gepubliceerde eerste deel van het onderzoek naar segregatie in het basisonderwijs ( Segregatie in het basisonderwijs in Amsterdam, Broekhuizen e.a. 2008) zijn 203 basisscholen onderzocht 1. Van deze 203 scholen blijken er 46 qua etniciteit geen afspiegeling van de buurt te zijn: 17 zijn er te wit en 29 te zwart 2. Verder zijn er 34 scholen met teveel kinderen met een achterstandspositie 3 (in vergelijking tot de buurt) en 17 met te weinig 4 en 5. Zowel scholen met teveel of te weinig allochtone leerlingen als scholen met teveel of te weinig kinderen met een achterstandspositie worden concentratiescholen genoemd. Naar aanleiding van het convenant Kleurrijke Basisscholen, waarin wordt ingegaan op het instellen van voedingsgebieden 6, heeft DMO aan O+S gevraagd te onderzoeken of het 1 Dit betreft scholen met 100 of meer leerlingen uitgezonderd de scholen uit het speciale basisonderwijs. 2 Een school wordt als een te witte school aangemerkt, wanneer op de school meer dan 20% meer nietwesterse allochtone kinderen onderwijs volgen dan in de buurtcombinatie rondom de school. Een school wordt een te zwarte school genoemd, wanneer op de school meer dan 20% minder niet-westerse allochtone kinderen onderwijs volgen dan in de buurtcombinatie rondom de school. 3 Gebaseerd op het zogenaamde leerlinggewicht. Leerlingen waarvan de ouders een laag opleidingsniveau hebben, wordt zo een gewicht toegekend. 4 Ook een grens van 20%. 5 Belangrijk om hierbij te benadrukken is dat de segregatie dus niet bepaald wordt aan de hand van het aantal leerlingen dat gesegregeerd onderwijs volgt maar aan de hand van het aantal van de buurt afwijkende scholen. Met andere woorden: bij een gelijkblijvend aantal concentratiescholen kan de werkelijkheid op een ander niveau (per leerling) wel verschillen. 6 Dit kan een gebied rondom een school zijn waarin de scholieren voorrang hebben tot de school of een gebied rondom een school waar de kinderen in moeten wonen om op de school toegelaten te worden. 7

8 mogelijk is gemeentebreed een plaatsingsbeleid met voedingsgebieden te ontwikkelen om meer afspiegelingsscholen, dus minder segregatie te krijgen. Om de mogelijke effectiviteit van het instellen van een voedingsgebied te bepalen wordt allereerst in de literatuur nagegaan of er in andere steden al positieve effecten van het instellen van een voedingsgebied zijn vastgesteld. De samenvatting van deze verkenning staat weergegeven in hoofdstuk 2, de gehele verkenning bevindt zich in bijlage 2. Vervolgens is per stadsdeel in Amsterdam afzonderlijk gekeken of er mogelijkheden zijn om met het instellen van een voedingsgebied effect te sorteren. De samenvatting van deze verkenning van de praktijk wordt ook samengevat in hoofdstuk 2. De gehele uitgebreide beschrijving van de bevindingen per stadsdeel staan in bijlage 1. In hoofdstuk 3 worden de bevindingen samengevat. Ook worden er enkele algemene aanbevelingen gedaan. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een conclusie en een aankondiging van vervolgonderzoek. 8

9 1 Praktische haalbaarheid van het instellen van voedingsgebieden Allereerst wordt in dit hoofdstuk kort ingegaan op de conclusie uit de literatuurverkenning. Deze verkenning is voornamelijk uitgevoerd om te achterhalen in hoeverre reeds bekend is of het instellen van een voedingsgebied tot minder segregatie leidt (gehele verkenning in bijlage 2). Vervolgens worden de resultaten samengevat van de verkenning van de 14 stadsdelen waarin is gekeken op welke locatie en in welke situatie de concentratiescholen zich bevinden (gehele verkenning in bijlage 1). Ten slotte zal op basis van de literatuurverkenning en de verkenning van de stadsdelen in Amsterdam dieper worden ingegaan op de mogelijkheden en beperkingen voor het instellen van een voedingsgebied. 1.1 Literatuurverkenning Uit de literatuur blijkt dat relatief weinig gemeenten een vorm van spreidingsbeleid voeren, maar grote gemeenten wel vaker dan kleine. Wanneer er wel een spreidingsbeleid wordt gevoerd, is dit vaak gericht op het beïnvloeden van keuzes van de ouders of wordt dit gedaan in de vorm van afspraken tussen gemeente en scholen over bijvoorbeeld quota. Het instellen van een bepaald voedingsgebied rondom de scholen gebeurt veel minder. Van de resultaten van het instellen van een plaatsingsbeleid met een voedingsgebied is weinig bekend. Gemeenten schieten tekort in het meten van de resultaten of de keuze om met voedingsgebied te gaan werken is pas recent gemaakt, waardoor informatie over resultaten en eventuele onbedoelde gevolgen nog niet voor handen zijn. Uit de literatuur blijkt verder dat er juridisch twee struikelblokken zijn voor het instellen van een spreidingsbeleid op basis van etniciteit: Artikel 23 van de Grondwet waarborgt de vrijheid van onderwijs (de vrijheid van stichting, richting en inrichting) en de vrije schoolkeuze voor de ouders en spreiding op basis van etniciteit is wettelijk niet mogelijk omdat artikel 1 van de Grondwet aangeeft dat discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, niet is toegestaan. Spreiding op basis van etniciteit is hierdoor niet mogelijk. De Onderwijsraad stelt dat het juridisch wel mogelijk kan zijn om spreiding op basis van een achterstandscriterium uit te voeren (Onderwijsraad 2005). 9

