Onderzoeksteam : (in alfabetische volgorde)

Transcriptie

1 Afdeling Epidemiologie FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Juliette Wystmansstraat 14 Leuvenseweg Brussel 1000 Brussel Tel : 02/ his@iph.fgov.be Onderzoeksteam : (in alfabetische volgorde) Kristina Bayingana Stefaan Demarest Lydia Gisle Edith Hesse Pieter-Jan Miermans Jean Tafforeau Johan Van der Heyden Logistieke steun : Monique Schoonenburg Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid: IPH/EPI REPORTS N Depotnummer : D/2006/2505/4

2 De opdrachtgevers van de Gezondheidsenquête 2004 B. Cerexhe Minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Economie, Tewerkstelling, Wetenschappelijk Onderzoek, Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp en Landbouwbeleid Brussels Hoofdstedelijk Gewest R. Demotte Minister van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu Federale regering C. Fonck Ministre de la Santé, de l'enfance et de l'aide à la Jeunesse Franse Gemeenschap B. Gentges Vize-Ministerpräsident, Minister für Ausbildung und Beschäftigung, Soziales und Tourismus Duitstalige Gemeenschap G. Vanhengel Minister van de Brussels Gewestse Hoofdstedelijke Regering, belast met Financiën, Begroting, Externe Betrekkingen en Informatica Brussels Hoofdstedelijk Gewest I. Vervotte Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Vlaamse Gemeenschap C. Vienne Ministre de la Santé, de l'action sociale et de l'egalité des chances Waals Gewest

3 Boek V Medische Consumptie Gezondheidsenquête België 2004 IPH/EPI REPORTS nr

4

5 Algemene Inhoud Boek I Inleiding Methodologish rapport...5 Boek II Gezondheidstoestand Subjectieve Gezondheid...9 Chronische aandoeningen...47 Mentale gezondheid Langdurige lichamelijke beperkingen Tijdelijke beperkingen Boek III Leefstijl Lichaamsbeweging...5 Voedingsstatus Voedingsgewoontes Gebruik van alcohol Tabaksgebruik Gebruik van illegale drugs Gezondheid en seksualiteit AIDS : kennis, attitudes en opsporing Boek IV Preventie Vaccinatie...5 Cardiovasculaire preventie Vroegtijdige opsporing van diabetes Vroegtijdige opsporing van borstkanker Vroegtijdige opsporing van baarmoederhalskanker...297

6 Boek V Medische Consumptie Contacten met zorgverstrekkers Contacten met de huisarts...5 Ambulante contacten met de specialist Contacten met de dienst spoedgevallen Contacten met de tandarts Contacten met paramedische zorgverstrekkers Opname in het ziekenhuis Gebruik van geneesmiddelen Niet-conventionele geneeswijzen Boek VI Gezondheid en samenleving Toegankelijkheid van de gezondheidszorgen... 5 Socio-economische verschillen in gezondheid Gezondheid en omgeving Traumata Sociale gezondheid Gebruik sociale en preventieve diensten Boek VII Ouderen... 5 Boek VIII Internationale vergelijking... 5

7 Boek V Hoofdstuk 3 Gebruik van Geneesmiddelen Johan Van der Heyden Inleiding Gezondheidstoestand Leefstijl Preventie Medische consumptie Gezondheid en samenleving Contacten met zorgverstrekkers Opname in het ziekenhuis Gebruik van geneesmiddelen Niet-conventionele geneeswijzen Ouderen Internationale vergelijking Gezondheidsenquête, België 2004

8

9 Inhoudstafel SAMENVATTING DANKWOORD INLEIDING VRAGEN INDICATOREN RESULTATEN GEBRUIK VAN GENEESMIDDELEN IN DE AFGELOPEN 2 WEKEN (DR_1, DR01_1, DR06_1) België Regio s GEBRUIK VAN GENEESMIDDELEN DIE NIET IN DE APOTHEEK VERKREGEN WERDEN (DR10_1) België Regio s GEBRUIK VAN OFFICIEEL GEREGISTREERDE GENEESMIDDELEN IN DE AFGELOPEN 24 UUR (DR_6) België Regio s AANTAL VERSCHILLENDE GENEESMIDDELEN GEBRUIKT IN DE AFGELOPEN 24 UUR PER PERSOON (DR_2, DR_3) België Regio s GEBRUIK VAN SPECIFIEKE SOORTEN OFFICIEEL GEREGISTREERDE GENEESMIDDELEN IN DE AFGELOPEN 24 UUR (DR_7-DR_20) België Regio s BESPREKING BIBLIOGRAFIE BASIS TABELLEN GESTANDAARDISEERDE TABELLEN

10

11 Samenvatting In deze module bespreken we het gebruik van geneesmiddelen vanuit 2 invalshoeken. In de eerste plaats hanteren we een ruime definitie van geneesmiddelen waarbij ook homeopathische producten, kruidengeneesmiddelen, magistrale bereidingen, vitaminen, mineralen, enz. als geneesmiddelen beschouwd worden. In de tweede plaats rapporteren we over gebruik van officieel geregistreerde geneesmiddelen, meer bepaald de geneesmiddelen die voorkomen in het Gecommentarieerde Geneesmiddelenrepertorium van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI). Uitgaande van de eerste definitie stellen we vast dat 59 van de bevolking in de 2 weken voorafgaand aan het interview een geneesmiddel had gebruikt. Voor voorgeschreven geneesmiddelen bedraagt dit 47, voor niet voorgeschreven geneesmiddelen van de bevolking verklaart geneesmiddelen te hebben gebruikt die niet in een apotheek aangeschaft werden. Meestal werden deze gekocht in een dieetwinkel of een dieetafdeling van een grootwarenhuis. Het aantal personen dat geneesmiddelen gebruikte die verkregen werden via een arts of een paramedicus is zeer beperkt en het aanschaffen van geneesmiddelen via het internet is helemaal een rariteit in ons land. Nadat het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen tussen 1997 en 2001 gestegen was, blijft het in 2004 op hetzelfde niveau. Het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen was reeds gedaald in 2001 en is in 2004 verder gedaald. In 1997 rapporteerde nog 33 van de bevolking een niet voorgeschreven geneesmiddel te hebben gebruikt in de afgelopen 2 weken. In 2004 is dit percentage gedaald tot 24. De daling is minder duidelijk in het Waals Gewest. Vrouwen gebruiken meer geneesmiddelen dan mannen. Het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen neemt sterk toe met de leeftijd. Het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen is het hoogst op middelbare leeftijd. Opleiding is niet geassocieerd met het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen, wel met het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen. Hoe hoger de opleiding, hoe hoger het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen. In het Vlaams Gewest ligt zowel het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen als het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen significant lager dan in het Brussels Gewest en het Waals Gewest. In de Gezondheidsenquête 2004 wordt aan de respondenten ook gevraagd om de verpakking van de geneesmiddelen die ze in de 24 uur voorafgaand aan het interview hebben gebruikt aan de enquêteur te tonen. De enquêteur noteerde voor elk van deze geneesmiddelen de merknaam en de CNK-code te noteren. Deze informatie werd nadien omgezet naar een ATCcode voor verwerking. Enkel geneesmiddelen voorkomend in het Gecommentarieerde Geneesmiddelenrepertorium van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI) werden in de analyses weerhouden. Uitgaande van deze definitie van een geneesmiddel blijkt 43 van de bevolking in de afgelopen 24 uur een geneesmiddel te hebben gebruikt. Per persoon in de bevolking worden dagelijks gemiddeld 1,2 geneesmiddelen gebruikt. 8 van de bevolking rapporteert het gebruik van 5 of meer geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur (polyfarmacie). Op basis van de gegevens van de Gezondheidsenquête kan het gebruik van specifieke soorten geneesmiddelen worden nagegaan. In de onderstaande tabel worden de resultaten weergegeven voor 16 groepen geneesmiddelen

