Onderzoeksteam : (in alfabetische volgorde)

Transcriptie

1 Afdeling Epidemiologie FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Juliette Wystmansstraat 14 Leuvenseweg Brussel 1000 Brussel Tel : 02/ his@iph.fgov.be Onderzoeksteam : (in alfabetische volgorde) Kristina Bayingana Stefaan Demarest Lydia Gisle Edith Hesse Pieter-Jan Miermans Jean Tafforeau Johan Van der Heyden Logistieke steun : Monique Schoonenburg Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid: IPH/EPI REPORTS N Depotnummer : D/2006/2505/4

2 De opdrachtgevers van de Gezondheidsenquête 2004 B. Cerexhe Minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Economie, Tewerkstelling, Wetenschappelijk Onderzoek, Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp en Landbouwbeleid Brussels Hoofdstedelijk Gewest R. Demotte Minister van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu Federale regering C. Fonck Ministre de la Santé, de l'enfance et de l'aide à la Jeunesse Franse Gemeenschap B. Gentges Vize-Ministerpräsident, Minister für Ausbildung und Beschäftigung, Soziales und Tourismus Duitstalige Gemeenschap G. Vanhengel Minister van de Brussels Gewestse Hoofdstedelijke Regering, belast met Financiën, Begroting, Externe Betrekkingen en Informatica Brussels Hoofdstedelijk Gewest I. Vervotte Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Vlaamse Gemeenschap C. Vienne Ministre de la Santé, de l'action sociale et de l'egalité des chances Waals Gewest

3 Boek VI Gezondheid en Samenleving Gezondheidsenquête België 2004 IPH/EPI REPORTS nr

4

5 Algemene Inhoud Boek I Inleiding Methodologish rapport...5 Boek II Gezondheidstoestand Subjectieve Gezondheid...9 Chronische aandoeningen...47 Mentale gezondheid Langdurige lichamelijke beperkingen Tijdelijke beperkingen Boek III Leefstijl Lichaamsbeweging...5 Voedingsstatus Voedingsgewoontes Gebruik van alcohol Tabaksgebruik Gebruik van illegale drugs Gezondheid en seksualiteit AIDS : kennis, attitudes en opsporing Boek IV Preventie Vaccinatie...5 Cardiovasculaire preventie Vroegtijdige opsporing van diabetes Vroegtijdige opsporing van borstkanker Vroegtijdige opsporing van baarmoederhalskanker...297

6 Boek V Medische Consumptie Contacten met zorgverstrekkers Contacten met de huisarts...5 Ambulante contacten met de specialist Contacten met de dienst spoedgevallen Contacten met de tandarts Contacten met paramedische zorgverstrekkers Opname in het ziekenhuis Gebruik van geneesmiddelen Niet-conventionele geneeswijzen Boek VI Gezondheid en samenleving Toegankelijkheid van de gezondheidszorgen... 5 Socio-economische verschillen in gezondheid Gezondheid en omgeving Traumata Sociale gezondheid Gebruik sociale en preventieve diensten Boek VII Ouderen... 5 Boek VIII Internationale vergelijking... 5

7 Boek VI Hoofdstuk 1 Toegankelijkheid van de Gezondheidszorgen Stefaan Demarest Inleiding Gezondheidstoestand Leefstijl Preventie Toegankelijkheid van de gezondheidszorgen Socio-economische verschillen in gezondheid Medische consumptie Gezondheid en samenleving Ouderen Internationale vergelijking Gezondheid en omgeving Traumata Sociale gezondheid Sociale en preventieve diensten Gezondheidsenquête, België 2004

8

9 Inhoudstafel SAMENVATTING... 5 DANKWOORD INLEIDING VRAGEN INDICATOREN RESULTATEN ABSOLUTE EN RELATIEVE UITGAVEN VOOR GEZONDHEIDSZORGEN België Regio s PERCEPTIE ROND (EIGEN) UITGAVEN VOOR GEZONDHEID (AC_3) België Regio s UITSTEL VAN MEDISCHE CONSUMPTIE (AC_4) België Regio s BESPREKING BIBLIOGRAFIE BASISTABELLEN GESTANDAARDISEERDE TABELLEN... 43

10

11 Samenvatting Uitgaven voor gezondheidszorgen vormen een vaste post in het budget van een huishouden. Gemiddeld dient een huishouden in België zo n 6% van het beschikbaar inkomen of 115 te besteden aan huisartsen, specialisten, geneesmiddelen, verzorgingsinstellingen, Het gaat hierbij wel om uitgaven zonder rekening te houden met eventuele terugbetalingen. Oudere huishoudens (in deze context: huishoudens met een oudere referentiepersoon) dienen zowel in relatieve als in absolute termen meer uit ge geven aan gezondheidszorgen. Waar bij een jong huishouden gemiddeld 2% van het huishoudbudget aan gezondheidszorgen besteed moet worden, stijgt dit percentage tot 13% bij die huishoudens met een referentiepersoon van 75 jaar en ouder. Globaal genomen wegen de kosten voor gezondheidszorgen althans in relatieve termen - zwaarder door voor die huishoudens die behoren tot de lagere socio-economische echelons van de samenleving: Huishoudens waarvan de referentiepersoon slechts een beperkte opleiding heeft genoten en huishoudens met een eerder beperkt equivalent inkomen geven relatief meer uit dan andere huishoudens aan gezondheidszorgen. Regionale verschillen met betrekking tot de gemiddelde uitgaven voor gezondheidszorgen kunnen niet gevonden worden. Noch in absolute termen, noch in relatieve termen verschillen de uitgaven die huishouden in de verschillende gewesten dienen te besteden op een significante wijze. Het aandeel van de kosten voor gezondheidszorgen in het budget van huishoudens is niet op een significante wijze veranderd over de verschillende meetpunten heen. Van alle huishoudens geeft 29% aan dat de persoonlijke uitgaven in het kader van gezondheidszorgen (zeer) moeilijk om dragen zijn. Ook hier kan een samenhang teruggevonden worden met de socioeconomische karakteristieken van huishoudens: huishoudens behorend tot de lagere opleidingsen/of inkomensgroepen schatten veel meer dan de andere de uitgaven voor gezondheid als (zeer) moeilijk om dragen. Huishoudens in het Brussels Gewest geven meer dan in de andere gewesten aan dat uitgaven voor gezondheidszorgen moeilijk om dragen zijn. Een kleine 10% van de huishoudens was in het verleden genoodzaakt het gebruik van gezondheidsvoorzieningen tijdelijk te staken vanwege het gebrek aan financiële middelen. Achter dit percentage gaan echter grote regionale verschillen schuil: waar in het Vlaams Gewest 5% van de huishoudens zich in het verleden met een dergelijke noodzaak geconfronteerd weet, loopt dit percentage op tot 18% in het Brussels Gewest en tot 16% in het Waals Gewest