10 1.2 Verkenning Amsterdamse stadsdelen Bij de verkenning van de Amsterdamse stadsdelen is achtereenvolgens gekeken naar de locatie en situatie van de concentratie- en andere scholen, naar de leerlingstromen tussen de stadsdelen en naar de mate waarin in het stadsdeel door de ouders en leerlingen voor een wittere school wordt gekozen. Ook wordt per stadsdeel de reeds gaande ontwikkeling beschreven. In deze paragraaf worden de bevindingen samengevat. Situatie en locatie concentratiescholen Per stadsdeel in Amsterdam is de situatie van de concentratiescholen en de andere scholen in beeld gebracht 1. Er is allereerst per stadsdeel gekeken naar het aandeel allochtone en achterstandskinderen op alle scholen (en in de buurten rondom de scholen) en door middel van een kaartje is per stadsdeel de locatie van de concentratie- en andere scholen getoond. Verder is er aandacht geschonken aan de ontwikkeling van de basisscholen. Als de onderbouw van de concentratieschool bijvoorbeeld wel een afspiegeling van de buurt is, of wanneer de concentratieschool krimpt, dan lijkt de noodzaak om actie te ondernemen (bijvoorbeeld door het instellen van een voedingsgebied) kleiner. Alle resultaten hiervan zijn te vinden in bijlage 1. Geen gemeentebrede instelling van voedingsgebieden mogelijk Uit de beschrijvingen van alle stadsdelen komt naar voren dat de situatie en locatie waarin de concentratiescholen zich bevinden, sterk van elkaar verschillen. De scholen variëren bijvoorbeeld in de mate waarin ze zelf te veel achterstands- of allochtone leerlingen hebben (20%-65%) en er zijn (veel) verschillen tussen de scholen die zich rondom de concentratiescholen bevinden: veel of weinig scholen, het aandeel achterstands- of allochtone leerlingen, het type school (denominatie), de kwaliteit van de school, etcetera. Ten gevolge hiervan is het niet mogelijk om voor de hele stad één bepaalde manier te ontwikkelen waarop voedingsgebieden rondom de scholen vastgesteld kunnen worden. Voor bijvoorbeeld een school die slechts een geringe oververtegenwoordiging van allochtone leerlingen heeft en die naast een afspiegelingsschool ligt (met een andere denominatie) is een ander voedingsgebied nodig dan voor een concentratieschool met ruim teveel allochtone leerlingen die in zijn nabijheid geen scholen heeft staan die wel een afspiegeling van de buurt zijn. Nabijgelegen scholen verschillen vaak qua denominatie Uit de verkenning blijkt verder dat scholen die zich in een bepaald gebied, dat als voedingsgebied gezien kan worden, bevinden vaak van denominatie verschillen. Zo is het vaak het geval dat er bijvoorbeeld een te witte school naast een afspiegelingschool staat, en dat de ene school bijvoorbeeld Openbaar-Montessori is en de andere school Katholiek. Scholen en schoolbesturen kunnen het verschil in denominatie in deze gebieden als obstakel zien (of gebruiken) om tot een bepaalde vorm van samenwerking te komen. 1 Uitgezonderd scholen in het speciale basisonderwijs en scholen met minder dan 100 leerlingen. 10

11 In sterk allochtone gebieden afwijkende situatie Interessant om op te merken is dat in een stadsdeel of buurt met veel allochtone inwoners, zoals Zuidoost of de Kolenkit weinig te zwarte scholen zijn omdat dit per definitie niet mogelijk is. In een buurt met bijvoorbeeld 90% allochtone inwoners, is het niet mogelijk om 110% allochtone leerlingen te hebben, dus de grens van 20% verschil over te gaan. Wat er in dit geval echter gebeurt, is dat er scholen ontstaan die niet qua aandeel allochtone leerlingen maar alleen qua aandeel kinderen met een achterstandspositie afwijkend van de buurt zijn (in Zuidoost zijn er bijvoorbeeld vier van dit type scholen). Het lijkt er op, dat als er geen keuze meer mogelijk is voor een wittere school, er een situatie ontstaat dat ouders en leerlingen voor een school kiezen met weinig kinderen in een achterstandspositie. Dit fenomeen vraagt om nader onderzoek. Leerlingstromen Vervolgens is nagegaan of en hoe de zogenaamde import-export van leerlingen tussen de stadsdelen plaatsvindt. De wijze waarop de etnische samenstelling van de scholen in een bepaald stadsdeel eruit ziet houdt namelijk onder andere verband met de leerlingstromen die tussen de verschillende stadsdelen plaatsvinden. Komen er door deze leerlingstromen bijvoorbeeld meer autochtone of allochtone kinderen naar het stadsdeel of juist minder? In deel 1 van dit onderzoek (hierover is reeds gepubliceerd) bleek dat van de autochtone scholieren 40% voor een wittere school kiest en van de allochtone scholieren 14% (keuze voor een school die verder weg ligt dan drie andere scholen en die witter is dan deze drie andere scholen). Dit kiezen voor een wittere school is één van de redenen voor de segregatie in het basisonderwijs. Er zal in dit deelonderzoek daarom per stadsdeel gekeken worden hoe groot het aandeel ouders is dat kiest voor een wittere school. In tabel 1.1 worden de leerlingstromen van en naar alle stadsdelen weergegeven, voor autochtone en allochtone kinderen afzonderlijk en in totaal. De cijfers over de leerlingen betreffen het schooljaar In totaal worden alle leerlingen in Amsterdam meegenomen, inclusief die buiten Amsterdam wonen en hier naar school gaan en leerplichtigen die in Amsterdam wonen maar elders naar school gaan. In vergelijking tot de andere stadsdelen trekken voornamelijk de scholen in de stadsdelen Centrum, Oud-Zuid en Zuideramstel vaker autochtone kinderen aan. Ook gaan er veel autochtone kinderen Amsterdam uit om onderwijs te volgen. Van de stadsdelen Westerpark, Bos en Lommer, De Baarsjes, Amsterdam-Noord en Osdorp (en in een iets mindere mate van Geuzenveld-Slotermeer en Oost-Watergraafsmeer) gaan er juist veel scholieren weg om in een ander stadsdeel naar school te gaan. Allochtone kinderen vertrekken vaak vanuit hun eigen stadsdeel om in Bos en Lommer, De Baarsjes, Oud-Zuid en Zuideramstel naar school te gaan (of buiten Amsterdam) en ze gaan vooral vaak Westerpark, Geuzenveld-Slotermeer, Slotervaart en Zuid-Oost uit om naar school te gaan. 11

12 Tabel 1.1 Leerlingstromen autochtone en allochtone kinderen, naar stadsdelen* autochtone kinderen allochtone kinderen onbekend totaal Centrum Westpoort Westerpark Oud-West Zeeburg Bos en Lommer De Baarsjes Amsterdam-Noord Geuzenveld-Slotermeer Osdorp Slotervaart Zuidoost Oost-Watergraafsmeer Oud-Zuid Zuideramstel buiten Amsterdam totaal * + per saldo komen er meer leerlingen naar het stadsdeel dan er leerlingen weggaan, - per saldo gaan er meer leerlingen uit het stadsdeel weg dan dat er bijkomen vanuit andere stadsdelen Kiezen voor een wittere school In tabel 1.2 staat per stadsdeel (waar de leerling woont) weergegeven hoe groot het aandeel autochtone leerlingen is dat voor een wittere school heeft gekozen. Vooral in de stadsdelen Bos en Lommer, De Baarsjes en Geuzenveld-Slotermeer kiezen de autochtone ouders vaak voor een wittere school. Al eerder kwam naar voren (tabel 1.1) dat dit stadsdelen betreffen waar veel leerlingen naar elders vertrekken om naar school te gaan. Tabel 1.2 Ouders en leerlingen die kiezen voor een wittere school (procenten) kiezen voor een wittere school Centrum 11,2 Westerpark 31,6 Oud-West 32,7 Zeeburg 18,2 Bos en Lommer 45,4 De Baarsjes 53,4 Amsterdam-Noord 29,4 Geuzenveld-Slotermeer 44,1 Osdorp 30,0 Slotervaart 31,8 Zuidoost 30,7 Oost-Watergraafsmeer 39,3 Oud-Zuid 23,6 Zuideramstel 30,1 totaal 28,7 12

