Onderzoeksteam : (in alfabetische volgorde)

Transcriptie

1 Afdeling Epidemiologie FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Juliette Wystmansstraat 14 Leuvenseweg Brussel 1000 Brussel Tel : 02/ his@iph.fgov.be Onderzoeksteam : (in alfabetische volgorde) Kristina Bayingana Stefaan Demarest Lydia Gisle Edith Hesse Pieter-Jan Miermans Jean Tafforeau Johan Van der Heyden Logistieke steun : Monique Schoonenburg Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid: IPH/EPI REPORTS N Depotnummer : D/2006/2505/4

2 De opdrachtgevers van de Gezondheidsenquête 2004 B. Cerexhe Minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Economie, Tewerkstelling, Wetenschappelijk Onderzoek, Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp en Landbouwbeleid Brussels Hoofdstedelijk Gewest R. Demotte Minister van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu Federale regering C. Fonck Ministre de la Santé, de l'enfance et de l'aide à la Jeunesse Franse Gemeenschap B. Gentges Vize-Ministerpräsident, Minister für Ausbildung und Beschäftigung, Soziales und Tourismus Duitstalige Gemeenschap G. Vanhengel Minister van de Brussels Gewestse Hoofdstedelijke Regering, belast met Financiën, Begroting, Externe Betrekkingen en Informatica Brussels Hoofdstedelijk Gewest I. Vervotte Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Vlaamse Gemeenschap C. Vienne Ministre de la Santé, de l'action sociale et de l'egalité des chances Waals Gewest

3 Boek III Leefstijl Gezondheidsenquête België 2004 IPH/EPI REPORTS nr

4

5 Algemene Inhoud Boek I Inleiding Methodologish rapport...5 Boek II Gezondheidstoestand Subjectieve Gezondheid...9 Chronische aandoeningen...47 Mentale gezondheid Langdurige lichamelijke beperkingen Tijdelijke beperkingen Boek III Leefstijl Lichaamsbeweging...5 Voedingsstatus Voedingsgewoontes Gebruik van alcohol Tabaksgebruik Gebruik van illegale drugs Gezondheid en seksualiteit AIDS : kennis, attitudes en opsporing Boek IV Preventie Vaccinatie...5 Cardiovasculaire preventie Vroegtijdige opsporing van diabetes Vroegtijdige opsporing van borstkanker Vroegtijdige opsporing van baarmoederhalskanker...297

6 Boek V Medische Consumptie Contacten met zorgverstrekkers Contacten met de huisarts...5 Ambulante contacten met de specialist Contacten met de dienst spoedgevallen Contacten met de tandarts Contacten met paramedische zorgverstrekkers Opname in het ziekenhuis Gebruik van geneesmiddelen Niet-conventionele geneeswijzen Boek VI Gezondheid en samenleving Toegankelijkheid van de gezondheidszorgen... 5 Socio-economische verschillen in gezondheid Gezondheid en omgeving Traumata Sociale gezondheid Gebruik sociale en preventieve diensten Boek VII Ouderen... 5 Boek VIII Internationale vergelijking... 5