12 Dankwoord Wij houden eraan de volgende personen de bedanken voor hun bijdrage in het nalezen van dit onderdeel en voor hun expertise op het vlak van gezondheidsbeleid: o o o o o Mevr. C. Ruyters - Institut wallon de l evaluation, de la prospective et de la statistique (IWEPS) Prof. Dr. F. Louckx Medisch Sociale Wetenschappen Faculteit Geneeskunde Vrije Universiteit Brussel Mevr. S. Sleiman Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Afdeling Epidemiologie Mevr. L. Dussart - Institut wallon de l evaluation, de la prospective et de la statistique (IWEPS) Mr. C. Vanroelen Medisch Sociale Wetenschappen Faculteit Geneeskunde Vrije Universiteit Brussel - 6 -

13 1. Inleiding België kan buigen op een zeer ver doorgedreven organisatie van de gezondheidszorgen die althans in principe een vrije keuze van behandelende geneesheer door de patiënt, een therapeutische vrijheid voor de praktiserende geneesheren en de universele toegankelijkheid garandeert. Ondanks de vele wijzigingen die het gezondheidssysteem heeft ondergaan, vertoont het in de fundamenten nog steeds karakteristieken van zijn oorsprong: het verzekeren tegen (gezondheids-) risico s die aanleiding kunnen geven tot een verlies van inkomen en/of meeruitgaven ten gevolge van ziekte of invaliditeit. Het principe hierbij is dat de patiënt het gehele honorarium van de zorgverstrekker waarop hij beroep doet, betaalt. De mutualiteit waartoe hij behoort betaalt evenwel een deel van dit honorarium terug. Het deel dat niet terugbetaald wordt, wordt het remgeld genoemd. Er wordt dus van de patiënt verlangd de kosten in eerste instantie zelf voor te schieten om achteraf een deel terugbetaald te krijgen. Gezien deze kosten zeer hoog kunnen oplopen, werd vanaf 1987 de zogenaamde regel van de derde betaler ingevoerd voor wat betreft de terugbetalingen in het kader van hospitalisatie. Hierbij dient de patiënt enkel het remgeld te betalen en wordt het overige deel van het honorarium rechtstreeks door de mutualiteit aan de zorgverstrekker betaald. Voor specifieke kwetsbare groepen (o.a. personen met recht op sociale franchise, WIGW s met het recht op verhoogde tegemoetkoming, ) bestaat de mogelijkheid beroep te doen op de derde betalende-regeling bij consultaties, bezoeken en raadplegingen en voor het grootste deel van de tandzorg (1). Niettemin kan worden vastgesteld dat deze regeling weinig wordt toegepast en dat de toepassingswijzen zeer ingewikkeld zijn (2). Tenslotte wordt deze praktijk ook bij de aflevering van farmaceutische verstrekkingen courant toegepast voor alle rechthebbenden. Naast het voorschieten van het honorarium door de patiënt, kan ook het remgeld een potentiële bedreiging vormen voor de financiële toegankelijkheid van gezondheidszorgen. De financiële problemen waarmee de sector van de ziekte en invaliditeitsverzekering gedurende de afgelopen tien jaar geconfronteerd werd, heeft er aanleiding toe gegeven dat het remgeld voor diverse prestaties verhoogd werd (o.a. voor consultaties, huisbezoeken en ziekenhuisopnames) (3). Tegelijk echter werd vanaf 1 januari 1994 het systeem van sociale en fiscale franchise ingevoerd, dat het remgeld dat mensen op jaarbasis betalen, begrensd. De sociale en fiscale franchise werden vanaf 2001 geleidelijk vervangen door de maximumfactuur (MAF). Verschillende redenen lagen aan de oorzaak van de vervanging van de franchiseregelingen door de MAF. Vooreerst had de sociale franchise (waarbij er op jaarbasis een maximum werd gesteld aan het te betalen remgeld) enkel betrekking op een beperkt aantal wel omschreven sociaal en financieel zwakke bevolkingsgroepen (gehandicapten, personen met een bestaansminimum, werklozen, WIGW s met voorkeurregeling, ). Het gevolg hiervan was dat personen die niet onder deze groepen ressorteerden, maar evenzeer sociaal en financieel zwak stonden, in de kou bleven staat. Het nadeel van de fiscale franchise (waarbij het maximaal te betalen remgeld begrensd werd verhouding met het inkomen waarover de betrokkenen beschikten) was dat de terugbetaling van de teveel betaalde remgelden pas na verloop van twee jaar kon gebeuren

14 De basisfilosofie van de MAF is dat de eigen bijdragen voor (sommige) medische kosten nooit hoger mag zijn dan een inkomensafhankelijk plafond. Een tweede peiler althans in theorie is dat de terugbetaling van de teveel betaalde gelden snel kan gebeuren en dat voor specifieke kwetsbare groepen er, eens dit plafond is overschreden, er helemaal geen remgeld meer betaald dient te worden. Het beschermend karakter van de MAF is uiteraard afhankelijk van de omschrijving van welke kosten al dan niet mee in rekening gehouden worden. Zo werden bij de start van de MAF remgelden voor geneesmiddelen uit de categorie C niet meegeteld evenals de eigen bijdragen bij langdurige hospitalisatie of de eigen bijdragen bij opname in een psychiatrische instelling (beperkt tot het eerste jaar. Ondertussen werden de geneesmiddelen van uit de categorie wél mee in rekening genomen en worden sommige kosten van de ziekenhuisopname (met name het persoonlijk aandeel in de prijs van de verpleegdag) meegenomen Het doel van dit onderdeel is het verkrijgen van een inzicht in de kosten die door huishoudens voor gezondheidszorgen opgehoest dienen te worden (en dit zowel in absolute als in relatieve termen), het inschatten van het aantal huishoudens dat problemen heeft om deze kosten op te brengen en van het aantal huishoudens niet over voldoende financiën beschikt om noodzakelijke uitgaven in het kader van gezondheidszorgen op te brengen