13 Ontwikkelingen in het stadsdeel Per stadsdeel zijn ook de reeds gaande ontwikkelingen in kaart gebracht worden. Het is mogelijk dat het door bepaalde ontwikkelingen in een stadsdeel minder noodzakelijk is om in te grijpen of dat het probleem juist meer urgent is. Tevens is het zinvol om te zien wat er gebeurd indien er niets ondernomen wordt. Er worden drie soorten ontwikkelingen in kaart gebracht per stadsdeel: De ontwikkeling van het aandeel allochtone en autochtone kinderen 1. Ontwikkeling van het kiezen voor een wittere school 2. Ontwikkeling van de leerlingstromen 3. Deze drie ontwikkelingen staan niet los van elkaar. Zo wordt het effect van een toename of afname van allochtone of autochtone kinderen op de segregatie in het onderwijs beïnvloed door de keuze voor een wittere school en de leerlingstromen zijn bijvoorbeeld van directe invloed op het effect van een verandering in bevolkingssamenstelling. Omdat niet valt te voorspellen welke ontwikkeling het sterkst is, kan er helaas geen goede voorspelling gedaan worden wat de ontwikkelingen per stadsdeel voor effect gaan hebben op de segregatie. Daarom zijn slechts de afzonderlijke ontwikkeling per stadsdeel geschetst in bijlage 1 en zullen de bevindingen in dit hoofdstuk niet worden samengevat. 1.3 Mogelijkheden en beperkingen bij het instellen van voedingsgebieden Zoals eerder gesteld, is het niet mogelijk om voor de hele stad één bepaalde manier te ontwikkelen waarop voedingsgebieden rondom de scholen vastgesteld kunnen worden. Er kunnen naar aanleiding van dit onderzoek echter wel enkele factoren onderscheiden worden die kunnen bijdragen aan het succes van een aanpak van segregatie door het instellen van een voedingsgebied; gebieden waar er de mogelijkheid is om de segregatie aan te pakken. Mogelijkheden 1. Er bevinden zich twee of meer concentratiescholen bij elkaar in de buurt (en de scholen verschillen (sterk) in het aandeel allochtone of achterstandsleerlingen). 2. Er bevindt zich een concentratieschool in de buurt van één of meerdere scholen die wel een afspiegeling van de buurt zijn (en de scholen verschillen (sterk) in het aandeel allochtone of achterstandsleerlingen). 3. Er vindt tussen buurtcombinaties veel vlucht plaats: ouders die kiezen voor een wittere school De concentratieschool heeft wel teveel of te weinig achterstands- of allochtone leerlingen, maar deze oververtegenwoordiging ligt rond de 20% (uit simulaties blijkt dat deze scholen relatief het makkelijkste te beïnvloeden zijn 5 ). 1 De toe- of afname van het aandeel allochtone kinderen in een stadsdeel verandert de etnische samenstelling van de zogenaamde vragers van onderwijs en daarmee ook de etnische samenstelling van de scholen. 2 Indien het aandeel ouders dat voor een wittere school kiest afneemt in een stadsdeel, dan kan dat op den duur leiden tot minder segregatie in het desbetreffende stadsdeel. 3 Het is mogelijk dat er in de onderbouw reeds minder allochtone of juist autochtone kinderen uit een stadsdeel weggaan, dan er op dit moment in het gehele basisonderwijs het geval is. De etnische samenstelling van het aanbod van leerlingen zal hierdoor veranderen. 4 Zie de bijlage in deze rapportage. 5 Zie de afzonderlijke bijlage 3 voor de gehele simulatie. 13

14 Er zijn echter ook factoren die juist een negatief of beperkend effect op het succes van het instellen van een voedingsgebied kunnen hebben: Beperkende factoren 1. Een school staat op de lijst met zwakke scholen De scholen in het gebied verschillen qua denominatie. 3. Een school bevindt bijvoorbeeld zich in de omgeving van een coffeeshop of snelweg. Indien een school in een voedingsgebied een bepaald negatief kenmerk heeft (zwak, dicht bij een snelweg of coffeeshop), dan is de kans groot dat als er een voedingsgebied wordt ingesteld, de ouders en leerlingen toch deze scholen mijden. Denominatie kan, zoals eerder aangegeven, een probleem vormen omdat dit door schoolbesturen als obstakel tegen een vorm van samenwerking gebruikt kan worden. 1 Januari 2008 heeft de onderwijsinspectie een lijst met 33 zwakke scholen opgesteld. Deze lijst is tot stand 14 gekomen door kwaliteitsonderzoeken en gesprekken met besturen.

15 2 Samenvatting en aanbeveling 2.1 Samenvatting In deze rapportage staat de vraag centraal in hoeverre het instellen van voedingsgebieden rondom scholen kan leiden tot een afname van de segregatie in het basisonderwijs, oftewel tot meer scholen die qua etnische samenstelling en qua aandeel achterstandsscholieren 1 een afspiegeling van de buurt zijn. Om een antwoord op deze vraag te geven is allereerst de reeds bestaande literatuur verkend. Vervolgens is per stadsdeel de locatie en situatie van de scholen in kaart gebracht en is gekeken naar leerlingstromen en het kiezen voor een wittere school. Uit de literatuurverkenning komt naar voren dat weinig gemeenten als spreidingsbeleid gebruik maken van het instellen van een voedingsgebied. Er is verder weinig bekend over de effecten van het instellen van voedingsgebieden op de segregatie in het onderwijs. Uit het in beeld brengen van alle concentratie- en andere scholen per stadsdeel is naar voren gekomen dat de situatie van de concentratiescholen dusdanig verschilt, dat het niet mogelijk is om een stadsbrede en uniforme wijze van het instellen van een voedingsgebied te ontwikkelen. Een gemengde strategie, afhankelijk van specifieke omstandigheden, ligt dan meer voor de hand. Vrijwilligheid, verleiding en aanpassing van het aanbod (opheffen en stichten scholen/vestigingen liggen dan voor de hand, evenals het voorkomen van incidenten; IJburg). Tevens blijkt dat scholen die bij elkaar in de buurt staan (in een bepaald voedingsgebied), vaak qua denominatie verschillen, wat als obstakel gezien of gebruikt kan worden door de scholen en schoolbesturen. In Amsterdam blijkt er sprake te zijn van sterke leerlingstromen tussen de stadsdelen, waardoor sommige stadsdelen veel (vooral autochtone) leerlingen kwijtraken (zoals Westerpark, Geuzenveld-Slotermeer, Amsterdam-Noord, Osdorp en Bos en Lommer), terwijl andere stadsdelen juist te maken hebben met een sterke toename van het aantal (vooral autochtone) leerlingen, zoals Centrum, Oud-Zuid en Zuideramstel. Ook vertrekken veel leerlingen (wederom vooral autochtone) uit Amsterdam om naar school te gaan. In het centrale deel van de stad is de schoolcapaciteit het grootst. In de aaneengesloten stadsdelen Westerpark, Bos en Lommer en Geuzenveld-Slotermeer is de huidige capaciteit/bezetting van de scholen lager dan het aantal leerlingen. De stromen die daardoor onvermijdelijk ontstaan zijn selectief (wit/niet-achterstand). Er kunnen naar aanleiding van dit onderzoek wel enkele factoren onderscheiden worden die kunnen bijdragen aan het succes van een aanpak van segregatie door het instellen van een voedingsgebied (gebieden waar er de mogelijkheid is om de segregatie aan te pakken): bij elkaar in de buurt gelegen scholen die verschillen in het aandeel achterstands- of allochtone leerlingen, scholen die in een buurtcombinatie staan waar 1 Scholieren met een zogenaamd leerlinggewicht (gebaseerd op het lage opleidingsniveau van de ouders). 15