12 Het gebruik van geneesmiddelen stijgt sterk met de leeftijd. Van de bestudeerde soorten geneesmiddelen vinden we enkel voor het gebruik van antibiotica geen associatie met de leeftijd. Het percentage kinderen en jongeren tot 14 jaar dat in de afgelopen 24 uur een geneesmiddel gebruikte bedraagt 17, is reeds meer dan de helft in de leeftijdsgroep jaar en loopt op tot 87 bij 75-plussers. Polyfarmacie is vooral belangrijk vanaf de leeftijd van 65 jaar. Een kwart van de personen in de leeftijdsgroep jaar en vier op de tien 75-plussers heeft in de afgelopen 24 uur 5 of meer geneesmiddelen gebruikt Globaal gezien gebruiken vrouwen meer geneesmiddelen dan mannen. Bij vrouwen noteren we een hoger gebruik van pijnstillers, benzodiazepines en antidepressiva. Het gebruik van sommige cardiovasculaire geneesmiddelen, maar ook b.v. het gebruik van geneesmiddelen voor astma ligt dan weer hoger bij mannen. Het gebruik van sommige geneesmiddelen neemt toe naarmate het opleidingsniveau afneemt. Dit is bijvoorbeeld het geval voor geneesmiddelen voor maagzweer en dunne darm, benzodiazepines, diuretica, ACEinhibitoren, geneesmiddelen voor diabetes, geneesmiddelen voor astma en hartglycosiden. Ook polyfarmacy neemt toe naarmate het opleidingsniveau daalt. Voor geen enkel van de onderzochte groepen geneesmiddelen vinden we een hoger gebruik bij hogere opleidingsklassen. Het gebruik van geneesmiddelen ligt hoger in het Waals Gewest dan in het Vlaams Gewest en het Brussels Gewest. In het Waals Gewest rapporteert 47 het gebruik van een geneesmiddel in de afgelopen 24 uur, in Vlaanderen en Brussel is dit respectievelijk 41 en 42. Ook het gemiddeld aantal gebruikte geneesmiddelen per persoon in de bevolking, het percentage personen dat in de afgelopen 24 uur 5 of meer geneesmiddelen gebruikte en het gebruik van een aantal specifieke geneesmiddelen, zoals geneesmiddelen voor maagzweer en zweer dunne darm, antidepressiva, geneesmiddelen voor diabetes en anti-aritmica is significant hoger in het Waals Gewest. In het Brussels Gewest is het gebruik van geneesmiddelen ongeveer van dezelfde grootteorde als in het Vlaams Gewest. Toch lijkt het profiel enigszins verschillend. In het Brussels Gewest is er in vergelijking met het Vlaams Gewest een hoger gebruik van benzodiazepines en antidepressiva, maar een lager gebruik van hypolipemiërende middelen (vooral statines), hartglycosiden en betablokkers

13 Gebruik van specifiek (groepen) geneesmiddelen in de afgelopen 24 u (in ) Geneesmiddel Vooral gebruikt bij: Betablokkers Hoge bloeddruk 8,7 Hypolipemiërende stoffen* Te hoog cholesterolgehalte in het bloed 6,4 Pijnstillers** Alle vormen van pijn (meestal ook koortswerend) 5,6 Geneesmiddelen voor maagzweer en zweer dunne darm Maagzweer, zweer dunne darm, slokdarmproblemen 4,7 Anti-depressiva Depressie 4,7 Statines Te hoog cholesterolgehalte in het bloed (specifieke groep binnen *) 4,6 Benzodiazepines Slaapstoornissen, stress, angst 4,5 Diuretica Hart- en vaatlijden (vooral hoge bloeddruk) 4,0 ACE-inhibitoren Hoge bloeddruk 3,8 Geneesmiddelen voor diabetes Diabetes 3,0 Sartanen Hoge bloeddruk 3,0 Geneesmiddelen voor astma Astma 2,8 Antibiotica Bacteriële infecties 1,7 Niet steroïdale anti-inflammatoire middelen Ontsteking (ook koortswerend en pijnstillend specifieke groep binnen **) 0,9 Anti-aritmica Hartritmestoornissen 0,8 Hartglycosiden Hartfalen 0,

14 Dankwoord Wij willen graag de volgende personen bedanken voor het nalezen van dit onderdeel en hun nuttige opmerkingen. o o o o o Prof. Marc Bogaert, Heymansinstituut, UZ Gent Dr. Martine Corijn, Centrum voor Bevolkings- en Gezinsstudie (CBGS) Mr. Paul Berra, Observatoire de la Santé du Hainaut Mr. Rudy Van Tielen, Adviseur Economische en Wetenschappelijke Zaken, Pharma.be Mr. Mark Leys, Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE)