15 2. Vragen Voor het berekenen van de (absolute en relatieve) uitgaven voor gezondheidszorgen werd aan de huishoudens gevraagd aan te geven hoeveel zij in de maand voorafgaand aan de bevraging hiervoor hadden uitgegeven. Gezien meer bepaald de oudere bevolking het soms moeilijk heeft uitgaven uit te drukken in Euro werd de mogelijkheid voorzien dat wie dat wou, de uitgaven kon aangeven in Belgische frank. In de analyse en de rapportage worden echter alle uitgaven uitgedrukt in Euro. AC.01. Hoeveel heeft uw huishouden in de afgelopen maand uitgegeven aan gezondheidsverstrekkers, zoals een huisarts, een specialist, een tandarts,? AC.02. AC.03. Hoeveel heeft uw huishouden in de afgelopen maand teruggekregen van de mutualiteit? Indien u dit bedrag niet juist kunt aangeven, geef dan een schatting. Hoeveel heeft uw huishouden in de afgelopen maand uitgegeven aan (voorgeschreven of niet voorgeschreven) geneesmiddelen? Indien u dit bedrag niet juist kunt aangeven, geef dan een schatting. Let op! Medische hulpmiddelen zoals steun- en wondverbanden, enz. moeten hier niet in rekening gebracht worden. AC.04. Hoeveel heeft uw huishouden in de afgelopen maand uitgegeven voor het verblijf in een verzorgingsinstelling (een ziekenhuis, een rusthuis, een instelling voor gehandicapte personen, )? Indien u dit bedrag niet juist kunt aangeven, geef dan een schatting. Bij die huishoudens die uitgaven hebben gehad voor een verzorgingsinstelling werd bijkomend nagegaan over welk type instelling het hierbij ging. AC.05. Kan u aangeven voor welke type instelling uw huishouden in de afgelopen maand uitgaven heeft gedaan om een verblijf te betalen? (Ziekenhuis, Psychiatrische instelling, Instelling voor gehandicapte personen, Rusthuis en/of Rust- en verzorgingstehuis (RVT)) In de enquête werd tevens nagegaan of en in welke mate huishoudens geconfronteerd werden met noodzakelijke uitgaven voor medische hulpmiddelen (verbanden, ontsmettingsmateriaal, ). Hiertoe werd aan de huishoudens gevraagd hoeveel zij in de maand voorafgaand aan de bevraging hadden uitgegeven voor medische hulpmiddelen (AC06). AC.06. Mogelijke uitgaven voor medische zorgen beperken zich niet tot uitgaven voor gezondheidsverstrekkers, geneesmiddelen of het verblijf in een verzorgingsinstelling. Ook medische hulpmiddelen kunnen kosten met zich meebrengen (wondverbanden, ontsmettingsmateriaal en/of kompressen, steunverbanden, sondevoeding of speciale voeding op medisch voorschrift, zuurstof in flessen / aërosol, injectiemateriaal, incontinentiemateriaal en onderleggers/ krukken, rolstoel, bed) Ondanks de terugbetalingen door de mutualiteit en de diverse regimes erop gericht de kosten voor de gebruiker van gezondheidszorgen te beperken, wordt bij gebruik van gezondheidsdiensten een persoonlijke bijdrage van de patiënt gevraagd

16 AC.07. Vindt u dat uw persoonlijke bijdrage voor gezondheidskosten (het geld dat u zelf moet betalen) makkelijk, moeilijk of onmogelijk in uw budget past? Te hoge persoonlijke bijdragen kunnen ertoe aanleiding geven dat huishoudens het gebruik van gezondheidsdiensten dienen uit te stellen. Via de enquête werd nagegaan of en in welke mate huishoudens met een dergelijk fenomeen geconfronteerd werden. Concreet werd nagegaan of iemand van het huishouden medische zorgen, tandverzorging, (voorgeschreven) geneesmiddelen, een bril en/of mentale zorgen nodig had in de loop van de twaalf maanden voorafgaand aan de bevraging, maar deze niet kon betalen (AC08 AC09 AC10 AC11 AC12). AC.08. Mensen hebben het soms moeilijk om medische zorgen te krijgen als ze het nodig hebben.is het in de loop van de afgelopen 12 maanden voorgekomen dat u of iemand in uw huishouden medische zorgen of een operatie nodig had, maar dit niet kon betalen? AC.09. Was er tijdens de afgelopen 12 maanden een moment waarop uzelf of een ander lid van het huishouden tandverzorging nodig had, maar dit niet kon betalen? AC.10. Was er tijdens de afgelopen 12 maanden een moment waarop uzelf of een ander lid van het huishouden voorgeschreven geneesmiddelen nodig had, maar deze niet kon betalen? AC.11. Was er tijdens de afgelopen 12 maanden een moment waarop uzelf of een ander lid van het huishouden een bril nodig had, maar deze niet kon betalen? AC.12. Was er tijdens de afgelopen 12 maanden een moment waarop uzelf of een ander lid van het huishouden mentale zorgen nodig had (van een psycholoog of psychiater bijvoorbeeld), maar dit niet kon betalen?

17 3. Indicatoren AC_1 Met deze indicator wordt weergegeven hoeveel huishoudens (in de afgelopen maand) geld hebben uitgegeven aan gezondheidszorgen (gezondheidsverstrekkers, geneesmiddelen, kosten gepaard gaand met opname in een instelling, technische hulpmiddelen). Hierbij gaat het enkel om niet-geïnstitutionaliseerde huishoudens. AC_2 Absolute uitgaven voor gezondheidszorgen zijn slechts één kant van de medaille. Om de impact ervan op het gezinsbudget in te schatten werden de relatieve uitgaven per huishouden berekend. Hierbij werden de totale uitgaven voor gezondheidszorgen gedeeld door het maandelijks beschikbaar inkomen van het huishouden. AC_3 Aan de hand van deze indicator wordt aangegeven wat het percentage van huishoudens is dat vindt dat uitgaven voor gezondheidszorgen moeilijk passen in het huishoudbudget. Hierbij wordt zowel abstractie gemaakt van het beschikbaar inkomen als van de hoogte van de uitgaven voor gezondheidszorgen. AC_4 Aan de hand van deze indicator wordt weergegeven wat het percentage is van huishouden dat medische consumptie diende uit te stellen. Van zodra een huishouden aangeeft medische zorgen of een operatie, tandverzorging, de aankoop van geneesmiddelen, een bril of mentale zorgen moest uitstellen, wordt dit beschouwd als een huishouden dat de medische consumptie diende uit te stellen