16 vaak voor een wittere school gekozen wordt en scholen die rond het (zelfgekozen) criterium van 20% over- of ondervertegenwoordiging van allochtone of achterstandsleerlingen hebben. Enkele andere factoren hebben mogelijk echter een negatief effect op het tegengaan van de segregatie door middel van het instellen van een voedingsgebied: een slechte kwaliteit school, de scholen in het gebied verschillen qua denominatie en een school bevindt zich in de omgeving van een coffeeshop of snelweg. 2.2 Algemene aanbevelingen Uit het voorafgaande blijkt dat er voor de afzonderlijke concentratiescholen mogelijkheden en beperkingen zijn om de segregatie tegen te gaan door het instellen van een voedingsgebied. Drie meer overkoepelende aanbevelingen komen uit het onderzoek naar voren, die hier kort aangestipt worden: De kwaliteit van de scholen Voorscholen Infrastructuur van de scholen Kwaliteit van de scholen In deel 1 van dit onderzoek is reeds getoond dat relatief een groter aandeel van de te zwakke scholen te zwart is (zie tabel 2.1). Van alle scholen is 14% te zwart, van de te zwakke scholen 23%. Tabel 2.1 Te zwarte en te witte scholen van alle scholen en van alle zwakke scholen afspiegeling te zwart te wit totaal alle scholen N % zwakke scholen N % Zolang de (te) zwarte scholen een slechtere kwaliteit hebben dan de andere scholen in de stad, dan is er een kans dat de (spreidings)maatregelen een minder groot effect op de segregatie in het basisonderwijs hebben. Als ouders niet gedwongen worden hun kind op één bepaalde school onderwijs te laten volgen, dan zullen de ouders, al wordt het voedingsgebied rondom scholen verkleind, namelijk toch voor die school in het voedingsgebied kiezen met een hogere kwaliteit. Dat is dus vaak niet de (te) zwarte school. Indien er in het voedingsgebied geen school aanwezig is van een goede kwaliteit, dan is het ook nog mogelijk dat ouders de buurt, het stadsdeel of misschien zelfs de stad uitgaan om elders onderwijs voor hun kind te verkrijgen. De te zwarte scholen trekken dus automatisch minder (autochtone) leerlingen aan. Om de gesegregeerde etnische samenstelling van deze tegen te gaan moet er dus ingezet worden op de verbetering van de kwaliteit van de (te zwarte) basisscholen. Indien de kwaliteit hoger is, is er (meer) kans dat een eventueel spreidingsbeleid (meer) effect sorteert. 16

17 Voorscholen De voorschool is bedoeld voor kinderen van tweeënhalf t/m drie jaar (de vroegschool voor kinderen van vier en vijf jaar) die in de zogenaamde oude of nieuwe gewichtenregeling vallen 1 (oude regeling) of die geïndiceerd zijn door de GGD (bij het Ouder en Kind Centrum; nieuwe regeling). Door de koppeling van een voorschool aan een basisschool wordt de instroom van leerlingen sterk beïnvloed. Deze zorgt voor een etnisch specifieke voorselectie (zo stellen Karsten e.a. 2003). Uit een nadere analyse blijkt dan ook dat te zwarte scholen veel vaker dan gemiddeld een voorschool hebben. Van de 29 te zwarte scholen hebben er 25 een voorschool (86%), van alle 203 scholen heeft ongeveer de helft een voorschool (48%; tabel 2.2). Voorscholen leiden dus inderdaad tot een zwartere instroom van leerlingen, waardoor de kans een te zwarte school te worden toeneemt. Tabel 2.2 Te zwarte scholen met een voorschool geen voorschool wel een voorschool totaal alle scholen N % te zwarte scholen N % Tabel 2.3 Zwakke scholen met een voorschool geen voorschool wel een voorschool totaal alle scholen N % zwakke school N % Ten slotte blijken zwakke scholen ook vaker dan gemiddeld een voorschool te hebben. Van de zwakke scholen heeft 71% een voorschool tegen 48% gemiddeld (tabel 2.3). Scholen met een voorschool zijn dus vaker te zwart en vaker zwak. Aan deze relatie tussen voorschool en zwakke en/of concentratieschool dient dus aandacht te worden geschonken. Infrastructuur van de scholen Uit de leerlingstromen tussen de stadsdelen komt naar voren dat sommige stadsdelen dusdanig veel leerlingen kwijtraken of juist erbij krijgen dat deze leerlingen eigenlijk een hele school (zouden kunnen) vullen. Uit Westerpark gaan bijvoorbeeld 523 leerlingen weg en uit Geuzenveld-Slotermeer 647. En in Oud-Zuid komen er 934 leerlingen bij en in Zuideramstel 896. Wat hieruit geconcludeerd kan worden is dat de infrastructuur van de scholen in de stad niet evenwichtig is. Oud-Zuid heeft bijvoorbeeld in verhouding tot het aantal leerlingen dat er 1 Bij de oude gewichtenregeling werd gekeken naar het opleidingsniveau van de ouders en de afkomst van het kind, in de nieuwe gewichtenregeling wordt alleen naar opleidingsniveau gekeken. 17

18 woont capaciteit teveel: 934 leerlingen staat ongeveer gelijk aan 31 klassen en 3 scholen 1 (in Oud-Zuid zijn er in totaal overigens 22 scholen). En Geuzenveld-Slotermeer juist te weinig: 647 leerlingen staat ongeveer gelijk aan 22 klassen en 2 scholen (in Geuzenveld- Slotermeer zijn 10 scholen). Wanneer de leerlingstromen tussen de stadsdelen minder worden, doordat de segregatie wordt tegengaan, dan is het onvermijdelijk dat in enkele stadsdelen scholen gaan verdwijnen en dat er in andere stadsdelen scholen bij gaan komen. 2.3 Vervolgonderzoek De volgende stap in de zoektocht naar mogelijkheden om aan het convenant concreet inhoud te geven is het selecteren van gebieden met verschillende omstandigheden om pilots uit te voeren. Drie interessante pilotdeelgebieden kunnen onderscheiden worden: 1. IJburg, een uitbreidingsgebied waar vrij snel na de oprichting van nieuwe scholen sprake is van segregatie op deze scholen. 2. Oud-West, een gebied waar vier van de vijf scholen een concentratieschool is en die een vrij gemengde populatie kent. 3. Zuidoost, waar er geen segregatie lijkt te zijn op basis van etniciteit, maar op basis van achterstand. DMO heeft aan O+S gevraagd de pilots die daadwerkelijke uitgevoerd gaan worden (dit moet nog besloten worden) van het benodigde cijfermateriaal en bijbehorend advies te voorzien. 1 Een school in Amsterdam heeft gemiddeld 294 leerlingen. 18