15 1. Inleiding Geneesmiddelen voorkomen en behandelen ziekten. Ze kunnen het welzijn van de patiënt bevorderen en de globale levenskwaliteit van de bevolking verbeteren. Toch zijn er ook negatieve aspecten aan het gebruik van geneesmiddelen. Daarbij dient vooral gewezen te worden op het optreden van ongewenste neveneffecten en de kosten die het gebruik van geneesmiddelen op het niveau van de maatschappij met zich meebrengt. Deze kosten zijn in de afgelopen jaren sterk toegenomen. Verschillende factoren spelen daarbij een rol: de veroudering van de bevolking, toenemende chronische gezondheidsproblemen zoals diabetes, hypertensie en astma, de wetenschappelijke vooruitgang, de verbetering van de levenskwaliteit (1). Ook informatie over eventueel ondergebruik van bepaalde essentiële geneesmiddelen is relevant. Daarbij gaat het in de eerste plaats om financiële drempels bij sommige kwetsbare groepen in de samenleving. Het is duidelijk dat onder die voorwaarden een rationeel gebruik van geneesmiddelen een essentiële doelstelling moet zijn voor het beleid. Om een goede kwaliteit te verzekeren van het gebruik van geneesmiddelen is informatie nodig over de grootteorde van het gebruik van geneesmiddelen en de kosten die dit met zich meebrengt. Het is ook belangrijk om groepen te identificeren waarbij een problematisch gebruik van geneesmiddelen voorkomt. Het aantal gebruikers van een geneesmiddel is verder van belang om de veiligheid van een geneesmiddel te evalueren. Hoe groter het gebruik, hoe belangrijker het is om ook met heel zeldzame bijwerkingen rekening te houden. Voor de studie van het gebruik van geneesmiddelen is het essentieel om over een gestandaardiseerd en gevalideerd classificatiesysteem te beschikken. Op basis van de European Pharmaceutical market Research Association (EPhMRA) classificatie werd in de jaren 70 in Noorwegen een systeem ontwikkeld gekend als de Anatomical Therapeutical Chemical (ATC) classificatie (2). Deze classificatie werd in de jaren daarop verder uitgebreid tot het ATC/DDD systeem. DDD is de afkorting is van Defined Daily Dose: een technische meeteenheid voor onderzoek. In 1997 werd het ATC/DDD systeem door het WHO Regional Office for Europe aanbevolen voor internationale studies. In 1996 werd deze classificatie ook door de WHO Headquarters in Genève erkend als internationale standaard voor studies i.v.m. geneesmiddelengebruik. In het ATC-classificatiesysteem worden de geneesmiddelen onderverdeeld in groepen naargelang het orgaan of het systeem waarop ze werkzaam zijn en hun chemische, farmacologische en therapeutische eigenschappen. De geneesmiddelen worden onderverdeeld in 14 hoofdgroepen (1 ste niveau), met 2 therapeutische/farmacologische subgroepen (2 de en 3 de niveau). Het 4 de niveau is een therapeutische/farmacologische/chemische subgroep en het 5 de niveau is een chemische substantie. In België heeft elk geregistreerde farmaceutische specialiteit een CNK-code (Code National/Nationale Kode). Deze code, die op de verpakking staat aangegeven, bestaat uit 7 cijfers en laat toe de specialiteitsnaam, de toedieningsvorm en de doseringseenheid te identificeren. De CNK-code is geen gestructureerde classificatie, maar het is mogelijk om op basis van de CNK-code naar de overeenkomstige ATC-code over te gaan. Informatie over het gebruik van geneesmiddelen is in België beschikbaar via enkele belangrijke bronnen. In de eerste plaats kunnen we hiervoor terugvallen op het RIZIV, dat gegevens heeft over de terugbetalingen van geneesmiddelen in het kader van de ziekte en invaliditeitsverzekering

16 Met het oog op het kwalitatief evalueren van het voorschrijfgedrag werd in België begin 1996 gestart met een gegevensverzameling over de terugbetaalde farmaceutische verstrekkingen welke via de officina s worden afgeleverd: het project Farmanet. Farmanet is opgezet om de voorschrijvers gegevens aan te bieden waarmee ze het eigen voorschrijfgedrag kunnen volgen en evalueren. Anderzijds is het ook een nieuwe informatiebron over de geneesmiddelensector. Dank zij Farmanet beschikt de overheid over gegevens betreffende het volume van de voorgeschreven geneesmiddelen en het profiel van de voorschrijver. Ook de verkoopscijfers van de farmaceutische industrie zijn een belangrijke bron van informatie inzake geneesmiddelengebruik. Deze zijn beschikbaar via het Ministerie van Economische Zaken en de geneesmiddelenindustrie (Pharma.be). Uiteraard gaat het hier om algemene gegevens op populatieniveau. De beschikbare gegevens over het gebruik en vooral ook de kosten van geneesmiddelen worden onder meer door pharma.be, de Algemene Vereniging van de Geneesmiddelenindustrie, geanalyseerd. Het Instituut voor Farmaco-epidemiologie van België (IFEB) analyseert vooral de volumes, volgens een epidemiologische methode. De resultaten hiervan worden in hun publicaties gerapporteerd. Het gebruik van geneesmiddelen komt ook aan bod in diverse onderzoeksprojecten zoals bijvoorbeeld de BIRNH (3) en het onderzoek over de getrouwheid van de patiënt aan de huisarts en het gebruik van de gezondheidszorg (4). Naast al deze gegevensbronnen is een gezondheidsenquête een belangrijk aanvullend instrument. Eerst en vooral gaat het in een gezondheidsenquête om het eigenlijk gebruik van geneesmiddelen en niet over het voorschrijven ervan. In tegenstelling tot de verkoopscijfers en Farmanet, die zich beperken tot gegevens op het niveau van de totale populatie of gegevens per voorschrijver, verschaft een gezondheidsenquête informatie over het gebruik van geneesmiddelen op het niveau van het individu. Dit betekent dat de gegevens kunnen voorgesteld worden in functie van een groot aantal andere sociodemografische kenmerknen. Dit is ook interessant vanuit medisch sociologisch standpunt. Het gebruik van geneesmiddelen is één van de componenten van de manier waarop mensen omgaan met hun gezondheid en met gezondheidsklachten en problemen. Het is tevens een belangrijke indicator van de houding van mensen t.o.v. het gezondheidssysteem. Verder biedt een gezondheidsenquête de mogelijkheid om gebruikers en niet-gebruikers met elkaar te vergelijken. In een gezondheidsenquête kan ook gepeild worden naar het gebruik van niet voorgeschreven en niet terugbetaalbare medicatie en het gebruik van producten die officieel misschien niet als geneesmiddel geregistreerd zijn, maar door de bevolking wel als dusdanig beschouwd worden, omdat men er van uitgaat dat ze een positief effect hebben op de gezondheid. Het gaat onder meer over kruidengeneesmiddelen, homeopathische producten, sommige vitaminepreparaten, tonica, e.d. In de Gezondheidsenquête wordt een heel ruime definitie gehanteerd van een geneesmiddel. Aan de respondenten wordt gevraagd om het gebruik te rapporteren van alle soorten geneesmiddelen, ook homeopathische producten, kruidengeneesmiddelen, magistrale bereidingen, vitaminen en mineralen, slaap- en kalmeermiddelen, de pil, zalven, inspuitingen, hoestsiropen, zuigtabletten voor de keel, enz. Een eerste set indicatoren is gebaseerd op deze ruime definitie