18 4. Resultaten 4.1. Absolute en relatieve uitgaven voor gezondheidszorgen België Gemiddeld spendeert een huishouden in België 115 per maand aan gezondheidszorgen, wat overeenkomt met 6% van het beschikbaar inkomen. Het gaat hierbij wel om uitgaven zonder rekening te houden met eventuele terugbetalingen. Analyse volgens leeftijd en geslacht De voor gezondheidszorg noodzakelijke uitgaven stijgen duidelijk met de leeftijd: waar een jong huishouden (huishouden met een jonge referentiepersoon) gemiddeld 37 dient uit te geven voor gezondheidszorgen (gemiddeld 2% van het huishoudbudget) stijgen de uitgaven tot gemiddeld 180 voor een huishouden waarvan de referentiepersoon minstens 75 jaar is (gemiddeld 13% van het huishoudbudget). Analyse volgens opleidingsniveau De gemiddelde uitgaven in absolute termen kent een vrij grillig verloop over de onderscheiden opleidingscategorieën. In relatieve termen (d.i. in functie van het huishoudbudget) wordt het evenwel duidelijk dat de lagere opleidingscategorieën relatief (veel) meer dienen te besteden aan gezondheidszorg. Waar huishoudens waarvan de referentiepersoon slechts lager of helemaal geen onderwijs heeft genoten zo n 9% van het huishoudbudget dienen te besteden aan het betalen van gezondheidszorgen, daalt dit percentage voor de hoger opleidingsniveaus om uiteindelijk slechts 4% uit te maken van het huishoudbudget in de hoogste opleidingscategorie. Na correctie voor leeftijd en geslacht kunnen evenwel geen significante verschillen teruggevonden worden tussen de (gemiddelde) uitgaven van de huishoudens behorend tot de verschillende opleidingsniveaus. Figuur 1 Gemiddelde relatieve uitgaven voor gezondheidszorgen per huishouden. Resultaten volgens leeftijd en geslacht België - Gezondheidsenquête, België

19 Analyse volgens inkomensniveau De gemiddelde uitgaven, zowel in absolute als in relatieve termen vertonen een duidelijke samenhang met de inkomens van huishoudens. Hoewel in absolute termen de uitgaven in de hogere inkomensklassen hoger liggen dan in de lagere, verandert het beeld volledig indien ingezoomd wordt op de relatieve uitgaven. Voor de laagste inkomenscategorie wordt 14% van het huishoudbudget ingepalmd door kosten voor gezondheidszorgen. Voor de hoogste inkomenscategorie maakt dit slechts 3% uit van het budget.na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) blijkt dat de relatieve uitgaven voor gezondheidszorgen significant lager liggen voor de huishoudens behorend tot de hoogste inkomenscategorie. Analyse volgens huishoudtype Andere huishoudens (huishoudens die, naast de ouders, meerdere volwassenen omvat) hebben in absolute termen de hoogste (gemiddelde) uitgaven voor gezondheidszorgen. In relatieve termen, zo geven de ruwe resultaten aan, zijn het vooral eenoudergezinnen die relatief veel moeten betalen voor gezondheidszorgen (8% van het huishoudbudget). Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) kunnen evenwel worden vastgesteld dat er geen significante verschillen zijn in de relatieve uitgaven voor gezondheidszorgen tussen de diverse huishoudtypes. Analyse volgens urbanisatiegraad Huishoudens wonend in halfstedelijke gebieden, zo blijkt uit het ruwe cijfermateriaal, geven zowel in absolute termen ( 138) als in relatieve termen (8%) het meest uit aan gezondheidszorgen. Na controle voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) kunnen evenwel geen significante verschillen naar urbanisatiegraad worden vastgesteld. Evolutie over de tijd In vergelijking met het jaar 1997 het eerste jaar waarin de enquête werd georganiseerd zijn de gemiddelde uitgaven gestegen in absolute termen (van 95 (1997) naar 115 (2004)) maar in relatieve termen quasi gelijk gebleven (6 à 7%). Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) kunnen geen significante veranderingen in noch de absolute noch de relatieve uitgaven voor gezondheidszorgen vastgesteld worden Regio s Bij huishoudens woonachtig in het Brussels Gewest kunnen zowel de laagste (gemiddelde) absolute uitgaven ( 107) als de laagste relatieve uitgaven (5% van het huishoudbudget) teruggevonden worden. Voor het Vlaams Gewest gaat het om gemiddeld 120 (6% van het huishoudbudget), voor het Waals Gewest om gemiddeld 110 (6% van het huishoudbudget). Na correctie voor leeftijd (van de referentiepersoon) kunnen geen significante verschillen teruggevonden worden noch voor wat de absolute noch voor wat betreft de relatieve uitgaven voor gezondheidszorgen tussen de gewesten

20 Figuur 2 Gemiddelde relatieve uitgaven voor gezondheidszorgen per huishouden, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België Vergelijking tussen de 3 gewesten Vlaams Gewest De gemiddelde uitgaven voor gezondheidszorgen wordt voor het Vlaams Gewest geschat op 120, of, in relatieve termen 6% van het totaal beschikbaar maandelijks inkomen.zoals dit ook het geval was voor gans het land, liggen de uitgaven relatief hoogst bij de oudere leeftijdsgroepen. In de oudste leeftijdsgroep (d.i. die huishoudens waarvan de referentiepersoon 75 jaar en ouder is) gaat het om 210 of 15% van het beschikbaar inkomen. Een duidelijke sociale gradiënt kan worden vastgesteld in de samen hang tussen opleidingsniveau en inkomensniveau enerzijds en de uitgaven voor gezondheidszorgen anderzijds. In het Vlaams Gewest liggen de uitgaven voor gezondheidszorgen het hoogst bij eenoudergezinnen (12% van het beschikbaar inkomen). Figuur 3 Gemiddelde relatieve uitgaven voor gezondheidszorgen per huishouden, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België Vlaams Gewest