19 Bijlage Kiezen voor een wittere school per buurtcombinatie Geel = 40% of meer kinderen die voor een wittere school kiezen van de buurtcombinaties met 100 of meer kinderen. aantal kinderen % kiest niet voor een wittere school % kiest wel voor een wittere school A00: Burgwallen - Oude Zijde 80 88,8 11,3 A01: Burgwallen - Nieuwe Zijde 61 91,8 8,2 A02: Grachtengordel - West ,6 7,4 A03: Grachtengordel - Zuid ,4 3,6 A04: Nieuwmarkt/Lastage ,7 13,3 A05: Haarlemmerbuurt ,7 5,3 A06: Jordaan ,6 10,4 A07: Weteringschans ,8 3,2 A08: Weesperbuurt/Plantage ,8 17,2 A09: Oostelijke eilanden/kadijken ,8 21,2 B10: Westelijk Havengebied 3 66,7 33,3 C12: Houthavens 19 84,2 15,8 C13: Spaarndammer- en Zeeheldenbuurt ,4 34,6 C14: Staatsliedenbuurt ,8 40,2 C15: Centrale Markt ,3 25,7 C16: Frederik Hendrikbuurt ,9 17,1 D17: Da Costabuurt ,6 32,4 D18: Kinkerbuurt ,7 39,3 D19: Van Lennepbuurt ,1 11,9 D20: Helmersbuurt ,5 29,5 D21: Overtoomse Sluis ,4 50,6 D22: Vondelbuurt 87 87,4 12,6 G31: Indische Buurt West ,6 63,4 G32: Indische Buurt Oost ,2 65,8 G33: Oostelijk Havengebied ,9 12,1 G34: Zeeburgereiland/Nieuwe Diep 19 73,7 26,3 G35: IJburg West ,1 4,9 H36: Sloterdijk H37: Landlust ,6 44,4 H38: Erasmuspark ,6 64,4 H39: De Kolenkit 54 92,6 7,4 J40: De Krommert ,2 41,8 J41: Van Galenbuurt 73 28,8 71,2 J42: Hoofdweg e.o ,2 63,8 19

20 (vervolg) aantal kinderen % kiest niet voor een wittere school % kiest wel voor een wittere school J43: Westindische Buurt ,9 58,1 N60: Volewijck ,3 29,7 N61: IJplein/Vogelbuurt ,3 39,7 N62: Tuindorp Nieuwendam ,5 58,5 N63: Tuindorp Buiksloot ,3 2,7 N64: Nieuwendammerdijk/Buiksloterdijk ,3 33,7 N65: Tuindorp Oostzaan ,3 14,7 N66: Oostzanerwerf ,7 19,3 N67: Kadoelen ,9 28,1 N68: Nieuwendam-Noord ,3 58,7 N69: Buikslotermeer ,7 19,3 N70: Banne Buiksloot N71: Buiksloterham 9 22,2 77,8 N72: Nieuwendammerham 8 37,5 62,5 N73: Waterland ,9 49,1 P76: Slotermeer-Noordoost P77: Slotermeer-Zuidwest ,1 52,9 P78: Geuzenveld ,6 38,4 P79: Eendracht ,5 77,5 Q80: Lutkemeer/Ookmeer 79 10,1 89,9 Q81: Osdorp-Oost ,6 34,4 Q82: Osdorp-Midden ,3 55,7 Q83: De Punt ,9 26,1 Q84: Middelveldsche Akerpolder/Sloten ,9 23,1 R85: Slotervaart ,8 63,2 R86: Overtoomse veld R87: Westlandgracht 65 90,8 9,2 R88: Sloter-/Riekerpolder ,8 20,2 T92: Amstel III/Bullewijk T93: Bijlmer Centrum (D,F,H) T94: Bijlmer Oost (E,G,K) ,3 48,7 T95: Nellestein T96: Holendrecht/Reigersbos ,7 31,3 T97: Gein ,3 9,7 T98: Driemond ,5 3,5 U27: Weesperzijde U28: Oosterparkbuurt ,2 48,8 U29: Dapperbuurt ,8 51,2 U30: Transvaalbuurt ,3 77,7 U55: Frankendael ,5 68,5 U56: Middenmeer ,5 15,5 U57: Betondorp 84 46,4 53,6 U58: De Omval 29 3,4 96,6 V24: Oude Pijp

21 (vervolg) aantal kinderen % kiest niet voor een wittere school % kiest wel voor een wittere school V25: Nieuwe Pijp V26: Diamantbuurt ,5 45,5 V44: Hoofddorppleinbuurt ,7 32,3 V45: Schinkelbuurt ,8 39,2 V46: Willemspark V47: Museumkwartier ,8 11,2 V48: Stadionbuurt ,5 12,5 V49: Apollobuurt ,4 10,6 V50: Duivelseiland 42 90,5 9,5 W52: Scheldebuurt ,3 19,7 W53: IJselbuurt ,7 59,3 W54: Rijnbuurt ,4 36,6 W59: Station Zuid/WTC e.o ,4 28,6 W90: Buitenveldert-West ,8 28,2 W91: Buitenveldert-Oost ,2 31,8 totaal ,3 28,7 21

22 22

23 Literatuurlijst Broekhuizen, J., Janssen, M., & Slot, J. (2008). Segregatie in het Amsterdamse basisonderwijs. Amsterdam:. Dijksma, S.A.M. (2008a). Tegengaan segregatie in het basisonderwijs. Brief aan Tweede Kamer, 8 februari Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Dijksma, S.A.M. (2008b). Tegengaan segregatie in het basisonderwijs. Brief aan Tweede Kamer, 13 mei Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Karsten, S., Elshof, D., Felix, C., Ledoux, G., Meijnen, W., Roeleveld, J., & Schooten, E. van (2003).Onderwijssegregatie in Amsterdam. Hoe staat het ervoor en wat willen en kunnen we er aan doen? Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut/ Gemeente Amsterdam; Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling. Onderwijsraad (2005) Advies Bakens voor spreiding en integratie, uitgebracht aan de minister en aan de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Den Haag: Onderwijsraad. 23

24 24

25 Bijlage I Locatie concentratiescholen per stadsdeel Inhoud 1. Stadsdeel Centrum Stadsdeel Westerpark Stadsdeel Oud-West Stadsdeel Zeeburg Stadsdeel Bos en Lommer Stadsdeel De Baarsjes Stadsdeel Amsterdam-Noord Stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer Stadsdeel Osdorp Stadsdeel Slotervaart Stadsdeel Zuidoost Stadsdeel Oost-Watergraafsmeer Stadsdeel Oud-Zuid Stadsdeel Zuideramstel