17 Een tweede set indicatoren is gebaseerd op een meer specifieke definitie van het begrip geneesmiddel. In de Gezondheidsenquête 2004 werd aan de respondenten gevraagd om de verpakking van de geneesmiddelen die ze in de 24 uur voorafgaand aan het interview hadden gebruikt aan de enquêteur te tonen. De enquêteur had de opdracht om voor elk van deze geneesmiddelen de merknaam en de CNKcode te noteren. Deze informatie werd nadien omgezet naar een ATC-code voor verwerking. Van de gerapporteerde geneesmiddelen werden in de analyse enkel deze weerhouden die voorkomen in het Gecommentarieerde Geneesmiddelenrepertorium van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI). De indicatoren die op basis van deze gegevens berekend werden betreffen dus wel degelijk officieel geregistreerde geneesmiddelen. Aangezien deze aanpak in 2004 voor het eerst gehanteerd werd op het niveau van de totale populatie, kunnen voor de overeenkomstige indicatoren geen trends voorgesteld worden

18 2. Vragen De module «Gebruik van de geneesmiddelen» omvat de volgende vragen: DR01. Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, geneesmiddelen gebruikt die voorgeschreven waren door een arts? DR02. Wanneer hebt u voor het laatst voorgeschreven geneesmiddelen gebruikt? DR03. Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, slaapmiddelen gebruikt die voorgeschreven waren door een arts? DR04. Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, geneesmiddelen tegen depressie gebruikt die voorgeschreven waren door een arts? DR05. Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, kalmeermiddelen of andere geneesmiddelen voor de zenuwen gebruikt die voorgeschreven waren door een arts? DR06. Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, geneesmiddelen gebruikt die niet door een arts waren voorgeschreven en vrij in de apotheek verkrijgbaar zijn? DR07. Wanneer heeft u voor het laatst niet voorgeschreven geneesmiddelen gebruikt? DR08. Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, slaapmiddelen gebruikt die niet voorgeschreven waren door een arts (vrij verkrijgbaar in de apotheek)? DR09. Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, kalmeermiddelen of andere geneesmiddelen voor de zenuwen gebruikt die niet voorgeschreven waren door een arts (vrij verkrijgbaar in de apotheek)? DR10. Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, geneesmiddelen gebruikt die niet in een apotheek gekocht werden? DR11. Via welk kanaal verkreeg u deze geneesmiddelen? DR12. Hebt u de afgelopen 24 uur, dus sinds...uur gisteren, geneesmiddelen gebruikt? DR13. Naam van het geneesmiddel DR14. CNK-code DR15. Omschrijf de klachten, ziekten of gezondheidsproblemen waarom dit geneesmiddel werd genomen DR16. Werd het geneesmiddel voorgeschreven? DR17. Gebruikt u het geneesmiddel regelmatig of tijdelijk?

19 3. Indicatoren Voor een eerste set indicatoren wordt een ruime definitie van geneesmiddelen gehanteerd. Het gaat daarbij zowel om klassieke geneesmiddelen als kruidengeneesmiddelen, homeopathische geneesmiddelen, vitaminen, tonica, enz. De gehanteerde referentieperiode betreft de twee weken voorafgaand aan het interview. Er wordt van uitgegaan dat deze periode kort genoeg is om betrouwbare informatie te verzamelen. o Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen gebruikte o Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken voorgeschreven geneesmiddelen gebruikte o Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken niet voorgeschreven geneesmiddelen gebruikte o Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen gebruikte die niet aangeschaft werden in een apotheek Indicatoren omtrent het gebruik van slaapmiddelen, kalmeermiddelen en antidepressiva (als dusdanig beschouwd door de respondent en geconcipieerd vanuit dezelfde ruime definitie van een geneesmiddel) worden besproken in de module mentale gezondheid. Een tweede set indicatoren heeft betrekking op het gebruik van geregistreerde geneesmiddelen opgenomen in het Gecommentarieerde Geneesmiddelenrepertorium van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI). De gehanteerde referentieperiode is hier 24 uur. Deze korte referentieperiode heeft uiteraard alles te maken met de manier waarop de informatie verzameld wordt. Voor geneesmiddelen die langer dan 24 uur geleden gebruikt werden, verhoogt de kans dat de verpakking niet meer aanwezig, zodat de precieze naam van het geneesmiddel niet kan genoteerd worden. o Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 24 uur geneesmiddelen gebruikte o Gemiddeld aantal geneesmiddelen gebruikt in de afgelopen 24 uur o Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 24 uur 5 of meer geneesmiddelen gebruikte o Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 24 uur specifieke soorten geneesmiddelen gebruikte

20 Voor de keuze van de specifieke soorten geneesmiddelen wordt uitgegaan van een lijst voorgesteld door het ECHI-2 project van de EU, aangevuld met 3 specifieke groepen geneesmiddelen waaraan het beleid de afgelopen jaren specifieke aandacht besteedde: statines (C10AA) en niet-steroïdale anti-inflammatoire middelen (N02BA) en sartanen (C09C en C09D). De volledige lijst is, met bijhorende ATC-code(s) is vermeld in Tabel 1. Tabel 1 Overzicht van de specifieke soorten geneesmiddelen waarvan het gebruik in dit rapport besproken wordt Geneesmiddel ATC-code Vooral gebruikt bij: Betablokkers C07 Hoge bloeddruk Hypolipemiërende stoffen* C10 Te hoog cholesterolgehalte in het bloed Pijnstillers** N02 Alle vormen van pijn (meestal ook koortswerend) Geneesmiddelen voor maagzweer en zweer dunne darm A02 Maagzweer, zweer dunne darm, slokdarmproblemen Anti-depressiva N06A Depressie Statines C10AA Te hoog cholesterolgehalte in het bloed (specifieke groep binnen *) Benzodiazepines N05BA Slaapstoornissen, stress, angst Diuretica C03 Hart- en vaatlijden (vooral hoge bloeddruk) ACE-inhibitoren C09A/C09B Hoge bloeddruk Geneesmiddelen voor diabetes A10 Diabetes Sartanen C09C/C09D Hoge bloeddruk Geneesmiddelen voor astma R03 Astma Antibiotica J01 Bacteriële infecties Niet steroïdale anti-inflammatoire middelen N02BA Anti-aritmica C01B Hartritmestoornissen Hartglycosiden C01A Hartfalen Ontsteking (ook koortswerend en pijnstillend specifieke groep binnen **)