21 Brussels Gewest De gemiddelde uitgaven voor gezondheidszorgen wordt voor het Brussels Gewest geschat op 107, of, in relatieve termen 5% van het totaal beschikbaar maandelijks inkomen. De uitgaven voor gezondheidszorgen stijgt met de leeftijd van de huishoudens (leeftijd van de referentiepersoon).in het Brussels Gewest liggen de uitgaven voor gezondheidszorgen het hoogst bij andere huishoudens (huishoudens die, naast de ouders, meerdere volwassenen omvat); gemiddeld 238 of 9% van het beschikbaar inkomen). De uitgaven voor gezondheidszorgen lijken sterk gedaald te zijn tussen 2001 en 2004 (van 114 tot 107), toch is dit verschil na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) niet significant. Figuur 4 Gemiddelde relatieve uitgaven voor gezondheidszorgen per huishouden, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België Brussels Gewest Waals Gewest De gemiddelde uitgaven voor gezondheidszorgen wordt voor het Waals Gewest geschat op 110, of, in relatieve termen 6% van het totaal beschikbaar maandelijks inkomen.zoals dit ook het geval was voor gans het land, liggen de uitgaven relatief hoogst bij de oudere leeftijdsgroepen. In de oudste leeftijdsgroep (d.i. die huishoudens waarvan de referentiepersoon 75 jaar en ouder is) gaat het om 145 of 11% van het beschikbaar inkomen. Een duidelijke sociale gradiënt kan worden vastgesteld in de samen hang tussen opleidingsniveau en inkomensniveau enerzijds en de uitgaven voor gezondheidszorgen anderzijds

22 Figuur 5 Gemiddelde relatieve uitgaven voor gezondheidszorgen per huishouden, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België Waals Gewest 4.2. Perceptie rond (eigen) uitgaven voor gezondheid (AC_3) België Grosso modo geeft 29% van alle huishoudens aan dat de eigen uitgaven voor gezondheidszorgen (zeer) moeilijk om dragen zijn. Hierbij abstractie gemaakt van hetgeen deze huishoudens effectief aan gezondheidszorgen dienen te besteden. Analyse volgens leeftijd en geslacht Huishoudens waarvan een vrouw de referentiepersoon is, geven in hogere mate (40%) aan dan huishoudens met een man als referentiepersoon (25%) aan de eigen uitgaven voor gezondheidszorgen te hoog te vinden. Na correctie voor leeftijd van de referentiepersoon blijft dit verschil statistisch significant. Vooral huishoudens waarvan de referentiepersoon tot de oudere leeftijdsklassen hoort, lijken de persoonlijke uitgaven voor gezondheidsdiensten als (zeer) moeilijk om dragen te percipiëren: waar 22% van de huishoudens in de leeftijdklassen de uitgaven voor gezondheidszorgen moeilijk te betalen vindt, stijgt dit percentage tot 38% voor die huishoudens waarvan de referentiepersoon 75 jaar en ouder is. Niettemin verdwijnen de verschillen tussen de diverse leeftijdsgroepen na correctie voor geslacht

23 Figuur 6 Percentage van de huishoudens die de uitgaven voor gezondheidszorgen te hoog vinden, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België 2004 België Analyse volgens opleidingsniveau Er kan een uitgesproken samenhang vastgesteld worden tussen het opleidingsniveau van de huishoudens en de perceptie van de eigen uitgaven voor gezondheid. Waar meer dan de helft van de huishouden (51%) behorende tot het laagste opleidingsniveau de eigen uitgaven voor gezondheid te hoog vindt, daalt dit percentage stelselmatig over de hoger opleidingsniveaus heen. In het hoogste opleidingsniveau percipieert slechts 14% van de huishoudens deze uitgaven als te hoog. Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) kan worden vastgesteld dat huishoudens in de laagste opleidingsniveaus significant meer dan huishoudens in de hoogste opleidingsniveaus de uitgaven voor gezondheidszorgen zwaar om dragen vinden. Analyse volgens inkomensniveau Mogelijks nog scherper is de samenhang tussen het inkomensniveau en de perceptie omtrent de eigen uitgaven voor gezondheidszorgen. Waar in het laagste inkomensniveau 56% van de huishoudens de eigen uitgaven te hoog vinden, daalt dit percentage systematische over de hoger inkomensniveaus heen. In het hoogste inkomensniveau gaat het om nog 9% van de huishoudens. Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) kan worden vastgesteld dat huishoudens in de laagste inkomensniveaus significant meer dan huishoudens in de hoogste inkomensniveaus de uitgaven voor gezondheidszorgen zwaar om dragen vinden. Analyse volgens huishoudtype Bij eenoudergezinnen kan het hoogste percentage huishouden teruggevonden worden dat de eigen uitgaven voor gezondheidszorgen moeilijk te betalen vindt (47%). Opmerkelijk is dat bij koppels met kinderen relatief het laagste percentage (20%) huishoudens teruggevonden kan worden dat het moeilijk heeft om uitgaven voor gezondheidszorgen te verrichten. Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) blijft het percentage huishoudens dat de uitgaven voor gezondheidszorgen te hoog vinden, significant hoger bij de eenoudergezinnen

24 Analyse volgens urbanisatiegraad Huishoudens woonachtig in stedelijke gebieden vinden relatief meer (33%) dan huishoudens in halfstedelijke gebieden (28%) of landelijke gebieden (23%) dat uitgaven voor gezondheidszorgen moeilijk om dragen zijn. Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) zijn de percentages voor de stedelijke gebieden significant hoger dan deze voor de landelijke gebieden. Evolutie over de tijd Het percentage huishoudens dat de uitgaven voor gezondheidszorgen te hoog vinden, daalt over de verschillende meetpunten heen. Waar in % van de huishoudens deze uitgaven te hoog vinden, daalt dit percentage tot 30% in 2001 en tot 28% in Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) is het percentage in 2004 significant lager dan deze in Figuur 7 Percentage van de huishoudens die de uitgaven voor gezondheidszorgen te hoog vinden, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België Vergelijking tussen de 3 gewesten Regio s 40% van de huishoudens behorend tot het Brussels Gewest vindt de uitgaven voor gezondheid te hoog. Dit percentage is substantieel kleiner in de overige gewesten (Vlaams Gewest: 23%, Waals Gewest: 33%). Het verschil tussen het Brussels Gewest met de overige gewesten blijft significant, ook na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon)