26 26

27 1 Stadsdeel Centrum 1.1 Locatie van de concentratiescholen In stadsdeel Centrum bevindt zich één te zwarte openbare school, namelijk de Parel en een school die teveel achterstandskinderen heeft, namelijk de Sint Aloysiusschool. De Parel heeft ook teveel achterstandskinderen in vergelijking tot de buurt en staat op de zwakke scholen lijst van januari De Parel telt 81% zwarte leerlingen 1, tegen 43% allochtone kinderen in de buurt rondom de school. Het aandeel achterstandsleerlingen op de Sint Aloysiusschool bedraagt 55% t.o.v. 11% in de buurt. Deze school heeft niet teveel allochtone leerlingen in vergelijking tot de buurt. Figuur 1.1 Stadsdeel centrum & 2 ( PC ( 2RK 2ABZ 2PC 2RK 2 RK 2 PC 2 legenda 2 afspiegelingsschool ) te weinig achterstand ( te veel achterstand ( te witte school & te zwarte school 2 RK ( PC )( & 2RK &( 2RK 2ABZ 2ABZ 2RK &( OEC PC )( ABZ2 & PC 2PC 2 2ABZ &( & &( 2RK RK 2PC 2PC &( PC ABZ 2 RK PC2& 2 ( ( 2 2PC 2ISL 1 De cijfers over de leerlingen betreffen het schooljaar

28 Tabel 1.2 Scholen in stadsdeel Centrum % % % % achter- achter- allochtoon allochtoon scholen te stand stand teveel of te denom. school school buurt zwart/te wit school buurt weinig school A02a Burght 15,0 8,0 afspiegeling 5,4 3,8 afspiegeling A04d Sint Antoniusschool 15,3 16,3 afspiegeling 9,0 10,8 afspiegeling RK A04f De Witte Olifant 24,2 16,3 afspiegeling 16,3 10,8 afspiegeling A05d Montes. De Eilanden 13,4 14,8 afspiegeling 5,4 9,4 afspiegeling ABZ -Mont. A06b Theo Thijssen 14,4 14,5 afspiegeling 6,4 11,1 afspiegeling A06b Sint Aloysiusschool 32,0 14,5 afspiegeling 54,9 11,1 te veel RK A06g 14e Montessorischool De Jordaan 11,8 14,5 afspiegeling 1,7 11,1 afspiegeling Mont. A07h ASVO 9,6 11,7 afspiegeling 11,4 8,7 afspiegeling ABZ A07e De Kleine Reus 15,1 11,7 afspiegeling 3,5 8,7 afspiegeling A08a Dr. E. Boekman 21,0 19,9 afspiegeling 10,1 9,9 afspiegeling A09c Parel 81,4 42,8 te zwart 71,7 34,1 te veel A09c De Pool 44,7 42,8 afspiegeling 49,2 34,1 afspiegeling RK A09e Basisschool Oostelijke Eilanden (BOE) 30,8 42,8 afspiegeling 16,3 34,1 afspiegeling 1.2 Leerlingstromen en kiezen voor een wittere school In tabel 1.3 staat weergegeven waar de kinderen die in stadsdeel Centrum wonen, onderwijs volgen. Van de 3745 kinderen uit stadsdeel Centrum zitten er 3166 op een school in het stadsdeel zelf (85%). Van de overige kinderen zitten de meeste op school in Westerpark (2,9%) en Oud-Zuid (5%). In totaal gaan 431 autochtone en 138 allochtone kinderen het stadsdeel Centrum uit om daar onderwijs te volgen. Het aandeel allochtone kinderen dat buiten het stadsdeel les heeft is hoger dan het aandeel autochtone leerlingen (18 tegen 15%). 28

29 Tabel 1.3 Stadsdelen waar de kinderen die in stadsdeel Centrum wonen onderwijs volgen onderwijs volgen in. totaal % autochtoon 1 allochtoon A: Centrum , C: Westerpark 108 2, D: Oud-West 15 0,4 9 6 G: Zeeburg 74 2, H: Bos en Lommer 6 0,2 2 4 J: De Baarsjes 9 0,2 1 7 N: Amsterdam-Noord 12 0,3 8 4 P: Geuzenveld-Slotermeer 7 0,2 5 2 Q: Osdorp 3 0,1 0 3 R: Slotervaart 5 0,1 2 3 T: Zuidoost 11 0,3 7 4 U: Oost-Watergraafsmeer 40 1, V: Oud-Zuid 173 4, W: Zuideramstel 37 1, buiten Amsterdam 79 2, totaal , onderwijs buiten Centrum , % 14,6 18,0 1 De categorie onbekend is buiten beschouwing gelaten, waardoor de cijfers bij autochtoon en allochtoon niet optellen tot het totaal. In tabel 1.4 staat aangegeven waar de leerlingen die op scholen in stadsdeel Centrum zitten, vandaan komen. Van de leerlingen die onderwijs volgen op scholen in stadsdeel Centrum wonen er 3166 ook in stadsdeel Centrum (74%). Van de leerlingen die van buiten het stadsdeel Centrum komen, komen de meesten uit Westerpark (9%), op afstand gevolgd door Zeeburg, Oost-Watergraafsmeer en Oud-Zuid (3,1-3,5%). Van de 1108 leerlingen die vanuit een ander stadsdeel komen om in stadsdeel Centrum naar school te gaan zijn er 820 autochtoon en 281 allochtoon. Dit betreft respectievelijk 25% van de autochtonen die in stadsdeel Centrum les hebben en 31% van de allochtonen. 29

30 Tabel 1.4 Stadsdelen waar de kinderen die in stadsdeel Centrum onderwijs volgen vandaan komen wonen. totaal % autochtoon 1 allochtoon A: Centrum , C: Westerpark 396 9, D: Oud-West 72 1, G: Zeeburg 133 3, H: Bos en Lommer 36 0, J: De Baarsjes 20 0, N: Amsterdam-Noord 55 1, P: Geuzenveld-Slotermeer 15 0, Q: Osdorp 8 0,2 5 3 R: Slotervaart 11 0,3 6 5 T: Zuidoost 16 0, U: Oost-Watergraafsmeer 141 3, V: Oud-Zuid 148 3, W: Zuideramstel 30 0, buiten Amsterdam 27 0, totaal , wonend buiten Centrum , ,6 30,9 1 De categorie onbekend is buiten beschouwing gelaten, waardoor de cijfers bij autochtoon en allochtoon niet optellen tot het totaal. In figuur 1.5 staat schematisch weergegeven welke leerlingstromen er plaatsvinden in het basisonderwijs in stadsdeel Centrum. In het rood staat het resultaat van deze stromen aangegeven. Wanneer het aantal autochtonen dat stadsdeel Centrum uitgaat om onderwijs te volgen wordt afgetrokken van het aantal autochtonen dat stadsdeel Centrum juist inkomt dan komen er 389 kinderen meer in dan dat er uitgaan. Door leerlingstromen neemt het aantal autochtone leerlingen in stadsdeel Centrum dus toe met 389 kinderen. Ook het aantal allochtone leerlingen neemt toe, namelijk met 143 kinderen. De nettobinnenkomst van autochtone leerlingen is 2,7 keer zo groot als die van allochtone leerlingen. Bij de stadsdelen Westerpark en Oud-Zuid is er sprake van in- en uitgaande stromen. Van stadsdeel Zeeburg en Oost-Watergraafsmeer gaan er vooral kinderen naar Centrum (dus ingaande kinderen). Figuur 1.5 Schematische schets leerlingstromen stadsdeel Centrum Westerpark 820 autochtoon 431 autochtoon Zeeburg onderwijs Westerpark Oost-Watergraafsmeer stadsdeel centrum Oud-Zuid Oud-Zuid 281 allochtoon 138 allochtoon autochtoon allochtoon In het voorafgaande hebben we gezien dat er netto meer autochtone en allochtone kinderen naar stadsdeel Centrum komen om onderwijs te volgen, dan dat er het stadsdeel uitgaat. Het is mogelijk dat deze leerlingstromen veroorzaakt worden, doordat ouders van 30