21 4. Resultaten 4.1. Gebruik van geneesmiddelen in de afgelopen 2 weken (DR_1, DR01_1, DR06_1) Deze indicator betreft een ruime definitie van het begrip geneesmiddel, met name alle soorten geneesmiddelen, ook homeopathische producten, kruidengeneesmiddelen, magistrale bereidingen, vitaminen en mineralen, slaap- en kalmeermiddelen, de pil, zalven, inspuitingen, hoestsiropen, zuigtabletten voor de keel, enz België 59 van de bevolking geeft aan in de afgelopen 2 weken een geneesmiddel te hebben gebruikt. Voor voorgeschreven geneesmiddelen bedraagt dit 47 en voor niet voorgeschreven geneesmiddelen 24. Anders bekeken betekent dit dus ook dat 41 van de bevolking helemaal geen geneesmiddelen gebruikte in de afgelopen weken. Dit percentage bedraagt 53 voor voorgeschreven en 76 voor niet voorgeschreven geneesmiddelen. Analyse volgens geslacht en leeftijd Figuur 1 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen gebruikte, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, 2004, België Voorgeschreven geneesmiddelen Niet voorgeschreven geneesmiddelen Vrouwen gebruiken meer geneesmiddelen dan mannen. Voor voorgeschreven geneesmiddelen is dit het zeer uitgesproken in de leeftijdsgroep jaar. We kunnen er van uitgaan dit vooral toegeschreven kan worden aan het gebruik van de anticonceptiepil. Ook het gebruik van niet voorgeschreven is aanzienlijk hoger bij vrouwen

22 Voor het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen zien we een duidelijke toename met de leeftijd. In de jongste leeftijdsgroep rapporteert 34 het gebruik van een geneesmiddel in de afgelopen 2 weken. Dit percentage stijgt tot maar liefst 94 bij 75-plussers. Het leeftijdsprofiel van het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen vertoont een omgekeerde U-vorm: laagst in de jongste en oudste leeftijdscategorie (respectievelijk 17 en 19), hoogst in de middelste leeftijdscategorieën (30 bij jarigen). Analyse volgens opleidingsniveau De ruwe gegevens suggereren dat het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen toeneemt naarmate het opleidingsniveau daalt. Na correctie voor leeftijd en geslacht verdwijnen de verschillen echter volledig. Het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen is echter wel sterk geassocieerd met het opleidingsniveau, ook na correctie voor leeftijd en geslacht, maar dan wel in de andere zin. M.a.w., hoe hoger het opleidingsniveau, hoe vaker niet voorgeschreven geneesmiddelen worden gebruikt. In de laagste opleidingsklasse gaat het om 19 van de bevolking, bij de hoogst opgeleiden om 27 van de bevolking. Analyse volgens urbanisatiegraad Het gebruik van geneesmiddelen, zowel voorgeschreven als niet voorgeschreven geneesmiddelen, is in stedelijke, halfstedelijke en landelijke gebieden ongeveer even groot. Evolutie over de tijd Figuur 2 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken voorgeschreven en nietvoorgeschreven geneesmiddelen gebruikte - per jaar en per gewest, Gezondheidsenquête, 2004, België Voorgeschreven geneesmiddelen Niet voorgeschreven geneesmiddelen Het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen is tussen 1997 en 2001 gestegen van 41 naar 48. In 2004 blijft het gebruik ongeveer gelijk. Het verschil tussen 1997 enerzijds en 2001 en 2004 anderzijds is significant na correctie voor leeftijd en geslacht

23 Het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen daalt sinds In 1997 rapporteerde 33 van de bevolking dat ze in de afgelopen 2 weken niet voorgeschreven geneesmiddelen gebruikten, in 2004 is dit percentage gedaald tot 24. De lineaire trend blijft ook na correctie voor leeftijd en geslacht zeer significant (p < 0,0001). Zoals blijkt uit figuur 3 zien we vooral bij vrouwen tussen 25 en 34 jaar een spectaculaire daling. Figuur 3 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken niet voorgeschreven geneesmiddelen gebruikte, volgens geslacht, leeftijd en jaar, Gezondheidsenquête, 2004, België Regio s In het Vlaams Gewest rapport 46 van de bevolking dat ze in de afgelopen 2 weken voorgeschreven geneesmiddelen gebruikten. In het Brussels Gewest is dit 47 en in het Waals Gewest 51. Na correctie voor geslacht en leeftijd ligt dit percentage in het Vlaams Gewest significant lager dan in het Brussels en Waals Gewest. Voor niet voorgeschreven geschreven geneesmiddelen zien we dezelfde verschillen: een lager percentage in het Vlaams Gewest (22) dan in het Brussels Gewest (27) en het Waals Gewest (28), ook na correctie voor leeftijd en geslacht. Vlaams Gewest In Figuur 4 worden de resultaten voor het Vlaams Gewest voorgesteld in functie van geslacht en leeftijd. Figuur 4 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken voorgeschreven en nietvoorgeschreven geneesmiddelen gebruikte, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, 2004, België Vlaams Gewest Voorgeschreven geneesmiddelen Niet voorgeschreven geneesmiddelen

24 Het patroon is gelijkaardig aan wat we beschreven op het Belgisch niveau. Ook de analyse in functie van het opleidingsniveau en de urbanisatiegraad, net zoals de evolutie over de tijd is niet verschillend van wat we observeren in België als geheel. Brussels Gewest Figuur 5 worden de resultaten voor het Brussels Gewest voorgesteld in functie van geslacht en leeftijd. Figuur 5 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken voorgeschreven en nietvoorgeschreven geneesmiddelen gebruikte, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, 2004, België Brussels Gewest Voorgeschreven geneesmiddelen Niet voorgeschreven geneesmiddelen Het patroon is gelijkaardig aan wat we vinden in de andere gewesten. Ook de analyse in functie van het opleidingsniveau levert min of meer dezelfde resultaten op. Eerder dan een gradiënt in het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen vinden we in het Brussels Gewest een significant verschil tussen de hoogste opleidingscategorie (33) en de andere opleidingscategorieën (tussen 21 en 23). Waals Gewest In Figuur 6 worden de resultaten voor het Waals Gewest voorgesteld in functie van geslacht en leeftijd. Figuur 6 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken voorgeschreven en nietvoorgeschreven geneesmiddelen gebruikte, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, 2004, België Walloon Gewest Voorgeschreven geneesmiddelen Niet voorgeschreven geneesmiddelen