25 Vlaams Gewest Het percentage huishouden dat vindt dat de uitgaven voor gezondheidszorgen moeilijk in het huishoudbudget past, stijgt met de leeftijd van het huishouden (leeftijd van de referentiepersoon). Bij jonge huishoudens is 22% die mening toegedaan, bij oude huishoudens gaat het om 23%. Ook de andere vaststellingen van toepassing voor het ganse land, zijn voor het Vlaams Gewest van toepassing: een duidelijke samenhang tussen socio-economische kenmerken en de perceptie van uitgaven voor gezondheid en het feit dat vooral eenoudergezinnen die vinden dat de uitgaven voor gezondheid te hoog liggen. Figuur 8 Percentage van de huishoudens die de uitgaven voor gezondheidszorgen te hoog vinden, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België Vlaams Gewest. Brussels Gewest Het percentage huishouden dat vindt dat de uitgaven voor gezondheidszorgen moeilijk in het huishoudbudget past, is quasi hetzelfde in alle leeftijdsgroepen (leeftijd van de referentiepersoon). Vooral lager opgeleiden en huishoudens met een eerder beperkt inkomen vinden de persoonlijke uitgaven voor gezondheid (veel) te hoog. Bij eenoudergezinnen geeft 58% van de huishoudens aan deze uitgaven te hoog te vinden

26 Figuur 9 Percentage van de huishoudens die de uitgaven voor gezondheidszorgen te hoog vinden, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België Brussels Gewest Waals Gewest Het percentage huishouden dat vindt dat de uitgaven voor gezondheidszorgen moeilijk in het huishoudbudget past, stijgt weliswaar in beperkte mate - met de leeftijd van het huishouden (leeftijd van de referentiepersoon). Ook de andere vaststellingen van toepassing voor het ganse land, zijn voor het Waals Gewest van toepassing: een duidelijke samenhang tussen socio-economische kenmerken en de perceptie van uitgaven voor gezondheid en het feit dat vooral eenoudergezinnen die vinden dat de uitgaven voor gezondheid te hoog liggen. Figuur 10 Percentage van de huishoudens die de uitgaven voor gezondheidszorgen te hoog vinden, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België 2004 Waals Gewest

27 4.3. Uitstel van medische consumptie (AC_4) België 10% van de huishoudens in België gaf aan dat financiële belemmeringen er de oorzaak van waren dat ze in de loop van de afgelopen twaalf maand medische zorgen, tandverzorging, (voorgeschreven) geneesmiddelen, een bril en/of mentale zorgen nodig hadden, maar deze niet konden betalen. (hierbij wordt abstractie gemaakt van de vraag of dit permanent zo bleef). Analyse volgens leeftijd en geslacht Huishoudens waarvan een vrouw de referentiepersoon is geven meer (14%) dan huishoudens waarvan een man de referentiepersoon is (9%) aan genoodzaakt te zijn geweest de medische consumptie uit te stellen. Dit verschil blijft significant na correctie voor leeftijd (van de referentiepersoon). De distributie van huishoudens die medische consumptie dienden uit te stellen verloopt normaal : jongere én oudere huishoudens (huishoudens met respectievelijk een jongere en een oudere referentiepersoon) geven relatief beperkt aan genoodzaakt te zijn de medische consumptie uit te moeten stellen. Bij huishoudens met een referentiepersoon van middelbare leeftijd kan het hoogste percentage teruggevonden worden die medische consumptie moesten uitstellen (13% in de leeftijdsgroep 35 tot 44 jaar). Na correctie voor geslacht (van de referentiepersoon) is het percentage huishoudens dat het gebruik van gezondheidszorgen diende uit te stellen, significant lager in de oudste leeftijdsgroep (referentiepersoon van 75 jaar en ouder). Figuur 11 Percentage van de huishoudens die medische consumptie diende uit te stellen vanwege financiële redenen, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België 2004 België Analyse volgens opleidingsniveau Er kan een duidelijke samenhang vastgesteld worden tussen het opleidingsniveau en de noodzaak medische consumptie uit te moeten stellen. Huishoudens behorend tot het laagste opleidingsniveau geven relatief meer aan (16%) vanwege financiële redenen medische consumptie uit te moeten stellen dan huishoudens behorend tot een hoger opleidingsniveau (7% van de huishoudens behorend tot het hoogste opleidingsniveau). Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) is het verschil in proportie tussen het laagste en het hoogste opleidingsniveau statistisch significant

28 Analyse volgens inkomensniveau De sociale gradiënt die reeds onderkend kon worden in de relatie tussen opleidingsniveau en de noodzaak medische consumptie uit te stellen, is nog meer geprononceerd wanneer de relatie tussen het inkomensniveau van de huishoudens en de noodzaak medische consumptie uit te stellen wordt nagegaan. Waar 19% van die huishoudens met een beperkt inkomen (equivalent maandelijks inkomen lager dan 750) aangeeft medische consumptie uit te moeten stellen, daalt dit percentage tot 2% bij diegenen met het hoogste equivalent inkomen (equivalent inkomen hoger dan 2500). Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) het percentage huishoudens dat het gebruik van gezondheidszorgen moet uitstellen significant hoger bij die huishoudens met een equivalent inkomen dat lager is dan 1000 in vergelijking met de huishoudens met een hoger equivalent inkomen. Analyse volgens huishoudtype De noodzaak medische consumptie uit te moeten stellen, treft vooral eenoudergezinnen; 29% van deze huishoudens moet vanwege financiële redenen slechts beperkt beroep doen op gezondheidsvoorzieningen. Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon), blijft dit percentage significant hoger in vergelijking met de andere huishoudtypes. Analyse volgens urbanisatiegraad Vooral in stedelijke gebieden dienen huishoudens soms medische consumptie uit te stellen: 14% van de huishoudens melden in dit geval te zijn. In halfstedelijke gebieden (9%) en in landelijke gebieden (7%) ligt het percentage huishoudens dat medische consumptie dient uit te stellen, lager. Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) kan een significant verschil vastgesteld worden tussen het percentage in stedelijke gebieden en het percentage van toepassing in landelijke gebieden. Evolutie over de tijd Het ruwe cijfermateriaal geeft aan dat het percentage huishoudens dat medische consumptie dient uit te stellen onveranderd blijft indien de resultaten van 2004 vergeleken worden met deze van In 2001 lag dit percentage hoger dan in 1997 (8%). Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) kunnen evenwel geen significante verschillen vastgesteld worden tussen de diverse jaren Regio s Het percentage huishoudens dat aangaf medische consumptie te moeten uitstellen is verschillend in de diverse gewesten: in het Brussels Gewest geeft 17% van de huishoudens aan zich in deze positie te bevinden, in het Waals Gewest gaat het om 16%. Dit percentage is evenwel substantieel lager in het Vlaams Gewest: slechts 5% van de huishoudens in het Vlaams Gewest geeft aan dat financiële redenen maakten dat ze medische consumptie moesten uitstellen. Na correctie voor leeftijd en geslacht (van de referentiepersoon) kan vastgesteld worden dat het percentage van toepassing voor het Vlaams Gewest significant lager ligt in vergelijking met zowel het Brussels als het Waals Gewest