7 Leefstijl De leefgewoontes en de leefwijzen, m.a.w. het dagelijkse gedrag, zijn nauw verbonden aan de waarden en de voorkeuren van de individuen, aan de kansen die aan de individuen worden geboden, alsook aan de beperkingen die samengaan met hun cultuur en hun sociale en economische situatie (Targets for health for all, WHO, 1985). De leefstijl wordt ontwikkeld aan de hand van socialisering en interpersoonlijke interactie en hangen dus gedeeltelijk af van de ervaringen en de omgeving van individuen. Het zou fout zijn om er van uit te gaan dat een leefgewoonte ontstaat vanuit een eenvoudige individuele beslissing wat betreft het afwijzen of aannemen van een bepaald gedrag dat risico s of heilzame effecten voor de gezondheid met zich meebrengt. Leefgewoonten en leefwijzen hebben een verregaande invloed op de gezondheid. Men weet vandaag dat een reeks aspecten van het dagelijkse leven een rol spelen in het behoud van een goede gezondheidstoestand, in het voorkomen van bepaalde lichamelijke verwikkelingen en in het verbeteren van het psychologisch welzijn. Daarentegen kunnen bepaalde gedragingen ook de gezondheid schaden, wanneer ze werkelijk deel uitmaken van het de leefgewoontes, met name, consumptie overdreven of langdurig van tabak, alcohol of drugs, een onevenwichtige voeding, een gebrek aan lichamelijke activiteiten en ander risicogedrag, zoals onbeschermde seksuele betrekkingen, het rijden in beschonken toestand of het gevaarlijk rijden, enz. Het wordt algemeen erkend, en bevestigd door de wetenschappelijke litteratuur, dat het, naast de vooruitgang van de geneeskunde, de verbetering van de leefhygiëne is die een aanzienlijke toename van de levensverwachting heeft mogelijk gemaakt. Welnu, deze verbetering van de leefhygiëne werd grotendeels mogelijk gemaakt door de ontwikkeling, in talrijke landen, van een gezondheidsbeleid dat steunde op programma s gericht op informatieverspreiding, de preventie van risicogedrag en de promotie van gezonde leefstijlen. Het is precies omdat de leefgewoonten gedeeltelijk worden bepaald door de cultuur en de omgeving, dat men, door op deze aspecten in te werken, een wijziging kan bewerkstelligen in het waardesysteem van de individuen, en via deze weg ook in hun gedrag. De Wereldgezondheidsorganisatie stelt in Europa, met het oog op de promotie van "gezondheid voor allen", een bepaald aantal doelen (13 tot 16) en strategieën voor die erop gericht zijn de gezondheidsgedragingen te beïnvloeden, zowel op maatschappelijk niveau als op het niveau van de individuele keuzes. Het is dus essentieel voor het beleid, maar ook voor de organismes die opgericht werden in het kader van deze programma s, om de prevalentie te kunnen evalueren van de verschillende leefstijlen, hun verdeling over de verschillende subgroepen van de bevolking en hun evolutie in de tijd, om zo de potentiële impact te kunnen inschatten van de uitgezette beleidslijnen. Hiervoor is het vaak nodig om specifieke onderzoeken uit te werken, maar de gegevens die verzameld werden via de gezondheidsenquête maken het niettemin mogelijk een goede schatting te maken van de stand van zaken in België en in de verschillende regio s van het land. De volgende thema s werden weerhouden in het onderzoek van de leefstijlen, op basis van hun aanzienlijke impact op de gezondheid: het beoefenen van lichamelijke activiteiten, het voedingspatroon, de consumptie van alcoholische dranken, de consumptie van tabak, het gebruik van illegale drugs, het gebruik van voorbehoedsmiddelen en van methodes om zich tegen seksueel overdraagbare aandoeningen te beschermen en hun kennis over HIV/AIDS.