25 Het patroon is gelijkaardig aan wat we vinden in de andere gewesten. Ook de analyse in functie van het opleidingsniveau en de urbanisatiegraad levert dezelfde resultaten op. De trendanalyse geeft in het Waals Gewest verschillende resultaten van wat we observeren in de 2 andere regio s. In het Waals Gewest vinden we tussen 1997 en 2004 een geleidelijke toename van het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen. De verschillen zijn na correctie voor leeftijd en geslacht echter niet langer significant is (p =..). In het Vlaams en Brussels Gewest is er ook na correctie voor leeftijd en geslacht een significante toename tussen 1997 een 2001, terwijl het cijfer in 2004 stagneert. Het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen is in het Waals Gewest in 2004 niet gedaald t.o.v 2001 terwijl dit in Vlaanderen en Brussel wel het geval is Gebruik van geneesmiddelen die niet in de apotheek verkregen werden (DR10_1) België 1,4 van de bevolking verklaart in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen te hebben gebruikt die niet aangeschaft werden in een apotheek. Uiteraard gaat het hier vooral om kruidengeneesmiddelen, vitaminen, tonica, enz. Meestal werden deze geneesmiddelen gekocht in een dieetwinkel (40) of een dieetafdeling van een grootwarenhuis (31). Respectievelijk 7 en 5 van de personen die geneesmiddelen gebruikten die niet in de apotheek gekocht werden geeft aan dat ze de geneesmiddelen verkreeg via een arts of een paramedicus (verpleegkundige, kinesitherapeut). Het aanschaffen van geneesmiddelen via het internet is een marginaal verschijnsel. Minder dan 2 van de personen die in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen aanschaften buiten de apotheek bekwamen deze via het internet. Analyse volgens geslacht en leeftijd Figuur 7 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen gebruikte die niet aangeschaft werden in een apotheek, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België,

26 Het gebruik van geneesmiddelen die niet in een apotheek verkregen werden is ongeveer hetzelfde bij mannen als vrouwen. In de leeftijdsgroep jaar geeft 2,8 van de bevolking aan in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen te hebben aangeschaft buiten de apotheek. Dit is ook na correctie voor geslacht significant hoger dan in de andere leeftijdsgroepen. Analyse volgens opleidingsniveau Deze indicator verschilt niet in functie van het opleidingsniveau. Analyse volgens urbanisatiegraad Ook de urbanisatiegraad speelt hierbij geen rol Regio s Het percentage van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen gebruikte die niet aangeschaft werden in een apotheek bedraagt 1,6 in het Waals Gewest, 1,5 in het Brussels Gewest en 1,2 in het Vlaams Gewest. Er zijn geen significante verschillen tussen de regio s, ook niet na correctie voor leeftijd en geslacht. De verschillen in functie van de achtergrondkenmerken zijn in de gewesten niet verschillend van wat we vinden op het Belgisch niveau Gebruik van officieel geregistreerde geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur (DR_6) In de Gezondheidsenquête 2004 werd aan de respondenten gevraagd om de verpakking van zowel de voorgeschreven als de niet voorgeschreven geneesmiddelen die ze in de 24 uur voorafgaand aan het interview hadden gebruikt aan de enquêteur te tonen. De merknaam en de CNK-code van deze geneesmiddelen werden door de interviewers genoteerd. In totaal werden voor de respondenten geneesmiddelen geregistreerd. In 91 van de gevallen ging het om een officieel geregistreerd geneesmiddel, vermeld in het Gecommentarieerde Geneesmiddelenrepertorium van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI), in 9 van de gevallen om een ander product zoals een homeopathisch middel, een kruidengeneesmiddel, een voedingssupplement, maar ook een magistraal voorschrift of een geneesmiddel dat niet kon geïdentificeerd worden. Voor deze indicator wordt geen onderscheid gemaakt tussen voorgeschreven en niet voorgeschreven geneesmiddelen België 43 van de bevolking vermeldt in de afgelopen 24 uur het gebruik van een officieel geregistreerd geneesmiddel

27 Analyse volgens geslacht en leeftijd Figuur 8 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 24 uur officieel geregistreerde geneesmiddelen* gebruikte, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, 2004 * Geneesmiddelen opgenomen in het Gecommentarieerde Geneesmiddelenrepertorium van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI) Bijna de helft (49) van de vrouwen gebruikte in de afgelopen 24 uur een officieel geregistreerd geneesmiddel. Bij mannen bedraagt dit percentage 37. Ook na correctie voor leeftijd is dit verschil sterk significant. Vooral in de leeftijdsgroep 15 tot 34 jaar is er een zeer uitgesproken verschil tussen mannen en vrouwen. Dit kan waarschijnlijk vooral toegeschreven worden aan het gebruik van de anticonceptiepil bij vrouwen. Het gebruik van geneesmiddelen stijgt sterk met de leeftijd. Bij kinderen en jongeren tot 14 jaar bedraagt het percentage personen dat een geneesmiddel gebruikte in de afgelopen 24 uur 17. Vooral vanaf de leeftijd van 45 jaar noteren we, en dit zowel bij mannen als bij vrouwen een flinke stijging. Bij 75-plussers gaat het om 87 van de bevolking. Analyse volgens opleidingsniveau De ruwe gegevens suggereren dat het gebruik van geneesmiddelen toeneemt naarmate het opleidingsniveau daalt. Na correctie voor leeftijd en geslacht verdwijnen de verschillen echter volledig. Analyse volgens urbanisatiegraad We noteren geen belangrijke verschillen in functie van de urbanisatiegraad Regio s In het Vlaams Geweest heeft 41 van de bevolking officieel geregistreerde geneesmiddelen gebruikt in de afgelopen 24 uur, in het Brussels Gewest gaat het om 42 van de bevolking en in het Waals Gewest om 47. Ook na correctie voor leeftijd en geslacht is er een zeer significant verschil (p < 0,001) tussen enerzijds het Vlaams en het Brussels Gewest en anderzijds het Waals Gewest

28 Vlaams Gewest Cijfers inzake het gebruik van geregistreerde geneesmiddelen voor het Vlaams Gewest in functie van geslacht en leeftijd worden voorgesteld in Figuur 9. Figuur 9 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 24 uur officieel geregistreerde geneesmiddelen* gebruikte, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, 2004 Vlaams Gewest * Geneesmiddelen opgenomen in het Gecommentarieerde Geneesmiddelenrepertorium van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI) De analyse in functie van het opleidingsniveau en de urbanisatiegraad geeft in het Vlaams Gewest net als op het niveau van België geen verschillen aan. Brussels Gewest Cijfers inzake het gebruik van geregistreerde geneesmiddelen voor het Brussels Gewest in functie van geslacht en leeftijd worden voorgesteld in Figuur