29 Figuur 12 Percentage van de huishoudens die medische consumptie diende uit te stellen vanwege financiële redenen, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België Vergelijking tussen de 3 gewesten Vlaams Gewest Hoewel weinig uitgesproken, kan toch de tendens worden vastgesteld dat jonge huishoudens iets meer genoodzaakt zijn uitgaven voor gezondheidszorgen te beperken. Minder opgeleiden en huishoudens met een eerder beperkt inkomen geven meer dan andere aan medische consumptie uit te moeten stellen. Zoals dit ook voor gans het land van toepassing is, ligt het percentage van huishoudens dat medische consumptie moest uitstellen het hoogst bij eenoudergezinnen (26%). Figuur 13 Percentage van de huishoudens die medische consumptie diende uit te stellen vanwege inanciële redenen, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België 2004 Vlaams Gewest

30 Brussels Gewest Het percentage huishoudens dat gedwongen is medische consumptie uit te stellen is het hoogst in het Brussels Gewest (17%). Huishoudens die medische consumptie dienden uit te stellen komen relatief meer voor in de leeftijdsgroep 35 tot 54 jaar (referentiepersoon tussen 35 en 54 jaar). Uitstel van medische consumptie hangt duidelijk samen met de socio-economische karakteristieken van de huishoudens: die huishoudens die een relatief lage opleiding hebben of die een beperkt equivalent inkomen hebben, geven relatief meer aan medische consumptie uit te stellen. Eenoudergezinnen kruisen relatief meer dan andere huishoudtypes aan genoodzaakt te zijn medische consumptie uit te stellen. Figuur 14 Percentage van de huishoudens die medische consumptie diende uit te stellen vanwege financiële redenen, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België 2004 Brussels Gewest Waals Gewest In het Waals Gewest heeft 16% van de huishoudens aan gedwongen medische consumptie uit te moeten stellen, een percentage dat vergelijkbaar is met het Brussels Gewest. Het profiel van deze huishoudens komt quasi volledig overeen met het profiel geschetst voor het Brussels Gewest: het gaat relatief meer om huishoudens in de leeftijdsgroep 35 tot 54 jaar, om huishoudens in de lagere socio-economische echelons en om eenoudergezinnen

31 Figuur 15 Percentage van de huishoudens die medische consumptie diende uit te stellen vanwege financiële redenen, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België 2004 Waals Gewest

32 5. Bespreking Het is alom erkend dat het Belgische systeem van sociale zekerheid in het algemeen en het gezondheidstak ervan in het bijzonder tot de beste ter wereld behoort. Voor de overgrote meerderheid van de bevolking biedt het systeem voldoende bescherming ingeval van ziekte. Naast de terugbetaling van medisch kosten althans voor het grootste deel zal het systeem het inkomensverlies tengevolge van ziekten en aandoeningen deels compenseren. Bij dit overwegend positief plaatje dienen echter de nodige kanttekeningen gezet te worden. Ondanks het universeel karakter van de voorzieningen moet vastgesteld worden dat huishoudens, zeker als ze maken heeft met onvoorziene zware medische uitgaven, in problemen komen, ja zelfs genoodzaakt zijn medische consumptie uit te stellen. Het is evident dat het risico hiervoor bij huishoudens met een beperkt inkomen groter is. In een gezondheidssysteem dat zich historisch richt tot normale huishoudens met een of meerder kostwinners (de inkomsten van het systeem zijn immers grotendeels gebaseerd op werknemers- en werkgeversbijdragen) is de kans opdat mensen uit de boot vallen groter voor diegenen die om welke reden dan ook geen werk vinden, om welke reden dan ook uitgesloten zijn van de reguliere arbeidsmarkt, Zij die niet beantwoorden aan het beeld van de normale werknemer dreigen aldus niet in eenzelfde mate beschermd te zijn als de anderen en dreigen van zodra er maar iets mis gaat in de problemen te komen. Naar de toekomst toe dient erover gewaakt te worden dat de toegang tot gezondheidszorgen gevrijwaard wordt voor zoveel mogelijk mensen, ook en vooral voor diegenen die zich thans in een precaire situatie bevinden

33 6. Bibliografie Reference List (1) Peers J, Gillet P, Hermesse J, Polus C. Gezondheidszorg in België. Uitdagingen en opportuniteiten Ref Type: Report (2) Gezamelijke tekst van de Verenigingen Partners van het Algemeen Verslag over de Armeode, opgesteld met de hulp van het Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting Ref Type: Report (3) Nonneman W, van Doorslaer E. The role of the sickness funds in the Belgian health care market. Soc Sci Med 1994; 39:

34 - 28 -

35 Basistabellen België AC_1 AC_2 VERDELING VAN DE HUISHOUDEN VOLGENS DE ABSOLUTE EN RELATIEVE MAANDELIJKSE UITGAVEN VOOR GEZONDHEIDSZORGEN AC_3 DISTRIBUTIE VAN HET AANTAL HUISHOUDENS DAT AANGEEFT DAT UITGAVEN VOOR GEZONDHEID MOEILIJK PASSEN IN HET HUISHOUDBUDGET AC_4 VERDELING VAN DE HUISHOUDENS VOLGENS DE NOODZAAK MEDISCHE CONSUMPTIE UIT TE STELLEN Vlaams gewest AC_1 - AC_2 VERDELING VAN DE HUISHOUDEN VOLGENS DE ABSOLUTE EN RELATIEVE MAANDELIJKSE UITGAVEN VOOR GEZONDHEIDSZORGEN AC_3 DISTRIBUTIE VAN HET AANTAL HUISHOUDENS DAT AANGEEFT DAT UITGAVEN VOOR GEZONDHEID MOEILIJK PASSEN IN HET HUISHOUDBUDGET AAC_4 VERDELING VAN DE HUISHOUDENS VOLGENS DE NOODZAAK MEDISCHE CONSUMPTIE UIT TE STELLEN Brussels gewest AC_1 - AC_2 VERDELING VAN DE HUISHOUDEN VOLGENS DE ABSOLUTE EN RELATIEVE MAANDELIJKSE UITGAVEN VOOR GEZONDHEIDSZORGEN AC_3 DISTRIBUTIE VAN HET AANTAL HUISHOUDENS DAT AANGEEFT DAT UITGAVEN VOOR GEZONDHEID MOEILIJK PASSEN IN HET HUISHOUDBUDGET AC_4 VERDELING VAN DE HUISHOUDENS VOLGENS DE NOODZAAK MEDISCHE CONSUMPTIE UIT TE STELLEN Waals gewest AC_1 - AC_2 VERDELING VAN DE HUISHOUDEN VOLGENS DE ABSOLUTE EN RELATIEVE MAANDELIJKSE UITGAVEN VOOR GEZONDHEIDSZORGEN AC_3 DISTRIBUTIE VAN HET AANTAL HUISHOUDENS DAT AANGEEFT DAT UITGAVEN VOOR GEZONDHEID MOEILIJK PASSEN IN HET HUISHOUDBUDGET AC_4 VERDELING VAN DE HUISHOUDENS VOLGENS DE NOODZAAK MEDISCHE CONSUMPTIE UIT TE STELLEN

36 AC_1 AC_2 Verdeling van de huishouden volgens de absolute en relatieve maandelijkse uitgaven voor gezondheidszorgen BELGIË Verdeling van de huishoudens volgens de absolute en relatieve maandelijkse uitgaven voor gezondheidszorgen AC_1 AC_2 AC_1 % AC_2 % N GESLACHT LEEFTIJDSGROEP OPLEIDINGSNIVEAU EQUIVALENT INKOMEN HUISHOUDTYPE URBANISATIEGRAAD VERBLIJFPLAATS JAAR VAN ENQUÊTE Man Vrouw Lager of geen diploma Lager middelbaar Hoger middelbaar Hoger onderwijs < > Alleenstaande Eenoudergezin Koppel zonder kinderen Koppel met kinderen Ander huishouden Stedelijk gebied Halfstedelijk gebied Landelijk gebied Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest jaren Bron: Gezondheidsenquête door middel van interview, België,

37 AC_3 Distributie van het aantal huishoudens dat aangeeft dat uitgaven voor gezondheid moeilijk passen in het huishoudbudget BELGIË Distributie van het aantal huishoudens dat aangeeft dat uitgaven voor gezondheid moeilijk passen in het huishoudbudget AC_3 Moeilijk te betalen Niet moeilijk te betalen % % N GESLACHT LEEFTIJDSGROEP OPLEIDINGSNIVEAU EQUIVALENT INKOMEN HUISHOUDTYPE URBANISATIEGRAAD VERBLIJFPLAATS JAAR VAN ENQUÊTE Man Vrouw Lager of geen diploma Lager middelbaar Hoger middelbaar Hoger onderwijs < > Alleenstaande Eenoudergezin Koppel zonder kinderen Koppel met kinderen Ander huishouden Stedelijk gebied Halfstedelijk gebied Landelijk gebied Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest jaren Bron: Gezondheidsenquête door middel van interview, België,

38 AC_4 Verdeling van de huishoudens volgens de noodzaak medische consumptie uit te stellen BELGIË Verdeling van de huishoudens volgens de noodzaak medische consumptie uit te stellen AC_4 Diende gebruik uit te stellen Diende gebruik niet uit te stellen % % N GESLACHT LEEFTIJDSGROEP OPLEIDINGSNIVEAU EQUIVALENT INKOMEN HUISHOUDTYPE URBANISATIEGRAAD VERBLIJFPLAATS JAAR VAN ENQUÊTE Man Vrouw Lager of geen diploma Lager middelbaar Hoger middelbaar Hoger onderwijs < > Alleenstaande Eenoudergezin Koppel zonder kinderen Koppel met kinderen Ander huishouden Stedelijk gebied Halfstedelijk gebied Landelijk gebied Vlaams Gewest Brussels Gewest Waals Gewest jaren Bron: Gezondheidsenquête door middel van interview, België,

39 AC_1 - AC_2 Verdeling van de huishouden volgens de absolute en relatieve maandelijkse uitgaven voor gezondheidszorgen VLAAMS GEWEST Verdeling van de huishoudens volgens de absolute en relatieve maandelijkse uitgaven voor gezondheidszorgen AC_1 AC_2 AC_1 % AC_2 % N GESLACHT LEEFTIJDSGROEP OPLEIDINGSNIVEAU EQUIVALENT INKOMEN HUISHOUDTYPE URBANISATIEGRAAD JAAR VAN ENQUÊTE Man Vrouw Lager of geen diploma Lager middelbaar Hoger middelbaar Hoger onderwijs < > Alleenstaande Eenoudergezin Koppel zonder kinderen Koppel met kinderen Ander huishouden Stedelijk gebied Halfstedelijk gebied Landelijk gebied jaren Bron: Gezondheidsenquête door middel van interview, België,

40 AC_3 Distributie van het aantal huishoudens dat aangeeft dat uitgaven voor gezondheid moeilijk passen in het huishoudbudget VLAAMS GEWEST Distributie van het aantal huishoudens dat aangeeft dat uitgaven voor gezondheid moeilijk passen in het huishoudbudget AC_3 Moeilijk te betalen Niet moeilijk te betalen % % N GESLACHT LEEFTIJDSGROEP OPLEIDINGSNIVEAU EQUIVALENT INKOMEN HUISHOUDTYPE URBANISATIEGRAAD JAAR VAN ENQUÊTE Man Vrouw Lager of geen diploma Lager middelbaar Hoger middelbaar Hoger onderwijs < > Alleenstaande Eenoudergezin Koppel zonder kinderen Koppel met kinderen Ander huishouden Stedelijk gebied Halfstedelijk gebied Landelijk gebied jaren Bron: Gezondheidsenquête door middel van interview, België,