31 kinderen specifiek voor een witte school kiezen, al ligt deze bijvoorbeeld verder van hun huis (of buiten het stadsdeel). Dit kiezen voor een wittere school is in dit onderzoek bepaalt door te kijken hoe groot het aandeel kinderen en ouders is dat kiest voor een school die verder weg ligt dan drie andere scholen en die witter is dan deze drie andere scholen. In stadsdeel Centrum blijkt 10% van de kinderen te kiezen voor een witte school (8% buiten het stadsdeel, 2% ook buiten de stad). Als alleen de autochtone kinderen in beschouwing worden genomen (omdat uit eerder onderzoek gebleken is dat zij vaker voor een wittere school kiezen dan allochtone leerlingen), dan kiest 11% voor een wittere school. Dit is lager dan gemiddeld het geval is voor autochtone leerlingen (30%). Dit komt doordat de meeste scholen in stadsdeel Centrum vrij wit zijn (11 van de 13 scholen hebben tussen de 10 en 25% allochtone leerlingen), waardoor de behoefte voor autochtone kinderen om elders onderwijs te gaan volgen minder groot is. Het aandeel leerlingen dat in stadsdeel Centrum naar school gaat en kiest voor een wittere school ligt op 22%. Van de kinderen die in stadsdeel Centrum naar de basisschool gaan, heeft 22% gekozen voor een witte school. Dit komt overeen met de eerdere bevinding dat er meer (en vooral autochtone) leerlingen naar stadsdeel Centrum komen dan dat er weggaan om onderwijs te volgen. 1.3 Ontwikkelingen in het stadsdeel De prognose is dat het aandeel autochtone kinderen in stadsdeel Centrum de komende jaren (t/m 2015) stabiel blijft. De ontwikkeling in het aandeel autochtone kinderen per buurt kan echter wel verschillen. Zoals hiervoor is aangegeven kiest 22% van alle leerlingen die in stadsdeel Centrum onderwijs volgen voor een witte school. Wanneer naar de onderbouw en bovenbouw afzonderlijk wordt gekeken blijkt dat in de onderbouw 19% kiest voor een witte school en in de bovenbouw 25%. Het kiezen voor een witte school in stadsdeel Centrum neemt dus af. Hierbij moet wel in beschouwing worden genomen dat het aanbod van scholen ten tijde van de keus voor een school wel verschillend kan zijn voor leerlingen die nu op de onderbouw zitten in vergelijking tot de leerlingen die nu op de bovenbouw zitten (gezien de ontwikkelingen in het schoolaanbod die er in vier jaar plaats kunnen vinden). Voor alle kinderen in de basisschoolleeftijd die in Centrum wonen geldt, zoals eerder gesteld, dat 10% voor een witte school kiest. In de onderbouw betreft dit 9%, in de bovenbouw 11%. Ook de kinderen die uit stadsdeel Centrum komen, kiezen iets minder vaak voor een witte school. In figuur 1.6 en 1.7 staan de leerlingstromen weergegeven voor de onderbouw en de bovenbouw separaat. Op deze wijze kan gekeken worden of er (reeds) een bepaalde ontwikkeling merkbaar is. Gelet op de rode cijfers in figuur 1.6 en 1.7 kan opgemerkt worden dat de netto-binnenkomst van autochtone ten opzichte van allochtone kinderen in de onderbouw hoger is dan in de bovenbouw, namelijk 3,7 tegen 1,9%. Het aandeel autochtone kinderen dat les heeft in stadsdeel Centrum neemt dus toe. 31

32 Figuur 1.6 Schematische schets leerlingstromen stadsdeel Centrum, onderbouw Westerpark 454 autochtoon 207 autochtoon Zeeburg onderwijs Westerpark Oost-Watergraafsmeer stadsdeel centrum Oud-Zuid Oud-Zuid 136 allochtoon 69 allochtoon autochtoon + 67 allochtoon Figuur 1.7 Schematische schets leerlingstromen stadsdeel Centrum, bovenbouw Westerpark 366 autochtoon 224 autochtoon Zeeburg onderwijs Westerpark Oost-Watergraafsmeer stadsdeel centrum Oud-Zuid Oud-Zuid 145 allochtoon 69 allochtoon autochtoon + 76 allochtoon 32

33 2 Stadsdeel Westerpark 2.1 Locatie van de concentratiescholen In stadsdeel Westerpark bevindt zich één te zwarte school: openbare basisschool De Spaarndammer (deze school heeft ook teveel achterstandskinderen). De school staat op de lijst van 33 zwakke scholen die in januari 2008 is opgesteld. Op de Spaarndammer is 88% van de leerlingen van allochtone afkomst. Het aandeel allochtone kinderen in de buurt rondom de school is 62%. In stadsdeel Westerpark staat ook een te witte school, de Dr. Rijk Kramer (15% allochtoon) en een school met teveel achterstandskinderen, namelijk de Brede School Zeeheldenbuurt. Deze school is qua etnische samenstelling wel een afspiegeling van de buurt. Figuur 2.1 Stadsdeel Westerpark legenda 2 afspiegelingsschool ) te weinig achterstand ( te veel achterstand ( te witte school & te zwarte school (& PC 2 ( 2RK 2ABZ 2RK 2PC 2PC 2RK & ISL (& ( 2RK SL2 2RK (& 2PC PC )( 2RK (& ISL De Brede School Zeeheldenbuurt in stadsdeel Westerpark bevindt zich overigens binnen de 100 meter van een coffeeshop (Van Hinte 2007). 33