29 Figuur 10 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 24 uur officieel geregistreerde geneesmiddelen* gebruikte, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, 2004 Brussels Gewest * Geneesmiddelen opgenomen in het Gecommentarieerde Geneesmiddelenrepertorium van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI) In tegenstelling tot wat we observeren in het Vlaams en het Waals Gewest vinden we in Brussel na correctie voor leeftijd en geslacht een significante opleidingsgradiënt waarbij de kans op het gebruik van geneesmiddelen groter is naarmate het opleidingsniveau stijgt. Waals Gewest Cijfers inzake het gebruik van geregistreerde geneesmiddelen voor het Waals Gewest in functie van geslacht en leeftijd worden voorgesteld in Figuur 11. Figuur 11 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 24 uur officieel geregistreerde geneesmiddelen* gebruikte, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, 2004 Waals Gewest

30 * Geneesmiddelen opgenomen in het Gecommentarieerde Geneesmiddelenrepertorium van het Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische Informatie (BCFI) De analyse in functie van het opleidingsniveau en de urbanisatiegraad geeft in het Waals Gewest dezelfde resultaten als op het niveau van België, nl. geen significante verschillen Aantal verschillende geneesmiddelen gebruikt in de afgelopen 24 uur per persoon (DR_2, DR_3) België Het aantal verschillende geneesmiddelen gebruikt in de afgelopen 24 uur per persoon in de bevolking bedraagt gemiddeld 1,2. Een kwart van de bevolking neemt 2 of meer verschillende geneesmiddelen op één dag. 8 van de bevolking heeft in de afgelopen 24 uur 5 of meer verschillende geneesmiddelen gebruikt. Analyse volgens geslacht en leeftijd Figuur 12 Gebruik van verschillende geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, 2004 Gemiddeld aantal geneesmiddelen gebruikt in de afgelopen 24 uur Gebruik van 5 of meer geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur Bij vrouwen komt het gebruik van verschillende geneesmiddelen vaker voor dan bij mannen. Gemiddeld gaat het om 1,4 geneesmiddelen per dag bij vrouwen en 1,0 bij mannen. Het verschil blijft na correctie voor leeftijd zeer significant (p = 0,002). Naarmate de leeftijd stijgt worden meer en meer verschillende geneesmiddelen gebruikt. De stijging wordt vooral zeer duidelijk vanaf de leeftijd van 55 jaar. 75-plussers gebruiken gemiddeld 4,1 geneesmiddelen per dag. Een kwart van de personen in de leeftijdsgroep jaar gebruikt 5 of meer geneesmiddelen per dag. Bij 75-plussers gaat het zelfs om 42 van deze leeftijdsgroep

31 Analyse volgens opleidingsniveau Hoe lager het opleidingsniveau, hoe meer verschillende soorten geneesmiddelen gebruikt worden. Het gemiddelde varieert van 2,3 naar 0,8. 21 van de laagst opgeleiden gebruiken 5 of meer geneesmiddelen per dag. Bij personen met een diploma hoger onderwijs is dit slechts 3. Deze enorme socio-economische gradiënt kan voor een stuk verklaard worden doordat het aandeel van de ouderen bij de laagopgeleiden veel groter is dan bij de hoog opgeleiden. Ook na correctie voor leeftijd en geslacht is deze gradiënt echter nog steeds sterk significant (p < 0,001). Lager opgeleiden gebruiken dus duidelijk meer verschillende soorten middelen dan hoger opgeleiden. Analyse volgens urbanisatiegraad Verschillen in functie van de urbanisatiegraad worden niet geobserveerd Regio s Gemiddeld worden er in het Vlaams Gewest elke dag 1,1 geneesmiddelen per persoon gebruikt. In het Brussels Gewest is dit 1,2 geneesmiddelen en in het Waals Gewest 1,4 geneesmiddelen. Na correctie voor leeftijd en geslacht zijn alle verschillen tussen de gewesten significant. Het percentage personen dat 5 of meer verschillende geneesmiddelen per dag gebruikt is na correctie voor leeftijd en geslacht significant hoger in het Waals Gewest (11) dan in het Vlaams Gewest (7) en het Brussels Gewest (8). Vlaams Gewest Figuur 13 Gebruik van verschillende geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, 2004 Vlaams Gewest Gemiddeld aantal geneesmiddelen gebruikt in de afgelopen 24 uur Gebruik van 5 of meer geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur In het Vlaams Gewest rapporteert 7 van de bevolking dat ze de afgelopen 24 uur 5 of meer geneesmiddelen gebruikte en is het gemiddeld gebruik per dag per persoon 1,1. Dit is lager dan in het Brussels Gewest en het Waals Gewest. De verschillen in functie van de opleidingsstatus zijn dezelfde als deze die op het Belgisch niveau gerapporteerd werden. Net zoals dit het geval is in het Waals Gewest stellen we voor deze indicatoren geen noemenswaardige verschillen vast in functie van de urbanisatiegraad

32 Brussels Gewest In het Brussels Gewest rapporteert 8 van de bevolking dat ze de afgelopen 24 uur 5 of meer geneesmiddelen gebruikte en is het gemiddeld gebruik per dag per persoon 1,2. Dit is iets hoger dan in het Vlaams Gewest, maar lager dan in het Waals Gewest. De verschillen in functie van de opleidingsstatus zijn dezelfde als deze die voor het Belgisch niveau gerapporteerd werden, maar zijn voor het Brussels Gewest niet significant. Figuur 14 Gebruik van verschillende geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, Brussels Gewest Gemiddeld aantal geneesmiddelen gebruikt in de afgelopen 24 uur Gebruik van 5 of meer geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur Waals Gewest In het Waals Gewest rapporteert 11 van de bevolking dat ze de afgelopen 24 uur 5 of meer geneesmiddelen gebruikte en worden gemiddeld 1,4 geneesmiddelen per persoon per dag gebruikt. Dit cijfer ligt significant hoger dan in het Vlaams en Brussels Gewest. In het Vlaams Gewest en in mindere mate het Brussels Gewest daalt het gemiddeld aantal gebruikte geneesmiddelen per dag geleidelijk naarmate het opleidingsniveau stijgt. In het Waals Gewest is er na correctie voor leeftijd en geslacht vooral een verschil tussen personen met een diploma hoger onderwijs en de andere opleidingsklassen