8 Dit gedeelte begint met een vrij gedetailleerde studie van het niveau van lichamelijke activiteit van de bevolking gedurende de vrije tijd en in de loop van de zeven voorbije dagen. Een aantal studies op dit domein hebben effectief de impact aangetoond van lichamelijke beweging, zowel op de lichamelijke gezondheidstoestand van de individuen als op het gebied van de mentale gezondheid en het humeur. De lichamelijke activiteiten zijn eveneens zeer belangrijk bij oudere personen, met het oog op het in stand houden van hun functionele capaciteit en hun mobiliteit. Het volgende hoofdstuk richt zich op de studie van de voedingswijze van de personen, en is opgedeeld in twee afzonderlijke gedeeltes: de voedingsstatus en de voedingsgewoonten. De impact van voeding op de gezondheid is algemeen bekend: overgewicht, extreme magerte, cholesterol, diabetes, osteoporose, kankers, cardiovasculaire aandoeningen, tandproblemen Deze module mikt ook op het inschatten van overgewicht et magerte in de bevolking, op basis van de berekening van de index voor lichaamsmassa (BMI : gewicht/lengte²). Hiernaast worden de kwesties met betrekking tot de bezorgdheid over het gewicht en de gehanteerde vermageringsmethodes (deze kunnen in bepaalde gevallen bedreigend blijken te zijn voor de gezondheid) onderzocht. Deze gegevens worden in verband gebracht met de BMI om zo te ontdekken in welke mate de bezorgdheid om het gewicht gerelateerd is aan een modeverschijnsel of werkelijk een noodzaak vormt. De module over de voedingsgewoonten gaat bovendien een aantal parameters na van het voedingspatroon: de regelmaat van de maaltijden, de frequentie waarmee de mensen bepaalde types (aanbevolen of afgeraden) voedingsproducten consumeren en de mate waarin zij hun voedingsgewoonten (minder vetrijk en meer vezelrijk eten) al dan niet gewijzigd hebben. De consumptie van alcohol, als belangrijk risicogedrag, heeft altijd al in de belangstelling gestaan bij de verantwoordelijken van de volksgezondheid. Alcohol kan sociale, lichamelijke en psychologische problemen veroorzaken. De waaier van probleem die in verband staan met alcohol omvat, op lichamelijk gebied levercirrose, verkeersongelukken en andere trauma s, verschillende soorten kankers, en op sociaal gebied afwezigheid op het werk, financiële moeilijkheden, huiselijk geweld, echtscheiding, sociaal isolement. De vragen over de alcoholconsumptie maken het mogelijk om de kwantiteit en de frequentie van de consumptie van alcoholische dranken, het overmatig gebruik van alcohol, de consumptiepatronen (weekend, week), et mogelijke problemen gelieerd aan de consumptie van alcohol. Meer nog dan alcoholverbruik is de schadelijkheid van tabaksgebruik wereldwijd erkend. Zonder de ademnood en de lichamelijke beperkingen mee te rekenen die het met zich meebrengt, is tabak een risicofactor voor longkanker, ischemische hartziekten en chronisch respiratoire ziekten, de vertraging in de ontwikkeling van de fœtus bij zwangere vrouwen, enz. Net als voor alcoholgebruik heeft de Wereldgezondheidsorganisatie standaardindicatoren ontwikkeld die het mogelijk maken om preventiecampagnes voor tabaksgebruik te plannen en de resultaten ervan te evalueren. Deze werden opgenomen in de vragenlijst van de enquête. Er werden vragen toegevoegd over het beginpint van het roken, de pogingen om te stoppen en het vroegere rookgedrag. De thematiek van het illegale druggebruik beperkt zich tot een blik op het gebruik van producten zoals marihuana, hasjiesj.

9 Het thema seksualiteit en gezondheid is een thema dat vaak genegeerd worden in bevolkingsenquêtes, dit terwijl het seksuele gedrag kan soms ernstige gevolgen hebben op het lichamelijke en psychologische vlak. Denken we hierbij aan ongewenste zwangerschappen en seksueel overdraagbare ziektes. De enquête onderzoekt hierom de contraceptie en de gebruikte contraceptieve methodes, alsook de bescherming tegen seksueel overdraagbare ziektes en de gehanteerde beschermingsmethodes. Een module rond de kennis over AIDS beëindigt dit hoofdstuk. De vragen die in deze module aan bod komen hebben als doel na te gaan in welke mate de bevolking op de hoogte is van de wijze waarop het AIDS-virus wordt overgedragen en de methodes die er bestaan om zich daartegen te beschermen. Ander aspecten van leeftijdstijl komen aan bod in de enquête, maar werden niet in dit hoofdstuk, maar in het hoofdstuk Gezondheid en samenleven opgenomen. Het gaat hierbij om letsels tengevolge van een ongeval of tengevolge van geweld en om sociale ondersteuning die ook bijdraagt tot de fysieke en mentale gezondheid. Referenties (1) WHO Regional Office for Europe. Targets for Health for all. Copenhague: WHO, (2) Bietlot M, Demarest S, Tafforeau J, Van Oyen H. Enquête de santé La santé en Belgique, ses communautés et ses régions. Bruxelles : F-Twee Uitgeverij, (3) Marks DF, Murray M, Evans E, Willig C. Health Psychology: Theory, research and practice. London: Sage Publications Ltd, 2000.