34 Tabel 2.2 Scholen in stadsdeel Westerpark % % % % achter- achter- allochtoon allochtoon scholen te stand stand teveel of te denom. school school buurt zwart/te wit school buurt weinig school C13a Brede School Zeeheldenbuurt 64,4 62,1 afspiegeling 86,0 59,3 te veel C13d Elisabeth Paulus 63,8 62,1 afspiegeling 66,0 59,3 afspiegeling RK C13e Catamaran 61,0 62,1 afspiegeling 52,8 59,3 afspiegeling PC C13e De Spaarndammer 88,1 62,1 te zwart 86,0 59,3 te veel C14c Westerparkschool 50,6 45,9 afspiegeling 41,3 42,0 afspiegeling C14d De Bron 59,3 45,9 afspiegeling 58,6 42,0 afspiegeling RK C14e Catamaran, dislocatie 34,8 45,9 afspiegeling 34,7 42,0 afspiegeling PC C16b Dr. Rijk Kramer 15,4 39,7 te wit 12,4 32,8 afspiegeling PC 2.2 Leerlingstromen en kiezen voor een wittere school In tabel 2.3 staat weergegeven waar de kinderen die in stadsdeel Westerpark wonen, onderwijs volgen. Van de 2346 kinderen uit stadsdeel Westerpark zitten er 1545 in Westerpark op school (66%). De kinderen die buiten Westerpark naar school gaan, gaan meestal naar stadsdeel Centrum (17%), maar ook wel naar Oud-West (6%). In totaal gaan 501 autochtone en 289 allochtone kinderen uit stadsdeel Westerpark weg om elders onderwijs te volgen. Dit betreft 42% van de autochtone en 26% van de allochtone kinderen die in het stadsdeel Westerpark wonen. 34

35 Tabel 2.3 Stadsdelen waar de kinderen die in stadsdeel Westerpark wonen onderwijs volgen onderwijs volgen in. totaal % autochtoon 1 allochtoon A: Centrum , C: Westerpark , D: Oud-West 139 5, G: Zeeburg 4 0,2 2 2 H: Bos en Lommer 48 2, J: De Baarsjes 68 2, N: Amsterdam-Noord 10 0,4 5 3 P: Geuzenveld-Slotermeer 8 0,3 4 3 Q: Osdorp 5 0,2 1 4 R: Slotervaart 7 0,3 2 5 T: Zuidoost 17 0, U: Oost-Watergraafsmeer 4 0,2 2 1 V: Oud-Zuid 50 2, W: Zuideramstel 24 1, buiten Amsterdam 21 0, totaal , onderwijs buiten Westerpark , % 41,5 26,0 1 De categorie onbekend is buiten beschouwing gelaten, waardoor de cijfers bij autochtoon en allochtoon niet optellen tot het totaal. In tabel 2.4 staat aangegeven waar de leerlingen die op scholen in stadsdeel Westerpark zitten, vandaan komen. Het merendeel van de leerlingen komt uit Westerpark zelf (85%). Ook komt er een redelijk groot aantal uit stadsdeel Centrum (6%). Van de 278 leerlingen die van buiten stadsdeel Westerpark komen zijn er 183 autochtoon en 89 allochtoon; 21% van de autochtone leerlingen en 10% van de allochtone leerlingen die in stadsdeel Westerpark onderwijs volgen. 35

36 Tabel 2.4 Stadsdelen waar de kinderen die in stadsdeel Westerpark onderwijs volgen vandaan komen wonen. totaal % autochtoon allochtoon A: Centrum 108 5, B: Westpoort 4 0,2 3 0 C: Westerpark , D: Oud-West 31 1, G: Zeeburg 6 0,3 1 5 H: Bos en Lommer 28 1, J: De Baarsjes 24 1, N: Amsterdam-Noord 17 0, P: Geuzenveld-Slotermeer 11 0,6 2 9 Q: Osdorp 8 0,4 3 5 R: Slotervaart 8 0,4 3 5 T: Zuidoost 7 0,4 1 5 U: Oost-Watergraafsmeer 3 0,2 2 1 V: Oud-Zuid 6 0,3 5 1 W: Zuideramstel 0 0,0 0 0 buiten Amsterdam 17 0,9 9 6 totaal , wonend buiten Westerpark % 15,2 20,6 9,8 1 De categorie onbekend is buiten beschouwing gelaten, waardoor de cijfers bij autochtoon en allochtoon niet optellen tot het totaal. In figuur 2.5 staat schematisch weergegeven welke leerlingstromen er plaatsvinden in het basisonderwijs in stadsdeel Westerpark. Hieruit valt te zien dat er (veel) meer autochtone en allochtone kinderen uit het stadsdeel Westerpark weggaan om naar de basisschool te gaan, dan dat er naar het stadsdeel toekomen. Westerpark en Centrum wisselen hierbij kinderen uit (er is sprake van een ingaande en een uitgaande stroom). Bij Oud-West is er slechts sprake van een uitgaande stroom; kinderen uit stadsdeel Westerpark die in Oud- West naar school gaan. Figuur 2.5 Schematische schets leerlingstromen stadsdeel Westerpark 183 autochtoon 501 autochtoon Centrum onderwijs Centrum stadsdeel Westerpark Oud-West 89 allochtoon 289 allochtoon autochtoon allochtoon In stadsdeel Westerpark heeft 10% van de leerlingen gekozen voor een wittere school. Dit ligt onder het gemiddelde van 18%. De scholen in Westerpark worden dus niet zo vaak uitgekozen door ouders die willen dat hun kind naar een wittere school gaat. 36

37 Van de kinderen die in stadsdeel Westerpark wonen kiest 20% voor een wittere school (0.9% buiten de stad). Dit ligt iets boven het gemiddelde (17%). Dat kinderen uit Westerpark vaker kiezen voor een verder weg gelegen wittere school dan dat kinderen kiezen voor een wittere school in Westerpark komt overeen met de bevinding dat er meer autochtone en allochtone leerlingen stadsdeel Westerpark uitgaan om onderwijs te volgen, dan dat er in gaan. 2.4 Ontwikkelingen in het stadsdeel De prognose is dat het aandeel autochtone kinderen t/m 2015 gaat toenemen. Het is mogelijk dat door deze toename ook het aandeel autochtone kinderen op de te zwarte school toeneemt. Zoals hiervoor gesteld heeft 10% van de leerlingen voor een wittere school in stadsdeel Westerpark gekozen. Dit betreft 9% van de onderbouw en 10% van de bovenbouw. Er is dus sprake van een lichte afname. Van de kinderen uit Westerpark kiest in totaal 20% voor een wittere school, in de onderbouw 19%, in de bovenbouw 20%. De kinderen uit Westerpark kiezen dus ook steeds minder vaak voor een wittere school. In figuur 2.6 en 2.7 staan de leerlingenstromen van het stadsdeel voor de onderbouw en bovenbouw afzonderlijk weergegeven. Uit deze figuren valt op te merken in de bovenbouw evenals in de onderbouw meer allochtone en autochtone kinderen stadsdeel Westerpark uittrekken om onderwijs te volgen, dan dat ze binnentrekken. Opvallend is dat in de onderbouw het aantal wegtrekkende autochtonen in verhouding tot het aantal allochtonen groter is dan in de bovenbouw (1,8 keer zo groot tegen 1,4 keer zo groot). Figuur 2.6 Schematische schets leerlingstromen stadsdeel Westerpark, onderbouw 100 autochtoon 282 autochtoon Centrum onderwijs Centrum stadsdeel Westerpark Oud-West 44 allochtoon 144 allochtoon autochtoon allochtoon Figuur 2.7 Schematische schets leerlingstromen stadsdeel Westerpark, bovenbouw 83 autochtoon 219 autochtoon Centrum onderwijs Centrum stadsdeel Westerpark Oud-West 45 allochtoon 145 allochtoon autochtoon allochtoon 37