33 Figuur 15 Gebruik van verschillende geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, 2004 Waals Gewest Gemiddeld aantal geneesmiddelen gebruikt in de afgelopen 24 uur Gebruik van 5 of meer geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur 4.5. Gebruik van specifieke soorten officieel geregistreerde geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur (DR_7-DR_20) De gegevens van de Gezondheidsenquête 2004 laten toe om het gebruik van specifieke soorten geneesmiddelen in de populatie vrij nauwkeurig te beschrijven en te analyseren. In het kader van deze rapportering werden 16 categorieën geneesmiddelen geselecteerd. Voor al deze groepen worden op het einde van deze module basistabellen gepresenteerd, voor een aantal groepen worden ook voor leeftijd en geslacht gestandaardiseerde tabellen gepresenteerd België Tabel 1 geeft het percentage van de bevolking dat in de afgelopen 24 uur een geneesmiddel uit een specifieke groep heeft gebruikt, in dalende volgorde van de frequentie van het gebruik. Opgemerkt dient te worden dat het om heterogene groepen gaat en dat sommige deel uitmaken van andere (NSAID maken deel uit van de pijnstillers, statines maken deel uit van de hypolipemiërende stoffen)

34 Tabel 1 Percentage van de bevolking dat in de afgelopen 24 uur een specifiek geneesmiddel heeft gebruikt, Gezondheidsenquête, België, 2004 Geneesmiddel ATC code Betablokkers C07 8,7 Hypolipemiërende stoffen C10 6,4 Pijnstillers N02 5,6 Geneesmiddelen voor maagzweer en zweer dunne darm A02 4,7 Anti-depressiva N06A 4,7 Statines C10AA 4,6 Benzodiazepines N05BA 4,5 Diuretica C03 4,0 ACE-inhibitoren C09A/C09B 3,8 Geneesmiddelen voor diabetes A10 3,0 Sartanen C09C/C09D 3,0 Geneesmiddelen voor astma R03 2,8 Antibiotica J01 1,7 Niet steroïdale anti-inflammatoire middelen N02BA 0,9 Anti-aritmica C01B 0,8 Hartglycosiden C01A 0,7 Een overzicht van de verschillen in functie van geslacht, leeftijd, opleiding en gewest is te vinden in Tabel 2. Analyse volgens geslacht en leeftijd De resultaten voor de bestudeerde geneesmiddelengroepen (met uitzondering van de hartglycosiden en de anti-aritmica, waar we zeer lage percentages vinden), uitgesplitst volgens geslacht en leeftijd, worden voorgesteld in Figuur 16, 17 en 18. Voor de meeste bestudeerde groepen geneesmiddelen stijgt het gebruik met de leeftijd. Deze toename verschilt van groep tot groep. Zo vinden we voor het gebruik van geneesmiddelen voor maagzweer en zweer dunne darm een eerder lineaire toename in functie van de leeftijd. Het gebruik van diuretica is verwaarloosbaar onder de 45 jaar, maar stijgt daarna zeer sterk in functie van de leeftijd. Enkel voor het gebruik van antibiotica vinden we geen associatie met de leeftijd. Hypolipemiërende stoffen, statines, ACE-inhibitoren, geneesmiddelen voor astma en anti-aritmica worden meer gebruikt door mannen, betablokkers, pijnstillers, anti-depressiva, benzodiazepines en diuretica meer door vrouwen

35 Figuur 16 Gebruik van specifieke soorten geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, 2004 Geneesmiddelen voor maagzweer en zweer dunne darm (ATC: A02) Geneesmiddelen voor diabetes (ATC: A10) Antibiotica (ATC: J01) Geneesmiddelen voor astma (ATC: R03)

36 Figuur 17 Gebruik van specifieke soorten geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, 2004 Hypolipemiërende stoffen (ATC: C10) Statines (ATC: C10AA) Diuretica (ATC: C03) Betablokkers (ATC: C07) ACE-inhibitoren (ATC: C09A en C09B)) Sartanen (ATC: C09C en C09D)

37 Figuur 18 Gebruik van specifieke soorten geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur, volgens geslacht en leeftijd, Gezondheidsenquête, België, 2004 Pijnstillers (ATC: N02) NSAID (ATC: N02BA) Benzodiazepines (ATC: N05BA) Antidepressiva (ATC: N06A) Analyse volgens opleidingsniveau Gezien de sterke leeftijdsgebondenheid van het opleidingsniveau en van het gebruik van geneesmiddelen is het belangrijk om verschillen volgens opleidingsniveau te bestuderen na correctie voor leeftijd en geslacht. Ook na correctie daarvoor blijkt een lager opleidingsniveau geassocieerd te zijn met een hoger gebruik van geneesmiddelen voor maagzweer en zweer dunne darm, benzodiazepines, diuretica, ACE-inhibitoren, geneesmiddelen voor diabetes, geneesmiddel voor astma en hartglycosiden. We stellen geen verschillen vast volgens het opleidingsniveau voor het gebruik van betablokkers, hypolipemiërende stoffen, pijnstillers, anti-depressiva, statines, sartanen, antibiotica, niet steroïdale antiinflammatoire middelen en anti-aritmica Analyse volgens urbanisatiegraad Voor geen enkel van de soorten geneesmiddelen die worden besproken is er na correctie voor geslacht en leeftijd een verschil in functie van de urbanisatiegraad

38 Tabel 2 Gebruik van specifieke groepen geneesmiddelen in functie van geslacht, leeftijd, opleidingsniveau en regio, Gezondheidsenquête, België, 2004 Hoger gebruik van geneesmiddelen * Soort geneesmiddel bij mannen bij vrouwen bij leeftijd bij opleiding in Brussels Gewest ** in Waals Gewest Betablokkers x x Hypolipemiërende stoffen x x Pijnstillers x x Geneesmiddelen voor maagzweer en zweer dunne darm x x x Anti-depressiva x x x x Statines x x Benzodiazepines x x x x Diuretica x x x ACE-inhibitoren x x x Geneesmiddelen voor diabetes x x x Sartanen x Geneesmiddelen voor astma x x x Antibiotica Niet steroïdale anti-inflammatoire middelen x Anti-aritmica x x x Hartglycosiden x x * Het gaat om statistisch significante verschillen (p < 0,05) op basis van een logistisch regressiemodel met geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, urbanisatiegraad en regio ** In het Brussels Gewest vinden we na correctie voor geslacht, leeftijd, opleidingsniveau en urbanisatiegraad een significant lager gebruik van hypolipemiërende stoffen, statines, hartglycosiden en bètablokkers en dan in het Vlaams Gewest Regio s Na correctie voor leeftijd, geslacht, opleidingsniveau en urbanisatiegraad is er in het Waals Gewest een significant hoger gebruik van geneesmiddelen voor maagzweer en zweer dunne darm, andidepressiva, geneesmiddelen voor diabetes en anti-aritmica dan in het Vlaams Gewest. In het Brussels Gewest is er in vergelijking met het Vlaams Gewest een hoger gebruik van benzodiazepines en antidepressiva, maar een lager gebruik van hypolipemiërende stoffen, statines, hartglycosiden en betablokkers